50 χρόνια από τη Διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη

Το ΠΑΣΟΚ και η ιστορία του

Στις 3 του Σε­πτέμ­βρη του 1974, ο Αντρέ­ας Πα­παν­δρέ­ου, λίγες μόνο ημέ­ρες μετά την επι­στρο­φή του στην Ελ­λά­δα πα­ρου­σί­α­ζε τη Δια­κή­ρυ­ξη της 3ης Σε­πτέμ­βρη. Ήταν το «μα­νι­φέ­στο» της ίδρυ­σης του ΠΑΣΟΚ, του κόμ­μα­τος που έπαι­ξε κε­ντρι­κό ρόλο στις αντι­πα­ρα­θέ­σεις της «από τα πάνω» κε­ντρι­κής πο­λι­τι­κής σκη­νής στη μακρά πε­ρί­ο­δο της Με­τα­πο­λί­τευ­σης.

Οι επι­λο­γές του Αντρέα Πα­παν­δρέ­ου κα­θο­ρί­ζο­νταν από τις με­γά­λες δη­μα­γω­γι­κές ικα­νό­τη­τές του, από την τάση να δια­σφα­λί­ζει έναν από­λυ­τα αρ­χη­γο­κε­ντρι­κό ρόλο για τον εαυτό του, αλλά και από ένα οξύ πο­λι­τι­κό κρι­τή­ριο που απο­δεί­χθη­κε ισχυ­ρό­τε­ρο απέ­να­ντι στους αντα­γω­νι­στές του, τόσο από δεξιά όσο και από αρι­στε­ρά. 

Αντώνης Νταβανέλος |

Τα ση­μά­δια αυτής της ικα­νό­τη­τας είχαν φανεί από νω­ρί­τε­ρα. Ο Α. Π. κρά­τη­σε το ΠΑΚ (που ο ίδιος είχε ιδρύ­σει το 1968) έξω από το πλαί­σιο της «πλα­τιάς αντι­δι­κτα­το­ρι­κής ενό­τη­τας» (που πε­ρι­λάμ­βα­νε όλους τους αστούς πο­λι­τι­κούς της προ­δι­κτα­το­ρι­κής πε­ριό­δου, ακόμα και τους φι­λο­βα­σι­λι­κούς αξιω­μα­τι­κούς) και έξω από το Εθνι­κό Αντι­στα­σια­κό Συμ­βού­λιο, που οι Χ. Φλω­ρά­κης και Λ. Κύρ­κος είχαν εξου­σιο­δο­τή­σει να συ­γκρο­τή­σει. Επι­στρέ­φο­ντας στην Ελ­λά­δα έκανε αμέ­σως σαφές ότι δεν είχε πρό­θε­ση να ασκή­σει τα κλη­ρο­νο­μι­κά δι­καιώ­μα­τά του στην Ένωση Κέ­ντρου, καθώς εκτι­μού­σε (σωστά!) ότι ο ρι­ζο­σπα­στι­σμός της πε­ριό­δου δεν «χω­ρού­σε» στην κε­ντρώα πο­λι­τι­κή και την πα­ρά­δο­ση του «Γέρου» Πα­παν­δρέ­ου. Με την ίδια εκτί­μη­ση, προσ­διό­ρι­ζε το ΠΑΚ-ΠΑ­ΣΟΚ στα «αρι­στε­ρά» της σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τί­ας, παίρ­νο­ντας απο­στά­σεις απέ­να­ντι στα κόμμα της ευ­ρω­παϊ­κής σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τί­ας και ιδιαί­τε­ρα απέ­να­ντι στο γερ­μα­νι­κό SPD.

