Η κατοχή της Σμύρνης και η επέκταση του πολέμου

Αφιέρωμα στη Μικρασιατική Εκστρατεία – Μέρος Β’

Όπως εί­δα­με στο προη­γού­με­νο φύλλο, ο Βε­νι­ζέ­λος έβαλε την Ελ­λά­δα στον Α’ Πα­γκό­σμιο Πό­λε­μο λίγο πριν από τη λήξη του κι έτσι κα­τά­φε­ρε να έρθει στο τρα­πέ­ζι των δια­πραγ­μα­τεύ­σε­ων με τη μεριά των νι­κη­τριών ιμπε­ρια­λι­στι­κών δυ­νά­με­ων.

Αυτές οι νι­κή­τριες συμ­μα­χι­κές δυ­νά­μεις διορ­γά­νω­σαν τη Σύ­νο­δο Ει­ρή­νης του Πα­ρι­σιού, ή Συν­διά­σκε­ψη Ει­ρή­νης των Πα­ρι­σί­ων, που ξε­κί­νη­σε στις αρχές του 1919 και ολο­κλη­ρώ­θη­κε –με δια­κο­πές– το κα­λο­καί­ρι του 1920. Συμ­με­τεί­χαν 32 χώρες προ­κει­μέ­νου αφε­νός να συ­στα­θεί η λε­γό­με­νη Κοι­νω­νία των Εθνών, και αφε­τέ­ρου να υπάρ­ξει δια­πραγ­μά­τευ­ση γύρω από τις συν­θή­κες ει­ρή­νης με­τα­ξύ αυτών και των ητ­τη­μέ­νων Κε­ντρι­κών Δυ­νά­με­ων.

Πέτρος Τσάγκαρης

Πλιά­τσι­κο

Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα επρό­κει­το για ένα κυ­ριο­λε­κτι­κό πλιά­τσι­κο σε βάρος των νι­κη­μέ­νων που το διορ­γά­νω­σαν οι τέσ­σε­ρις χώρες που είχαν απο­φα­σι­στι­κό λόγο στη Σύ­νο­δο: η Αγ­γλία, η Γαλ­λία, η Ιτα­λία και οι ΗΠΑ (οι ηγέ­τες των τεσ­σά­ρων χωρών, Λόιντ Τζορτζ, Ζορζ Κλε­μαν­σό, Βι­τό­ριο Ορ­λά­ντο και Γού­ντρο­ου Ουίλ­σον, ανα­φέ­ρο­νταν συχνά ως το Συμ­βού­λιο των Τεσ­σά­ρων). Η σύ­νο­δος αυτή επι­βε­βαί­ω­σε με τον πιο πα­νη­γυ­ρι­κό αλλά και συ­νά­μα δρα­μα­τι­κό τρόπο τη θε­ω­ρία του Λένιν για το ιμπε­ρια­λι­στι­κό στά­διο του πα­γκό­σμιου κα­πι­τα­λι­σμού: βα­σι­κό χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό του, έλεγε, είναι η πάλη για το ξα­να­μοί­ρα­σμα του κό­σμου και των σφαι­ρών επιρ­ρο­ής με­τα­ξύ των με­γά­λων ιμπε­ρια­λι­στι­κών δυ­νά­με­ων, αλλά και η πάλη για το μοί­ρα­σμα των αγο­ρών με­τα­ξύ των μο­νο­πω­λια­κών επι­χει­ρή­σε­ων.

Οι συν­θή­κες που επι­βλή­θη­καν από τους νι­κη­τές δεν ήταν συν­θή­κες συμ­φι­λί­ω­σης με­τα­ξύ των λαών μετά το τέλος ενός πρω­το­φα­νώς αι­μα­τη­ρού πο­λέ­μου, αλλά συν­θή­κες τι­μω­ρί­ας των ητ­τη­μέ­νων, δη­λα­δή άνοι­γαν το δρόμο ώστε στο άμεσο μέλ­λον να επι­κρα­τή­σουν στις ητ­τη­μέ­νες χώρες εκεί­νες οι δυ­νά­μεις που θα οδη­γού­σαν στον επό­με­νο με­γά­λο πό­λε­μο, όπως και έγινε.

