Ο κύκλος πραξικοπημάτων και ο νέος «Αγώνας για την Αφρική»

Αλλού τα ενορ­χη­στρώ­νουν άν­θρω­ποι που απο­τε­λούν «σάρκα από τη σάρκα» της ελίτ (όπως στο Νί­γη­ρα, την Γκα­μπόν, το Τσαντ, το Σου­δάν), ενώ αλλού πρό­κει­ται για αξιω­μα­τι­κούς που δεν προ­έρ­χο­νται από την άρ­χου­σα τάξη, όπως (στο Μάλι και ιδιαί­τε­ρα στην Μπουρ­κί­να Φάσο). Μια άλλη δια­φο­ρά με­τα­ξύ των πρα­ξι­κο­πη­μά­των αφορά τη σχέση τους με λαϊκά κι­νή­μα­τα στις χώρες τους. Υπάρ­χει ένα ευρύ φάσμα που πε­ρι­λαμ­βά­νει την απου­σία λαϊ­κού ερεί­σμα­τος, μια σχέση (εύ­θρα­στης) σύ­μπρα­ξης όπου ένα λαϊκό κί­νη­μα νιώ­θει ότι τα αι­τή­μα­τά του «δια­με­σο­λα­βού­νται» από τους πρα­ξι­κο­πη­μα­τί­ες, ή μια σχέση καλ­λιέρ­γειας λαϊ­κής στή­ρι­ξης μέσω δη­μα­γω­γι­κών επι­κλή­σε­ων στην εθνι­κή κυ­ριαρ­χία/ασφά­λεια/ευ­η­με­ρία. Όχι άσχε­τα με τα πα­ρα­πά­νω, υπάρ­χουν δια­φο­ρές στα κί­νη­τρα των πρα­ξι­κο­πη­μα­τιών. Αλλού θέ­λουν να δια­σφα­λί­σουν άμεσα την κα­θε­στω­τι­κή «συ­νέ­χεια» (Τσαντ, Σου­δάν), αλλού προ­χω­ρούν σε «τομές μέσα στην κα­θε­στω­τι­κή συ­νέ­χεια» (Γκα­μπόν, Νί­γη­ρας), αλλού κα­τέ­χο­νται από επι­θυ­μία για κά­ποιες αλ­λα­γές στη χώρα τους (Μάλι, Μπουρ­κί­να Φάσο). 

Πάνος Πέτρου

Υπάρ­χουν ωστό­σο κά­ποια στοι­χεία που ενώ­νουν τα στρα­τιω­τι­κά κι­νή­μα­τα των τε­λευ­ταί­ων χρό­νων. Το πρώτο αφορά τον σχε­τι­κά αναί­μα­κτο-ει­ρη­νι­κό χα­ρα­κτή­ρα τους και την απου­σία αντι­δρά­σε­ων ή και την ύπαρ­ξη μα­ζι­κών πα­νη­γυ­ρι­σμών (στα πε­ρισ­σό­τε­ρα του­λά­χι­στον, εξαι­ρώ­ντας την ιδιαί­τε­ρη πε­ρί­πτω­ση του Σου­δάν όπου πρό­κει­ται για σύ­γκρου­ση επα­νά­στα­σης-αντε­πα­νά­στα­σης), που αφορά την βαθιά απο­νο­μι­μο­ποί­η­ση των υπαρ­κτών κρα­τι­κών ηγε­σιών που ανέ­τρε­ψαν.

Ένα άλλο κοινό ση­μείο αφορά την ανέ­λι­ξη του ζη­τή­μα­τος της «ασφά­λειας» σε κυ­ρί­αρ­χο, στο φόντο υψη­λής ή χα­μη­λής έντα­σης ένο­πλων συ­γκρού­σε­ων, των οποί­ων το τί­μη­μα είναι βαρύ. Γι’ αυτόν το λόγο, συχνά εξε­λίσ­σε­ται σε πυ­ρο­δό­τη της λαϊ­κής αγα­νά­κτη­σης απέ­να­ντι στις κρα­τι­κές αρχές. Αυτή συσ­σω­ρεύ­ε­ται για μια σειρά λό­γους (φτώ­χειας, δια­φθο­ράς, κα­τα­πί­ε­σης), αλλά ξεσπά όταν το αυ­ταρ­χι­κό κρά­τος δεν εξα­σφα­λί­ζει καν το ένα πράγ­μα που υπο­τί­θε­ται ότι κάνει καλά, θυ­σιά­ζο­ντας τις ελευ­θε­ρί­ες: την «ασφά­λεια». Η αγα­νά­κτη­ση όσον αφορά την πο­ρεία των ένο­πλων συ­γκρού­σε­ων επί­σης θίγει πιο εύ­κο­λα ευαί­σθη­τες χορ­δές μέσα στις ένο­πλες δυ­νά­μεις, που κα­τα­γρά­φουν ήττες κι απο­τυ­χί­ες.

