Γάζα: Η πόλη κάτω από την Πόλη

Συνέντευξη του Ταουφίκ Χαντάντ στην Ούρσουλα Λίντσεϊ, στα πλαίσια του αφιερώματος του the Point Magazine «Preserving Gaza», μια σειρά συνεντεύξεων με Παλαιστίνιους για διάφορες πτυχές της ιστορίας, της κληρονομιάς και της πολιτισμικής ζωής της Γάζας.

Μπο­ρείς να μου πεις για το χρο­νι­κό διά­στη­μα που έζη­σες στη Γάζα;

Ο πα­τέ­ρας μου ήταν Πα­λαι­στί­νιος πρό­σφυ­γας από την Ιε­ρου­σα­λήμ και είχε πε­ρά­σει ένα μέρος των παι­δι­κών του χρό­νων στη Γάζα πριν το 1948. Η μη­τέ­ρα μου είναι από τις ΗΠΑ. Εγώ με­γά­λω­σα στο Κου­βέιτ και στις ΗΠΑ και είχα την ευ­και­ρία να πάω στην Πα­λαι­στί­νη και στη Γάζα μόλις  στα τέλη της δε­κα­ε­τί­ας του 1990. Εκεί­νη την εποχή μπο­ρού­σες ακόμα να πας στην Πύλη της Δα­μα­σκού στην Ιε­ρου­σα­λήμ και να βρεις ένα συλ­λο­γι­κό ταξί το οποίο θα σε πή­γαι­νε στο Πέ­ρα­σμα Ερέτζ, όπου έκα­νες τα χαρ­τιά σου και έμπαι­νες στη Λω­ρί­δα της Γάζας. 

Συνέντευξη του Ταουφίκ Χαντάντ | μετάφραση Πάνος Πέτρου

Η πρώτη μου δου­λειά εκεί δεν συν­δε­ό­ταν με την έρευ­να. Το 2000 βρήκα μέσω του ΟΗΕ μια θέση ερ­γα­σί­ας σε ένα υπουρ­γείο της Πα­λαι­στι­νια­κής Αρχής που ήταν υπεύ­θυ­νο για την ανά­πτυ­ξη ενός δικού της γρα­φεί­ου Τύπου και πλη­ρο­φο­ριών. Πα­ρα­κο­λού­θη­σα την εξέ­λι­ξη της Δεύ­τε­ρης Ιντι­φά­ντα όσο ζούσα στη Λω­ρί­δα της Γάζας. Στη συ­νέ­χεια βρήκα μια νέα σύμ­βα­ση με τον ΟΗΕ, στα πλαί­σια της δη­μιουρ­γί­ας ενός βι­βλί­ου «εναλ­λα­κτι­κού του­ρι­σμού», όπου είχα το κα­θή­κον να γράψω για τα 27 στρα­τό­πε­δα Πα­λαι­στι­νί­ων προ­σφύ­γων σε όλα τα Κα­τε­χό­με­να Πα­λαι­στι­νια­κά Εδάφη (ΚΠΕ). Αυτό ήταν για μένα μια τε­ρά­στια ευ­και­ρία να επι­σκε­φτώ όλα τα προ­σφυ­γι­κά στρα­τό­πε­δα στην Πα­λαι­στί­νη, με­τα­ξύ των οποί­ων και τα 8 με­γά­λα στρα­τό­πε­δα της Λω­ρί­δας της Γάζας.

Αρ­γό­τε­ρα συν­δέ­θη­κα με τον ερευ­νη­τι­κό δη­μο­σιο­γρά­φο και καρ­του­νί­στα Τζο Σάκο, για τον οποίο είχα ακού­σει ότι εν­δια­φέ­ρε­ται να δου­λέ­ψει ένα νέο βι­βλίο για τη Γάζα. Τον βο­ή­θη­σα να συ­να­ντή­σει αν­θρώ­πους και ως με­τα­φρα­στής, καθώς συλ­λέ­γα­με προ­φο­ρι­κές μαρ­τυ­ρί­ες αν­θρώ­πων που επι­βί­ω­σαν από τις σφα­γές του 1956 στη Χαν Γιου­νίς και τη Ράφα. Το υλικό που συ­γκε­ντρώ­σα­με απο­τέ­λε­σε αρ­γό­τε­ρα το μνη­μειώ­δες έργο του, «Footnotes in Gaza».

Βρήκα ξανά σύμ­βα­ση στον ΟΗΕ το 2005, για να απα­σχο­λη­θώ σε ένα γρα­φείο Τύπου στη Γάζα το οποίο πά­λευε να δια­χει­ρι­στεί τον κα­τα­κλυ­σμό διε­θνών δη­μο­σιο­γρά­φων που έσπευ­δαν εκεί ενό­ψει της «απε­μπλο­κής» του Ισ­ραη­λι­νού Στρα­τού από τη Λω­ρί­δα της Γάζας. Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, ο Ισ­ραη­λι­νός Στρα­τός δεν προ­χω­ρού­σε σε απε­μπλο­κή, αλλά σε μια μο­νο­με­ρή ανα­διά­τα­ξη των δυ­νά­με­ών του. Αλλά το θέαμα της απο­μά­κρυν­σης Εβραί­ων εποί­κων από την καρ­διά της Γάζας συ­νέ­βα­λε στο να φα­νούν τα γε­γο­νό­τα με θε­τι­κό τρόπο και ως ένα βήμα προς τον τερ­μα­τι­σμό της κα­το­χής. Η Πα­γκό­σμια Τρά­πε­ζα και τα κρά­τη-δω­ρη­τές επί­σης πα­ρα­φού­σκω­ναν τη ση­μα­σία αυτής της ανα­διά­τα­ξης, πα­ρου­σιά­ζο­ντάς την ως την αρχή μιας νέας επο­χής όπου η Γάζα υπο­τί­θε­ται θα γι­νό­ταν μια νέα Σι­γκα­πού­ρη.

Φυ­σι­κά, κα­τό­πιν εορ­τής, όλα αυτά απο­δεί­χθη­καν μια δια­φη­μι­στι­κή απάτη. Δεν υπήρ­χε πε­ρί­πτω­ση να βελ­τιω­θεί η κα­τά­στα­ση στη Γάζα εφό­σον το Ισ­ρα­ήλ δια­τη­ρού­σε τον έλεγ­χο κάθε ει­σό­δου και εξό­δου, έναν έλεγ­χο που ασφα­λώς δια­τή­ρη­σε. Του­λά­χι­στον για μένα προ­σω­πι­κά, αυτή η δου­λειά μου επέ­τρε­ψε να πε­ρά­σω χρόνο στη Γάζα στη διάρ­κεια μιας πολύ εν­δια­φέ­ρου­σας ιστο­ρι­κά στιγ­μής. Το Ισ­ρα­ήλ απο­συ­ρό­ταν για πρώτη φορά μετά το 1967 και οι Πα­λαι­στί­νιοι κα­τα­λάμ­βα­ναν τις πε­ριο­χές όπου μέχρι πρό­τι­νος υπήρ­χαν εποι­κι­σμοί και στρα­τιω­τι­κές βά­σεις. Ήταν τότε ισχυ­ρή η αί­σθη­ση ότι η Πα­λαι­στι­νια­κή Αντί­στα­ση έδιω­ξε το Ισ­ρα­ήλ από τη Γάζα, καθώς το προη­γού­με­νο μο­ντέ­λο  Ισ­ραη­λι­νού ελέγ­χου της πε­ριο­χής είχε απο­δει­χθεί πολύ δα­πα­νη­ρό για τον Ισ­ραη­λι­νό Στρα­τό, που έπρε­πε να προ­στα­τεύ­ει 8.000 Εβραί­ους εποί­κους ενώ ήταν πε­ρι­κυ­κλω­μέ­νος από 1,3 εκα­τομ­μύ­ρια Πα­λαι­στί­νιους.

Ο Ισ­ραη­λι­νός έλεγ­χος της Γάζας ήταν ορ­γα­νω­μέ­νος γύρω από τους εποι­κι­σμούς και τους δρό­μους που τους εξυ­πη­ρε­τού­σαν: Υπήρ­χε μια συ­στοι­χία εποι­κι­σμών στα βό­ρεια, με­μο­νω­μέ­νοι εποι­κι­σμοί στη μέση της Λω­ρί­δας και ένα με­γά­λο μπλοκ εποι­κι­σμών στα νότια. Ο στρα­τός και οι έποι­κοι έλεγ­χαν πε­ρί­που το 1/3 όλης της πε­ριο­χής, η οποία είναι μόλις 365 τ. χλμ. Δια­τη­ρού­σαν επί­σης τη δυ­να­τό­τη­τα να κρα­τά­νε διαι­ρε­μέ­νη τη Λω­ρί­δα σε διά­φο­ρα κομ­μά­τια. Μετά την στρα­τιω­τι­κή ανα­διά­τα­ξη, έπα­ψαν οι πε­ριο­ρι­σμοί στις με­τα­κι­νή­σεις εντός της Λω­ρί­δας, αν και η ίδια η Λω­ρί­δα στο σύ­νο­λό της υπέ­στη ένα πολύ πιο ερ­μη­τι­κό σφρά­γι­σμα, που της επι­βλή­θη­κε από γη, αέρα και θά­λασ­σα. Το Ισ­ρα­ήλ δια­τή­ρη­σε επί­σης τον έλεγ­χο πάνω σε ση­μα­ντι­κό τμήμα των υπο­δο­μών της Γάζας (νερό, ρεύμα, τη­λε­πι­κοι­νω­νί­ες), όπως και το μη­τρώο πλη­θυ­σμού. Με αυτήν την έν­νοια, ήταν εμ­φα­νές ότι το Ισ­ρα­ήλ δεν απο­δε­σμευό­ταν από τη Λω­ρί­δα αλλά ανα­διορ­γά­νω­νε τον χα­ρα­κτή­ρα του ελέγ­χου του, ώστε να τον ασκεί απο­μα­κρυ­σμέ­να.

Πα­ρό­τι η από­συρ­ση στρα­τιω­τών και εποί­κων απε­λευ­θέ­ρω­νε το κα­τει­λημ­μέ­νο ως τότε ένα τρίτο της γης της Γάζας, το Ισ­ρα­ήλ άρ­χι­σε να επι­βά­λει απα­γο­ρευ­μέ­νες «ζώνες ασφα­λεί­ας» στη βό­ρεια και ανα­το­λι­κή πε­ρί­με­τρο της Λω­ρί­δας. Αυτές επε­κτεί­νο­νταν ως και 2 χι­λιό­με­τρα μέσα στην καλ­λιερ­γή­σι­μη γη της Γάζας. Ένα από τα τε­λευ­ταία πρό­τζεκτ που έκανα σε συ­νερ­γα­σία με το Γρα­φείο του ΟΗΕ για Ζη­τή­μα­τα Αμά­χων και Αν­θρω­πι­στι­κά Ζη­τή­μα­τα, αφο­ρού­σε την έρευ­να σε αυτές τις «πε­ριο­χές πε­ριο­ρι­σμέ­νης πρό­σβα­σης» για να με­λε­τή­σω τον πε­ρι­βαλ­λο­ντι­κό, κοι­νω­νι­κό και οι­κο­νο­μι­κό τους αντί­κτυ­πο.