Με­τα­ξύ άλλων στη Σύ­νο­δο απο­φα­σί­στη­κε ο δια­με­λι­σμός των τριών Κε­ντρι­κών Αυ­το­κρα­το­ριών, της Γερ­μα­νι­κής Αυ­το­κρα­το­ρί­ας, της Αυ­στρο­ουγ­γρι­κής Αυ­το­κρα­το­ρί­ας και ει­δι­κό­τε­ρα της Οθω­μα­νι­κής Αυ­το­κρα­το­ρί­ας. Οι γερ­μα­νι­κές αποι­κί­ες μοι­ρά­στη­καν με­τα­ξύ της Μ. Βρε­τα­νί­ας, της Γαλ­λί­ας, του Βελ­γί­ου, της Ν. Αφρι­κής, των ΗΠΑ και της Ια­πω­νί­ας, ενώ η Εγγύς Ανα­το­λή δια­μοι­ρά­στη­κε σε πε­ρι­φέ­ρειες που «απο­δό­θη­καν» από την Κοι­νω­νία των Εθνών στη Γαλ­λία και την Αγ­γλία.

Ήταν με από­φα­ση αυτού του απρο­κά­λυ­πτου ιμπε­ρια­λι­στι­κού εσμού, της Συ­νό­δου των Πα­ρι­σί­ων και του Συμ­βου­λί­ου των Τεσ­σά­ρων, που δό­θη­κε το «πρά­σι­νο φως» και για την από­βα­ση ελ­λη­νι­κών στρα­τευ­μά­των στη Σμύρ­νη.

Η Αντάντ ήθελε να απο­στεί­λει στρα­τό στη Μικρά Ασία πρώ­τον για να εξα­σφα­λί­σει και στην πράξη αυτό που είχε ήδη συ­νο­μο­λο­γη­θεί στα χαρ­τιά, δη­λα­δή η διά­λυ­ση της (ητ­τη­μέ­νης στον πό­λε­μο) Οθω­μα­νι­κής Αυ­το­κρα­το­ρί­ας. Το πραγ­μα­τι­κό εν­δια­φέ­ρον για την πε­ριο­χή εστια­ζό­ταν στα πε­τρέ­λαια της Μο­σού­λης που τότε βρί­σκο­νταν ακόμη εντός του οθω­μα­νι­κού κρά­τους, αλλά και στην αντι­με­τώ­πι­ση νέων πο­λι­τι­κών φαι­νο­μέ­νων που άν­θι­σαν κυ­ρί­ως μετά τη νίκη της Οκτω­βρια­νής Επα­νά­στα­σης, δη­λα­δή το ξέ­σπα­σμα εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κών κι­νη­μά­των που αμ­φι­σβη­τού­σαν τους ιμπε­ρια­λι­στι­κούς σχε­δια­σμούς και ζυ­γούς.

Όμως οι στρα­τοί των νι­κη­τών του Α’ Πα­γκό­σμιου Πο­λέ­μου ήταν κου­ρα­σμέ­νοι και κυ­ρί­ως επιρ­ρε­πείς σε μπολ­σε­βί­κι­κου τύπου ανταρ­σί­ες, όπως πε­ρί­τρα­να φά­νη­κε στο μέ­τω­πο της Κρι­μαί­ας (βλ. προη­γού­με­νο φύλλο). Ταυ­τό­χρο­να οι νι­κη­τές δεν απο­τε­λού­σαν μια φι­λι­κή παρέα, αλλά μια λυ­κο­συμ­μα­χία: σε κάθε στρο­φή των δια­πραγ­μα­τεύ­σε­ων για το μοί­ρα­σμα των λα­φύ­ρων, ο κα­θέ­νας πα­ρα­μό­νευε για να «ρίξει» τους υπό­λοι­πους (π.χ. η Ιτα­λία πολ­λά­κις επι­χεί­ρη­σε απο­βά­σεις σε πε­ριο­χές της Μ. Ασίας τόσο πριν όσο και μετά την ελ­λη­νι­κή Μι­κρα­σια­τι­κή Εκ­στρα­τεία). Έτσι δεν υπήρ­χε εμπι­στο­σύ­νη σχε­τι­κά με το ποιος στρα­τός θα επέ­βλε­πε και θα επέ­βαλ­λε «αμε­ρό­λη­πτα» τα συμ­φω­νη­θέ­ντα στο έδα­φος της πάλαι ποτέ Οθω­μα­νι­κής Αυ­το­κρα­το­ρί­ας.