Ο πό­λε­μος

Η πραγ­μα­τι­κό­τη­τα τέ­τοιων ένο­πλων συ­γκρού­σε­ων είναι δια­δε­δο­μέ­νη σε με­γά­λο τμήμα της Αφρι­κής (της φτώ­χειας/εγκα­τά­λει­ψης και των τε­χνη­τών-αυ­θαί­ρε­των κρα­τι­κών συ­νό­ρων), αλλά έχει ανα­δει­χθεί σε μεί­ζον ζή­τη­μα ιδιαί­τε­ρα στη ζώνη όπου δρουν τα τε­λευ­ταία 8-10 χρό­νια ισλα­μι­στι­κές φο­ντα­με­ντα­λι­στι­κές ορ­γα­νώ­σεις (Μπουρ­κί­να Φάσο, Μάλι, Νί­γη­ρας, Τσαντ, Λιβύη κ.ά). Αυτές έχουν κα­τορ­θώ­σει να επεν­δύ­σουν με θρη­σκευ­τι­κό μαν­δύα και εμπό­λε­μη τε­χνο­γνω­σία μια σειρά από συ­γκρού­σεις με ρίζες πο­λι­τι­κές: Πε­ρισ­σό­τε­ρο από την «τζι­χάντ», ρόλο στη δυ­να­τό­τη­τά τους να στρα­το­λο­γούν παί­ζουν πράγ­μα­τα όπως ο έλεγ­χος των πη­γα­διών σε πε­ριο­χές που το κρά­τος δεν ασχο­λή­θη­κε ποτέ με την ύδρευ­ση, τη μι­σθο­δο­σία του μα­χη­τή σε πε­ριο­χές που δεν υπάρ­χει άλλη πηγή ει­σο­δή­μα­τος, τις δια­μά­χες γύρω από φυ­σι­κούς πό­ρους (πχ με­τα­ξύ βο­σκών και καλ­λιερ­γη­τών για νερό ή εδάφη) που έχουν συχνά και εθνο­τι­κή/φυ­λε­τι­κή διά­στα­ση, πα­ρο­ξύ­νο­νται από την έν­δεια και τις συ­νέ­πειες της κλι­μα­τι­κής κρί­σης, αλλά και από την διά­λυ­ση πα­λιών μη­χα­νι­σμών δια­με­σο­λά­βη­σης και συ­νεν­νό­η­σης για την επί­λυ­σή τους.

Αυτή η ανά­πτυ­ξη της δρά­σης ένο­πλων τζι­χα­ντι­στι­κών ορ­γα­νώ­σε­ων εκ­δη­λώ­θη­κε στην ίδια ζώνη όπου δρού­σε τα τε­λευ­ταία χρό­νια ο γαλ­λι­κός στρα­τός, στα πλαί­σια «αντι­τρο­μο­κρα­τι­κών επι­χει­ρή­σε­ων». Αυτό το δί­πο­λο ισλα­μι­κών αντάρ­τι­κων και γαλ­λι­κής στρα­τιω­τι­κής πα­ρου­σί­ας έπαι­ξε κα­τα­λυ­τι­κό ρόλο σε κά­ποια από τα τε­λευ­ταία πρα­ξι­κο­πή­μα­τα, ιδιαί­τε­ρα στο Σαχέλ και την λε­γό­με­νη Francafrique («γαλλ-αφρι­κή»), δη­λα­δή τις πρώην γαλ­λι­κές αποι­κί­ες τις οποί­ες ο γαλ­λι­κός ιμπε­ρια­λι­σμός δεν έπαψε ποτέ να αντι­με­τω­πί­ζει ως προ­νο­μια­κά δική του σφαί­ρα επιρ­ρο­ής κι εκ­με­τάλ­λευ­σης.

Το 2013, καθώς οι ένο­πλες ισλα­μι­στι­κές ορ­γα­νώ­σεις απει­λού­σαν τη στα­θε­ρό­τη­τα αυτής της «ζώνης», ο γαλ­λι­κός ιμπε­ρια­λι­σμός εξα­πέ­λυ­σε την επι­χεί­ρη­ση «Μπαρ­κάν». Η επέμ­βα­ση αυτή, πα­ρό­ξυ­νε τη λο­γι­κή στρα­τιω­τι­κής αντι­με­τώ­πι­σης των κοι­νω­νι­κών προ­βλη­μά­των και ταυ­τό­χρο­να απέ­τυ­χε να αντι­με­τω­πί­σει την εντει­νό­με­νη δράση και επέ­κτα­ση των ένο­πλων ορ­γα­νώ­σε­ων. Στο πα­ρα­δο­σια­κό αντι­γαλ­λι­κό αί­σθη­μα για λό­γους προϊ­στο­ρί­ας και στην συ­νη­θι­σμέ­νη από­δο­ση ευ­θυ­νών στη Γαλ­λία για τα εσω­τε­ρι­κά πο­λι­τι­κά προ­βλή­μα­τα (εύ­λο­γη όταν το Πα­ρί­σι δια­φη­μί­ζει από μόνο του ότι «έχει ευ­θύ­νες» απέ­να­ντι στις πο­λι­τι­κές εξε­λί­ξεις σε αυτές τις χώρες), προ­στέ­θη­κε ο θυμός για την επι­χεί­ρη­ση «Μπαρ­κάν», καθώς ακόμα και όσοι/ες δεν δια­φω­νούν επί της αρχής με τη στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­ση της σύ­γκρου­σης ή/και την ανά­γκη πο­λε­μι­κών συμ­μά­χων στη διε­ξα­γω­γή της, χρε­ώ­νουν στο γαλ­λι­κό στρα­τό την «απο­τυ­χία να μας προ­στα­τεύ­σει».  Είτε εκ­φρά­ζο­ντας ει­λι­κρι­νά, είτε δη­μα­γω­γώ­ντας οπορ­του­νι­στι­κά πάνω σε αυτό το αί­σθη­μα, κι­νή­θη­καν οι πρα­ξι­κο­πη­μα­τί­ες σε Μάλι, Μπουρ­κί­να Φάσο και Νί­γη­ρα.