Αξί­ζει να δούμε πώς σή­με­ρα ο Ισ­ραη­λι­νός Στρα­τός επι­χει­ρεί να επι­βά­λει μια «ζώνη ασφα­λεί­ας» σε όλη την πε­ρί­με­τρο της Γάζας, όπως και μια διαί­ρε­ση της Λω­ρί­δας στα δύο, μέσα από την κα­τα­σκευή ενός ισ­ραη­λι­νού δρό­μου και ενός χω­μά­τι­νου φράγ­μα­τος στον πρώην οι­κι­σμό Νε­τζα­ρίμ, νότια της Πόλης της Γάζας.  Με αυτήν την έν­νοια, όσο κι αν έχουν αλ­λά­ξει τα πράγ­μα­τα από το 2005, τα βα­σι­κά γε­ω­γρα­φι­κά στοι­χεία του ελέγ­χου αυτής της πε­ριο­χής επα­να­λαμ­βά­νο­νται.

Και το ακα­δη­μαϊ­κό σου έργο;

Έκανα το Δι­δα­κτο­ρι­κό μου στις ανα­πτυ­ξια­κές σπου­δές στη Σχολή Ανα­το­λι­κών και Αφρι­κα­νι­κών Σπου­δών (SOAS) στο Λον­δί­νο, εξε­τά­ζο­ντας την πο­λι­τι­κή οι­κο­νο­μία της βιο­μη­χα­νί­ας οι­κο­νο­μι­κής βο­ή­θειας στην Πα­λαι­στί­νη μετά τις Συμ­φω­νί­ες του Όσλο. Το βι­βλίο που στη­ρί­χθη­κε πάνω σε αυτή την ερ­γα­σία κα­τέ­λη­ξε να εξε­τά­ζει στενά το πώς οι δω­ρη­τές και οι διε­θνείς χρη­μα­το­πι­στω­τι­κοί θε­σμοί επι­χει­ρού­σαν να αξιο­ποι­ή­σουν την οι­κο­νο­μι­κή βο­ή­θεια που έστελ­ναν ως ερ­γα­λείο για να προ­ω­θούν πο­λι­τι­κές και κοι­νω­νι­κές αλ­λα­γές. Σε ένα στά­διο αυτής της  με­λέ­της, άρ­χι­σα να εστιά­ζω ιδιαί­τε­ρα στη Δυ­τι­κή Όχθη, μετά τις εκλο­γές του 2006. Αν θυ­μά­στε, η Χαμάς κέρ­δι­σε απο­φα­σι­στι­κά εκεί­νες τις εκλο­γές, και η Φατάχ, το Ισ­ρα­ήλ και οι ΗΠΑ επι­χεί­ρη­σαν να την εμπο­δί­σουν να κυ­βερ­νή­σει και να ανα­λά­βει τους θε­σμούς της Πα­λαι­στι­νια­κής Αρχής, παρά την εκλο­γι­κή της νίκη. Ο μίνι εμ­φύ­λιος πό­λε­μος που ακο­λού­θη­σε κα­τέ­λη­ξε στη διαί­ρε­ση που βλέ­που­με σή­με­ρα ανά­με­σα στην διοι­κού­με­νη από την Φατάχ Δυ­τι­κή Όχθη και τη διοι­κού­με­νη από την Χαμάς Λω­ρί­δα της Γάζας. Στη διάρ­κεια αυτής της πε­ριό­δου άρ­χι­σαν οι δω­ρη­τές να υπο­στη­ρί­ζουν μα­ζι­κά τη Φατάχ, χρη­σι­μο­ποιώ­ντας την οι­κο­νο­μι­κή βο­ή­θεια ως «κα­ρό­το», ενώ η Γάζα δε­χό­ταν το «μα­στί­γιο». Το βι­βλίο μου ας πούμε ότι εξε­τά­ζει το «κα­ρό­το», αλλά σκό­πευα να δώσω συ­νέ­χεια σε αυτήν τη με­λέ­τη με μια συ­μπλη­ρω­μα­τι­κή που θα εξέ­τα­ζε πιο στενά την ιδιαί­τε­ρη δια­δρο­μή της πο­λιορ­κη­μέ­νης Λω­ρί­δας της Γάζας και το πώς η Πα­λαι­στι­νια­κή κοι­νω­νία εκεί επι­χει­ρού­σε να πα­ρα­μεί­νει αν­θε­κτι­κή υπό απί­στευ­τες δυ­σκο­λί­ες. Δέ­χτη­κα μια σχε­τι­κή χο­ρη­γία με­τα­δι­δα­κτο­ρι­κού από το Αρα­βι­κό Συμ­βού­λιο Κοι­νω­νι­κών Επι­στη­μών στα τέλη του 2016.

Δυ­στυ­χώς, τότε πια η Γάζα ήταν απο­λύ­τως απρο­σπέ­λα­στη για με­μο­νω­μέ­νους ακα­δη­μαϊ­κούς ερευ­νη­τές και κα­τέ­λη­ξα να συ­νερ­γά­ζο­μαι στενά με έναν ντό­πιο ακα­δη­μαϊ­κό στη Γάζα, από το Πα­νε­πι­στή­μιο Αλ Αζάρ ο οποί­ος με κα­θο­δη­γού­σε και με βοη­θού­σε.

Βα­σι­κά, μετά το 2005, η Γάζα με­τα­μορ­φω­νό­ταν όλο και πε­ρισ­σό­τε­ρο σε μια υπαί­θρια φυ­λα­κή. Τα δύο εκα­τομ­μύ­ρια άν­θρω­ποι του πλη­θυ­σμού της Γάζας εμπο­δί­ζο­νται να με­τα­κι­νη­θούν μέσα και έξω από τη Λω­ρί­δα επί σχε­δόν δύο δε­κα­ε­τί­ες -όχι γιατί πα­ρα­βί­α­σαν κά­ποιο συ­γκε­κρι­μέ­νο νόμο, αλλά για πο­λι­τι­κούς λό­γους και λόγω της ταυ­τό­τη­τάς τους. Το Ισ­ρα­ήλ ήθελε να τους πε­ριο­ρί­σει μέσα στη Λω­ρί­δα, εμπο­δί­ζο­ντας την αλ­λη­λε­πί­δρα­σή τους με τα άλλα τμή­μα­τα των Κα­τε­χό­με­νων Πα­λαι­στι­νια­κών Εδα­φών, με το Ισ­ρα­ήλ ή με τον υπό­λοι­πο πλα­νή­τη.

Όσο πε­ρισ­σό­τε­ρο βίωνα και κα­τα­λά­βαι­να την ιδιαί­τε­ρη ιστο­ρία και δια­δρο­μή της Γάζας, τόσο πε­ρισ­σό­τε­ρο συ­νει­δη­το­ποιού­σα ότι ο χρό­νος μου εκεί ήταν μια σπά­νια δυ­να­τό­τη­τα να γίνω μαρ­τυ­ράς αυτής της ιδιαί­τε­ρα βά­ναυ­σης πτυ­χής της Πα­λαι­στι­νια­κής εμπει­ρί­ας και να την κα­τα­νο­ή­σω κα­λύ­τε­ρα. Παρά τον με­γά­λο όγκο έρευ­νας που έχει γίνει για το Ισ­ρα­ήλ-Πα­λαι­στί­νη, οι πε­ρισ­σό­τε­ρες με­λέ­τες τεί­νουν να αγνο­ούν την πλευ­ρά της Γάζας στην εξί­σω­ση. Κατά συ­νέ­πεια, πι­στεύω ότι η Γάζα απο­τε­λεί ένα με­γά­λο κομ­μά­τι που λεί­πει από την ιστο­ρία που λέ­γε­ται για την Πα­λαι­στί­νη, πα­ρό­τι έχει αυτό το τε­ρά­στιο κέ­ντρο βά­ρους και τη με­γά­λη πο­λι­τι­κή και ηθική βα­ρύ­τη­τα. Τεί­νει να πε­ρι­θω­ριο­ποιεί­ται.

Γιατί συμ­βαί­νει αυτό;

Σε με­γά­λο βαθμό συμ­βαί­νει λόγω της πε­ριο­ρι­σμέ­νης πρό­σβα­σης που είναι διπλή: εμπο­δί­ζο­νται να μπουν οι απέξω, ενώ απα­γο­ρεύ­ο­νται στους ντό­πιους να βγουν. Η έλ­λει­ψη αλ­λη­λε­πί­δρα­σης των Γα­ζαί­ων με τον πλα­νή­τη, ή με τους Πα­λαι­στί­νιους στη Δυ­τι­κή Όχθη ή με το Ισ­ρα­ήλ, οδή­γη­σε τους πε­ρισ­σό­τε­ρους αν­θρώ­πους να μην τους βλέ­πουν, άρα να μην τους σκέ­φτο­νται. Ελά­χι­στοι γνώ­ρι­ζαν ή μπο­ρού­σαν να συλ­λά­βουν το πώς είναι η κα­τά­στα­ση εκεί πέρα.

Υπάρ­χουν επί­σης κά­ποιες μορ­φές αθέ­λη­της με­ρο­λη­ψί­ας που συμ­βά­λουν στην πε­ρι­θω­ριο­ποί­η­ση της Γάζας. Η Δυ­τι­κή Όχθη είναι πολύ με­γα­λύ­τε­ρη εδα­φι­κά, έχει πε­ρισ­σό­τε­ρους αγ­γλό­φω­νους να ζουν εκεί και είναι το επί­κε­ντρο της εντα­τι­κής επέ­κτα­σης εβραϊ­κών εποι­κι­σμών καθώς το Ισ­ρα­ήλ επι­διώ­κει να ενο­ποι­ή­σει αυτές τις πε­ριο­χές με τα εδάφη που ελέγ­χει από πριν το 1967. Η Ιε­ρου­σα­λήμ, που ήταν ορ­γα­νι­κό κομ­μά­τι της Δυ­τι­κής Όχθης πριν το 1967, έχει επι­πλέ­ον μια κρί­σι­μη διε­θνή και ασφα­λώς θρη­σκευ­τι­κή διά­στα­ση.

Όμως ένας άλλος ση­μα­ντι­κός πα­ρά­γο­ντας αφορά το γε­γο­νός ότι το ζή­τη­μα της Γάζας αντι­με­τω­πι­ζό­ταν από την διε­θνή κοι­νό­τη­τα και το Ισ­ρα­ήλ ως μια τε­λειω­μέ­νη υπό­θε­ση. Όπου ο στρα­τιω­τι­κός απο­κλει­σμός  της πε­ριο­χής με όρους Απαρτ­χάιντ είχε γίνει απο­δε­κτός από τη διε­θνή κοι­νό­τη­τα ως μια στα­σι­μό­τη­τα που μπο­ρού­σε να επι­βάλ­λε­ται στο δι­η­νε­κές. Τα πο­λι­τι­κά ζη­τή­μα­τα της Γάζας -η κα­το­χή, οι πρό­σφυ­γες, η πο­λιορ­κία, η Πα­λαι­στι­νια­κή αυ­το­διά­θε­ση- αγνο­ή­θη­καν όλα και αντι­κα­τα­στά­θη­καν από μια πο­λι­τι­κή στο­χευ­μέ­νων αν­θρω­πι­στι­κών πα­ρεμ­βά­σε­ων που να δια­σφα­λί­ζουν ότι οι άν­θρω­ποι δεν θα πε­θά­νουν από πείνα και θα κα­λύ­πτουν τις πολύ βα­σι­κές ανά­γκες, αλλά τί­πο­τε πε­ρισ­σό­τε­ρο από αυτό. Αυτή η προ­σέγ­γι­ση σε με­γά­λο βαθμό επι­κα­λού­ταν ως αιτία την ύπαρ­ξη της Χαμάς, που λει­τουρ­γού­σε ως η βο­λι­κή δι­καιο­λο­γία για να μπο­ρεί ο πλα­νή­της να αγνο­εί όσα συμ­βαί­νουν εκεί. Όμως η αλή­θεια είναι ότι η Χαμάς και η άνο­δος της δη­μο­φι­λί­ας της ως δύ­να­μη της Πα­λαι­στι­νια­κής πο­λι­τι­κής σκη­νής, ήταν απο­τέ­λε­σμα αυτής της άρ­νη­σης αντι­με­τώ­πι­σης των πο­λι­τι­κών ζη­τη­μά­των. Δεν συ­νέ­βη το ανά­πο­δο. Η Γάζα απο­τε­λού­σε μια έντο­νη συ­γκέ­ντρω­ση όλων των πο­λι­τι­κών ζη­τη­μά­των μαζί, και η διε­θνής κοι­νό­τη­τα και το Ισ­ρα­ήλ την αντι­με­τώ­πι­σαν με έναν μειω­τι­κό και κυ­νι­κό τρόπο. Αυτή η προ­σέγ­γι­ση κα­τέ­λη­ξε να έχει αντα­νά­κλα­ση και στο είδος της γνώ­σης που απο­κτού­με γύρω από τη Γάζα τα τε­λευ­ταία χρό­νια, που εστιά­ζει συ­ντρι­πτι­κά στα προ­βλή­μα­τα αν­θρω­πι­στι­κής δια­χεί­ρι­σης χωρίς να αντι­με­τω­πί­ζει τις πηγές των προ­βλη­μά­των ή να εξε­τά­ζει το πώς οι Γα­ζαί­οι επι­χει­ρούν να αντι­στα­θούν στη μοίρα που τους επι­φυ­λάσ­σε­ται.