Η Δια­κή­ρυ­ξη της 3ης Σε­πτέμ­βρη ανα­δεί­κνυε το τρί­πτυ­χο «Εθνι­κή Ανε­ξαρ­τη­σία – Λαϊκή Κυ­ριαρ­χία – Κοι­νω­νι­κή Απε­λευ­θέ­ρω­ση». Σε αυτήν τη βάση το ΠΑΣΟΚ αυ­το­προσ­διο­ρί­στη­κε ως «σο­σια­λι­στι­κό» (και όχι ως «σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τι­κό») και ως «κί­νη­μα» (και όχι ως «κόμμα»), κλεί­νο­ντας το μάτι μιας τάχα αντι­γρα­φειο­κρα­τι­κής κρι­τι­κής απέ­να­ντι στα ΚΚ αλλά και μιας δήθεν από τα αρι­στε­ρά «υπέρ­βα­σης» του δι­πό­λου «σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τία/σο­βιε­τι­κός μαρ­ξι­σμός» που ήταν ακόμα ισχυ­ρό εκεί­νη την εποχή. Ήταν ένα κράμα ρι­ζο­σπα­στι­κής επι­χει­ρη­μα­το­λο­γί­ας διά­χυ­της στη διε­θνή σκηνή της μετά το 1968 επο­χής, ενός «τρι­το­κο­σμι­κού» αντι­ι­μπε­ρια­λι­σμού που συγ­χέ­ο­νταν με έναν (κυ­ρί­ως αντι­τουρ­κι­κό) «πα­τριω­τι­σμό» και μιας ομι­χλώ­δους ανα­φο­ράς στο κοι­νω­νι­κό ζή­τη­μα, που πα­ρα­πε­μπό­ταν προς επί­λυ­ση «μετά» την κα­το­χύ­ρω­ση των στα­δί­ων της Εθνι­κής Ανε­ξαρ­τη­σί­ας και της Λαϊ­κής Κυ­ριαρ­χί­ας. Χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό για την απροσ­διο­ρι­στία αυτής της φόρ­μου­λας, του τρί­πτυ­χου της 3ης Σε­πτέμ­βρη, ήταν το ερώ­τη­μα του υπο­κει­μέ­νου που θα υλο­ποιού­σε την «Αλ­λα­γή» που υπο­σχό­ταν: η Εθνι­κή Λαϊκή Ενό­τη­τα (η δια­βό­η­τη ΕΛΕ) πε­ρι­γρα­φό­ταν ως μια συμ­μα­χία των «μη-προ­νο­μιού­χων» που αντι­κα­θι­στού­σε την πα­ρα­δο­σια­κή ανα­φο­ρά της Αρι­στε­ράς στην ερ­γα­τι­κή τάξη. Στα χρό­νια που ακο­λού­θη­σαν το ΠΑΣΟΚ φρό­ντι­σε να μην απο­σα­φη­νί­σει ποτέ μια στάση απέ­να­ντι στις αντι­θέ­σεις και τους αντα­γω­νι­σμούς με­τα­ξύ ερ­γα­ζο­μέ­νων-με­σαί­ων στρω­μά­των-«ντό­πιας» αστι­κής τάξης, που συ­μπε­ρι­λαμ­βά­νο­νταν μέσα στους κόλ­πους της ΕΛΕ.

Η πο­λι­τι­κή αυτή έμελ­λε σύ­ντο­μα να απο­δει­χθεί ότι πε­ριο­ρι­ζό­ταν στα όρια μιας δη­μο­κρα­τι­κής με­ταρ­ρύθ­μι­σης του ελ­λη­νι­κού κα­πι­τα­λι­σμού, που ανα­γνω­ρι­ζό­ταν ευ­ρύ­τε­ρα (ακόμα και από στε­λέ­χη και ομά­δες μέσα στη ΝΔ…) ως ανα­γκαία προ­ϋ­πό­θε­ση για την επι­τά­χυν­ση της ανά­πτυ­ξης και την εί­σο­δο στην ΕΟΚ. Αυτό όμως δεν ήταν ακόμα φα­νε­ρό και δεν στε­ρού­σε από το «πλαί­σιο» της 3ης Σε­πτέμ­βρη μια με­γά­λη διεισ­δυ­τι­κό­τη­τα στο διά­χυ­το ερ­γα­τι­κό και λαϊκό ρι­ζο­σπα­στι­σμό της Με­τα­πο­λί­τευ­σης.