 

Από­βα­ση και αντί­στα­ση

Σε αυτές τις συν­θή­κες, σχε­δόν «φυ­σιο­λο­γι­κά» προ­κρί­θη­κε η λύση του αξιό­πι­στου ελ­λη­νι­κού στρα­τού. Εξάλ­λου η σύμ­πτω­ση συμ­φε­ρό­ντων, κυ­ρί­ως με τον αγ­γλι­κό ιμπε­ρια­λι­σμό, ήταν τέ­λεια. Τον Απρί­λιο του 1919, το Ανώ­τα­το Συμ­βού­λιο των Τεσ­σά­ρων ικα­νο­ποί­η­σε αί­τη­μα του Βε­νι­ζέ­λου για την κα­τά­λη­ψη της Σμύρ­νης. Η από­βα­ση έγινε στις 2 Μαΐου (15 με το νέο ημε­ρο­λό­γιο) του 1919. Τα απο­βα­τι­κά σκάφη τα συ­νό­δευαν ως προ­στα­σία τέσ­σε­ρα ελ­λη­νι­κά και τρία αγ­γλι­κά πο­λε­μι­κά πλοία. Η εγκα­τά­στα­ση του ελ­λη­νι­κού στρα­τού έγινε με πρό­σχη­μα την τή­ρη­ση της τά­ξε­ως στην πε­ριο­χή (πρό­σχη­μα κλα­σι­κό σε πλειά­δα ιμπε­ρια­λι­στι­κών επεμ­βά­σε­ων σε όλον τον κόσμο και σε όλες τις επο­χές). Βέ­βαια στην ελ­λη­νι­κή κοινή γνώμη προ­πα­γαν­δι­ζό­ταν η υλο­ποί­η­ση της Με­γά­λης Ιδέας, η απε­λευ­θέ­ρω­ση των αλύ­τρω­των ελ­λη­νι­κών πλη­θυ­σμών κ.λπ. (επί­σης κλα­σι­κά πράγ­μα­τα: και ο Χί­τλερ απε­λευ­θέ­ρω­νε αλύ­τρω­τους γερ­μα­νι­κούς πλη­θυ­σμούς από γει­το­νι­κές χώρες στην πρώτη φάση του Β’ Πα­γκο­σμί­ου Πο­λέ­μου).

Όπως ήταν φυ­σιο­λο­γι­κό, ο τουρ­κι­κός πλη­θυ­σμός κα­τα­νό­η­σε την πα­ρου­σία του ελ­λη­νι­κού στρα­τού ως δύ­να­μη κα­το­χής. Αμέ­σως άρ­χι­σαν οι πρά­ξεις αντί­στα­σης –δη­λα­δή δια­δη­λώ­σεις αλλά και ένο­πλη αντί­στα­ση κατά των Ελ­λή­νων στρα­τιω­τών– που φυ­σιο­λο­γι­κά πα­ρου­σιά­ζο­νταν από την ελ­λη­νι­κή πλευ­ρά ως… εγκλη­μα­τι­κές ενέρ­γειες. Όντας εξάλ­λου στρα­τός κα­το­χής, το ελ­λη­νι­κό εκ­στρα­τευ­τι­κό σώμα δεν άρ­γη­σε να συ­μπε­ρι­φερ­θεί ως τέ­τοιο: άρ­χι­σαν οι συλ­λή­ψεις τόσο πρώην στρα­τιω­τι­κών όσο και πο­λι­τι­κών υπαλ­λή­λων, αλλά και δη­μο­σιο­γρά­φων (π.χ. συ­νε­λή­φθη­σαν ο αρ­χι­γραμ­μα­τέ­ας Δη­μό­σιου Χρέ­ους Ζική μπέης και ο διευ­θυ­ντής της «Ισχα­λάτ» δι­κη­γό­ρος Εμίν Σου­ρε­γιά, ο διευ­θυ­ντής της «Σαρκ» Χ. Σεκί, ο υπεύ­θυ­νος της εφη­με­ρί­δας Κ. Τεφίκ και ο αρ­θρο­γρά­φος Γκι­νάλ Φεχμί –οι τρεις τους μά­λι­στα εστά­λη­σαν να φυ­λα­κι­στούν στην Αθήνα–, καθώς και πολ­λοί άλλοι επί­ση­μοι Τούρ­κοι της Σμύρ­νης). Οι συλ­λη­φθέ­ντες ήταν οι τυ­χε­ροί βέ­βαια, γιατί άλλοι αντι­στα­σια­κοί είχαν αι­μα­τη­ρό τέλος.