Και τι γί­νε­ται με τους Πα­λαι­στί­νιους με­λε­τη­τές στη Γάζα, τι γί­νε­ται με το έργο ή την έρευ­να που μπό­ρε­σαν να πα­ρά­γουν οι ίδιοι;

Παρά τις πολύ δύ­σκο­λες συν­θή­κες ζωής κι ερ­γα­σί­ας στη Γάζα, και το γε­γο­νός ότι αυτές οι συν­θή­κες μπο­ρούν να προ­κα­λέ­σουν brain drain, η Γάζα εξα­κο­λου­θού­σε να δια­θέ­τει έναν ζωηρό και αφο­σιω­μέ­νο πα­νε­πι­στη­μια­κό κλάδο και μια δρα­στή­ρια κοι­νω­νία των πο­λι­τών. Αυτοί οι κοι­νω­νι­κοί θε­σμοί έπαι­ζαν ση­μα­ντι­κούς ρό­λους στις προ­σπά­θειες να δια­χει­ρι­στούν, να ορ­γα­νώ­σουν και να επι­λύ­σουν τα μυ­ριά­δες προ­βλή­μα­τα που προ­κύ­πτουν στο πλαί­σιο της πο­λιορ­κί­ας. Το Ισλα­μι­κό Πα­νε­πι­στή­μιο, για πα­ρά­δειγ­μα, έχει πολύ ανε­πτυγ­μέ­να τμή­μα­τα μη­χα­νι­κών. Είχαν ερευ­νη­τές που βρή­καν τρό­πους να ανα­πτύ­ξουν εναλ­λα­κτι­κές πηγές ενέρ­γειας και ηλια­κές επι­λο­γές για τη Γάζα, στο πλαί­σιο των δια­κο­πών της ηλε­κτρο­δό­τη­σης. Εξέ­τα­σαν αγρο­τι­κές λύ­σεις για τη Γάζα και εναλ­λα­κτι­κές λύ­σεις ύδρευ­σης ώστε να αντι­με­τω­πι­στούν χρό­νια ζη­τή­μα­τα κακής ποιό­τη­τας νερού. Το Ισ­ρα­ήλ ελέγ­χει αυ­στη­ρά την ει­σα­γω­γή τσι­μέ­ντου στη Λω­ρί­δα, οπότε οι επι­στή­μο­νες ερ­γά­ζο­νταν πάνω στο πώς θα ανα­κυ­κλώ­νο­νται τα ερεί­πια των επι­δρο­μών για να με­τα­τρέ­πο­νται σε τού­βλα που χρη­σι­μο­ποιού­νται στην ανοι­κο­δό­μη­ση.

Το Ισλα­μι­κό Πα­νε­πι­στή­μιο βομ­βαρ­δί­στη­κε και κα­τα­στρά­φη­κε, όπως και το με­γα­λύ­τε­ρο μέρος της Πόλης της Γάζας. Μπο­ρείς να μι­λή­σεις για το νόημα αυτής της κα­τα­στρο­φής;

Οι προ­θέ­σεις του Ισ­ρα­ήλ για τη Λω­ρί­δα της Γάζας και την Πόλη της Γάζας δεν είναι σα­φείς. Αν και αξί­ζει να ανα­φερ­θεί ότι ο Νε­τα­νιά­χου ανα­κοί­νω­σε πρό­σφα­τα την δα­πά­νη 19 δισ. σεκέλ (5 δισ. δο­λά­ρια) για την ανα­ζω­ο­γό­νη­ση και την ανοι­κο­δό­μη­ση των ισ­ραη­λι­νών πε­ριο­χών που συ­νο­ρεύ­ουν με την Λω­ρί­δα, πα­ράλ­λη­λα με την δια­κή­ρυ­ξη ότι το Ισ­ρα­ήλ σκο­πεύ­ει να ελέγ­ξει τη Γάζα επ’ αό­ρι­στον στο τομέα της «ασφά­λειας».

Πά­ντως ως πόλη και ως αστι­κό χώρο, που φυ­σι­κά πε­ρι­λαμ­βά­νει τους θε­σμούς ανώ­τα­της εκ­παί­δευ­σης (υπήρ­χαν εκεί τρία με­γά­λα πα­νε­πι­στή­μια), νο­μί­ζω είναι προ­φα­νές ότι το Ισ­ρα­ήλ την θέλει «νεκρή». Ισο­πε­δώ­νο­ντας το με­γα­λύ­τε­ρο μέρος της Πόλης της Γάζας, το Ισ­ρα­ήλ κα­τέ­στρε­ψε τη με­γα­λύ­τε­ρη Πα­λαι­στι­νια­κή πόλη -μια πόλη που έχει τε­ρά­στια πο­λι­τι­κή ση­μα­σία για τους Πα­λαι­στί­νιους, λει­τουρ­γώ­ντας ως εστία του Πα­λαι­στι­νια­κού εθνι­κι­σμού από το 1948. Η Πόλη της Γάζας λει­τούρ­γη­σε ως ένα από τα βα­σι­κά κέ­ντρα ορ­γά­νω­σης σε αστι­κό πε­ρι­βάλ­λον, από όπου ανα­δύ­θη­κε το σύγ­χρο­νο Πα­λαι­στι­νια­κό πο­λι­τι­κό σχέ­διο, μια δια­δι­κα­σία που είναι ανε­ξάρ­τη­τη από την Χαμάς καθώς προ­ϋ­πήρ­χε της εμ­φά­νι­σής της.

Η Πόλη της Γάζας ήταν μια με­γά­λη πόλη της Πα­λαι­στί­νης από πριν το 1948. Είναι επί­σης μια από τις ελά­χι­στες Πα­λαι­στι­νια­κές πό­λεις που επι­βί­ω­σαν μετά από την Νάκ­μπα του 1948, καθώς οι πε­ρισ­σό­τε­ρες χά­θη­καν κατά τη δη­μιουρ­γία του Κρά­τους του Ισ­ρα­ήλ -Δυ­τι­κή Ιε­ρου­σα­λήμ, Γιάφα, Χάιφα κλπ. Η Πόλη της Γάζας έγινε μια πόλη που γέ­μι­σε ασφυ­κτι­κά από όλους αυ­τούς τους πρό­σφυ­γες που εκτο­πί­στη­καν από τα εδάφη τους και στη συ­νέ­χεια έγινε η έδρα της πρώ­της από­πει­ρας να σχη­μα­τι­στεί μια εθνι­κή κυ­βέρ­νη­ση για όλους τους Πα­λαι­στί­νιους μετά το 1948. Η Γάζα έπει­τα θα γι­νό­ταν η πόλη που γέν­νη­σε τις πιο ση­μα­ντι­κές Πα­λαι­στι­νια­κές εθνι­κές πρω­το­βου­λί­ες, με την πε­ριο­χή να γί­νε­ται διά­ση­μη για τους πα­να­ρα­βι­στές και τους κομ­μου­νι­στές της κατά τις δε­κα­ε­τί­ες του 1950 και του 1960, και για τις διά­φο­ρες πα­ρα­τά­ξεις της PLO μετά το 1967. Και η Χαμάς φυ­σι­κά εκεί ανα­δύ­θη­κε στα τέλη της δε­κα­ε­τί­ας του 1980.

Η PLO θα έκανε ντε φάκτο πρω­τεύ­ου­σά της την Πόλη της Γάζας κατά το πρώτο στά­διο των συμ­φω­νιών του Όσλο, με την Πα­λαι­στι­νια­κή Αρχή να συ­γκρο­τεί­ται εκεί το 1994. Η πόλη λει­τουρ­γού­σε ως ένα κέ­ντρο βά­ρους για το Πα­λαι­στι­νια­κό εθνι­κό κί­νη­μα. Σε αυτήν επέ­στρε­ψε η πλειο­ψη­φία των εξό­ρι­στων της PLO. Η Γάζα ήταν επί­σης το μέρος όπου ξε­κί­νη­σε η Πρώτη Ιντι­φά­ντα και το μέρος όπου οι Πα­λαι­στι­νια­κές πο­λι­τι­κές πα­ρα­τά­ξεις άρ­χι­σαν να ανα­πτύσ­σουν τις ένο­πλες πτέ­ρυ­γές τους για να αντι­με­τω­πί­σουν το Ισ­ρα­ήλ προς το τέλος της Πρώ­της Ιντι­φά­ντα και φυ­σι­κά στη διάρ­κεια της Δεύ­τε­ρης.

Για αυ­τούς τους λό­γους, με­τα­ξύ άλλων, το Ισ­ρα­ήλ εν­δια­φέ­ρε­ται να απαλ­λα­γεί από τη Γάζα, για όλα όσα εκεί­νη εκ­προ­σω­πεί και για όλα όσα έχει συ­νει­σφέ­ρει στην Πα­λαι­στι­νια­κή εθνι­κή συ­νεί­δη­ση και ορ­γά­νω­ση. Κα­τα­στρέ­φο­ντας το αστι­κό πε­ρι­βάλ­λον και τις υπο­δο­μές της Πόλης της Γάζας, επι­χει­ρεί να σκο­τώ­σει την δυ­να­τό­τη­τά της να είναι μια βιώ­σι­μη πόλη, για να μπο­ρεί να ανα­ζω­ο­γο­νή­σει ή να δη­μιουρ­γή­σει ένα νέο πο­λι­τι­κό σχέ­διο.

