Μάικλ Ρόμπερτς (MR), 12 Φεβρουαρίου 2023 Αναδημοσίευση από Brave New Europe
Στο τελευταίο του βιβλίο , ο αρθρογράφος των FT και κεϋνσιανός γκουρού Μάρτιν Γουλφ, ξεκινά από την υπόθεση ότι ο καπιταλισμός και η δημοκρατία πάνε μαζί σαν το χέρι σε ένα γάντι. Όμως ανησυχεί. «Ζούμε σε μια εποχή που οι οικονομικές αποτυχίες έχουν κλονίσει την πίστη στον παγκόσμιο καπιταλισμό. Ορισμένοι τώρα υποστηρίζουν ότι ο καπιταλισμός είναι καλύτερος χωρίς δημοκρατία. άλλοι ότι η δημοκρατία είναι καλύτερη χωρίς καπιταλισμό».
Ωστόσο, στο βιβλίο του, ο Wolf ισχυρίζεται ότι ενώ « ο γάμος μεταξύ καπιταλισμού και δημοκρατίας έχει επιβαρυνθεί πολύ» , κάθε «διαζύγιο θα ήταν μια σχεδόν αδιανόητη καταστροφή». Παρά τα στραβοπατήματα του καπιταλισμού στον 21ο αιώνα : επιβράδυνση της ανάπτυξης, αυξανόμενη ανισότητα, ευρεία λαϊκή απογοήτευση, ο «δημοκρατικός καπιταλισμός » όπως τον αποκαλεί, «αν και εγγενώς εύθραυστος, παραμένει το καλύτερο σύστημα που γνωρίζουμε για την ανθρώπινη εξέλιξη».
Ο Wolf ορίζει τη «δημοκρατία» ως «καθολική ψηφοφορία, αντιπροσωπευτική δημοκρατία, ελεύθερες και δίκαιες εκλογές. ενεργή συμμετοχή των ανθρώπων, ως πολιτών, στην πολιτική ζωή· προστασία των ατομικών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων όλων των πολιτών εξίσου· και ένα κράτος δικαίου που δεσμεύει όλους τους πολίτες εξίσου». Με τον καπιταλισμό, «εννοώ μια οικονομία στην οποία οι αγορές, ο ανταγωνισμός, η ιδιωτική οικονομική πρωτοβουλία και η ιδιωτική ιδιοκτησία παίζουν κεντρικούς ρόλους».
Ο Γουλφ εκτιμά ότι «ο καπιταλισμός και η δημοκρατία είναι συμπληρωματικά αντίθετα: χρειάζονται ο ένας τον άλλον για να ευδοκιμήσουν». Και ίσως έχει δίκιο ότι μια φασιστική αυτοκρατορία για τη στήριξη του καπιταλισμού και των ιδιοκτητών του κεφαλαίου –μια πραγματική πιθανότητα την επόμενη δεκαετία περίπου– θα ήταν η τελευταία ρίψη των ζαριών για τον καπιταλισμό, καθώς θα εκτεθεί τελικά όχι ως Συμπλήρωμα της δημοκρατίας ή μητέρα της δημοκρατίας, αλλά ως το αντίθετό της και ο καταστροφέας της.
Δεν είναι περίεργο που ανησυχεί, καθώς στα προηγούμενα βιβλία του, εξήρε την επιτυχία της καπιταλιστικής προόδου σε όλο τον κόσμο. Τώρα λέει, «τα μετέπειτα γεγονότα έδειξαν ότι αυτή η εμπιστοσύνη χτίστηκε σε εύθραυστα θεμέλια. Η απελευθερωμένη χρηματοδότηση αποδείχθηκε ασταθής. Το συνειδητοποίησα κατά τη διάρκεια της ασιατικής οικονομικής κρίσης, όπως εξήγησα στο βιβλίο μου ‘Γιατί λειτουργεί η παγκοσμιοποίηση’. Αλλά η ανησυχία έγινε ακόμη πιο επιτακτική μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση και τη Μεγάλη Ύφεση του 2007–09, που ήταν το επίκεντρο ενός επόμενου βιβλίου, ‘The Shifts and the Shocks’. Επιπλέον, η παγκόσμια οικονομία δημιουργούσε αποσταθεροποιητικές μακροοικονομικές ανισορροπίες».