Οι επι­τυ­χί­ες συ­σπεί­ρω­σης που ση­μεί­ω­σε το ΠΑΣΟΚ ήταν, αφε­νός, επι­τυ­χί­ες της ηγε­σί­ας του. Για πα­ρά­δειγ­μα, ο Αντρέ­ας Πα­παν­δρέ­ου απο­δέ­χθη­κε και κά­λυ­ψε πο­λι­τι­κά την αυ­θόρ­μη­τη τάση της επο­χής προς τα ερ­γο­στα­σια­κά σω­μα­τεία, κερ­δί­ζο­ντας γρή­γο­ρα σε επιρ­ροή και χτί­ζο­ντας (σχε­δόν από το μηδέν) μια ορ­γα­νω­μέ­νη ερ­γα­τι­κή βάση.

Όμως οι επι­τυ­χί­ες του ΠΑΣΟΚ ήταν, αφε­τέ­ρου, απο­τυ­χί­ες των από τα αρι­στε­ρά αντα­γω­νι­στών του. Οι ηγε­σί­ες του ΚΚΕ και του ΚΚΕ εσ. αντι­με­τώ­πι­σαν κο­ντό­θω­ρα τη Με­τα­πο­λί­τευ­ση, ανα­γνω­ρί­ζο­ντας το δια­βό­η­το δί­λημ­μα που πε­ριέ­γρα­ψε ο Μίκης Θε­ο­δω­ρά­κης: Ή Κα­ρα­μαν­λής ή τανκς… Η πο­λι­τι­κή του Φλω­ρά­κη και του Κύρ­κου άφηνε στον Α. Πα­παν­δρέ­ου όλα τα πε­ρι­θώ­ρια δια­χεί­ρι­σης και ορ­γα­νω­τι­κής έκ­φρα­σης της πλα­τιάς αντι­δε­ξιάς διά­θε­σης του κό­σμου, αφή­νο­ντας έτσι ανοι­χτό τον πο­λι­τι­κό χώρο για την ανά­πτυ­ξη ενός μα­ζι­κού σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τι­κού κόμ­μα­τος στην Ελ­λά­δα, για πρώτη φορά στην πο­λι­τι­κή ιστο­ρία της.

Στις εκλο­γές που ο Κα­ρα­μαν­λής ορ­γά­νω­σε πάνω στην πρώτη επέ­τειο της εξέ­γερ­σης του Νο­έμ­βρη (17/11/1974), το ΠΑΣΟΚ ανα­δεί­χθη­κε τρίτο κόμμα, πίσω από τη ΝΔ του Κα­ρα­μαν­λή και την Ένωση Κέ­ντρου του Γ. Μαύ­ρου, με 13,58% και 12 έδρες. Πολ­λοί μί­λη­σαν τότε για απο­τυ­χία και λίγοι κα­τά­λα­βαν τη ση­μα­σία που είχε το γε­γο­νός ότι ένα «σο­σια­λι­στι­κό» κόμμα, με ηλι­κία ελά­χι­στων εβδο­μά­δων, προ­σπέ­ρα­σε εκλο­γι­κά την Ενω­μέ­νη Αρι­στε­ρά του ΚΚΕ και του ΚΚΕ εσ. Το ΠΑΣΟΚ είχε βάλει τα θε­μέ­λια της διεκ­δί­κη­σης του ερ­γα­τι­κού-λαϊ­κού κό­σμου. Οι εκλο­γές του Νο­έμ­βρη του ’74 ήταν «με­τα­βα­τι­κές»…

Στις εκλο­γές του Νο­έμ­βρη του 1977, το ΠΑΣΟΚ εκτι­νά­χθη­κε στο 25,34% και 93 έδρες. Ακο­λού­θη­σε η πε­ρί­ο­δος της «δο­μι­κής αντι­πο­λί­τευ­σης» του Α.Π. απέ­να­ντι στον Κα­ρα­μαν­λή, όπου ήταν φα­νε­ρό ότι το ΠΑΣΟΚ, με σύν­θη­μα την «Αλ­λα­γή», διεκ­δι­κού­σε πλέον με αξιώ­σεις την κυ­βερ­νη­τι­κή εξου­σία.