Ξη­λώ­νε­ται η Francafrique

Το Μάλι ήταν το πρώτο που απαί­τη­σε τον τερ­μα­τι­σμό της Μπαρ­κάν στα εδάφη του και την απο­χώ­ρη­ση των γαλ­λι­κών στρα­τευ­μά­των. Όταν ο επι­κε­φα­λής του πρα­ξι­κο­πή­μα­τος Γκοϊ­τά ανα­κοί­νω­σε την επέ­κτα­ση της «με­τα­βα­τι­κής πε­ριό­δου» στα 5 χρό­νια, η ECOWAS (Οι­κο­νο­μι­κή Κοι­νό­τη­τα Κρα­τών Δυ­τι­κής Αφρι­κής), υπό την πίεση του Μα­κρόν, ανα­κοί­νω­σε σα­ρω­τι­κές κυ­ρώ­σεις στο Μάλι. Οι μα­ζι­κές δια­δη­λώ­σεις κατά των κυ­ρώ­σε­ων ενί­σχυ­σαν την πο­λι­τι­κή θέση της νέας εξου­σί­ας και την οργή κατά του γαλ­λι­κού ιμπε­ρια­λι­σμού. Το Πα­ρί­σι υπο­χρε­ώ­θη­κε να συμ­φω­νή­σει στην από­συρ­ση των στρα­τευ­μά­των του.

Ακο­λού­θη­σε η Μπουρ­κί­να Φάσο. Και το Νο­έμ­βρη του 2022, ο Μα­κρόν επι­ση­μο­ποιού­σε το τέλος της «Επι­χεί­ρη­σης Μπαρ­κάν», αν και έκανε λόγο για «ανα­θε­ώ­ρη­ση της στρα­τη­γι­κής», δη­λα­δή δια­τη­ρού­σε τη γαλ­λι­κή στρα­τιω­τι­κή πα­ρου­σία σε Νί­γη­ρα και Τσαντ. Το πε­ρα­σμέ­νο κα­λο­καί­ρι ήρθε η σειρά του Νί­γη­ρα. Η ECOWAS ενερ­γο­ποί­η­σε έναν πλήρη οι­κο­νο­μι­κό απο­κλει­σμό της χώρας, πα­ρό­τι είχε ήδη βγει η από­φα­ση του Δι­κα­στη­ρί­ου της Δυ­τι­κής Αφρι­κα­νι­κής Οι­κο­νο­μι­κής και Νο­μι­σμα­τι­κής Ένω­σης που είχε κρί­νει ως πα­ρά­νο­μες τις προ­ϋ­πάρ­χου­σες κυ­ρώ­σεις ενά­ντια στο Μάλι. Η πε­ριο­χή βρέ­θη­κε στα πρό­θυ­ρα της σύρ­ρα­ξης, όταν η ECOWAS απεί­λη­σε με στρα­τιω­τι­κή ει­σβο­λή. Οι απει­λές προ­κά­λε­σαν μα­ζι­κές δια­δη­λώ­σεις, ακόμα και από δυ­νά­μεις που δεν ταυ­τί­ζο­νται με τη νέα εξου­σία ή την στη­ρί­ζουν κρι­τι­κά. Ση­μα­ντι­κές δυ­νά­μεις, πε­ρι­φε­ρεια­κές (Αλ­γε­ρία) και πα­γκό­σμιες (ΗΠΑ), έδει­χναν πιο ανή­συ­χες απέ­να­ντι σε μια τέ­τοια εξέ­λι­ξη. Όπως ση­μειώ­νει γλα­φυ­ρά ο Γάλ­λος σύ­ντρο­φος Πολ Μαρ­τιάλ: «Μόνο ένας πο­λε­μο­κά­πη­λος ξε­χω­ρί­ζει ανά­με­σά τους: Ο Εμ­μα­νου­έλ Μα­κρόν». Η σύρ­ρα­ξη απο­τρά­πη­κε προ­σω­ρι­νά, ενώ ο Γάλ­λος πρό­ε­δρος υπο­χρε­ώ­θη­κε να κα­τα­πιεί την αρ­χι­κή ιμπε­ρια­λι­στι­κή αλα­ζο­νεία («δεν έχουν δι­καιο­δο­σία για να ζη­τούν απο­μά­κρυν­ση του στρα­τού μας») και πρό­σφα­τα απο­δέ­χθη­κε την έξοδο των γαλ­λι­κών στρα­τευ­μά­των από το Νί­γη­ρα.

Η δια­βό­η­τη «Φραν­σα­φρίκ» ξη­λώ­νε­ται. Γαλ­λι­κά στρα­τεύ­μα­τα συ­νε­χί­ζουν να υπάρ­χουν σε Τσαντ, Σε­νε­γά­λη, Ακτή Ελε­φα­ντο­στού και Γκα­μπόν. Αλλά όπως ση­μεί­ω­σε ένας κο­ρυ­φαί­ος Γάλ­λος δι­πλω­μά­της (δια­τη­ρώ­ντας την ανω­νυ­μία του) στο france24: «Η βα­θύ­τε­ρη τάση επι­βε­βαιώ­νε­ται: Η στρα­τιω­τι­κή μας πα­ρου­σία δεν γί­νε­ται πλέον απο­δε­κτή… Μας πέ­τα­ξαν έξω από την Αφρι­κή. Πρέ­πει να απο­χω­ρή­σου­με και από άλλες χώρες, πριν μας πουν οι ίδιες να ση­κω­θού­με να φύ­γου­με».

