Μετάφραση: Ευθύμης Χατζηθεοδώρου
Ως ελάχιστη απάντηση στο βομβαρδισμό ιντερνετικών διαφημίσεων, μηνυμάτων στο κινητό, φυλλαδίων και αφισών ενόψει των δημοτικών εκλογών του Οκτώβρη, μεταφράζουμε ένα κειμενάκι από το znetwork για το πώς θα μπορούσε να μοιάζει μια πραγματικά δημοκρατική πολύ του μέλλοντος.
Μια προσπάθεια μεταβολής της δημόσιας συζήτησης προς το όραμα και τις στρατηγικές για ένα πολιτικό και χωρικό αναστοχασμό των κοινοτήτων μας.
Το κείμενο αυτό παρουσιάστηκε στις 25 Ιανουαρίου του 2002 στο Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ (στο Πόρτο Αλέγκρε) στο πλαίσιο της εκδήλωσης “Η ζωή μετά τον καπιταλισμό” (πάνελ “Η πόλη”).
Μας ζητήθηκαν δύο εργασίες από τους διοργανωτές.
Πρώτον, θα έπρεπε να παρουσιάσουμε ένα όραμα για μια δίκαιη πόλη του μέλλοντος, δηλαδή μια πόλη στην οποία θα βασιλεύει η κοινωνική δικαιοσύνη (το οποίο προϋποθέτει μια άλλη κοινωνία, μια μετακαπιταλιστική κοινωνία)- δεύτερον, θα έπρεπε να αναπτύξουμε μια στρατηγική για την επίτευξη αυτής της δίκαιης πόλης.
Αρχικά, χρειαζόμαστε ένα όραμα, αλλά πρέπει να αποφύγουμε τον πειρασμό να αναπτύξουμε ένα κανονιστικό μοντέλο. Ένα κανονιστικό μοντέλο είναι μια άκρως ορθολογιστική άσκηση- η παραδοχή του είναι ότι είμαστε σε θέση να προβλέψουμε λεπτομέρειες σχετικά με τις μελλοντικές αστικές μορφές και/ή ότι είμαστε σε θέση να προδιαγράψουμε πώς θα πρέπει να είναι η μελλοντική μορφή της πόλης. Νομίζω ότι αυτή η προσέγγιση είναι τόσο διανοητικά όσο και πολιτικά λανθασμένη. Μια πραγματικά εναλλακτική πόλη του μέλλοντος θα πρέπει να σχεδιάζεται και να διοικείται από συγκεκριμένους ελεύθερους άνδρες και γυναίκες, όχι από “σοσιαλιστές” γκουρού, τεχνοκράτες και κομματικούς αξιωματούχους που ενεργούν στο όνομα του λαού (ή στο όνομα της “εργατικής τάξης” ή οτιδήποτε άλλο)- η ίδια η ιστορία και όχι η θεωρία πρέπει να καθορίζει τη συγκεκριμένη χωροταξία του μέλλοντος. Ωστόσο, μπορούμε και πρέπει να συζητήσουμε κριτήρια και παραμέτρους, με τη βοήθεια των οποίων μπορούμε να μιλήσουμε για το ερώτημα σε ποιο βαθμό και κάτω από ποιες συνθήκες η χωρική οργάνωση μπορεί να προσαρμοστεί σε εναλλακτικές κοινωνικές σχέσεις.
Μια δίκαιη πόλη χρειάζεται μια δίκαιη κοινωνία, αλλά οι νέες κοινωνικές σχέσεις χρειάζονται επίσης μια νέα χωρικότητα. Είναι λάθος να πιστεύουμε ότι οι νέες χωρικές μορφές από μόνες τους μπορούν να καθορίσουν τις κοινωνικές σχέσεις (με την έννοια, ας πούμε, της ville radieuse του Le Corbusier), αλλά θα ήταν επίσης λάθος να αγνοήσουμε ότι οι χωρικές μορφές μπορούν να επηρεάσουν τις κοινωνικές σχέσεις. Οι καπιταλιστικές αστικές μορφές, η καπιταλιστική χωροταξική οργάνωση και ο καπιταλιστικός εδαφικός καταμερισμός της εργασίας παρήχθησαν από τις καπιταλιστικές κοινωνικές σχέσεις προκειμένου να εξυπηρετηθούν τα αντίστοιχα συμφέροντα. Μια νέα κοινωνία χρειάζεται μια νέα χωρικότητα, αλλά αυτή η νέα χωρικότητα δεν θα πέσει από τον ουρανό: πρέπει να οικοδομηθεί και να κατακτηθεί στη βάση πολύ μεγάλων αγώνων και στο πλαίσιο των μεταβαλλόμενων κοινωνικών σχέσεων.