Πολλά χρό­νια μετά, η Αλέκα Πα­πα­ρή­γα γρά­φο­ντας αυ­το­κρι­τι­κά («Ορι­σμέ­να συ­μπε­ρά­σμα­τα από την πο­ρεία του ΠΑΣΟΚ από το 1974 ως σή­με­ρα») ση­μειώ­νει: «Το ΚΚΕ αντι­με­τώ­πι­σε το ΠΑΣΟΚ κάτω από την επί­δρα­ση της λα­θε­μέ­νης στρα­τη­γι­κής του για τον χα­ρα­κτή­ρα της Επα­νά­στα­σης, της μη-αντι­κει­με­νι­κής εκτί­μη­σης για την ανά­πτυ­ξη του κα­πι­τα­λι­σμού στην Ελ­λά­δα, που οδη­γού­σε στη μη-αντι­κει­με­νι­κή εκτί­μη­ση της σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τί­ας, την οποία έβλε­πε ως δύ­να­μη συμ­με­το­χής στην ανά­δει­ξη προ­ο­δευ­τι­κής δια­κυ­βέρ­νη­σης… Η κρι­τι­κή κυ­ρί­ως πε­ριο­ρι­ζό­ταν στην ασυ­νέ­πεια λόγων και έργων του ΠΑΣΟΚ, ή στην αρ­νη­τι­κή του στάση να δε­χθεί συ­νερ­γα­σία με το ΚΚΕ». Έτσι είναι. Μόνο που αυτές οι κομ­ψές και ελ­λει­πτι­κές φρά­σεις της κομ­μα­τι­κής αργκό δεν απο­δί­δουν τη σύγ­χυ­ση που σκόρ­πι­ζαν τότε μέσα στην Αρι­στε­ρά και στον ευ­ρύ­τε­ρο κόσμο συν­θή­μα­τα όπως το «Αλ­λα­γή δεν γί­νε­ται χωρίς το ΚΚΕ» ή το αξέ­χα­στο «ΚΚΕ-Αλ­λα­γή-2η Κα­τα­νο­μή» (με το οποίο το ΚΚΕ ήλ­πι­ζε να «πιά­σει» το 17%, να μπει στη 2η κα­τα­νο­μή εδρών, και να… βοη­θή­σει το ΠΑΣΟΚ να σχη­μα­τί­σει κυ­βέρ­νη­ση «Αλ­λα­γής»). Και η σύγ­χυ­ση αυτή γι­νό­ταν βού­τυ­ρο στο ψωμί του Αντρέα Πα­παν­δρέ­ου που «κα­τα­κτού­σε» την πο­λι­τι­κή δυ­να­τό­τη­τα να ρυ­μουλ­κεί ή να απο­μο­νώ­νει ή να λε­η­λα­τεί κ.ο.κ. την «ΕΑ­Μο­γε­νή» Αρι­στε­ρά.

Η αλ­λα­γή

Τον Οκτώ­βρη του 1981 το ΠΑΣΟΚ κέρ­δι­σε τις εκλο­γές με 48% και 173 έδρες. Άρ­χι­ζε η πε­ρί­ο­δος της Αλ­λα­γής.

Όπως ήδη υπο­γραμ­μί­σα­με, το ΠΑΣΟΚ ανα­πτύ­χθη­κε κερ­δί­ζο­ντας υπο­στή­ρι­ξη από τον ερ­γα­τι­κό-λαϊ­κό κόσμο της επο­χής της Με­τα­πο­λί­τευ­σης. Αυτό είχε συ­νέ­πειες.