Τι σή­μαι­νε για τη Λω­ρί­δα της Γάζας το ότι με­τα­τρά­πη­κε σε ένα μέρος που δεν μπο­ρεί να συ­ντη­ρη­θεί μόνο του, που ελέγ­χε­ται εξω­τε­ρι­κά και είναι απο­μο­νω­μέ­νο;

Μια βαριά αδι­κία χτύ­πη­σε τη Γάζα από την αρχή της δια­δι­κα­σί­ας του Όσλο. Κα­ταρ­χήν, η εφαρ­μο­γή των Συμ­φω­νιών στο έδα­φος σή­μαι­νε μα­ζι­κή ανερ­γία για το ερ­γα­τι­κό δυ­να­μι­κό της, που απα­σχο­λού­ταν κυ­ρί­ως στο Ισ­ρα­ήλ πριν το 1993. Αυτοί οι ερ­γα­ζό­με­νοι έγι­ναν άνερ­γοι σε μια νύχτα στις αρχές της δε­κα­ε­τί­ας του 1990, και πε­ριο­ρί­στη­καν στη Λω­ρί­δα της Γάζας όπου δεν υπήρ­χαν πραγ­μα­τι­κές οι­κο­νο­μι­κές υπο­δο­μές που θα μπο­ρού­σαν να τους απορ­ρο­φή­σουν. Το Ισ­ρα­ήλ επί­σης έχτι­σε το πρώτο από τα τρία τείχη του το 1994 γύρω από τη Γάζα. Οπότε η «ει­ρή­νη» για τους Γα­ζαί­ους σή­μαι­νε τον πε­ριο­ρι­σμό και την απο­μό­νω­σή τους από τον πλα­νή­τη, σε αυτή την αβί­ω­τη, υπερ­βο­λι­κά πυ­κνο­κα­τοι­κη­μέ­νη πε­ριο­χή, από­λυ­τα εξαρ­τη­μέ­νοι από τις ορέ­ξεις των κα­τα­κτη­τών που έλεγ­χαν τις πε­ρισ­σό­τε­ρες από τις βα­σι­κές στρό­φιγ­γες που σχε­τί­ζο­νται με την ανά­πτυ­ξή τους.

Αν χρεια­ζό­σουν φαρ­μα­κευ­τι­κή πε­ρί­θαλ­ψη ή μια υγειο­νο­μι­κή πα­ρο­χή εκτός Λω­ρί­δας, αν δε­χό­σουν υπο­τρο­φία σε πα­νε­πι­στή­μιο του εξω­τε­ρι­κού, αν ήθε­λες να γί­νεις έμπο­ρος που ασχο­λεί­ται με ει­σα­γω­γές ή εξα­γω­γές -όλη αυτή η δρα­στη­ριό­τη­τα απαι­τού­σε να πε­ρά­σεις από πύλες που ελέγ­χουν οι Ισ­ραη­λι­νοί και σε ένα βαθμό και οι Αι­γύ­πτιοι. Αυτό έδωσε σε αυτές τις κρα­τι­κές οντό­τη­τες έναν τε­ρά­στιο μοχλό πί­ε­σης τον οποίο χρη­σι­μο­ποιού­σαν για τους δι­κούς της σκο­πούς, είτε οι­κο­νο­μι­κούς είτε πο­λι­τι­κούς. Το πιο δια­βό­η­το γε­γο­νός αφο­ρού­σε το ότι η πρό­σβα­ση σε πε­ρί­θαλ­ψη εκτός Λω­ρί­δας έγινε το μέσο με το οποίο ο Ισ­ραη­λι­νός στρα­τός επι­χει­ρού­σε να στρα­το­λο­γή­σει Πα­λαι­στί­νιους για να συ­νερ­γα­στούν μαζί του, δρώ­ντας ως πλη­ρο­φο­ριο­δό­τες του όταν θα επέ­στρε­φαν στη Γάζα. Αν αρ­νού­νταν να συ­νερ­γα­στούν, τα άτομα αυτά θα έχα­ναν την άδεια ει­σό­δου που τους εξα­σφά­λι­ζε ια­τρι­κή φρο­ντί­δα από την οποία εξαρ­τά­ται η ζωή τους. Έτσι βί­ω­σαν λοι­πόν οι Γα­ζαί­οι το Όσλο και στη συ­νέ­χεια την πο­λιορ­κία, με αυτήν στην ουσία να προ­κύ­πτει μέσα από το κα­θε­στώς δια­χω­ρι­σμού που είχε εγκα­θι­δρύ­σει το Όσλο.

Τα μέσα ελέγ­χου που ανα­πτύ­χθη­καν για τη Γάζα ήταν πραγ­μα­τι­κά Ορ­γου­ε­λια­νά και έχουν πάρει δια­στά­σεις επι­στη­μο­νι­κού ορ­θο­λο­γι­σμού. Το Ισ­ρα­ήλ υπο­λό­γι­ζε κυ­ριο­λε­κτι­κά τον αριθ­μό των θερ­μί­δων που μπαί­νουν στη Λω­ρί­δα, για να δια­σφα­λί­ζει ότι δεν θα συμ­βεί λι­μο­κτο­νία αλλά δεν θα ει­σα­χθεί τί­πο­τα πα­ρα­πά­νω από αυτό το όριο. Ήταν αυτό το θη­ριώ­δες και βά­ναυ­σο κα­θε­στώς ελέγ­χου που οδή­γη­σε πρώτα τους Γα­ζαί­ους, και έπει­τα τη Χαμάς, να ανα­πτύ­ξουν χώ­ρους όπου θα είναι ελεύ­θε­ροι από αυτόν τον έλεγ­χο, μέσω της οι­κο­δό­μη­σης μιας υπό­γειας πόλης και ενός δι­κτύ­ου με­τα­φο­ρών κάτω από τη Γάζα.

Δη­λα­δή ο στό­χος της δη­μιουρ­γί­ας τού­νελ δεν ήταν υπο­χρε­ω­τι­κά πάντα στρα­τιω­τι­κός;

Όχι, τα τού­νελ είναι ένα φαι­νό­με­νο που είναι στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα πολύ πα­λιό­τε­ρο. Η Γάζα έχει ένα αμ­μώ­δες έδα­φος που είναι ιδα­νι­κό για το σκά­ψι­μο τού­νελ. Ο Ζαν-Πιερ Φι­λιού στο βι­βλίο του «Gaza: A History» ανα­φέ­ρει μια από­πει­ρα πο­λιορ­κί­ας της Γάζας στην εποχή του Με­γά­λου Αλε­ξάν­δρου, στη διάρ­κεια της οποί­ας φαί­νε­ται ότι λει­τουρ­γού­σαν τού­νελ. Στη σύγ­χρο­νη εποχή, τα τού­νελ και οι υπό­γειοι χώροι απέ­κτη­σαν με­γα­λύ­τε­ρη θέση στο γε­ω­γρα­φι­κό τοπίο όταν εφαρ­μό­στη­κε η ει­ρη­νευ­τι­κή συμ­φω­νία Αι­γύ­πτου-Ισ­ρα­ήλ μετά το Καμπ Ντέι­βιντ το 1981. Εκεί­νη την εποχή, υπήρ­χε η ανά­γκη να επα­να­προσ­διο­ρι­στεί το σύ­νο­ρο ανά­με­σα στο Αι­γυ­πτια­κό Σινά, τη Λω­ρί­δα της Γάζας και το Ισ­ρα­ήλ, καθώς μετά το 1967 το Ισ­ρα­ήλ είχε κα­ταρ­γή­σει όλα αυτά τα σύ­νο­ρα και έχτι­ζε εποι­κι­σμούς στα εδάφη που είχε μόλις κα­τα­λά­βει, και στο ίδιο το Σινά. Στη διάρ­κεια εκεί­νης της πε­ριό­δου, το προ­σφυ­γι­κό στρα­τό­πε­δο της Ράφα, που υπήρ­ξε το νο­τιό­τε­ρο στρα­τό­πε­δο στη Λω­ρί­δα της Γάζας, απλω­νό­ταν και στην αι­γυ­πτια­κή μεριά των συ­νό­ρων. Όταν λοι­πόν επι­βλή­θη­κε ξανά η οριο­θέ­τη­ση των πα­λιών συ­νό­ρων, το στρα­τό­πε­δο της Ράφα κό­πη­κε κυ­ριο­λε­κτι­κά στα δύο και σε κά­ποιες πε­ρι­πτώ­σεις χω­ρί­στη­καν οι­κο­γέ­νειες στις δυο πλευ­ρές των συ­νό­ρων. Τα τού­νελ άρ­χι­σαν να εμ­φα­νί­ζο­νται για να μπο­ρέ­σουν οι οι­κο­γέ­νειες να επα­νε­νω­θούν και να επα­να­συν­δε­θούν με την πόλη της Ράφα. Όπως όλες οι συ­νο­ρια­κές πε­ριο­χές, η Ράφα έγινε ένα μέρος ιδα­νι­κό για λα­θρε­μπό­ριο, με δε­δο­μέ­νο ότι σε κάθε πλευ­ρά επι­κρα­τού­σαν δύο πολύ δια­φο­ρε­τι­κά οι­κο­νο­μι­κά κα­θε­στώ­τα. Αλλά η κα­τα­σκευή τού­νελ πα­ρέ­μει­νε πε­ριο­ρι­σμέ­νη σε αυτήν την πε­ρί­ο­δο, καθώς η κα­τά­λη­ψη όλων των εδα­φών το 1967 είχε ως πα­ρά­πλευ­ρη συ­νέ­πεια και την επα­να­σύν­δε­ση της Γάζας με τη Δυ­τι­κή Όχθη, με την Ισ­ραη­λι­νή αγορά ερ­γα­σί­ας και με τα προ­γο­νι­κά πα­λαι­στι­νια­κά εδάφη μέσα στο Ισ­ρα­ήλ.

Με το ξέ­σπα­σμα της Δεύ­τε­ρης Ιντι­φά­ντα, και ιδιαί­τε­ρα μετά την εκλο­γι­κή νίκη της Χαμάς το 2006, το φαι­νό­με­νο των τού­νελ άρ­χι­σε πραγ­μα­τι­κά να επι­τα­χύ­νε­ται καθώς οι Πα­λαι­στί­νιοι επι­χει­ρού­σαν να πα­ρα­κάμ­ψουν τον Ισ­ραη­λι­νό και διε­θνή απο­κλει­σμό της Λω­ρί­δας. Αυτή η μα­ζι­κή κα­τα­σκευή τού­νελ και η άν­θι­σή τους σε συν­θή­κες πο­λιορ­κί­ας, έχει ση­μα­ντι­κές πο­λι­τι­κο-οι­κο­νο­μι­κές επι­πτώ­σεις στην πε­ριο­χή, καθώς οδή­γη­σε στην ανά­δυ­ση ενός νέου τμή­μα­τος οι­κο­νο­μι­κών ελίτ -μια τάξη λα­θρε­μπό­ρων- με κά­ποια μέλη της να έχουν δια­συν­δέ­σεις και με τη Χαμάς. Καθώς η πο­λιορ­κία γι­νό­ταν όλο και πιο ασφυ­κτι­κή, επι­χει­ρη­μα­τι­κές οι­κο­γέ­νειες από τη Ράφα, κά­ποιες έχο­ντας και φυ­λε­τι­κές δια­συν­δέ­σεις στο Βό­ρειο Σινά, ενερ­γο­ποί­η­σαν δί­κτυα για να αρ­χί­σουν να ει­σά­γουν ένα ολό­κλη­ρο φάσμα προ­ϊ­ό­ντων που ήταν πε­ριο­ρι­σμέ­να λόγω πο­λιορ­κί­ας, ή δεν επι­τρέ­πο­νταν ποτέ στη Γάζα ή στα Κα­τε­χό­με­να Πα­λαι­στι­νια­κά Εδάφη Για πα­ρά­δειγ­μα, το Ισ­ρα­ήλ απα­γό­ρευε την πώ­λη­ση μο­το­συ­κλε­τών στα Κα­τε­χό­με­να Πα­λαι­στι­νια­κά Εδάφη γιατί τις θε­ω­ρού­σε δυ­νη­τι­κά όπλα. Αλλά ξαφ­νι­κά τα τού­νελ έγι­ναν τόσο εκλε­πτυ­σμέ­να που μπο­ρού­σαν να με­τα­φέ­ρουν ζώα, αυ­το­κί­νη­τα, μο­το­συ­κλέ­τες και τουκ-τουκ (ΣτΜ: Κάτι σαν τρί­κυ­κλα με κα­ρό­τσα). Η Χαμάς μά­λι­στα δη­μιούρ­γη­σε ένα «υπουρ­γείο τού­νελ» που επι­τη­ρού­σε, φο­ρο­λο­γού­σε και έλεγ­χε τα ει­σα­γό­με­να προ­ϊ­ό­ντα, όπως κάθε άλλο υπουρ­γείο. Τα επί­γεια οδικά κα­νά­λια ελέγ­χο­νταν βα­σι­κά από το Ισ­ρα­ήλ και την Πα­λαι­στι­νια­κή Αρχή και ήταν πιο ακρι­βά. Η Χαμάς συ­ντη­ρού­σε επί­σης κά­ποια ανε­ξάρ­τη­τα δικά της τού­νελ προ­κει­μέ­νου να ει­σά­γει στρα­τιω­τι­κό υλικό.