Τι είναι μια δίκαιη κοινωνία; Μια δίκαιη κοινωνία πρέπει να είναι μια κοινωνία που παρέχει ίσες ευκαιρίες συμμετοχής στις πολιτικές διαδικασίες σε όλα τα μέλη της. Δεν εννοώ μόνο την τυπική ή νομική ισότητα, αλλά την πραγματική ισότητα, η οποία προϋποθέτει οικονομικούς και πολιτικούς θεσμούς που πρέπει να είναι πολύ διαφορετικοί από αυτούς που υπάρχουν στον καπιταλισμό και την αντιπροσωπευτική “δημοκρατία”. Πιο συγκεκριμένα, μια δίκαιη κοινωνία δεν χαρακτηρίζεται από την ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής, και επίσης δεν χαρακτηρίζεται από ένα δομικό διαχωρισμό μεταξύ αυτών που κυβερνούν και αυτών που κυβερνώνται.
Οι πολιτικές διεργασίες σε μια τέτοια κοινωνία θα γίνονται πιθανώς στη βάση κάποιου είδους άμεσης δημοκρατίας- ο αστικός σχεδιασμός και η διαχείριση θα είναι ριζικά συμμετοχικές. Ακόμη και αν αυτή η εναλλακτική πόλη έχει εκατοντάδες χιλιάδες ή ακόμη και εκατομμύρια κατοίκους, είναι δυνατόν και αναγκαίο να προσαρμοστεί ώστε να καταστεί δυνατή η άσκηση της άμεσης δημοκρατίας. Υπάρχουν τέσσερα βασικά σημεία προκειμένου να μετατραπεί αυτό το όραμα σε πραγματικότητα.
1) Η ιδέα της εκπροσώπησης πρέπει να εισαχθεί και να επεκταθεί όσο το δυνατόν περισσότερο. Η εκπροσώπευση διαφέρει πολύ από την αντιπροσώπευση στο πνεύμα: Ένας εκπρόσωπος είναι ανακλητός μιας κοινωνικής βάσης, μιας κοινωνικής ομάδας, και έχει μια επιτακτική εντολή, ενώ ένας αντιπρόσωπος έχει την εξουσία να αποφασίζει στο όνομα άλλων ανθρώπων.
2) Η εδαφική αποκέντρωση πρέπει να επιτευχθεί όσο το δυνατόν περισσότερο. Ο μόνος τρόπος για να διαχειριστούμε και να κυβερνήσουμε πόλεις με εκατοντάδες χιλιάδες ή και εκατομμύρια ανθρώπους είναι να αποκεντρώσουμε ριζικά τη διοίκησή τους στη βάση των κοινοτήτων, πολύ με την έννοια των ιδεών του Murray Bookchin σχετικά με αυτό το ζήτημα.
3) Πρέπει να χρησιμοποιηθούν νέες τεχνολογίες επικοινωνίας και πληροφόρησης. Αυτές οι νέες τεχνολογίες έχουν αναπτυχθεί από καπιταλιστικά συμφέροντα και όχι για ελευθεριακούς σκοπούς, αλλά είναι δυνατό και αναγκαίο να προσαρμοστούν ώστε να υπηρετούν την ανθρώπινη ελευθερία αντί της ανθρώπινης αλλοτρίωσης. Από τον Κορνήλιο Καστοριάδη μέχρι τον Pierre Lévy, πολλοί στοχαστές έχουν δώσει προσοχή στις ελευθεριακές δυνατότητες αυτών των νέων τεχνολογιών.