Σχε­δόν ταυ­τό­χρο­να με την κα­τά­λη­ψη της Σμύρ­νης, αγ­γλι­κά και γαλ­λι­κά στρα­τεύ­μα­τα, που είχαν ήδη κα­τα­λά­βει την Κων­στα­ντι­νού­πο­λη (όπου έδρευε η πα­ρα­δο­μέ­νη κυ­βέρ­νη­ση του σουλ­τά­νου σε αντί­θε­ση με το κί­νη­μα που κα­θο­δη­γού­σε ανα­το­λι­κό­τε­ρα ο Μου­στα­φά Κεμάλ), επι­χει­ρούν κα­τα­λαμ­βά­νο­ντας πό­λεις βό­ρεια της Σμύρ­νης. Ει­δι­κά ο αγ­γλι­κός στρα­τός ενε­πλά­κη σε σκλη­ρές μάχες με τον στρα­τό του Κεμάλ και άλλες ανταρ­τι­κές τουρ­κι­κές δυ­νά­μεις (όπως στο Εγερ­δίρ), κυ­ρί­ως για τον έλεγ­χο των σι­δη­ρο­δρο­μι­κών γραμ­μών, ενώ προ­χώ­ρη­σε και σε μια σειρά απο­βά­σεις όπως στην Τρα­πε­ζού­ντα. Στο Κιρ­κούκ συ­γκρού­στη­κε σφο­δρά με κουρ­δι­κές δυ­νά­μεις που βρί­σκο­νταν στο στρα­τό­πε­δο του Κεμάλ.

 

Κα­τα­στρο­φή

Η ελ­λη­νι­κή κα­το­χή και οι συ­να­κό­λου­θες ενέρ­γειες στις οποί­ες προ­βαί­νουν πάντα όλες οι κα­το­χι­κές δυ­νά­μεις οδή­γη­σαν σε αντί­ποι­να: σε πε­ριο­χές έξω από τον έλεγ­χο του ελ­λη­νι­κού στρα­τού άρ­χι­σαν οι λε­η­λα­σί­ες και οι σφα­γές χρι­στια­νι­κών πλη­θυ­σμών, με πιο χα­ρα­κτη­ρι­στι­κές πε­ρι­πτώ­σεις αυτές του Αϊ­δι­νί­ου και της Νί­καιας. Κοι­νό­τη­τες όπου επί αιώ­νες ζού­σαν μαζί αρ­μο­νι­κά μου­σουλ­μά­νοι, χρι­στια­νοί και εβραί­οι, Αρ­μέ­νιοι, Ρω­μιοί και Τούρ­κοι, ξαφ­νι­κά έγι­ναν θέ­α­τρα άγριων αι­μα­τη­ρών επει­σο­δί­ων, καθώς πλέον οι Τούρ­κοι εθνι­κι­στές, κυ­ρί­ως άτα­κτα σώ­μα­τα, είχαν επι­χει­ρή­μα­τα δεί­χνο­ντας την ελ­λη­νι­κή κα­το­χή στη Σμύρ­νη, σπέρ­νο­ντας το μίσος για τους κα­τα­κτη­τές και με­τα­φέ­ρο­ντας αυτό το μίσος και σε βάρος των γη­γε­νών που είχαν την ατυ­χία να είναι χρι­στια­νοί.

Η κα­τα­στρο­φή που επέ­φε­ρε η ελ­λη­νι­κή κα­το­χή δεν ήταν μόνον αν­θρώ­πι­νη. Ήταν και βαθιά ιδε­ο­λο­γι­κή, σπρώ­χνο­ντας στον εθνι­κι­σμό την τουρ­κι­κή δια­νό­η­ση, που μέχρι τότε κύριο μέ­λη­μά της είχε την ανα­τρο­πή του χα­λι­φά­του, δη­λα­δή του σουλ­τά­νου. Η μαρ­τυ­ρία του Μιχ. Ροδά στο βι­βλίο του «Η Ελ­λά­δα στη Μικρά Ασία» είναι πολύ χα­ρα­κτη­ρι­στι­κή: «Εν μέσω όλου αυτού του κι­νου­μέ­νου τουρ­κι­κού κό­σμου (σ.σ. των Τούρ­κων που δια­δή­λω­ναν ενά­ντια στην από­βα­ση του ελ­λη­νι­κού στρα­τού στη Σμύρ­νη) συ­νά­ντη­σα τον νε­α­ρόν Κιρ­κά­σιον δη­μο­σιο­γρά­φον της “Χαφ­κού Μπα­σέρ”, Χασάν Ταξίν, ο οποί­ος διε­κήρ­ρυ­τεν ολί­γους μήνας πριν, τας αν­θρω­πι­στι­κάς αρχάς του και κα­τε­δί­κα­ζε το σύ­στη­μα της διοι­κή­σε­ως των λαών εν Τουρ­κία. Εις την εφη­με­ρί­δα του είχε δη­μο­σιεύ­σει πλεί­στα άρθρα σο­σια­λι­στι­κά, σχε­δόν μπολ­σε­βι­κής μορ­φής και ωνει­ρεύ­ε­το να συμ­βιώ­σουν μια ημέ­ραν οι λαοί αδελ­φω­μέ­νοι. Δεν εδί­στα­σε μά­λι­στα να δη­μο­σιεύ­ση σει­ράν άρ­θρων περί της τα­χυ­τέ­ρας συ­νεν­νο­ή­σε­ως των Ελ­λή­νων και των Τούρ­κων όπως ηγη­θούν εν Μ. Ασία μιας νέας εκ­πο­λι­τι­στι­κής δρά­σε­ως.