Το τέλος της «Μπαρ­κάν» είναι μια πολύ ευ­χά­ρι­στη εί­δη­ση. Όχι μόνο λόγω της μα­κράς προϊ­στο­ρί­ας γαλ­λι­κών εγκλη­μά­των στην Αφρι­κή. Πιο πρό­σφα­τα, το γαλ­λι­κό εκ­στρα­τευ­τι­κό σώμα όχι μόνο συμ­με­τεί­χε ενερ­γά στη στρα­τιω­τι­κο­ποί­η­ση της κρί­σης στο Σαχέλ απέ­να­ντι στην άνοδο ισλα­μι­στι­κών ορ­γα­νώ­σε­ων, αλλά έκανε κι άλλες δου­λειές: Έσωσε από τη λο­γο­δο­σία τον δι­κτά­το­ρα της Μπουρ­κί­να Φάσο, Κο­μπα­ο­ρέ, μετά την ανα­τρο­πή του από τη λαϊκή εξέ­γερ­ση του 2014. Πα­ρε­νέ­βη στο Τσαντ για να σώσει το κα­θε­στώς Ντε­μπί όταν απει­λού­νταν από τους αντάρ­τες της Ένω­σης Δυ­νά­με­ων Αντί­στα­σης (καμία σχέση με τις τζι­χα­ντι­στι­κές ομά­δες που πε­ρι­λαμ­βά­νο­νταν στην επί­ση­μη «εντο­λή» της Επι­χεί­ρη­σης). Αντι­με­τώ­πι­σαν με πυρά και δο­λο­φο­νί­ες δια­δη­λω­τές ενά­ντια στα κον­βόι τους στο Νί­γη­ρα και τη Μπουρ­κί­να Φάσο. Όπως απο­κά­λυ­ψε η LeMonde, η τε­λευ­ταία πράξη της γαλ­λι­κής στρα­τιω­τι­κής πα­ρου­σί­ας στο Νί­γη­ρα ήταν η ενορ­χή­στρω­ση μιας από­πει­ρας «αντι-πρα­ξι­κο­πή­μα­τος», που στα­μά­τη­σε μόνο λόγω της άρ­νη­σης του Μπα­ζούμ (ο φυ­λα­κι­σμέ­νος πρώην πρό­ε­δρος της χώρας) να συ­ναι­νέ­σει.

Δη­μο­κρά­τες;

Όσον αφορά την ECOWAS, αυτή την ομάδα κρα­τών με «δη­μο­κρα­τι­κές ευαι­σθη­σί­ες» απέ­να­ντι στα πρα­ξι­κο­πή­μα­τα, θα βρού­με στις γραμ­μές τους ηγέ­τες όπως ο Σε­νε­γα­λέ­ζος πρό­ε­δρος Μακί Σαλ του οποί­ου οι δυ­νά­μεις άνοι­ξαν πυρ κατά δια­δη­λω­τών, δο­λο­φο­νώ­ντας 13. Ο Ουα­τά­ρα της Ακτής Ελε­φα­ντο­στού, που αγνό­η­σε το συ­νταγ­μα­τι­κό όριο 2 θη­τειών για να πα­ρα­μεί­νει στην εξου­σία. Ο Πα­τρίς Ταλόν του Μπε­νίν, που έχει κλεί­σει τους δύο βα­σι­κούς πο­λι­τι­κούς του αντι­πά­λους στη φυ­λα­κή ως «τρο­μο­κρά­τες». Η μόνη φι­λό­ξε­νη στην «Μπαρ­κάν» χώρα μένει το Τσαντ. Και αυτός είναι ίσως -λέμε ίσως- ο λόγος που το πρα­ξι­κό­πη­μα σε εκεί­νη τη χώρα είναι το μόνο που δεν προ­κά­λε­σε την ιερή δη­μο­κρα­τι­κή οργή της γαλ­λι­κής κυ­βέρ­νη­σης.

Οι αυ­τα­πά­τες για τη Ρωσία

Αρ­κε­τά από τα πρό­σφα­τα πρα­ξι­κο­πή­μα­τα έχουν χα­ρα­κτη­ρι­στεί ως φι­λο-ρω­σι­κά ή/και ενορ­χη­στρω­μέ­να από τη Μόσχα. Χρειά­ζε­ται να γί­νουν με­ρι­κές δια­κρί­σεις.

Όσον αφορά την (κα­τα­γε­γραμ­μέ­νη) συ­στη­μα­τι­κή προ­ώ­θη­ση της αντι­γαλ­λι­κής προ­πα­γάν­δας από τις μι­ντια­κές επι­χει­ρή­σεις του μα­κα­ρί­τη του Πρι­γκό­ζιν, είναι αστείο να απο­δί­δο­νται εκεί οι εξε­λί­ξεις. Γε­νι­κά, στον κόσμο τούτο, οι προ­πα­γαν­δι­στές προ­πα­γαν­δί­ζουν και οι πρά­κτο­ρες πρα­κτο­ρεύ­ουν. Αλλά η μα­ζι­κή οργή που με­τα­τρέ­πε­ται σε κι­νη­το­ποί­η­ση έχει πά­ντο­τε τους δι­κούς της πολύ πραγ­μα­τι­κούς λό­γους. Δεν πε­ρί­με­ναν τα τρολ οι άν­θρω­ποι στο Μάλι για να βρουν λό­γους να στρα­φούν ενά­ντια στο Πα­ρί­σι. Όσον αφορά την πα­ρου­σία ρω­σι­κών ση­μαιών στις δια­δη­λώ­σεις κατά της Γαλ­λί­ας και υπέρ των πρα­ξι­κο­πη­μα­τιών, αυτή είναι εξί­σου ανα­με­νό­με­νη με την πα­ρου­σία φι­λο­δυ­τι­κών αι­σθη­μά­των-συμ­βό­λων-συν­θη­μά­των σε αντι­κα­θε­στω­τι­κά κι­νή­μα­τα που ξε­σπούν σε χώρες εκτός της σφαί­ρας επιρ­ρο­ής/συμ­μα­χιών των ΗΠΑ. Αυτά αφο­ρούν το λαϊκό αί­σθη­μα στις δια­δη­λώ­σεις.