Το φαι­νό­με­νο των τού­νελ απορ­ρό­φη­σε μέρος της θη­ριώ­δους πλε­ο­νά­ζου­σας ερ­γα­τι­κής δύ­να­μης που είχε προ­κύ­ψει μέσω της ανερ­γί­ας που προ­κά­λε­σε η πο­λιορ­κία. Το φαι­νό­με­νο επί­σης ενι­σχύ­θη­κε κατά τα τε­λευ­ταία χρό­νια του κα­θε­στώ­τος Μου­μπά­ρακ, όταν το κε­ντρι­κό αι­γυ­πτια­κό κρά­τος δυ­σκο­λευό­ταν να ασκή­σει απο­τε­λε­σμα­τι­κό έλεγ­χο στα δικά του με­θο­ρια­κά εδάφη. Η ίδια η πα­ρου­σία του Αι­γυ­πτια­κού στρα­τού στο Σινά υπό­κει­ται σε πε­ριο­ρι­σμούς από τις ει­ρη­νευ­τι­κές συμ­φω­νί­ες Αι­γύ­πτου-Ισ­ρα­ήλ. Αυτή η πε­ρί­ο­δος είχε επί­σης τις επα­να­στα­τι­κές εξε­γέρ­σεις, την ανα­τρο­πή του κα­θε­στώ­τος Μου­μπά­ρακ και την βρα­χύ­βια άνοδο των Αδελ­φών Μου­σουλ­μά­νων στην εξου­σία υπό τον Μόρσι. Ήταν λοι­πόν μια πε­ρί­ο­δος που το φαι­νό­με­νο και η ει­δί­κευ­ση στην κα­τα­σκευή τού­νελ πραγ­μα­τι­κά πολ­λα­πλα­σιά­στη­καν, ενώ είχε αυ­ξη­θεί η ανε­ξέ­λεγ­κτη δρα­στη­ριό­τη­τα στα σύ­νο­ρα της Αι­γύ­πτου.

Όταν ανέ­βη­κε στην εξου­σία η κυ­βέρ­νη­ση Σίσι το 2013, επι­χεί­ρη­σε να ορ­γα­νώ­σει πε­ρισ­σό­τε­ρο την αι­γυ­πτια­κή πλευ­ρά των συ­νό­ρων, να συ­γκε­ντρο­ποι­ή­σει και να ελέγ­ξει την δη­μιουρ­γία εσό­δων και από το επί­γειο και από το υπό­γειο εμπό­ριο.

Στη συ­νέ­χεια ο Αι­γυ­πτια­κός στρα­τός κα­τέ­στρε­ψε την αι­γυ­πτια­κή πλευ­ρά της Ράφα, όπως και πε­ρί­που δύο χι­λιά­δες τού­νελ. Αλλά κά­ποια τού­νελ προ­φα­νώς πα­ρέ­μει­ναν, λει­τουρ­γώ­ντας ως μια ανα­γκαία γραμ­μή ζωής που και οι δύο πλευ­ρές είχαν λό­γους να συ­ντη­ρή­σουν, με δε­δο­μέ­νο ότι πα­ρεί­χαν μια μορφή «ενοι­κί­ου» που και ο Αι­γυ­πτια­κός Στρα­τός και η Χαμάς ήθε­λαν να συ­ντη­ρή­σουν και να ελέγ­ξουν. Ανε­πί­ση­μα, τα αντι­κεί­με­να που βρί­σκο­νταν στην «κόκ­κι­νη» λίστα του Ισ­ρα­ήλ, έγι­ναν τα είδη πο­λυ­τε­λεί­ας στην «πρά­σι­νη» λίστα των Αι­γύ­πτιων λα­θρε­μπό­ρων.

Όλα αυτά πε­ρι­γρά­φουν ότι υπήρ­χαν δια­φο­ρε­τι­κά είδη τού­νελ: εμπο­ρι­κά τού­νελ, αντι­στα­σια­κά τού­νελ, επι­θε­τι­κά τού­νελ. Τα αντι­στα­σια­κά τού­νελ είναι εσω­τε­ρι­κά τού­νελ της Γάζας όπου μπο­ρεί να υπάρ­χει ελευ­θε­ρία με­τα­κί­νη­σης και όπου υπάρ­χουν απο­θη­κευ­τι­κές δυ­να­τό­τη­τες, για στρα­τιω­τι­κό υλικό αλλά και για τρό­φι­μα και για ια­τρι­κούς σκο­πούς. Είναι χώροι όπου οι άν­θρω­ποι μπο­ρούν να λει­τουρ­γούν με ασφά­λεια, δη­μιουρ­γώ­ντας τις βά­σεις για μια εναλ­λα­κτι­κή υπο­δο­μή που η Χαμάς μπο­ρεί να ελέγ­χει, γιατί οτι­δή­πο­τε συμ­βαί­νει πάνω από το έδα­φος ελέγ­χε­ται ή πα­ρα­κο­λου­θεί­ται από το Ισ­ρα­ήλ -με δο­ρυ­φό­ρους, μπα­λό­νια, drones, φυ­λά­κια επι­τή­ρη­σης κλπ. Νο­μί­ζω ότι όλες οι πο­λι­τι­κές πα­ρα­τά­ξεις πε­ρί­με­ναν ότι μια μέρα το Ισ­ρα­ήλ θα επι­χει­ρού­σε να ανα­κα­τα­λά­βει τη Λω­ρί­δα, οπότε προ­ε­τοί­μα­σαν χώ­ρους για τους αν­θρώ­πους τους και τα όπλα τους. Προ­φα­νώς η Χαμάς ως η πα­ρά­τα­ξη που βρί­σκε­ται στην εξου­σία τα τε­λευ­ταία 18 χρό­νια είχε άφθο­νο χρόνο να σχε­διά­σει και να προ­ε­τοι­μά­σει μια ση­μα­ντι­κή υπο­δο­μή που μπο­ρεί να κα­λύ­ψει τις ανά­γκες της. Θυ­μη­θεί­τε ότι το Κί­νη­μα έχανε ση­μα­ντι­κό αριθ­μό κο­ρυ­φαί­ων στε­λε­χών του από δο­λο­φο­νί­ες πριν αρ­χί­σει η  κα­τα­σκευή των τού­νελ.

Τα τού­νελ κάτω από τη Γάζα μπο­ρεί να φτά­νουν μέχρι και τα 500 χι­λιό­με­τρα σε μήκος αν τα προ­σθέ­σου­με σε ευ­θεία γραμ­μή, και πρό­κει­ται για του­λά­χι­στον 1.300 με­μο­νω­μέ­να τού­νελ. Αυτά δεν συν­δέ­ο­νται όλα μαζί σε ένα κοινό δί­κτυο, καθώς ένα τέ­τοιο δί­κτυο θα μπο­ρού­σε να χαθεί ολό­κλη­ρο αν ανα­κα­λυ­πτό­ταν ένα μόνο μέρος του. Επί­σης φαί­νε­ται ότι κα­τα­σκευά­ζο­νται σε τρία δια­φο­ρε­τι­κά επί­πε­δα κάτω από το έδα­φος, που εξυ­πη­ρε­τούν πολ­λα­πλές ανά­γκες όπως προ­στα­τευ­τι­κά κα­τα­φύ­για, απο­θη­κευ­τι­κές εγκα­τα­στά­σεις, κέ­ντρα διοί­κη­σης, υγειο­νο­μι­κές εγκα­τα­στά­σεις και δί­κτυα με­τα­φο­ράς. Το δί­κτυο των τού­νελ είναι ανε­πί­ση­μα γνω­στό ως «το μετρό» στη Γάζα, αν και απο­τε­λεί ένα είδος θρύ­λου φυ­σι­κά, δεν είναι εύ­κο­λα προ­σβά­σι­μο σε όλους τους Γα­ζαί­ους αν δεν έχουν σχέ­σεις με τις πα­ρα­τά­ξεις, ενώ η γνώση που έχουν για το δί­κτυο και όσοι έχουν πρό­σβα­ση σε αυτό είναι εξαι­ρε­τι­κά πε­ριο­ρι­σμέ­νη σε επί μέ­ρους τμή­μα­τα.

Φυ­σι­κά, το πρό­βλη­μα από τη σκο­πιά του ερευ­νη­τή είναι ότι τί­πο­τα δεν μπο­ρεί να επι­βε­βαιω­θεί από ανε­ξάρ­τη­τη πηγή, ενώ οι απο­κα­λύ­ψεις που κάνει το Ισ­ρα­ήλ για αυτό το φαι­νό­με­νο είναι επι­λε­κτι­κές. Χρειά­ζε­ται να συ­γκε­ντρώ­σεις τις πλη­ρο­φο­ρί­ες από δια­φο­ρε­τι­κές πηγές, ενώ φρο­ντί­ζεις να παίρ­νεις υπόψη και πολλά ηθικά ζη­τή­μα­τα ή ζη­τή­μα­τα ασφα­λεί­ας. Δεν ξέ­ρου­με πότε απο­φά­σι­σε το Κί­νη­μα να χτί­σει αυτή την τε­ρά­στια πόλη κάτω από τη Λω­ρί­δα, αλλά δεν είναι υπερ­βο­λι­κή η εκτί­μη­ση ότι η Χαμάς είχε κα­τα­λή­ξει από πολύ νωρίς στην ανά­γκη για τέ­τοιους χώ­ρους -από την εποχή πριν κερ­δί­σουν τις εκλο­γές μέχρι τις πιο ορ­γα­νω­μέ­νες προ­σπά­θειες, και στη συ­νέ­χεια, από όταν μπο­ρού­σαν να κι­νη­θούν πιο άνετα μέσα στη Λω­ρί­δα, με δε­δο­μέ­νο ότι είχαν το­πι­κή εξου­σία.