Μόλις τον είδα εν τω μέσω του ερε­θι­σμέ­νου πλή­θους τον ηρώ­τη­σα περί της κα­τα­στά­σε­ως. Χωρίς δι­σταγ­μόν μού απή­ντη­σεν ότι εάν οι πε­ρι­στά­σεις το επι­βάλ­λουν την επο­μέ­νην θα ευ­ρε­θή εις την πρώ­την γραμ­μήν της αμύ­νης του τουρ­κι­κού λαού. Πράγ­μα­τι το πτώμα του νε­α­ρού Κιρ­κά­σιου δη­μο­σιο­γρά­φου ευ­ρέ­θη το από­γευ­μα της 2ας Μαΐου προ των [ελ­λη­νι­κών] στρα­τώ­νων της Σμύρ­νης».

 

Η αντε­πα­να­στα­τι­κή προ­έ­λα­ση

Μέχρι το κα­λο­καί­ρι του 1920, το επα­να­στα­τι­κό κί­νη­μα του Κεμάλ είχε κυ­ριαρ­χή­σει στον εσω­τε­ρι­κό εμ­φύ­λιο κό­ντρα στις δυ­νά­μεις του σουλ­τά­νου και τις άλλες αντε­πα­να­στα­τι­κές δυ­νά­μεις στα ανα­το­λι­κά της χώρας και είχε σχη­μα­τί­σει επα­να­στα­τι­κή προ­σω­ρι­νή κυ­βέρ­νη­ση. Στρα­τιω­τι­κά είχε επι­φέ­ρει συ­ντρι­πτι­κά χτυ­πή­μα­τα στους Γάλ­λους στην Κι­λι­κία, αλλά είχε στρι­μώ­ξει και στους Άγ­γλους στη ΒΔ Τουρ­κία.

Ο Ν. Ψυ­ρού­κης εξη­γεί γιατί πια η τουρ­κι­κή αστι­κή τάξη συ­ντάσ­σε­ται στα­δια­κά με τον Κεμάλ: «Τα σχέ­δια για τον πε­ριο­ρι­σμό του τουρ­κι­κού κρά­τους στο βι­λα­έ­τι του Ικο­νί­ου και σε μικρό τμήμα της πε­ριο­χής της Πρού­σας άρ­χι­σαν να γί­νο­νται πραγ­μα­τι­κό­τη­τα. Τι όμως σή­μαι­νε αυτό; Τον απο­κλει­σμό κάθε δυ­να­τό­τη­τας για την ύπαρ­ξη ανε­ξάρ­τη­του τουρ­κι­κού κρά­τους».

