Λιβύη: Ένα έγκλημα με πολλούς ενόχους (του Πέτρου Παπακωνσταντίνου)

Λιβύη: ένα έγκλημα με πολλούς ενόχους

Καμία φυσική καταστροφή δεν είναι μόνο “φυσική”. Παντού και πάντα εμπλέκονται τα έργα και οι παραλείψεις του πιο άγριου θηρίου που γέννησε η Φύση, του ανθρώπου. Την ενοχλητική αυτή αλήθεια ήρθε να μας υπενθυμίσει η καινούργια τραγωδία που εκτυλίσσεται εδώ και μία εβδομάδα στη Λιβύη, με επίκεντρο το λιμάνι της Ντέρνα.

Την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές, οι επίσημα επιβεβαιωμένοι νεκροί από τη βιβλική πλημμύρα που ακολούθησε τον τυφώνα “Ντάνιελ” είχαν ξεπεράσει τους 11.300, ενώ ο ΟΗΕ εκτιμούσε τους αγνοούμενους σε 10.000 και ο δήμαρχος της πόλης φοβούνταν ότι οι τα θύματα θα ξεπερνούσαν, τελικά, τις 20.000, κάτι ανήκουστο για μια πόλη περίπου 100.000 κατοίκων. Η οσμή του θανάτου είχε εξαπλωθεί παντού, καθώς το ποτάμι δεν είχε σταματήσει να ξεβράζει πτώματα σε αποσύνθεση, στα συντρίμμια και στη θάλασσα, με άμεσο τον κίνδυνο για νέες, δευτερογενείς εκατόμβες από λοιμώξεις και επιδημίες.

Έχοντας ήδη πλήξει την Ελλάδα, τη Βουλγαρία και την Τουρκία, ο “Ντάνιελ” έφτασε το περασμένο Σαββατοκύριακο στην ανατολική Λιβύη, προκαλώντας σφοδρές βροχοπτώσεις, με το ύψος τους να φτάνει τα 414mm σε μία ημέρα. Πάρα πολύ νερό, αλλά αυτό δεν δικαιολογεί από μόνο του το μέγεθος της καταστροφής- λίγες ημέρες πριν, στη Ζαγορά του Πηλίου είχε ρίξει 754mm νερού σε μία ημέρα. Αυτό που έκανε τη διαφορά είναι η κατάρρευση δύο φραγμάτων, του Αλ Μπιλάντ και του Σίντι Μπουμαντούρ, που είχαν εγκαινιαστεί το 1986, δεν άντεξαν την πίεση και απελευθέρωσαν τόσο νερό, που κυριολεκτικά έπνιξε το ένα τέταρτο της πόλης. Οι New York Times παρομοίασαν την ολέθρια αλληλουχία με την καταστροφή της Νέας Ορλεάνης στον τυφώνα “Κατρίνα”, τον Αύγουστο του 2005. Όπως και τότε, έτσι και τώρα τίποτα δεν ήταν “φυσικό”.

Ευλογημένη από τη Φύση, καθώς βρίσκεται ανάμεσα στη θάλασσα, τα καταπράσινα βουνά της βορειοανατολικής Λιβύης και την έρημο που καλύπτει το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος του εδάφους της, η Ντέρνα γνώρισε εποχές οικονομικής ακμής και υπήρξε μητρόπολη ενός από τα ισχυρότερα Βερβερικά κράτη της βόρειας Αφρικής, που είχαν αυτονομηθεί ντε φάκτο από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στις αρχές του 19ου αιώνα. Αλλά ό,τι ευλογεί η Φύση, συχνά το εκδικείται η Ιστορία. Η πολύνεκρη Μάχη της Ντέρνα, την άνοιξη του 1805, ήταν η πρώτη νίκη των Ηνωμένων Πολιτειών σε πόλεμο που διεξήγαγαν έξω από τα εδάφη τους. Ήταν ο Πρώτος Βαρβαρικός Πόλεμος, όπου οι Αμερικανοί, αγανακτισμένοι με την πειρατεία που ασκούσαν οι επίγονοι του Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα στη Μεσόγειο, έδωσαν το πρώτο προείκασμα του Λεβιάθαν στον οποίο θα εξελισσόταν η νεαρή Δημοκρατία.

Επί ιταλικής αποικιοκρατίας και μετά από την κατάκτηση της λιβυκής ανεξαρτησίας, το 1951, η Ντέρνα αναδείχθηκε σε λίκνο της λιβυκής διανόησης και θερμοκήπιο εξεγερτικών ρευμάτων. Η παράδοση αυτή συνεχίστηκε και μετά το αναίμακτο, Νασερικής έμπνευσης στρατιωτικό κίνημα του 1969, υπό την ηγεσία του Μουαμάρ Καντάφι, που ανέτρεψε τον βασιλιά Ιντρίς. Το τρίγωνο Βεγγάζη- Μπάιντα- Ντέρνα, στην ανατολική Λιβύη, τη λεγόμενη Κυρηναϊκή, αντιπροσώπευε τα βασικά ορμητήρια των Αδελφών Μουσουλμάνων, που αναδείχθηκαν στη βασική δύναμη παράνομης (και κάποτε ένοπλης) αντιπολίτευσης στο καθεστώς Καντάφι. Η γενικευμένη αίσθηση ότι η Κυρηναϊκή, παρά τον πετρελαϊκό της πλούτο, ήταν ριγμένη από τον κρατικό προϋπολογισμό και τα έργα υποδομών, σε σύγκριση με την Τριπολίτιδα, στη δυτική πλευρά της χώρας, ήταν ένας από τους βασικούς παράγοντες που τροφοδότησαν την εξέγερση εναντίον του Καντάφι, στη διάρκεια της λεγόμενης “Αραβικής Άνοιξης”, το 2011.