Ακού­με συχνά ότι η Γάζα βρί­σκε­ται «υπό τον έλεγ­χο» της Χαμάς. Τι ση­μαί­νει αυτό; Ποιος έχει υπάρ­ξει ο ρόλος της;

Αυτός ο τρό­πος πα­ρου­σί­α­σης υπο­νο­εί ότι με κά­ποιον τρόπο η Χαμάς επέ­βα­λε την δια­κυ­βέρ­νη­σή της ή την άρ­πα­ξε βίαια στη Λω­ρί­δα, κάτι που είναι πολύ άδικο. Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα είναι το Ισ­ρα­ήλ αυτό που έχει υπό τον έλεγ­χό του τη Γάζα. Η Χαμάς έχει πε­ριο­ρι­σμέ­νες κυ­βερ­νη­τι­κές εξου­σί­ες μέσα στη Λω­ρί­δα και επι­χει­ρεί να ορ­γα­νώ­νει τις δυ­να­τό­τη­τες αυτές όπως κρί­νει η ίδια, σύμ­φω­να με το όραμα και τις πο­λι­τι­κές της από­ψεις, τα οποία υπο­στη­ρί­ζουν και ακο­λου­θούν πολ­λοί Πα­λαι­στί­νιοι. Η Χαμάς επί­σης ιδρύ­θη­κε στη Λω­ρί­δα της Γάζας και έχει δράση ως ορ­γα­νι­κό κομ­μά­τι της πο­λι­τι­κής της σκη­νής εδώ και πάνω από 30 χρό­νια. Η αντί­λη­ψη ότι η Χαμάς υφάρ­πα­ξε την εξου­σία στη Γάζα είναι επί­σης ψευ­δής γιατί η ορ­γά­νω­ση είχε κερ­δί­σει μια πε­ντα­κά­θα­ρη νίκη σε δη­μο­κρα­τι­κές εκλο­γές και μάλ­λον θα ξα­να­κέρ­δι­ζε αν γί­νο­νταν πάλι. Αυτό δεν ση­μαί­νει ότι δεν έχει συ­μπε­ρι­φερ­θεί με σκλη­ρό­τη­τα σε κά­ποιες πε­ρι­πτώ­σεις ή ότι δεν έχει το­πι­κούς αντι­πά­λους. Αλλά όσοι πα­ρα­τη­ρούν απέξω οφεί­λουν να πά­ρουν επί­σης υπόψη ότι η Χαμάς κα­τόρ­θω­σε να κερ­δί­σει ση­μα­ντι­κά τμή­μα­τα της Πα­λαι­στι­νια­κής κοι­νω­νί­ας και της κοι­νω­νί­ας της Γάζας.

Η αντί­λη­ψη ότι η Χαμάς σφε­τε­ρί­στη­κε την εξου­σία προ­κύ­πτει από το γε­γο­νός ότι το Κί­νη­μα θε­ω­ρού­ταν εμπό­διο στα Ισ­ραη­λι­νά και Δυ­τι­κά σχέ­δια για τη δια­δι­κα­σία του Όσλο, που προ­τι­μού­σαν να είναι η Φατάχ στην δια­κυ­βέρ­νη­ση των «αυ­τό­νο­μων» πε­ριο­χών των Κα­τε­χό­με­νων  Πα­λαι­στι­νια­κών Εδα­φών. Η Φατάχ, μέσω της PLO, είχε κα­τευ­θύ­νει το Πα­λαι­στι­νια­κό κί­νη­μα προς τις ράγες του Όσλο, και δια­τη­ρού­σε μια πο­λι­τι­κή στρα­τη­γι­κή «ησυ­χα­σμού», ανα­μέ­νο­ντας από την ει­ρη­νευ­τι­κή  δια­δι­κα­σία να απο­δώ­σει καρ­πούς προς την υλο­ποί­η­ση των Πα­λαι­στι­νια­κών εθνι­κών προσ­δο­κιών στη διε­θνή σκηνή. Όταν η δια­δι­κα­σία δεν κα­τά­φε­ρε να πραγ­μα­το­ποι­ή­σει αυ­τούς τους σκο­πούς και το Όσλο άρ­χι­σε να γί­νε­ται αντι­λη­πτό ως μια Ισ­ραη­λι­νή/Αμε­ρι­κα­νι­κή/Δυ­τι­κή πα­γί­δα, υπήρ­ξε μια ευ­ρεί­ας κλί­μα­κας λαϊκή με­τα­στρο­φή προς την Χαμάς ως τη βα­σι­κή αντι­πο­λι­τευ­τι­κή πα­ρά­τα­ξη που είχε προει­δο­ποι­ή­σει για τους κιν­δύ­νους του Όσλο εξαρ­χής και που έδει­χνε ως μια βιώ­σι­μη δύ­να­μη που θα μπο­ρού­σε να οδη­γή­σει σε έναν εναλ­λα­κτι­κό δρόμο.

Για αυτό το λόγο, η κοι­νω­νι­κή σύν­θε­ση και ηγε­σία της Χαμάς μοιά­ζει πάρα πολύ με εκεί­νη της Φατάχ, με την έν­νοια ότι πρό­κει­ται για ένα κοι­νω­νι­κό στρώ­μα μορ­φω­μέ­νων αν­θρώ­πων κα­τώ­τε­ρης ή με­σαί­ας τάξης που έχουν κυ­ρί­ως προ­σφυ­γι­κό υπό­βα­θρο: δά­σκα­λοι, για­τροί, μη­χα­νι­κοί και έμπο­ροι που υιο­θε­τούν μια πα­ρα­δο­σια­κή Ισλα­μι­κή ερ­μη­νεία των Πα­λαι­στι­νια­κών εθνι­κών δι­καιω­μά­των.

Η Χαμάς απέ­δει­ξε ότι είναι ιδιαί­τε­ρα απο­τε­λε­σμα­τι­κή ως μια ορ­γά­νω­ση βάσης που εμπλέ­κε­ται στην κοι­νω­νι­κή πρό­νοια για τους φτω­χούς. Υπήρ­ξε τμήμα του κι­νή­μα­τος Πα­λαι­στι­νια­κής πο­λι­τι­κής δρα­στη­ριο­ποί­η­σης στη δε­κα­ε­τία του 1980, που επι­χει­ρού­σε να δη­μιουρ­γή­σει μα­ζι­κά πο­λι­τι­κά κόμ­μα­τα μέσα σε ένα πλαί­σιο που μέχρι πρό­τι­νος ήταν πε­ριο­ρι­σμέ­νο σε επι­λεγ­μέ­να πο­λι­τι­κά υπο­κεί­με­να. Η Χαμάς στρά­φη­κε προς το φι­λαν­θρω­πι­κό έργο, που πε­ρι­λάμ­βα­νε κέ­ντρα ημε­ρή­σιας φρο­ντί­δας, συσ­σί­τια και κλι­νι­κές, προ­κει­μέ­νου να οι­κο­δο­μή­σει την κοι­νω­νι­κή της βάση. Συ­γκρό­τη­σε επί­σης ένα φοι­τη­τι­κό κί­νη­μα στα πα­νε­πι­στή­μια και ένα γυ­ναι­κείο κί­νη­μα. Η ανα­γκαιό­τη­τα για μια τέ­τοιου εί­δους δρα­στη­ριό­τη­τα προ­έ­κυ­πτε από το γε­γο­νός ότι δεν επι­τρε­πό­ταν κα­νέ­να είδος πα­λαι­στι­νια­κής δια­κυ­βέρ­νη­σης εκεί­νη την εποχή, καθώς το Ισ­ρα­ήλ κυ­βερ­νού­σε τα Κα­τε­χό­με­να Πα­λαι­στι­νια­κά Εδάφη με στρα­τιω­τι­κές εντο­λές που επι­βάλ­λο­νταν από τον στρα­τό και με μια ισ­ραη­λι­νή «πο­λι­τι­κή διοί­κη­ση». Έτσι η Χαμάς, όπως και άλλες πα­ρα­τά­ξεις, ανα­δύ­θη­κε σε ένα πλαί­σιο όπου επι­χει­ρού­σε να κα­λύ­ψει τις λαϊ­κές ανά­γκες και κά­νο­ντας αυτό έχτι­σε μια δική της κοι­νω­νι­κή βάση και νο­μι­μο­ποί­η­ση.

Φυ­σι­κά, το Κί­νη­μα θα εξε­λισ­σό­ταν σε με­γά­λο βαθμό μέσα στα χρό­νια, διευ­ρύ­νο­ντας τις δυ­να­τό­τη­τες και τη δη­μο­φι­λία του καθώς απο­δυ­να­μώ­νο­νταν οι πα­ρα­τά­ξεις της PLO. Η επι­τυ­χη­μέ­νη συμ­με­το­χή του Κι­νή­μα­τος στις κοι­νο­βου­λευ­τι­κές εκλο­γές του 2006 εγκαι­νί­α­σε την εποχή που η Χαμάς έκανε την επί­ση­μη εί­σο­δό της στην πα­νε­θνι­κή πο­λι­τι­κή σκηνή και αμ­φι­σβή­τη­σε με­τω­πι­κά τον έλεγ­χο της Φατάχ επί της Πα­λαι­στι­νια­κής Αρχής. Αυτό απο­τε­λού­σε μια ιστο­ρι­κή στρο­φή για το Κί­νη­μα, καθώς η Χαμάς είχε απο­δο­κι­μά­σει τη δια­δι­κα­σία του Όσλο και τις δομές που αυτή δη­μιούρ­γη­σε, αλλά επέ­λε­ξε να συμ­με­τέ­χει πα­ρό­λα αυτά στις εκλο­γές, γιατί ανα­γνώ­ρι­σε τη διά­χυ­τη Πα­λαι­στι­νια­κή δυ­σα­ρέ­σκεια για τη δια­δι­κα­σία του Όσλο και θέ­λη­σε να πα­ρου­σιά­σει μια αυ­θε­ντι­κή εναλ­λα­κτι­κή, αντί να δρα απλά ως εμπό­διο. Κά­νο­ντας αυτό επέ­δει­ξε ένα είδος πο­λι­τι­κής ωρι­μό­τη­τας, τολ­μώ­ντας να συμ­με­τέ­χει στο φι­λε­λεύ­θε­ρο δη­μο­κρα­τι­κό παι­χνί­δι.

Οφεί­λου­με ασφα­λώς να έχου­με στο μυαλό μας ότι οι Πα­λαι­στί­νιοι δεν ψή­φι­ζαν για μια κυ­ρί­αρ­χη κυ­βέρ­νη­ση στις εκλο­γές του 2006, αλλά για τη διοί­κη­ση μιας κυ­βερ­νη­τι­κής δομής που είχε εξαρ­χής πε­ριο­ρι­σμέ­νες αυ­τό­νο­μες εξου­σί­ες ενώ η Ισ­ραη­λι­νή κα­το­χή συ­νε­χι­ζό­ταν στη Δυ­τι­κή Όχθη, τη Γάζα και την Ανα­το­λι­κή Ιε­ρου­σα­λήμ. Σε ένα τέ­τοιο πλαί­σιο, υπήρ­χε λο­γι­κή στην από­φα­ση της Χαμάς να δια­τη­ρή­σει τη στρα­τιω­τι­κή της πτέ­ρυ­γα -μια στάση που πα­ρε­μπι­πτό­ντως δεν κρά­τη­σε μόνο η Χαμάς. Επι­πλέ­ον, αυτή η επι­λο­γή της θα γι­νό­ταν ακόμα πιο κα­τα­νοη­τή ως βά­σι­μη όταν η Φατάχ, η διε­θνής κοι­νό­τη­τα και το Ισ­ρα­ήλ επι­χεί­ρη­σαν να εμπο­δί­σουν την Χαμάς να ανα­λά­βει τη δια­κυ­βέρ­νη­ση μετά την εκλο­γι­κή της νίκη. Ου­σια­στι­κά ήταν αυτές οι δυ­νά­μεις που ήθε­λαν να δια­τη­ρή­σουν την ηγε­μο­νία και την ιε­ραρ­χία τους με τη χρήση εξα­να­γκα­στι­κής βίας.

Φυ­σι­κά, η δια­κυ­βέρ­νη­ση της Χαμάς έχει μικτό απο­λο­γι­σμό. Από την μία μεριά, το Κί­νη­μα ήταν ικανό να διευ­ρύ­νει και να εμπε­δώ­σει την βάση λαϊ­κής του στή­ρι­ξης μέσω της ηχη­ρής και στρα­τιω­τι­κής ενα­ντί­ω­σης στην κα­το­χή, της πα­ρο­χής κά­ποιων βα­σι­κών υπη­ρε­σιών στους Πα­λαι­στί­νιους και την ενο­ποί­η­ση όλων αυτών σε ένα συ­νε­κτι­κό όραμα που προ­σφέ­ρει μια ερ­μη­νεία για όσα περ­νούν οι Πα­λαι­στί­νιοι.