Κάτι πρέπει να γίνει, γιατί για τον Wolf, υπάρχει αντίστροφη μέτρηση για το τέλος του «δημοκρατικού καπιταλισμού»: «όταν κοιτάμε προσεκτικά τι συμβαίνει στις οικονομίες και τις πολιτικές μας, πρέπει να αναγνωρίσουμε την ανάγκη για ουσιαστική αλλαγή εάν ο πυρήνας των δυτικών αξιών της ελευθερίας, της δημοκρατίας και του Διαφωτισμού θέλουμε να επιβιώσουν». Αλλά φαίνεται ότι ο κόσμος δεν θέλει τον δημοκρατικό καπιταλισμό του. «Ο Karl Polanyi υποστήριξε ότι τα ανθρώπινα όντα δεν θα ανεχτούν για πολύ καιρό να ζουν κάτω από ένα πραγματικό σύστημα ελεύθερης αγοράς. Η εμπειρία των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών έχει δικαιώσει αυτή την άποψη».
Αυτό που τον απασχολεί περισσότερο είναι το ενδεχόμενο της επανάστασης. Με τον ίδιο τρόπο που ο αντιδραστικός Έντμουντ Μπερκ του 19ου αιώνα καταδίκασε τη Γαλλική επανάσταση, ο στόχος τώρα πρέπει να είναι η αποφυγή της επανάστασης γιατί αυτό οδηγεί σε «καταστροφή και δεσποτισμό. Μόνο η αχαλίνωτη εξουσία μπορεί να επιφέρει μια επαναστατική ανατροπή της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων. Αλλά η αχαλίνωτη δύναμη είναι από τη φύση της καταστροφική: συντρίβει την ασφάλεια πάνω στην οποία μπορούν να βασιστούν οι παραγωγικές ανθρώπινες σχέσεις και να υπάρξουν αξιοπρεπείς ζωές».
Ο Wolf πιστεύει στην καλοπροαίρετη ανάπτυξη του δημοκρατικού καπιταλισμού, όταν οι φωτισμένοι ηγέτες μετέτρεψαν τις οικονομίες από δουλοπαροικία σε καπιταλισμό και από απολυταρχία σε δημοκρατία. Αλλά η δημοκρατία δεν ήταν ποτέ το ευγενικό δώρο των καπιταλιστών. Για τη δημοκρατία που έχουμε τώρα χρειάστηκε να παλέψουμε ενάντια στην πικρή αντίδραση των εξουσιών επί αιώνες, ένας αγώνας των πολλών έναντι των λίγων. Οι άνθρωποι έπρεπε να πολεμήσουν για να τερματίσουν τη δουλεία και το δουλεμπόριο, έπρεπε να πολεμήσουν για την ψήφο (οι Χαρτιστές), το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και της οργάνωσης σε συνδικάτα (μάρτυρες του Τολπούντ) και για το κράτος δικαίου (εναντίον των μοναρχιών και των δικτατόρων). Ο καπιταλισμός δεν τα έδωσε αυτά τα πράγματα – έπρεπε να αποσπαστούν από τα χέρια του Κεφαλαίου. Η ταξική πάλη (« όλη η προηγούμενη ιστορία είναι η ιστορία της ταξικής πάλης» ) πέτυχε ακόμη και αυτές τις περιορισμένες μορφές δημοκρατίας που ορισμένοι από εμάς στον κόσμο «απολαμβάνουμε» τώρα. Η δημοκρατία και ο καπιταλισμός δεν πάνε μαζί. Πράγματι, όταν ο καπιταλισμός έγινε ιμπεριαλισμός στα τέλη του 19ου αιώνα , δεν υπήρχε δημοκρατία για τα δισεκατομμύρια στον αποικιακό κόσμο (μόνο βίαιη καταστολή – Ιρλανδία, Ινδία, Βιετνάμ κ.λπ.).