Η πρώτη κα­τη­γο­ρία συ­νε­πειών ήταν ότι το πρό­γραμ­μά του πιέ­στη­κε από τα κάτω και από τα αρι­στε­ρά. Ο «εκ­δη­μο­κρα­τι­σμός» -με την κα­τάρ­γη­ση των κα­τα­λοί­πων του «κρά­τους των εθνι­κο­φρό­νων» της με­τεμ­φυ­λια­κής επο­χής- ήταν η πιο εύ­κο­λη υπό­θε­ση. Η προ­γραμ­μα­τι­κή τάση για μια «κεϊν­σια­νή» πο­λι­τι­κή, υπο­βοη­θη­τι­κή της ανά­πτυ­ξης, πιέ­στη­κε και «ξε­χεί­λω­σε» προς μια πο­λι­τι­κή κοι­νω­νι­κών πα­ρα­χω­ρή­σε­ων: Μετά το 1981, ση­μειώ­θη­κε ση­μα­ντι­κή αύ­ξη­ση των μι­σθών, αύ­ξη­ση των κοι­νω­νι­κών δα­πα­νών, εκ­δη­μο­κρα­τι­σμός των συν­δι­κά­των, κα­θιέ­ρω­ση του 5ή­με­ρου-40ω­ρου και των 4 εβδο­μά­δων άδειας, θε­τι­κές αλ­λα­γές στο Οι­κο­γε­νεια­κό Δί­καιο, ίδρυ­ση του ΕΣΥ κ.ά. Είναι οι κα­τα­κτή­σεις πάνω στις οποί­ες «πα­τά­ει» η αίγλη του Αντρέα Πα­παν­δρέ­ου αλλά και η μα­κρο­βιό­τη­τα του ΠΑΣΟΚ ως κόμ­μα­τος κυ­βερ­νη­τι­κής εξου­σί­ας.

Όμως, όποιος-α βάζει τε­λεία εδώ, δεν θα έχει κα­τα­λά­βει τί­πο­τα από την ιστο­ρία. Το ΠΑΣΟΚ υπήρ­ξε ένα χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό πα­ρά­δειγ­μα των κομ­μά­των που ο Λένιν πε­ριέ­γρα­φε ως «αστι­κά-ερ­γα­τι­κά κόμ­μα­τα»: ένα κόμμα με ερ­γα­τι­κή-λαϊ­κή κοι­νω­νι­κή βάση, αλλά με ηγε­σία, στε­λέ­χω­ση και πο­λι­τι­κή εγκλω­βι­σμέ­νη απο­λύ­τως μέσα στα όρια (εξ)υπη­ρέ­τη­σης του κα­πι­τα­λι­σμού. Η ηγε­σία και η πο­λι­τι­κή του ΠΑΣΟΚ συ­γκρού­στη­κε πολύ γρή­γο­ρα με τις δια­θέ­σεις και τις απαι­τή­σεις του κό­σμου που το ψή­φι­σε.