Είναι σε αυτό το πλαί­σιο (των δυ­σκο­λιών που αντι­με­τώ­πι­ζαν οι Γάλ­λοι και οι Άγ­γλοι) που τον Ιού­νιο του 1920 οι με­γά­λες ιμπε­ρια­λι­στι­κές δυ­νά­μεις έδω­σαν εντο­λή στον ελ­λη­νι­κό στρα­τό να επε­κτεί­νει τη ζώνη κα­το­χής του. Ο αρ­χι­στρά­τη­γος Πα­ρα­σκευό­που­λος στην ημε­ρή­σια δια­τα­γή του έγρα­φε με τη γλα­φυ­ρό­τη­τα που γρά­φουν όλοι οι διοι­κη­τές των κατά και­ρούς ιμπε­ρια­λι­στι­κών εκ­στρα­τειών: «Εις τον ελ­λη­νι­κό στρα­τόν έλα­χεν ο ωραί­ος κλή­ρος να επι­βά­λη εις την Τουρ­κί­αν, τας θε­λή­σεις της δι­καιο­σύ­νης και του πο­λι­τι­σμού και δι’ αυτόν η Μοίρα εφύλ­λατ­τε το ευ­γε­νές τούτο έργο». Αντί­θε­τα στην προ­κή­ρυ­ξή του προς τους κα­τοί­κους της Μι­κράς Ασίας απο­κά­λυ­πτε με τον πιο κυ­νι­κό τρόπο τους στό­χους της νέας φάσης της εκ­στρα­τεί­ας: «Ο ελ­λη­νι­κός στρα­τός εκλή­θη παρά του Ανω­τά­του Συμ­βου­λί­ου της Συν­δια­σκέ­ψε­ως να προ­ε­λά­ση εις το εσω­τε­ρι­κόν της χώρας ταύ­της ίνα δια­λύ­ση τας Εθνι­κάς ορ­γα­νώ­σεις του Μου­στα­φά Κεμάλ […] Οι απο­τε­λού­ντες τας Εθνι­κάς ορ­γα­νώ­σεις οπα­δοί του Μου­στα­φά Κεμάλ είναι στα­σια­σταί, όχι μόνον αντι­τι­θέ­με­νοι εις τας απο­φά­σεις των νι­κη­τών Συμ­μά­χων, αλλά και εχθροί της ίδιας αυτών πα­τρί­δος και αντάρ­ται κατά του Σουλ­τά­νου αυτών»! Ευ­τυ­χώς γι’ αυ­τούς, ο Κο­λο­κο­τρώ­νης και άλλοι ηγέ­τες της ελ­λη­νι­κής επα­νά­στα­σης είχαν πε­θά­νει πολύ πριν αρ­χί­σει τη δράση του ο Πα­ρα­σκευό­που­λος και όλη η αντι­δρα­στι­κή πλέον ελ­λη­νι­κή πο­λι­τι­κή και οι­κο­νο­μι­κή ηγε­σία υπό τον Βε­νι­ζέ­λο.

Στις 28 Ιου­λί­ου/10 Αυ­γού­στου 1920 υπο­γρά­φτη­κε η Συν­θή­κη των Σε­βρών. Εκ μέ­ρους της Οθω­μα­νι­κής Αυ­το­κρα­το­ρί­ας έγινε απο­δε­κτή από τον σουλ­τά­νο Μεχ­μέτ ΣΤ’ ο οποί­ος προ­σπα­θού­σε να σώσει τον θρόνο του, αλλά απορ­ρί­φθη­κε από το ανε­ξάρ­τη­το κί­νη­μα του Κεμάλ πίσω από τον οποίο στοι­χι­ζό­ταν πλέον ορι­στι­κά ο τουρ­κι­κός αστι­σμός εγκα­τα­λεί­πο­ντας τα αν­δρεί­κε­λα της Κων­στα­ντι­νού­πο­λης.

 

Οι εκλο­γές του 1920

Η πι­θα­νό­τη­τα ει­ρή­νευ­σης εμ­φα­νί­στη­κε ωστό­σο το Νο­έμ­βριο του 1920, όταν ο Βε­νι­ζέ­λος διε­ξή­γα­γε εκλο­γές (είχε κα­θυ­στε­ρή­σει 15 μήνες επι­κα­λού­με­νος τον πό­λε­μο), τις οποί­ες έχασε συ­ντρι­πτι­κά –δεν εξε­λέ­γη βου­λευ­τής ούτε ο ίδιος. Νι­κη­τές ήταν οι μο­ναρ­χι­κοί και οι άλλες αντι­βε­νι­ζε­λι­κές δυ­νά­μεις που κα­τέ­βη­καν στις εκλο­γές με σύν­θη­μα να μπει τέλος στον πό­λε­μο –γι’ αυτό και κέρ­δι­σαν συ­ντρι­πτι­κά, καθώς ο λαός είχε ήδη κου­ρα­στεί από το φόρο αί­μα­τος. Είναι χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό ότι σε αυτές τις εκλο­γές ση­μεί­ω­σε ένα εντυ­πω­σια­κό απο­τέ­λε­σμα το ΣΕΚΕ(Κ), όπως λε­γό­ταν τότε το ΚΚΕ, φτά­νο­ντας στο 13% των ψήφων, με κύριο σύν­θη­μα φυ­σι­κά το στα­μά­τη­μα του αντι­δρα­στι­κού πο­λέ­μου. Μαζί με το τε­ρά­στιο κί­νη­μα λι­πο­τα­ξί­ας στον ελ­λη­νι­κό στρα­τό, απο­τε­λούν τους νέους πα­ρά­γο­ντες που μπαί­νουν ορ­μη­τι­κά στο πο­λι­τι­κό προ­σκή­νιο (στο θέμα θα ανα­φερ­θού­με σε επό­με­νο άρθρο).