Ο εμφύλιος πόλεμος που ακολούθησε και η επέμβαση του ΝΑΤΟ διέλυσαν το λιβυκό κράτος, μετατρέποντας τη χώρα σε μωσαϊκό από φέουδα τοπικών φυλάρχων- οπλαρχηγών, με έντονη την παρουσία των τζιχαντιστών. Τον Οκτώβριο του 2014, μια ένοπλη εξέγερση έθεσε την Ντέρνα υπό την αιγίδα του Ισλαμικού Κράτους (ISIS), που καρατομούσε μπροστά στις κάμερες Δυτικούς, στο Ιράκ και τη Συρία. Μια νέα ένοπλη εξέγερση, τον Ιούνιο του 2015, έδιωξε το ISIS, δίνοντας την τοπική εξουσία στο Συμβούλιο της Σούρα των Μουτζαχεντίν, παρακλάδι της Αλ Κάιντα, το οποίο οργάνωσε επιθέσεις εναντίον της γειτονικής Αιγύπτου. Καθόλου περίεργο που οι Αιγύπτιοι στήριξαν στον νέο λιβυκό εμφύλιο, αυτή τη φορά ανάμεσα στις αντίπαλες κυβερνήσεις της Τρίπολης και της Βεγγάζης, τον στρατηγό Χάφταρ, ο οποίος έθεσε υπό τον έλεγχό του την ανατολική Λιβύη και έδιωξε τους τζιχαντιστές από τη Ντέρνα ύστερα από μακρά πολιορκία, το 2019.

Στα χρόνια που ακολούθησαν, μεγάλες και περιφερειακές δυνάμεις συνδαύλιζαν τον δεύτερο λιβυκό εμφύλιο, με πρώτη από όλους την Τουρκία του Ερντογάν, που εξασφάλισε την επιβίωση της κυβέρνησης της Τρίπολης υπό τον Αμπντουλχαμίντ Ντμπέιμπα, με την οποία συνήψε και τη γνωστή συμφωνία για τις ΑΟΖ. Αλλά η διάλυση του λιβυκού κράτους έθετε αθόρυβα ωρολογιακές βόμβες παντού. Έρευνα επιστημόνων από το πανεπιστήμιο Ομάρ αλ Μουχτάρ, που δημοσιεύθηκε το 2022, έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου για την ελλιπή συντήρηση των μοιραίων φραγμάτων και προειδοποιούσε ότι “αν συμβεί μεγάλων διαστάσεων πλημμύρα, το αποτέλεσμα θα είναι καταστροφικό για τους κατοίκους της Ντέρνα και της περιοχής γύρω από το ποτάμι”. Η καταστροφή ήρθε και τώρα Τρίπολη και Βεγγάζη τρέχουν και δεν φτάνουν, ομνύουν για νιοστή φορά στην εθνική συμφιλίωση, ενώ Αμερικανοί, Γάλλοι, Τούρκοι, Αιγύπτιοι και άλλοι στέλνουν κάποια συνεργεία και περισσότερες υποσχέσεις. Πολλοί θα σκεφτούν ότι είθισται οι εγκληματίες να επιστρέφουν στον τόπο του εγκλήματος.

Ωστόσο η καμπάνα της Ντέρνα χτυπάει για όλους, καθώς, όπως προειδοποιούν οι ειδικοί, η κλιματική κρίση θα μας φέρνει τα επόμενα χρόνια ακόμη σφοδρότερους “Μεσογειακούς Τυφώνες” (Medicane). Όπως έγραψε η γαλλική Le Figaro, ο “Ντάνιελ” γιγαντώθηκε από την ασυνήθιστη άνοδο της θερμοκρασίας στα νερά της Μεσογείου, η οποία επί αρκετές εβδομάδες βρισκόταν δύο έως τρεις βαθμούς Κελσίου πάνω από τα φυσιολογικά για την εποχή επίπεδα και τον Ιούλιο χτύπησε ρεκόρ όλων των εποχών φτάνοντας τους 28,7 βαθμούς. Ο Ευρωπαίος επίτροπος Οικονομικών Πάολο Τζεντιλόνι κάλεσε την Ε.Ε. να προχωρήσει σε κοινά έργα υποδομών, με κοινό ευρωπαϊκό ταμείο, τονίζοντας ότι οι υπάρχουσες υποδομές, ακόμη κι αν ήταν άριστες στον καιρό τους, δεν ανταποκρίνονται στα καινούργια δεδομένα. Για πολλές κυβερνήσεις, όμως, η κλιματική αλλαγή είναι ένα βολικό άλλοθι για να αποσείσουν τις ευθύνες από τους ώμους τους, αλλά περιττή πολυτέλεια (“μια φορά στα 400 χρόνια γίνονται αυτά”…) όταν καλούνται να αφιερώσουν τα απαραίτητα κονδύλια. Και η ζωή συνεχίζεται, με τους θεούς να γελάνε πάντα με τους ανθρώπους που επιμένουν, ξανά και ξανά, να διεκτραγωδούν τα συμπτώματα χωρίς να αντιμετωπίζουν τις αιτίες.