Όσον αφορά τους πρα­ξι­κο­πη­μα­τί­ες, τα πράγ­μα­τα γί­νο­νται πιο σύν­θε­τα. Οι πε­ρισ­σό­τε­ροι κι­νή­θη­καν με δική τους πρω­το­βου­λία και δικά τους κί­νη­τρα. Αλλά είναι προ­φα­νές ότι στρα­τιω­τι­κά στε­λέ­χη τα οποία έχουν συχνά ως κε­ντρι­κή ατζέ­ντα την «ασφά­λεια» και αφε­τη­ρία της αντι­γαλ­λι­κής στρο­φής τους την «ανι­κα­νό­τη­τα» του πα­λιού στρα­τιω­τι­κού συμ­μά­χου/προ­στά­τη, προ­σβλέ­πουν -από τη φύση της θέσης τους- στην εύ­ρε­ση ενός νέου.

Η Βά­γκνερ και το «νέο αφε­ντι­κό»

Σε αυ­τούς τους κύ­κλους, πράγ­μα­τι έπαι­ξε ρόλο το «επι­θε­τι­κό μάρ­κε­τινγκ» της Βά­γκνερ, που δια­φη­μί­ζει το αξιό­μα­χό της και δια­κι­νεί στην αγορά τις «υπη­ρε­σί­ες» της. Η δια­βό­η­τη μι­σθο­φο­ρι­κή ορ­γά­νω­ση είχε ήδη ανα­πτύ­ξει τη δράση της στην Κε­ντρι­κή Αφρι­κα­νι­κή Δη­μο­κρα­τία, λει­τουρ­γώ­ντας ως πραι­τω­ρια­νή φρου­ρά του προ­έ­δρου Τουα­ντε­ρά, με αντάλ­λαγ­μα την εκ­με­τάλ­λευ­ση δια­μα­ντιών, χρυ­σού και ξυ­λεί­ας της χώρας. Η ισχύς της έφτα­σε στο ση­μείο, όπου η πρα­κτι­κή της  «πα­ρο­χής προ­στα­σί­ας» (με όλες τις συ­νυ­πο­δη­λώ­σεις του όρου) έχει επε­κτα­θεί στα τε­λω­νεία του με­γα­λύ­τε­ρου αε­ρο­δρο­μί­ου της χώρας, απο­σπώ­ντας έτσι ακόμα και τμήμα των φο­ρο­λο­γι­κών εσό­δων από τις ει­σα­γω­γές. Έχου­με γρά­ψει για τις αντί­στοι­χες «δου­λειές» στο Σου­δάν (ορυ­χεία χρυ­σού) σε σύ­μπρα­ξη με τους δια­βό­η­τους πα­ρα­στρα­τιω­τι­κούς RSF του πο­λέ­μαρ­χου «Χε­μέ­ντι». Γνω­ρί­ζο­ντας αυτή την προϊ­στο­ρία, η πρό­σκλη­σή της στο Μάλι, για να στη­ρί­ξει τον εθνι­κό στρα­τό στις «αντι-τρο­μο­κρα­τι­κές» επι­χει­ρή­σεις, δεν προϊ­δε­ά­ζει για τί­πο­τε καλό στο εσω­τε­ρι­κό της χώρας.

Κα­ταρ­χήν, η στρο­φή της νέας εξου­σί­ας στο Μάλι στις υπη­ρε­σί­ες της  Βά­γκνερ σή­μαι­νε ότι θα πα­ρα­μεί­νει προ­ση­λω­μέ­νη στη διε­ξα­γω­γή του πο­λέ­μου. Το τέλος της γαλ­λι­κής επι­χεί­ρη­σης «Μπαρ­κάν», απο­τε­λού­σε μια ευ­και­ρία να μπο­ρέ­σει ο λαός του Μάλι να διε­ρευ­νή­σει μια πο­λι­τι­κή λύση. Τα τε­λευ­ταία 2μιση χρό­νια, ο πό­λε­μος συ­νε­χί­ζε­ται -με τα εκα­τέ­ρω­θεν εγκλή­μα­τα πο­λέ­μου να συ­νε­χί­ζουν να συσ­σω­ρεύ­ο­νται. Η σφαγή ενός ολό­κλη­ρου χω­ριού από ένο­πλους ισλα­μι­στές επει­δή οι κά­τοι­κοι ενη­μέ­ρω­σαν το στρα­τό για τις κι­νή­σεις τους, ήταν ένα μή­νυ­μα προς τους ντό­πιους να μη συ­νερ­γά­ζο­νται με τις Αρχές. Όμως η άρ­νη­ση συ­νερ­γα­σί­ας με τις Αρχές αντι­με­τω­πί­ζο­νται ως συ­νε­νο­χή με τις ισλα­μι­στι­κές ορ­γα­νώ­σεις και οι λε­βέ­ντες της Βά­γκνερ την αντι­με­τω­πί­ζουν -επί­σης- με μα­ζι­κές εκτε­λέ­σεις χω­ρι­κών. Σε αυτό το φόντο, το αί­τη­μα της κυ­βέρ­νη­σης του Μάλι να απο­χω­ρή­σει η απο­στο­λή του ΟΗΕ από τη χώρα, προει­δο­ποιεί για ένα ζο­φε­ρό μέλ­λον στα χωριά που βρί­σκο­νται στην πρώτη γραμ­μή. Το αί­τη­μα αυτό, μπο­ρεί επί­σης να βα­θύ­νει και την εξάρ­τη­ση της νέας εξου­σί­ας από τη Βά­γκνερ, καθώς βα­σι­κές λει­τουρ­γί­ες (φύ­λα­ξη κρα­τι­κών κτι­ρί­ων, ασφα­λής με­τα­φο­ρά κυ­βερ­νη­τι­κού προ­σω­πι­κού κ.ά.) στη­ρί­ζο­νταν σε κυα­νό­κρα­νους. Σε ένα τοπίο που ήδη είχαν εμ­φα­νι­στεί δυ­σκο­λί­ες πλη­ρω­μής (10 εκα­τομ­μύ­ρια δο­λά­ρια το μήνα χρέ­ω­νε η καλή εται­ρία), η Βά­γκνερ βρί­σκε­ται σε πλε­ο­νε­κτι­κή θέση για να «διευ­ρύ­νει» το πεδίο (επι­χει­ρη­μα­τι­κής) δρά­σης της, στα πρό­τυ­πα της Κε­ντρι­κής Αφρι­κα­νι­κής Δη­μο­κρα­τί­ας και του Σου­δάν.