Το 1983, το δια­βό­η­το «Άρθρο 4» κα­ταρ­γού­σε το δι­καί­ω­μα στην απερ­γία των ερ­γα­ζο­μέ­νων στις ΔΕΚΟ, πα­ρό­λο που εκεί στη­ρι­ζό­ταν η ρα­χο­κο­κα­λιά της ΠΑΣΚΕ. Το 1985, ο Ση­μί­της, με τις ευ­λο­γί­ες του Πα­παν­δρέ­ου, πα­ρου­σί­α­σε το Στα­θε­ρο­ποι­η­τι­κό Πρό­γραμ­μα, το πρώτο συ­νε­κτι­κό πρό­γραμ­μα αντι­με­ταρ­ρυθ­μί­σε­ων που άνοι­γαν το δρόμο προς τη νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρη «στρο­φή» στον ελ­λη­νι­κό κα­πι­τα­λι­σμό. Στο με­τα­ξύ η αντι­ι­μπε­ρια­λι­στι­κή ρη­το­ρι­κή της επο­χής του «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ – το ίδιο συν­δι­κά­το» είχε γίνει κου­ρέ­λι. Ο Α.Π. ανα­νέ­ω­νε την ισχύ των συμ­φω­νιών για τις αμε­ρι­κα­νι­κές βά­σεις, διεκ­δι­κού­σε την υπο­στή­ρι­ξη του ΝΑΤΟ απέ­να­ντι στην Τουρ­κία, προ­ε­τοί­μα­ζε τις κο­λοσ­σιαί­ες προ­μή­θειες όπλων της «Αγο­ράς του Αιώνα» και ελισ­σό­ταν μέσα στην ΕΟΚ για τα Με­σο­γεια­κά Προ­γράμ­μα­τα (ΜΟΠ). Στο κλίμα των ημε­ρών μας, με τη σφαγή στη Γάζα, αξί­ζει να θυ­μί­σου­με την άθλια δια­πό­μπευ­ση των στε­λε­χών του ΠΑΚ-ΠΑ­ΣΟΚ που συμ­βό­λι­ζαν τη «σχέση» με τους Πα­λαι­στί­νιους και τα άλλα αντι­ι­μπε­ρια­λι­στι­κά κι­νή­μα­τα κατά την προ του 1981 πε­ρί­ο­δο (υπό­θε­ση Ανδρ. Χρι­στο­δου­λί­δη κ.ά.).

Μπρο­στά σε αυτές τις πραγ­μα­τι­κό­τη­τες εκ­δη­λώ­θη­κε η δεύ­τε­ρη κα­τη­γο­ρία συ­νε­πειών της σύν­θε­σης της κοι­νω­νι­κής και εκλο­γι­κής βάσης του ΠΑΣΟΚ: οι ανταρ­σί­ες απέ­να­ντι στην κυ­βέρ­νη­ση και το κόμμα που ο ίδιος αυτός κό­σμος είχε ψη­φί­σει και στη­ρί­ξει. Το 1983 οι ΔΕΚΟ απά­ντη­σαν στο «άρθρο 4» με ένα κύμα μα­ζι­κών απερ­γιών. Το 1985 η ΠΑΣΚΕ δια­σπά­στη­κε, ο έλεγ­χος πάνω στη ΓΣΕΕ χά­θη­κε και χρειά­στη­κε «διο­ρι­σμός» (!) Διοί­κη­σης, ενώ το Στα­θε­ρο­ποι­η­τι­κό Πρό­γραμ­μα οδη­γή­θη­κε σε αδιέ­ξο­δο κάτω από τα χτυ­πή­μα­τα μιας τριε­τί­ας γε­νι­κών απερ­γιών και με­γά­λων συλ­λα­λη­τη­ρί­ων. Αξί­ζει να θυ­μί­σου­με ότι για την αντι­με­τώ­πι­ση αυτού του κι­νή­μα­τος, ο Αντρέ­ας Πα­παν­δρέ­ου χρειά­στη­κε την τε­λι­κή βο­ή­θεια του Χ. Φλω­ρά­κη, που με τη δή­λω­ση ενά­ντια στα «γιου­ρού­σια της πρω­το­πο­ρί­ας» πήρε απο­στά­σεις από τα κα­θή­κο­ντα κλι­μά­κω­σης εκεί­νων των με­γά­λων αγώ­νων. Ακόμα και αρ­γό­τε­ρα, στα χρό­νια του Ση­μί­τη, η πρώτη με­γά­λη από­πει­ρα αντι­με­ταρ­ρύθ­μι­σης του ασφα­λι­στι­κού με το νόμο Γιαν­νί­τση απέ­τυ­χε, μέσα από τις θη­ριώ­δεις απερ­γί­ες και δια­δη­λώ­σεις που κά­λε­σαν τα συν­δι­κά­τα με τη συμ­με­το­χή της ΠΑΣΚΕ επί Χρ. Πο­λυ­ζω­γό­που­λου.