Λίγες ημέ­ρες μετά τις εκλο­γές, έγινε και δη­μο­ψή­φι­σμα με το οποίο πα­λι­νορ­θώ­θη­κε ο Κων­στα­ντί­νος στον ελ­λη­νι­κό θρόνο. Αυτή η εξέ­λι­ξη διέρ­ρη­ξε τις σχέ­σεις με τους Αγ­γλο­γάλ­λους, που θε­ω­ρού­σαν τον Κων­στα­ντί­νο συ­μπα­θού­ντα των ητ­τη­μέ­νων του Α’ Πα­γκο­σμί­ου Πο­λέ­μου. Έτσι αυτοί πά­γω­σαν τα δά­νεια προς την Ελ­λά­δα και σί­γου­ρα έπα­ψαν να συ­νερ­γά­ζο­νται στρα­τιω­τι­κά με την ίδια θέρμη με την ελ­λη­νι­κή πλευ­ρά.

Αυτά δεν θα είχαν τόση ση­μα­σία αν πράγ­μα­τι οι αντι­βε­νι­ζε­λι­κοί στα­μα­τού­σαν τον πό­λε­μο. Όπως όμως κά­νουν όλες οι αστι­κές κυ­βερ­νή­σεις των οποί­ων οι στρα­τοί έχουν εμπλα­κεί σε ιμπε­ρια­λι­στι­κές επεμ­βά­σεις, αυτοί τον συ­νέ­χι­σαν και –το χει­ρό­τε­ρο– τον επέ­κτει­ναν. Ο πρω­θυ­πουρ­γός Δ. Γού­να­ρης καυ­χιό­ταν στην εθνο­συ­νέ­λευ­ση τον Οκτώ­βριο του 1921 πως «κα­τέ­χο­μεν 100.000 τε­τρα­γω­νι­κά χι­λιό­με­τρα ένα­ντι των 16.000 τα οποία πε­ριε­λάμ­βα­νε η Συν­θή­κη των Σε­βρών», ενώ ο υπουρ­γός Στρα­τιω­τι­κών Θε­ο­τό­κης κα­λού­σε τον Άγγλο στρα­τιω­τι­κό ακό­λου­θο «να πά­ρουν το τσάι τους στην Άγκυ­ρα».

Πράγ­μα­τι, ενώ το κυ­βερ­νη­τι­κό όρ­γα­νο, η «Κα­θη­με­ρι­νή», «ακού­γο­ντας» και τη λαϊκή δυ­σφο­ρία, έφτα­σε στο ση­μείο να γρά­ψει πο­λυ­θρύ­λη­τα άρθρα, όπως το «Οί­κα­δε», με τα οποία ζη­τού­σε επι­τα­κτι­κά την επι­στρο­φή του ελ­λη­νι­κού στρα­τού, η κυ­βέρ­νη­ση Γού­να­ρη, σε από­λυ­τη πε­ρι­φρό­νη­ση της λαϊ­κής εντο­λής, δίνει τη δια­τα­γή της επί­θε­σης για την κα­τά­λη­ψη της Άγκυ­ρας. Η τρα­γω­δία για όλους τους λαούς της Μ. Ασίας, αλλά και πολ­λούς άλ­λους στην Ελ­λά­δα, ήταν πλέον πολύ κοντά.

 

Υπο­χεί­ριο;

Η Διδώ Σω­τη­ρί­ου στο βι­βλίο της «Η Μι­κρα­σια­τι­κή Κα­τα­στρο­φή και η στρα­τη­γι­κή του ιμπε­ρια­λι­σμού στην Α. Με­σό­γειο» υπο­γραμ­μί­ζει πως «οι διά­φο­ροι Άγ­γλοι στρα­τιω­τι­κοί, οι Μιλνς και οι ανώ­τε­ροί τους πο­λι­τι­κοί όπως ο Κώρ­ζον, που ήταν και μέ­το­χος σε με­γά­λες Εται­ρεί­ες Πε­τρε­λαί­ων, έβλε­παν τον ελ­λη­νι­κό στρα­τό σαν σώμα αποι­κια­κό μι­σθο­φό­ρων που έπρε­πε να δρα ανά­λο­γα με τα δικά τους εθνι­κά και ατο­μι­κά συμ­φέ­ρο­ντα».