Μετά τον θά­να­το του Πρι­γκό­ζιν, είναι σε εξέ­λι­ξη η εν­σω­μά­τω­ση της Βά­γκνερ (και όλου του δι­κτύ­ου επι­χει­ρή­σε­ων του Πρι­γκό­ζιν) στο ρω­σι­κό υπουρ­γείο Άμυ­νας. Το πε­ρα­σμέ­νο κα­λο­καί­ρι, ο υφυ­πουρ­γός Άμυ­νας, Γιού­νους Μπεκ Γεβ­κού­ροφ, έκανε μια μίνι πε­ριο­δεία σε Μάλι, Κε­ντρι­κή Αφρι­κα­νι­κή Δη­μο­κρα­τία, Μπουρ­κί­να Φάσο, για «επι­και­ρο­ποί­η­ση» των συμ­φω­νιών με τις δύο πρώ­τες και για διε­ρεύ­νη­ση έναρ­ξης πι­θα­νής στρα­τιω­τι­κής συ­νερ­γα­σί­ας με την τε­λευ­ταία.

Γνω­ρί­ζο­ντας ότι η Βά­γκνερ δεν δρού­σε αυ­τό­νο­μα και απο­κλει­στι­κά για λο­γα­ρια­σμό του ιδιο­κτή­τη της, αλλά γνω­ρί­ζο­ντας και τα βα­σι­κά για τον ιμπε­ρια­λι­σμό, δεν έχου­με λόγο να πι­στέ­ψου­με ότι η πιο «επί­ση­μη» ρω­σι­κή πα­ρου­σία θα δια­φέ­ρει από τις πρα­κτι­κές του Πρι­γκό­ζιν που ισο­δυ­να­μού­σαν με λε­η­λα­σία πο­λύ­τι­μων πόρων.

Τα θύ­μα­τα ενός ιμπε­ρια­λι­σμού ή μιας αστι­κής τάξης με συ­γκε­κρι­μέ­νες  συμ­μα­χί­ες κι αντι­πά­λους, συ­νη­θί­ζε­ται κι είναι σε ένα βαθμό ανα­με­νό­με­νο να έχουν αυ­τα­πά­τες για τον «άλλο» ή να επι­ζη­τούν την βο­ή­θεια/προ­στα­σία του. Βέ­βαια αν η ρω­σι­κή αντι­κα­τά­στα­ση του γαλ­λι­κού ρόλου προ­χω­ρή­σει ομαλά (με­γά­λο «αν»), φο­βό­μα­στε ότι -ίσως όχι για τις εθνι­κές ελίτ, αλλά σί­γου­ρα για την κοι­νω­νι­κή πλειο­ψη­φία αυτών των χω­ρών- η κα­τά­στα­ση θα θυ­μί­σει τους στί­χους των The Who: «Meet the new boss, same as the old boss» (Από εδώ το νέο αφε­ντι­κό, είναι ίδιο με το παλιό).

Ερ­γα­τι­κή απά­ντη­ση στον ιμπε­ρια­λι­στι­κό αντα­γω­νι­σμό

Οι ΗΠΑ πα­ρα­κο­λου­θούν δια­κρι­τι­κά ως τώρα όλες αυτές τις ανα­τρο­πές εις βάρος της «συμ­μά­χου» Γαλ­λί­ας, εξα­σφά­λι­σαν (σύμ­φω­να με κά­ποια ρε­πορ­τάζ) τη δική τους στρα­τιω­τι­κή πα­ρου­σία στο Νί­γη­ρα (καθώς οι Γάλ­λοι φεύ­γουν…), ενώ η AFRICOM (το αμε­ρι­κα­νι­κό σώμα στρα­τού στην Αφρι­κή) πα­ρα­μέ­νει η με­γα­λύ­τε­ρη ξένη στρα­τιω­τι­κή δύ­να­μη στην ήπει­ρο και η διοί­κη­σή της κάνει τις δικές της «μίνι πε­ριο­δεί­ες». Η Κίνα είχε κα­τα­γρά­ψει την βαθιά (οι­κο­νο­μι­κή) διείσ­δυ­ση στη Μαύρη Ήπει­ρο πολύ καιρό πριν τις πρό­σφα­τες ανα­τρο­πές.

Έχου­με ξα­να­γρά­ψει ότι η εποχή μας έχει ανα­λο­γί­ες με εκεί­νη της επο­χής που κα­τέ­λη­ξε στον Πρώτο Πα­γκό­σμιο Πό­λε­μο. Μπο­ρεί να προ­στε­θεί στη σχε­τι­κή λίστα και ο «Αγώ­νας για την Αφρι­κή», όπως είχε ονο­μα­στεί η  αποι­κιο­κρα­τι­κή κούρ­σα που «μοί­ρα­σε» την πο­λύ­πα­θη ήπει­ρο πριν φτά­σου­με στη με­γά­λη πο­λε­μι­κή σύ­γκρου­ση για την ανα­δια­νο­μή της…

Οι ερ­γα­ζό­με­νοι και οι φτω­χές της πε­ριο­χής, με την ενί­σχυ­ση των ανε­ξάρ­τη­των κι­νη­μά­των και ορ­γα­νώ­σε­ών τους, χτί­ζο­ντας δε­σμούς αλ­λη­λεγ­γύ­ης και συ­νερ­γα­σί­ας με­τα­ξύ τους, είναι η μο­να­δι­κή δύ­να­μη που μπο­ρεί να χτί­σει ένα κα­λύ­τε­ρο μέλ­λον για την Μαύρη Ήπει­ρο. Χωρίς να υπο­λο­γί­ζουν σε «προ­στά­τες» και χωρίς να ενα­πο­θέ­τουν την απε­λευ­θέ­ρω­σή τους σε (έντι­μους ή οπορ­του­νι­στές) αξιω­μα­τι­κούς του στρα­τού.