Αυτές οι «ανταρ­σί­ες» είναι η εξή­γη­ση για την κα­θυ­στέ­ρη­ση των νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρων αντι­με­ταρ­ρυθ­μί­σε­ων στον ελ­λη­νι­κό κα­πι­τα­λι­σμό. Γι’ αυτό οι νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ροι και τα πα­πα­γα­λά­κια τους μι­σούν απρο­κά­λυ­πτα τα συν­δι­κά­τα, τον κόσμο τους, την «πα­ρά­δο­ση» της Με­τα­πο­λί­τευ­σης, με όλες τις απο­χρώ­σεις της.

Πα­ρό­λα αυτά, μια σο­βα­ρή πο­λι­τι­κή με­τάλ­λα­ξη είχε συ­ντε­λε­στεί. Το ΠΑΣΟΚ ήταν ήδη ένα ξε­σκο­λι­σμέ­νο σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τι­κό κόμμα, με ανα­γνω­ρι­σμέ­νο ρόλο μέσα στην ευ­ρω­παϊ­κή σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τι­κή «Διε­θνή». Η δια­φθο­ρά υπήρ­ξε ένα πάγιο χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό αυτών των κομ­μά­των. Όταν το 1989 ξέ­σπα­σε το σκάν­δα­λο Κο­σκω­τά, το ΠΑΣΟΚ αντι­με­τώ­πι­σε μια κρίση επι­βί­ω­σης. Όμως η αλ­λο­πρό­σαλ­λη τα­κτι­κή του ΚΚΕ και του ΚΚΕ εσ. που, μετά από μια μακρά πε­ρί­ο­δο πο­λι­τι­κής «ουράς» πίσω από το ΠΑΣΟΚ, επι­χεί­ρη­σαν αιφ­νί­δια να συ­ντρί­ψουν το κόμμα του Α. Πα­παν­δρέ­ου με άξονα τη θε­σμι­κή «κά­θαρ­ση» και σε συμ­μα­χία με τη ΝΔ του Μη­τσο­τά­κη, είχε τα αντί­στρο­φα απο­τε­λέ­σμα­τα: Χα­ρί­ζο­ντας στο ΠΑΣΟΚ το πεδίο της έκ­φρα­σης των αντι­δε­ξιών δια­θέ­σε­ων του κό­σμου, επέ­τρε­ψαν στον Α.Π. να δια­τη­ρή­σει την εκλο­γι­κή επιρ­ροή του και, μετά τους σκλη­ρούς αγώ­νες της πε­ριό­δου κυ­βέρ­νη­σης Μη­τσο­τά­κη, να επα­νέλ­θει στην κυ­βερ­νη­τι­κή εξου­σία το 1993.