Από την άλλη, το Κί­νη­μα και η Πα­λαι­στι­νια­κή κοι­νω­νία ασφα­λώς πλή­ρω­σαν ένα βαρύ τί­μη­μα για αυτήν τους την ανυ­πα­κοή, ενώ ση­μα­ντι­κά τμή­μα­τα της κοι­νω­νί­ας της Γάζας και της Πα­λαι­στι­νια­κής κοι­νω­νί­ας ευ­ρύ­τε­ρα, δεν συμ­με­ρί­ζο­νται το όραμα της Χαμάς και αι­σθάν­θη­καν απο­ξε­νω­μέ­να από τη δια­κυ­βέρ­νη­σή της. Έχο­ντας πει αυτά, οι απελ­πι­στι­κές συν­θή­κες που επι­κρά­τη­σαν στη Γάζα έκα­ναν τους πε­ρισ­σό­τε­ρους αν­θρώ­πους να εν­δια­φέ­ρο­νται λι­γό­τε­ρο για το ποιοι βρί­σκο­νται σε θέ­σεις εξου­σί­ας και πε­ρισ­σό­τε­ρο για την επι­βί­ω­σή τους. Γι’ αυτό ξε­κί­νη­σε να εμ­φα­νί­ζο­νται το φαι­νό­με­νο αν­θρώ­πων να επι­χει­ρούν να φύ­γουν από τη Γάζα με βάρ­κες προς την Ελ­λά­δα ή την Αί­γυ­πτο. Γιατί η κα­τά­στα­ση στη Γάζα δεν ήταν βιώ­σι­μη. Το 2017, ο ΟΗΕ έφτα­σε να την ανα­κη­ρύ­ξει ως «αβί­ω­τη».

Ως προς αυτό, είναι ση­μα­ντι­κό να δια­τη­ρή­σου­με μια ευ­ρύ­τε­ρη κα­τα­νό­η­ση της κα­τά­στα­σης και να μην ασχο­λού­μα­στε εμ­μο­νι­κά με την Χαμάς. Πολύ πριν την 7η Οκτώ­βρη, ακόμα και πριν έρθει στην εξου­σία η Χαμάς, ο πλη­θυ­σμός της Γάζας δεν είχε πό­σι­μο νερό. Με­γά­λο μέρος του πλη­θυ­σμού βρι­σκό­ταν σε δια­τρο­φι­κή ανα­σφά­λεια. Δεν δη­μιούρ­γη­σε η Χαμάς αυτήν την κα­τά­στα­ση. Η Χαμάς είναι δη­μιούρ­γη­μα της θέ­λη­σης  να αλ­λά­ξει αυτή η κα­τά­στα­ση. Πρό­κει­ται για την πιο πρό­σφα­τη Πα­λαι­στι­νια­κή από­πει­ρα να ανα­λά­βει αυτή την πρό­κλη­ση, παίρ­νο­ντας υπόψη και το πιο μακρύ ιστο­ρι­κό φάσμα αδι­κιών που έχουν βιώ­σει οι Πα­λαι­στί­νιοι από όταν ιδρύ­θη­κε το Ισ­ρα­ήλ.

Φυ­σι­κά, ένα κομ­βι­κό χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό του προ­φίλ της Χαμάς είναι η δρα­στή­ρια στρα­τιω­τι­κή της πτέ­ρυ­γα -αν και ούτε αυτό είναι απο­κλει­στι­κή ιδιό­τη­τα της Χαμάς μέσα στην ορ­γα­νω­μέ­νη Πα­λαι­στι­νια­κή πο­λι­τι­κή. Η Χαμάς απλά ερ­γά­στη­κε ιδιαί­τε­ρα για να ανα­πτύ­ξει αυτήν την πτυχή της δρά­σης της και το έκανε σε ένα συ­γκε­κρι­μέ­νο ιστο­ρι­κό πλαί­σιο που αυτή η επι­λο­γή έδει­χνε και χρή­σι­μη και λο­γι­κή.

Αυτό μας φέρ­νει στο ζή­τη­μα των μη-στρα­τιω­τι­κών εναλ­λα­κτι­κών στο Πα­λαι­στι­νια­κό ζή­τη­μα. Τι θέση έχουν αυτές στο τοπίο που πα­ρα­κο­λου­θού­με σή­με­ρα, ιδιαί­τε­ρα μετά από όσα εί­δα­με στην Με­γά­λη Πο­ρεία της Επι­στρο­φής το 2018 και το 2019, όταν χι­λιά­δες ει­ρη­νι­κοί δια­δη­λω­τές πο­ρεύ­ο­νταν τα­κτι­κά προς την πε­ρί­με­τρο της Γάζας;

Χαί­ρο­μαι που θέ­τεις αυτό το ζή­τη­μα. Γιατί τα ση­με­ρι­νά γε­γο­νό­τα τεί­νουν να τρα­βά­νε πολύ προ­σο­χή στη στρα­τιω­τι­κή διά­στα­ση όσων συμ­βαί­νουν -για προ­φα­νείς λό­γους- πα­ρό­τι αυτό συ­σκο­τί­ζει την ευ­ρύ­τε­ρη ιστο­ρι­κή δυ­να­μι­κή που βρι­σκό­ταν από καιρό σε εξέ­λι­ξη. Είναι ση­μα­ντι­κό να υπο­γραμ­μί­σου­με ότι από όταν πήρε την εξου­σία η Χαμάς δεν ακο­λού­θη­σε μόνο στρα­τιω­τι­κές τα­κτι­κές. Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, ενε­πλά­κη εκτε­τα­μέ­να σε μια προ­σπά­θεια να χτί­σει την πο­λι­τι­κή της αξιο­πι­στία διε­θνώς, για να κερ­δί­σει νο­μι­μο­ποί­η­ση ως ένα πο­λι­τι­κό υπο­κεί­με­νο που θα μπο­ρού­σε να αντι­κα­τα­στή­σει την ηγε­σία της PLO και να ηγη­θεί του εθνι­κού αγώνα.

Μέρος αυτών των προ­σπα­θειών μπο­ρού­με να εντο­πί­σου­με στον τρόπο με τον οποίο το Κί­νη­μα συμ­με­τεί­χε στην εκλο­γι­κή δια­δι­κα­σία, ή στις αλ­λα­γές και τις επι­και­ρο­ποι­ή­σεις που έκανε στον Κα­τα­στα­τι­κό του Χάρτη, προ­κει­μέ­νου αυτός να εναρ­μο­νι­στεί πε­ρισ­σό­τε­ρο με την εθνι­κή συ­ναί­νε­ση που εκ­φρά­ζει η PLO. Επί­σης ενε­πλά­κη με το λαϊκό κί­νη­μα που ανέ­φε­ρες -γνω­στό ως «Με­γά­λη Πο­ρεία της Επι­στρο­φής και του Σπα­σί­μα­τος της Πο­λιορ­κί­ας». Στην ουσία, ως το 2018 υπήρ­χαν πλέον δυο γε­νιές αν­θρώ­πων που είχαν με­γα­λώ­σει σε συν­θή­κες ολο­κλη­ρω­τι­κής πο­λιορ­κί­ας στη Γάζα και δεν είχαν βγει ποτέ από τη Λω­ρί­δα. Αυτός ο στρα­τός δυ­σα­ρε­στη­μέ­νων νέων άρ­χι­σε να ορ­γα­νώ­νει πο­ρεί­ες προς τον φρά­χτη στην πε­ρί­με­τρο της Γάζας, για να δια­μαρ­τυ­ρη­θεί για τις συν­θή­κες ζωής, απαι­τώ­ντας ρητά τον τερ­μα­τι­σμό της πο­λιορ­κί­ας και την επι­στρο­φή των προ­σφύ­γων στα εδάφη τους. Παρά τον πολύ με­γά­λο αριθ­μό απω­λειών, αυτές οι δια­δη­λώ­σεις επέ­μει­ναν κάθε εβδο­μά­δα επί ενά­μι­ση χρόνο, επι­χει­ρώ­ντας να προ­κα­λέ­σουν ένα πο­λι­τι­κό γε­γο­νός. Αλλά το κί­νη­μα αυτό δεν κα­τά­φε­ρε να προ­κα­λέ­σει ση­μα­ντι­κό πο­λι­τι­κό εν­δια­φέ­ρον διε­θνώς, ενώ του­λά­χι­στον οκτώ χι­λιά­δες άο­πλοι δια­δη­λω­τές δέ­χτη­καν πραγ­μα­τι­κά πυρά. Ο συ­νο­λι­κός αριθ­μός των τραυ­μα­τιών ήταν συ­γκλο­νι­στι­κός, καθώς κάθε θύμα ήταν στό­χος Ισ­ραη­λι­νών ελεύ­θε­ρων σκο­πευ­τών που επέ­λε­γαν δίχως έλεος τον ένα δια­δη­λω­τή μετά τον άλλο, τη μία βδο­μά­δα μετά την άλλη.

Η Χαμάς αρ­χι­κά αι­σθάν­θη­κε ότι απει­λεί­ται από αυτό το κί­νη­μα, ανη­συ­χώ­ντας ότι οι ανε­ξάρ­τη­τες ορ­γα­νω­τι­κές προ­σπά­θειες θα μπο­ρού­σαν να απει­λή­σουν την εξου­σία της στη Γάζα. Αλλά στη συ­νέ­χεια το Ισλα­μι­κό Κί­νη­μα άρ­χι­σε να προ­σφέ­ρει το πο­λι­τι­κό και το ορ­γα­νω­τι­κό του βάρος στη διε­ξα­γω­γή των δια­δη­λώ­σε­ων, επει­δή υπο­στή­ρι­ζε θε­με­λιω­δώς τα αι­τή­μα­τα των δια­δη­λω­τών και επει­δή συμ­με­ρι­ζό­ταν την επι­θυ­μία τους να χτι­στεί διε­θνής πίεση για τον τερ­μα­τι­σμό της πο­λιορ­κί­ας. Νο­μί­ζω ότι η Χαμάς κα­τα­νό­η­σε εν­στι­κτω­δώς τη ση­μα­σία που είχε να απο­δει­χθεί ότι το Κί­νη­μα ήταν πρό­θυ­μο να υπο­στη­ρί­ξει μη-βί­αιες δια­μαρ­τυ­ρί­ες και δεν ήταν απλά ένας εμ­μο­νι­κός με τη βία Ισλα­μι­κός μπα­μπού­λας.

Με αυτή την έν­νοια η Πο­ρεία της Επι­στρο­φής υπήρ­ξε μια ση­μα­ντι­κή πο­λι­τι­κή με­τά­βα­ση για την Χαμάς γιατί απέ­δει­ξε την πο­λι­τι­κή ωρι­μό­τη­τα και ευ­ε­λι­ξία του Κι­νή­μα­τος. Αλλά αυτά τα γε­γο­νό­τα ήταν επί­σης πολύ ση­μα­ντι­κά για την κοι­νω­νία της Γάζας, γιατί η ανε­λέ­η­τη κα­τα­στο­λή των δια­δη­λώ­σε­ων επί 1μιση χρόνο προ­ε­τοί­μα­σε το έδα­φος για να κα­τα­λή­ξει η Πα­λαι­στι­νια­κή κοι­νω­νία στο συ­μπέ­ρα­σμα ότι δεν υπάρ­χει λύση στις δυ­σκο­λί­ες της μέσα από αμι­γώς μη-βί­αια μέσα -είτε πρό­κει­ται για μια διε­θνώς ανα­γνω­ρι­σμέ­νη ει­ρη­νευ­τι­κή δια­δι­κα­σία (Όσλο), είτε, στη συ­γκε­κρι­μέ­νη πε­ρί­πτω­ση, για την πο­λι­τι­κή ανυ­πα­κοή και τις κι­νη­μα­τι­κές εκ­στρα­τεί­ες όπως η Με­γά­λη Πο­ρεία της Επι­στρο­φής. Η άμεση, εξα­να­γκα­στι­κή, στρα­τιω­τι­κή βία θε­ω­ρή­θη­κε ανα­γκαία για να μπο­ρέ­σει να αλ­λά­ξει η κα­τά­στα­ση.