Ο Wolf δεν θέλει επαναστάσεις, αλλά μόνο μέσω των επαναστάσεων οι άνθρωποι κέρδισαν δικαιώματα από το νεκρό χέρι του κεφαλαίου. Ο Αμερικανικός Πόλεμος της Ανεξαρτησίας απελευθέρωσε τους αποίκους από τον αυταρχικό έλεγχο του βρετανικού κράτους. Η Γαλλική επανάσταση μπορεί να ήταν αιματηρή και τελικά μετέπεσε σε δικτατορία (Ναπολέων), αλλά τερμάτισε επίσης την απόλυτη μοναρχία, τα φεουδαρχικά δικαιώματα και καθιέρωσε κάποια μορφή εθνοσυνέλευσης και το κράτος δικαίου. Θα είχε συμβεί αυτό μέσω κάποιας διαδικασίας σταδιακής αλλαγής από καλοπροαίρετους εμπόρους και καπιταλιστές;
Τα ίδια αντιγεγονότα μπορούν να εφαρμοστούν στη ρωσική και την κινεζική επανάσταση. Αν δεν είχε πραγματοποιηθεί, θα υπήρχε τελικά δημοκρατία στη Ρωσία ή αντ’ αυτού η συνέχιση του απολυταρχικού τσαρισμού ή κάποια διεφθαρμένη ολιγαρχική αυτοκρατορία (που έχει τώρα η Ρωσία); Χωρίς επανάσταση, η Κίνα θα είχε απομακρυνθεί ειρηνικά από την ιαπωνική κατοχή, τον ξένο ιμπεριαλιστικό έλεγχο και το καθεστώς των «πολεμαρχών» προς μια δημοκρατική κυβέρνηση βασισμένη στον καπιταλισμό που θα οδηγούσε τους Κινέζους έξω από τη φτώχεια; Ή μήπως απαιτούσε ένα κινεζικό κράτος που κατάργησε τον καπιταλισμό και σχεδίασε την οικονομία για να το κάνει αυτό;
Ο αμερικανικός καπιταλισμός υποτίθεται ότι είναι η επιτομή του δημοκρατικού καπιταλισμού: σίγουρα αυτό θα υποστήριζε ο Wolf για τον 20ό αιώνα. Κι όμως, το αμερικανικό κεφάλαιο πολέμησε ενάντια στα πολιτικά δικαιώματα, τα συνδικάτα και τη φορολόγηση των πλουσίων, την ισότητα ενώπιον του νόμου – και όλα αυτά στη χρυσή εποχή του «δημοκρατικού καπιταλισμού». Ο Γουλφ ανησυχεί τώρα για την άνοδο του τραμπισμού και του λαϊκισμού που απειλεί τη δημοκρατία. Αλλά δεν έχει τίποτα να πει για τον «μπουσισμό» πριν από αυτό. Πέτυχε ο αμερικανικός καπιταλισμός τη δημοκρατία με την εισβολή του στο Ιράκ και το Αφγανιστάν; Και όταν υπήρχε μια δημοκρατικά εκλεγμένη σοσιαλιστική κυβέρνηση στη Χιλή τη δεκαετία του 1970, ο καπιταλισμός αποδέχτηκε αθόρυβα τη δημοκρατία εκεί ή οργάνωσε και υποστήριξε ένα βάναυσο στρατιωτικό πραξικόπημα που κατάργησε όλα τα δημοκρατικά κριτήρια του Wolf; Υποστήριξε το παγκόσμιο κεφάλαιο τον επί δεκαετίες αγώνα ενάντια στο καθεστώς του απαρτχάιντ της Νότιας Αφρικής, ή αντ’ αυτού συμβιβάστηκε με τις φυλακές και τις εκτελέσεις μαύρων ηγετών που αγωνίζονται για τη δημοκρατία; Καταδικάζει ο δημοκρατικός καπιταλισμός το εφιαλτικό απολυταρχικό καθεστώς της Σαουδικής Αραβίας των μη εκλεγμένων σεΐχηδων που διεξάγουν έναν φρικτό πόλεμο στην Υεμένη, ή υποστηρίζει με όπλα αυτό το καθεστώς δολοφονίας;
Σύμφωνα με τον Wolf, η επέκταση του καπιταλισμού και της οικονομίας της αγοράς σε παγκόσμιο επίπεδο έχει πάει χέρι-χέρι με την άνοδο των δημοκρατιών παγκοσμίως.
Και εδώ παραθέτει τα λόγια του Μαρξ και του Ένγκελς από το Κομμουνιστικό Μανιφέστο που προέβλεψαν την επιτυχία του καπιταλισμού στα μέσα του 19ου αιώνα . «Ο Καρλ Μαρξ και ο Φρίντριχ Ένγκελς το κατάλαβαν αυτό. Στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο, ένα από τα πιο σημαντικά έγγραφα του δέκατου ένατου αιώνα, περιέγραψαν έξοχα την αναδυόμενη καπιταλιστική οικονομί
Σχόλια (0)