Όμως πίσω από αυτό το εκλο­γι­κό «θαύμα», όλοι ήξε­ραν ότι δεν υπήρ­χε πλέον καμιά σύ­γκρι­ση με τη δυ­να­μι­κή του 1981. Το ΠΑΣΟΚ είχε μπει σε μια καλ­πά­ζου­σα πο­ρεία συ­ντη­ρη­τι­κής προ­σαρ­μο­γής. Δεν είναι τυ­χαίο ότι μετά το θά­να­το του Πα­παν­δρέ­ου, το κόμμα πέ­ρα­σε στα χέρια του Ση­μί­τη, του εκ­φρα­στή της πιο δε­ξιάς πτέ­ρυ­γάς του. Ο «εκ­συγ­χρο­νι­σμός» έγινε το σύν­θη­μα της ολο­κλη­ρω­μέ­νης σο­σιαλ­φι­λε­λεύ­θε­ρης με­τάλ­λα­ξης, που προ­ϋ­πέ­θε­τε την επι­θε­τι­κή αντι­με­τώ­πι­ση όλων των γνω­ρι­σμά­των και συ­στα­τι­κών του με­τα­πο­λι­τευ­τι­κού ρι­ζο­σπα­στι­σμού. Στην πε­ρί­ο­δο Ση­μί­τη, και μέσα από την πο­λι­τι­κή των πα­σο­κι­κών κυ­βερ­νή­σε­ων της δε­κα­ε­τί­ας του 1990, τέ­θη­καν τε­λι­κά τα θε­μέ­λια για την επι­κρά­τη­ση των νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρων αντι­με­ταρ­ρυθ­μί­σε­ων στην Ελ­λά­δα. Αυτή η πο­λι­τι­κή, παρά τον ολο­φά­νε­ρο αντερ­γα­τι­κό και αντι­κοι­νω­νι­κό πυ­ρή­να της, είχε μια «αίγλη» μέσα σε ένα ευ­ρύ­τε­ρο στε­λε­χι­κό δυ­να­μι­κό της Αρι­στε­ράς, που συ­γκλο­νι­ζό­ταν από τα από­νε­ρα της κα­τάρ­ρευ­σης της ΕΣΣΔ και της ιστο­ρι­κής κρί­σης του στα­λι­νι­σμού: δε­κά­δες είναι αυτοί και αυτές που με­τα­κό­μι­σαν τότε από την αυλή του ΚΚΕ και του ΚΚΕ εσ. προς τα σα­λό­νια του ση­μι­τι­κού «εκ­συγ­χρο­νι­σμού».

Ο Κ. Ση­μί­της ει­σέ­πρα­ξε το δικό του «με­ρί­διο» σκλη­ρών κοι­νω­νι­κών αντι­στά­σε­ων, που πε­ρι­λάμ­βα­ναν συ­γκρού­σεις με την κοι­νω­νι­κή και συν­δι­κα­λι­στι­κή βάση του ΠΑΣΟΚ. Αυτές συ­νέ­βα­λαν στην τε­λι­κή τα­πει­νω­τι­κή ήττα του πρω­τερ­γά­τη του «εκ­συγ­χρο­νι­σμού» από τον Κων­στα­ντί­νο Κα­ρα­μαν­λή το νε­ό­τε­ρο. Χά­νο­ντας την πρω­θυ­πουρ­γία, ο Ση­μί­της πα­ρέ­δω­σε το κόμμα του σε έναν ακόμα Πα­παν­δρέ­ου, στον ανεκ­δι­ή­γη­το ΓΑΠ. Αυτός το οδή­γη­σε στο μνη­μό­νιο και, δι’ αυτού, στον Βε­νι­ζέ­λο και στη συ­γκυ­βέρ­νη­ση με τον Σα­μα­ρά, δη­λα­δή στην τε­λι­κή ιδε­ο­λο­γι­κο­πο­λι­τι­κή και ορ­γα­νω­τι­κή εξα­έ­ρω­ση.

Σή­με­ρα δεν είναι λίγοι όσοι φα­ντα­σιώ­νο­νται να παί­ξουν ξανά έναν «ρόλο Αν­δρέα Πα­παν­δρέ­ου». Είτε μέσα στο ΠΑΣΟΚ, είτε έξω από αυτό (είτε τσι­πρι­κής, είτε κασ­σε­λα­κι­κής «κοπής»). Η υπό­μνη­ση των συν­θη­κών μέσα στις οποί­ες χτί­στη­κε η δύ­να­μη του ΠΑΣΟΚ, αλλά και των εναλ­λα­κτι­κών εξε­λί­ξε­ων που ήταν απο­λύ­τως εφι­κτές αλλά χά­θη­καν μέσα από τις αδυ­να­μί­ες και τα λάθη της Αρι­στε­ράς, έχει τη χρη­σι­μό­τη­τα να θυ­μί­ζει στους επί­δο­ξους επι­γό­νους του Αντρέα μια εύ­στο­χη λαϊκή πα­ροι­μία: Ότι με πορ­δές δεν βά­φο­νται αυγά.

https://rproject.gr/article/50-hronia-apo-ti-diakiryxi-tis-3is-septemvri