Για αυτόν τον λόγο, δεν με αιφ­νι­δί­α­σε από­λυ­τα αυτό που συ­νέ­βη στις 7 Οκτώ­βρη. Μά­λι­στα ανα­φέ­ρω το να συμ­βεί κάτι τέ­τοιο ως σο­βα­ρή πι­θα­νό­τη­τα σε μια συ­νέ­ντευ­ξη που δη­μο­σιεύ­τη­κε αμέ­σως πριν την 7η Οκτώ­βρη. Γιατί αν κα­τα­νο­ού­σες τι έχει πε­ρά­σει η κοι­νω­νία της Γάζας, αν κα­τα­νο­ού­σες πώς αντι­λαμ­βά­νε­ται η Χαμάς τον ρόλο της στην Πα­λαι­στι­νια­κή πο­λι­τι­κή σκηνή, αν κα­τα­νο­ού­σες πώς η διε­θνής κοι­νό­τη­τα και το Ισ­ρα­ήλ υπέ­θε­ταν ότι θα μπο­ρού­σαν να δια­χει­ρί­ζο­νται επ’ άπει­ρον τις αντι­φά­σεις αυτής της κα­τά­στα­σης, τότε γι­νό­ταν προ­φα­νές ότι το παλιό στά­τους κβο δεν μπο­ρού­σε να αντέ­ξει και ότι οι Πα­λαι­στί­νιοι θα επι­χει­ρού­σαν να το τσα­κί­σουν.

Υπό το φως αυτής της πρό­βλε­ψης, τι πε­ρι­μέ­νεις ότι θα ακο­λου­θή­σει;

Η Χαμάς στις 7 Οκτώ­βρη ήθελε να επι­βά­λει μια συ­νο­λι­κή αλ­λα­γή πα­ρα­δείγ­μα­τος και να συ­γκλο­νί­σει το Ισ­ραη­λι­νό κρά­τος μέχρι τον πυ­ρή­να του. Ήθε­λαν να κα­τα­φέ­ρουν με­γά­λες στρα­τιω­τι­κές απώ­λειες. Ήθε­λαν να συ­ντρί­ψουν τη στρα­τιω­τι­κή διοί­κη­ση που επέ­βα­λε την πο­λιορ­κία. Ήθε­λαν να απο­σπά­σουν εκτε­τα­μέ­νο πο­λι­τι­κό κε­φά­λαιο από το Ισ­ρα­ήλ με τη μορφή με­γά­λων αριθ­μών αιχ­μα­λώ­των και να το χρη­σι­μο­ποι­ή­σουν ως μοχλό πί­ε­σης για πο­λι­τι­κές πα­ρα­χω­ρή­σεις από το Ισ­ρα­ήλ και τους συμ­μά­χους του. Στην ουσία στό­χευαν να επι­βά­λουν συ­νο­λι­κά μια νέα πο­λι­τι­κή δυ­να­μι­κή, δη­λώ­νο­ντας: «Αυτές είναι οι δυ­να­τό­τη­τές μας. Πρό­κει­ται να απα­ντή­σου­με στρα­τιω­τι­κά. Πρό­κει­ται να σας επι­βά­λου­με βα­ριές απώ­λειες. Και πι­στεύ­ου­με ότι μπο­ρού­με να διε­ξά­γου­με έναν μα­κρο­πρό­θε­σμο πό­λε­μο φθο­ράς για τον οποίο δεν έχετε λύση». Και ο μόνος τρό­πος για να βρε­θεί λύση σε αυτό το ζή­τη­μα είναι να αντι­με­τω­πι­στεί το Πα­λαι­στι­νια­κό ζή­τη­μα, του οποί­ου την πιο συ­μπυ­κνω­μέ­νη έκ­φαν­ση απο­τε­λεί η Λω­ρί­δα της Γάζας. Αν δεν γίνει αυτό, δεν θα υπάρ­ξει ούτε λύση ούτε νι­κη­τές. Αλλά η εποχή της Ισ­ραη­λι­νής ατι­μω­ρη­σί­ας έληξε. Αν το Ισ­ρα­ήλ μπο­ρεί να ερ­μη­νεύ­ει επι­λε­κτι­κά το Όσλο για να εγκα­θι­στά ένα Απαρτ­χάιντ, οι Πα­λαι­στί­νιοι μπο­ρούν να κα­τε­δα­φί­σουν τη μυ­θο­λο­γία περί του δια­χω­ρι­σμού και να την απο­κα­λύ­ψουν ως αυτό που πραγ­μα­τι­κά είναι -άμε­σος και βάρ­βα­ρος στρα­τιω­τι­κός έλεγ­χος με τη χο­ρη­γία δυ­τι­κών κυ­βερ­νή­σε­ων.

Σε αυτό το πλαί­σιο, το Ισ­ρα­ήλ ισχυ­ρί­ζε­ται ότι επι­διώ­κει να ανα­κτή­σει τους αιχ­μα­λώ­τους και να κα­τα­στρέ­ψει τη Χαμάς. Αλλά μετά από μήνες εκ­στρα­τεί­ας, το Ισ­ρα­ήλ δεν έχει πλη­σιά­σει πιο κοντά στην επί­τευ­ξη κα­νε­νός από αυ­τούς τους στό­χους. Αν και βρί­σκε­ται πιο κοντά στην επί­τευ­ξη ενός εν­δε­χο­μέ­νως πιο ση­μα­ντι­κού ιστο­ρι­κά στό­χου, την από­πει­ρα να ολο­κλη­ρώ­σει τη Νάκ­μπα στη Λω­ρί­δα της Γάζας, εξω­θώ­ντας τον πλη­θυ­σμό της στο Βό­ρειο Σινά ή δια­πράτ­το­ντας μια γε­νο­κτο­νία που σκο­τώ­νει ση­μα­ντι­κό μέρος του.

Από αυτή την άποψη, και το Ισ­ρα­ήλ θέλει επί­σης να αλ­λά­ξει τους κα­νό­νες του παι­χνι­διού, επα­νει­σά­γο­ντας στην εξί­σω­ση το στοι­χείο της μα­ζι­κής με­τα­φο­ράς πλη­θυ­σμού, όπως είχε συμ­βεί σε προη­γού­με­νες επο­χές -συ­γκε­κρι­μέ­να το 1948 και το 1967. Με βάση αυτή την ανά­γνω­ση, το σε­νά­ριο του Απαρτ­χάιντ, που εγκα­θι­δρύ­θη­κε από τη δια­δι­κα­σία του Όσλο, τε­λι­κά απο­δεί­χθη­κε μη-βιώ­σι­μο επει­δή οι Πα­λαι­στί­νιοι δεν συ­νερ­γά­στη­καν με αυτό, δεν απο­δέ­χτη­καν τη ζωή στα γκέτο που δη­μιουρ­γή­θη­καν για αυ­τούς. Σή­με­ρα το ερώ­τη­μα είναι αν οι ΗΠΑ, και ιδιαί­τε­ρα η συμ­φω­νία ει­ρή­νης Ισ­ρα­ήλ-Αι­γύ­πτου, μπο­ρούν να αντέ­ξουν τέ­τοιες με­γά­λες αλ­λα­γές πα­ρα­δείγ­μα­τος και αν μπο­ρεί να απο­τρα­πεί ένας πε­ρι­φε­ρεια­κός πό­λε­μος.

Οι πο­λι­τι­κοί, ιδε­ο­λο­γι­κοί και ακόμα και οι προ­σω­πι­κοί πα­ρά­γο­ντες που παί­ζουν ρόλο στο σε­νά­ριο που εκτυ­λίσ­σε­ται φαί­νο­νται σε αυτή τη φάση υπερ­βο­λι­κά φορ­τι­σμέ­νοι για να μπο­ρέ­σει να υπάρ­ξει απο­κλι­μά­κω­ση. Δεν έχω κα­θό­λου αυ­τα­πά­τες ότι αυτό που συμ­βαί­νει στη Γάζα πρό­κει­ται να λήξει κά­ποια στιγ­μή σύ­ντο­μα, καθώς έχει ανοί­ξει για τα επό­με­να λίγα χρό­νια μια εξαι­ρε­τι­κά ευ­με­τά­βλη­τη πε­ρί­ο­δος που θα τα­λα­ντεύ­ε­ται ανά­με­σα σε κύ­μα­τα επι­τα­χυ­νό­με­νης βίας τα οποία θα δια­δέ­χο­νται στιγ­μές επι­βρα­δυ­μέ­νης φθο­ράς, ενόσω η απει­λή πε­ρι­φε­ρεια­κών ανα­φλέ­ξε­ων θα πα­ρα­μέ­νει διαρ­κώς πα­ρού­σα. Αν και το τί­μη­μα είναι ήδη τε­ρά­στιο για την κοι­νω­νία της Γάζας, το πα­ρά­δειγ­μα του Όσλο, που στη­ρι­ζό­ταν στο δια­χω­ρι­σμό και τον έλεγ­χο, έχει κα­ταρ­ρεύ­σει πλή­ρως. Το Ισ­ρα­ήλ σή­με­ρα έχει κα­θη­λω­θεί στη Γάζα και δεν έχει καμία λύση για το λαό της, ούτε οποια­δή­πο­τε πραγ­μα­τι­κά μέσα για να εξο­λο­θρεύ­σει την αντί­στα­σή του. Έτσι, το Ισ­ρα­ήλ τεί­νει επί­σης να υπο­στεί αυ­ξα­νό­με­νες απώ­λειες στο πεδίο της μάχης, ενώ η ίδια η Ισ­ραη­λι­νή πο­λι­τεια­κή οντό­τη­τα γί­νε­ται πιο δι­χα­σμέ­νη καθώς υπό­κει­ται σε διαι­ρέ­σεις και ακόμα και σε ση­μα­ντι­κή με­τα­νά­στευ­ση στο εξω­τε­ρι­κό. Η Δύση θα επι­χει­ρή­σει να πε­ριο­ρί­σει αυτές τις συ­νέ­πειες όσο κα­λύ­τε­ρα μπο­ρεί, αν και θα υπάρ­ξουν όρια στο πόσο μπο­ρεί να προ­στα­τεύ­σει επι­χει­ρη­σια­κά, οι­κο­νο­μι­κά και στρα­τιω­τι­κά το Ισ­ρα­ήλ σε ένα πλαί­σιο όπου αυτό γί­νε­ται όλο και πιο απε­ρί­σκε­πτο, πιο διαι­ρε­μέ­νο και λει­τουρ­γεί όλο και πε­ρισ­σό­τε­ρο ως βάρος για τον εαυτό του και για τους συμ­μά­χους του. Πολύ πε­ρισ­σό­τε­ρο αν εμ­φα­νι­στεί και μια πλα­τιά διε­θνής εκ­στρα­τεία που απαι­τεί κα­τά­παυ­ση του πυρός και την υλο­ποί­η­ση μιας δί­και­ης λύσης για τον Πα­λαι­στι­νια­κό λαό.

https://rproject.gr/article/gaza-i-poli-kato-apo-tin-poli