Όπως κα­τα­λή­γει ένα άρθρο του Κο­γκο­λέ­ζου μαρ­ξι­στή Ζαν Νάν­γκα, που απα­ντoύ­σε στην αυ­τα­πά­τη της κα­πι­τα­λι­στι­κής ανά­πτυ­ξης (που στα μέσα της πε­ρα­σμέ­νης δε­κα­ε­τί­ας είχε δώσει πά­τη­μα σε μια σχολή «αφρο-αι­σιο­δο­ξί­ας»):

«Τα θύ­μα­τα της εκ­με­τάλ­λευ­σης και της κα­τα­πί­ε­σης, οι αντί­πα­λοι της οι­κο-κτο­νί­ας θα ενω­θούν σε το­πι­κούς και πε­ρι­φε­ρεια­κούς αγώ­νες για την απε­λευ­θέ­ρω­ση της Αφρι­κής, σε αλ­λη­λεγ­γύη με όσους αντι­με­τω­πί­ζουν αντί­στοι­χους αγώ­νες αλλού. Κα­νείς δεν θα τους απε­λευ­θε­ρώ­σει για λο­γα­ρια­σμό τους -και σί­γου­ρα όχι οι υπο­στη­ρι­κτές του κα­πι­τα­λι­σμού, είτε είναι από την Αφρι­κή είτε από αλλού, είτε είναι από το Βορρά, είτε από τον Νότο, ούτε καν αν φο­ρά­νε τη μάσκα του συν­δι­κα­λι­στή ή εκεί­νη των έν­δο­ξων αγώ­νων του πα­ρελ­θό­ντος».

Το έγκλη­μα στη Λιβύη

Ο τυ­φώ­νας Ντά­νιελ άφησε πίσω του ασύλ­λη­πτες κα­τα­στρο­φές αλλά και αν­θρώ­πι­να θύ­μα­τα στο πέ­ρα­σμά του από Βουλ­γα­ρία, Τουρ­κία, Ελ­λά­δα. Αλλά απο­δεί­χθη­κε φο­νι­κό­τε­ρος στη Λιβύη, όπου αφά­νι­σε ένα με­γά­λο κομ­μά­τι της πόλης Ντέρ­να κι άφησε πίσω του χι­λιά­δες νε­κρούς, υπερ-πολ­λα­πλά­σιους αγνο­ού­με­νους. Γιατί; Όχι γιατί «αγρί­ε­ψε» ο Ντά­νιελ, αλλά γιατί οι άν­θρω­ποι στη Λιβύη έμει­ναν ακόμα πιο απρο­στά­τευ­τοι. Είναι μια υπεν­θύ­μι­ση ότι οι απώ­λειες που προ­κα­λούν οι «φυ­σι­κές κα­τα­στρο­φές» δεν είναι αμι­γώς «φυ­σι­κές» και ότι τεί­νουν να «κα­τα­στρέ­φουν» τους φτω­χό­τε­ρους. Στη Λιβύη, το «αν­θρώ­πι­νο απο­τύ­πω­μα» βρί­σκε­ται πα­ντού.

Τα φράγ­μα­τα που κα­τέρ­ρευ­σαν, οδη­γώ­ντας σε πλημ­μύ­ρες που οδή­γη­σαν ολό­κλη­ρα κτί­ρια σε κα­τάρ­ρευ­ση, χτί­στη­καν τη δε­κα­ε­τία του ’70 με λι­γό­τε­ρο αν­θε­κτι­κά υλικά κι έμει­ναν ασυ­ντή­ρη­τα από τότε. Τόσο απλοί κά­τοι­κοι όσο και μη­χα­νο­λό­γοι, προει­δο­ποιού­σαν από καιρό για την κα­τά­στα­ση αυτών των φραγ­μά­των. Μετά την κρα­τι­κή αμέ­λεια, ήρθε ο εμ­φύ­λιος πό­λε­μος, πρώτα κατά του Κα­ντά­φι, έπει­τα με­τα­ξύ διά­φο­ρων πο­λι­το­φυ­λα­κών και φα­τριών και στη συ­νέ­χεια στην πιο «πα­γιω­μέ­νη» πλέον διέ­νε­ξη με­τα­ξύ Τρί­πο­λης και Βεγ­γά­ζης. Δεν μέ­νουν ούτε πόροι, ούτε χρό­νος για τις στοι­χειώ­δεις κοι­νω­νι­κά χρή­σι­μες ερ­γα­σί­ες όταν μαί­νε­ται η σύ­γκρου­ση για τη μοι­ρα­σιά του πλού­του και της εξου­σί­ας, η οποία οδη­γεί σε ακόμα με­γα­λύ­τε­ρη κα­τα­στρο­φή. Σε όλη αυτή τη δια­δρο­μή, με­γά­λες και πε­ρι­φε­ρεια­κές δυ­νά­μεις ενε­πλά­κη­σαν ενερ­γά. Από τους Να­τοϊ­κούς βομ­βαρ­δι­σμούς κατά τον εμ­φύ­λιο Κα­ντά­φι-αντι­κα­θε­στω­τι­κών, μέχρι την κούρ­σα διά­φο­ρων παι­κτών (κυ­ρί­ως Ιτα­λία και Γαλ­λία) να προ­σε­ται­ρι­στούν ομά­δες και φα­τρί­ες για να δια­φυ­λά­ξουν τη συ­νέ­χεια της ροής του πε­τρε­λαί­ου και τη δια­κο­πή της ροής των αν­θρώ­πων. Μέχρι την ανοι­χτή ή υπό­γεια στή­ρι­ξη στην μία ή την άλλη πλευ­ρά του εμ­φυ­λί­ου τα τε­λευ­ταία χρό­νια, από Τουρ­κία, Αί­γυ­πτο, Γαλ­λία, Ρωσία, Ιτα­λία, ΗΑΕ και ασφα­λώς Ελ­λά­δα.