Όμως η ελ­λη­νι­κή αστι­κή τάξη και οι πο­λι­τι­κοί της δεν ήταν ένα απλό υπο­χεί­ριο. Η ίδια η Δ. Σω­τη­ρί­ου πε­ρι­γρά­φει πώς είχε η κα­τά­στα­ση το Σε­πτέμ­βρη του 1919, όταν όλοι είχαν αρ­πά­ξει το με­ρί­διό τους: «Η Γαλ­λία είχε τη Συρία και την Κι­λι­κία. Η Αγ­γλία τη Μο­σού­λη. Η Ιτα­λία την Ατ­τά­λεια και την κοι­λά­δα του Μαί­αν­δρου. Και η Ελ­λά­δα ολό­κλη­ρο το σαν­τζά­κιο της Σμύρ­νης, ένα μέρος από το σαν­τζά­κιο της Μα­γνη­σί­ας και ένα άλλο του Μπα­λου­κε­σέρ». Όμως δεν παίρ­νεις τόσο με­γά­λο λά­φυ­ρο αν είσαι απλό ενερ­γού­με­νο.

Εξάλ­λου, την ελ­λη­νι­κή εκ­στρα­τεία δεν την ήθε­λαν μόνον οι «απέξω», οι με­γά­λες ιμπε­ρια­λι­στι­κές δυ­νά­μεις. Υπήρ­χαν έντο­να συμ­φέ­ρο­ντα από ελ­λη­νι­κής πλευ­ράς για την εκ­στρα­τεία. Γρά­φει ο ιστο­ρι­κός Ν. Ψυ­ρού­κης: «Οι αγ­γλι­κές επι­διώ­ξεις ήσαν σε αρ­μο­νία με τις αντί­στοι­χες του ελ­λη­νι­κού κε­φα­λαί­ου. Τόσο το εφο­πλι­στι­κό όσο και το πα­ροι­κια­κό και το ελ­λα­δι­κό δια­με­τα­κο­μι­στι­κό κε­φά­λαιο είχαν με­γά­λα συμ­φέ­ρο­ντα στην Εγγύς Ανα­το­λή και τον Εύ­ξει­νο Πόντο. Κυ­ρί­ως εκεί εκ­δη­λω­νό­ταν η δρα­στη­ριό­τη­τά τους».

Η ελ­λη­νι­κή αστι­κή τάξη ήθελε συ­νε­πώς να διευ­ρύ­νει την εσω­τε­ρι­κή αγορά με νέα εδάφη. «Η επε­κτα­τι­κή πο­λι­τι­κή ενός μι­κρού αστι­κού κρά­τους στην εποχή του ιμπε­ρια­λι­σμού» συ­νε­χί­ζει ο Ψυ­ρού­κης «προ­κα­λεί­ται από τη νο­μο­τε­λεια­κή ροπή της διεύ­ρυν­σης της αγο­ράς του και από το γε­γο­νός της στε­νής επα­φής του κε­φα­λαί­ου του με το πα­γκό­σμιο μο­νο­πω­λια­κό χρη­μα­τι­στι­κό κε­φά­λαιο του εξω­τε­ρι­κού […] Επει­δή δε η συ­νερ­γα­σία δεν είναι ισό­τι­μη αλλά βα­σί­ζε­ται στο δί­καιο του ισχυ­ρό­τε­ρου, το κε­φά­λαιο της μι­κρής αστι­κής χώρας κοι­τά­ει να κα­λύ­ψει τις απώ­λειες που έχει στην εσω­τε­ρι­κή αγορά με την κα­τά­κτη­ση θέ­σε­ων στις ξένες».

Συ­νε­πώς η Ελ­λά­δα δεν ήταν ένα απλό πιόνι στην εκ­στρα­τεία, όπως υπο­στη­ρί­ζουν θε­ω­ρί­ες που αφθο­νούν και στην Αρι­στε­ρά. Ο Βε­νι­ζέ­λος δεν ήταν ενερ­γού­με­νο της Αντάντ, αλλά υπε­ρά­σπι­ζε κυ­ρί­ως τα συμ­φέ­ρο­ντα του ελ­λη­νι­κού αστι­σμού.

rproject.gr