Οι πόροι και η ενέρ­γεια που αφιε­ρώ­θη­καν στην στή­ρι­ξη των ενό­πλων δυ­νά­με­ων της κυ­βέρ­νη­σης της Τρί­πο­λης ή στον στρα­τό του πο­λέ­μαρ­χου Χα­φτάρ, με ένα «εμπάρ­γκο όπλων» όπου ήταν κοινό μυ­στι­κό ότι ο ένας απο­κλεί­ει τα όπλα του άλλου (όπως η ελ­λη­νι­κή φρε­γά­τα που πε­ρι­πο­λού­σε ανοι­χτά της Τρί­πο­λης, χωρίς να πο­λυ­σκο­τί­ζε­ται για τη ροή όπλων προς τη Βεγ­γά­ζη), έχουν απο­τύ­πω­μα στην πλήρη διά­λυ­ση των υπο­δο­μών της χώρας.

Η ίδια η Ντέρ­να, πα­ρε­μπι­πτό­ντως, βομ­βαρ­δί­στη­κε ανε­λέ­η­τα από την αι­γυ­πτια­κή αε­ρο­πο­ρία, στη διάρ­κεια της πο­λιορ­κί­ας της από τον στρα­τάρ­χη Χα­φτάρ. Εγκα­τα­λεί­φθη­κε σκό­πι­μα (με όρους στοι­χειώ­δους ανοι­κο­δό­μη­σης) από αυτό το στενό φίλο και σύμ­μα­χο της χώρας μας, γιατί την θε­ω­ρού­σε «ανυ­πά­κουη» (όχι άδικα, ως πόλη με με­γά­λη προϊ­στο­ρία αντί­στα­σης πρώτα στην αποι­κιο­κρα­τία, έπει­τα στον Κα­ντά­φι, έπει­τα στο ISIS και τέλος στον Χα­φτάρ). Δεν γνω­ρί­ζου­με αν η εντο­λή που έδωσε (όταν ενη­με­ρώ­θη­κε μέρες πριν για την έλευ­ση του τυ­φώ­να) για απα­γό­ρευ­ση κάθε κυ­κλο­φο­ρί­ας ήταν πολύ κακός ή πολύ κυ­νι­κός υπο­λο­γι­σμός. Σε κάθε πε­ρί­πτω­ση, πλέον πυ­κνώ­νουν οι κα­ταγ­γε­λί­ες για το γε­γο­νός ότι οι άν­θρω­ποι πέ­θα­ναν κλει­σμέ­νοι στα σπί­τια τους, χωρίς προει­δο­ποί­η­ση ή έστω δυ­να­τό­τη­τα εκ­κέ­νω­σης.

Ακόμα κι εν μέσω των προ­σπα­θειών αντι­με­τώ­πι­σης των συ­νε­πειών της κα­τα­στρο­φής ή ανοι­κο­δό­μη­σης, συ­νε­χί­ζε­ται η πο­λι­τι­κή σπέ­κου­λα. Η ελ­λη­νι­κή «απο­στο­λή» με την τρα­γι­κή κα­τά­λη­ξη είχε ως στό­χο-με τα λόγια του Τάκη Θε­ο­δω­ρό­που­λου πα­ρα­κα­λώ…- «πα­ρου­σία της ελ­λη­νι­κής ση­μα­σί­ας σε μια πε­ριο­χή που η Τουρ­κία θε­ω­ρεί όμορή της χώρα». Η κυ­βέρ­νη­ση της Τρί­πο­λης θα επεν­δύ­σει πο­λι­τι­κά στο πλήγ­μα στον Χα­φτάρ, ενώ ο πο­λέ­μαρ­χος θα επι­χει­ρή­σει να αξιο­ποι­ή­σει την κα­τα­στρο­φή, χρή­ζο­ντας τον ένα γιο του «υπεύ­θυ­νο» της απο­κα­τά­στα­σης και στέλ­νο­ντας τον άλλο σε ευ­ρω­παϊ­κό τουρ δη­μό­σιων σχέ­σε­ων.

Τα ρε­πορ­τάζ πε­ρι­γρα­φής της ευ­ρω­παϊ­κής βο­ή­θειας (σε υλικό, αν­θρώ­πι­νο δυ­να­μι­κό ή χρή­μα­τα) απο­τυ­πώ­νουν μια πε­νι­χρή ει­σφο­ρά σε σχέση με τις δυ­να­τό­τη­τες, που σε κάθε πε­ρί­πτω­ση ωχριά μπρο­στά στη δα­πά­νη πόρων και ενέρ­γειας όσον αφορά την πα­ρε­μπό­δι­ση των με­τα­να­στών να φεύ­γουν από τη Λιβύη -και τη συ­νε­νο­χή στη με­τα­τρο­πή της Λι­βύ­ης σε τόπο με σκλα­βο­πά­ζα­ρα. Πρα­κτι­κές που δεν προ­βλέ­πε­ται να αλ­λά­ξουν ούτε μετά την νέα τρα­γω­δία που χτύ­πη­σε τη χώρα.

Όμορ­φος κό­σμος, ηθι­κός, αγ­γε­λι­κά πλα­σμέ­νος…

rproject.gr