4) Πρέπει να παραχθούν νέες χωρικές μορφές. Πρέπει να σχεδιαστούν και να κατασκευαστούν τα σύγχρονα ισοδύναμα της αρχαίας αγοράς (ένα μείγμα εμπορευματικού και πολιτικού χώρου συνάθροισης) και της αρχαίας εκκλησίας (ένα κτίριο που υπήρχε ως χώρος πολιτικών συναντήσεων των πολιτών).
Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα είναι αυτό του περιφερειακού πλαισίου στο οποίο βρίσκεται η πόλη. Πρέπει να ξεπεράσουμε την αντίθεση μεταξύ πόλης και υπαίθρου, η οποία είναι χαρακτηριστική του καπιταλισμού, καθώς και την αντίθεση μεταξύ πνευματικής και χειρωνακτικής εργασίας. Μπορούμε να ξεπεράσουμε αυτή την αντίφαση μέσω δύο ειδών μέτρων: Πρώτον, “πρασινίζοντας” την πόλη, δηλαδή προσπαθώντας να την κάνουμε λιγότερο τεχνητή, λιγότερο ανθυγιεινή, λιγότερο μολυσμένη- δεύτερον, είναι απαραίτητο να διασκορπίσουμε τις υποδομές και τις πολιτιστικές και οικονομικές ευκαιρίες στο χώρο, ώστε να κάνουμε τα μέρη έξω από τις σημερινές μεγάλες πόλεις μας πιο ελκυστικά για τους ανθρώπους. Πολλοί στοχαστές του παρελθόντος προβληματίστηκαν σχετικά με αυτό το ζήτημα – άνθρωποι όπως ο Friedrich Engels, ο Piotr Kropotkin και ο Ebenezer Howard -, αλλά οι σύγχρονοι αριστερόστροφοι συγγραφείς έχουν δώσει πολύ λιγότερη προσοχή σε αυτό το πρόβλημα ή στη χωρικότητα γενικότερα.
Στην πρώην Σοβιετική Ένωση υπήρξε μια προσπάθεια στη δεκαετία του 1920 να επανεξεταστεί ο χώρος και η χωρική οργάνωση με νέους όρους, κυρίως υπό την έμπνευση των παρατηρήσεων του Ένγκελς σχετικά με το θέμα σε ορισμένα έργα του (όπως το “Ζήτημα της στέγασης”).Οι λεγόμενοι “αποαστιανιστές (desurbanists)” προσπάθησαν να αναπτύξουν ένα νέο χωρικό μοντέλο ριζικά εναλλακτικό προς το καπιταλιστικό. Ωστόσο, ο σταλινικός πραγματισμός κατέστρεψε αυτές τις προσπάθειες ολοκληρωτικά, και ο λεγόμενος “αληθινός σοσιαλισμός” ασχολήθηκε πολύ περισσότερο με την υπέρβαση του καπιταλισμού σε μεγάλο βαθμό με τους δικούς του όρους παρά με την υπέρβαση των καπιταλιστικών παραγωγικών δυνάμεων (συμπεριλαμβανομένης της χωρικότητας).
Εννοείται πως, μόνο με βάση τις νέες κοινωνικές σχέσεις θα είναι δυνατόν να αλλάξει ριζικά η χωρικότητα. Ωστόσο, δεν πρέπει να περιμένουμε μια ένδοξη επανάσταση για να αρχίσουμε να αλλάζουμε τα πράγματα- στην πραγματικότητα, χρειαζόμαστε όχι μόνο στρατηγική επάρκεια, αλλά και τακτικές ικανότητες. Είναι αναγκαίο από τακτικής πλευράς να εκτιμήσουμε θετικά κάποια μέσα και μηχανισμούς που μπορούν να εφαρμοστούν εδώ και τώρα, ακόμη και στο γενικό πλαίσιο ενός ετερόνομου status quo υπό τον καπιταλισμό και την αντιπροσωπευτική “δημοκρατία”. Αυτά τα μέσα και οι μηχανισμοί συμμετοχικού σχεδιασμού και διαχείρισης, όπως ο συμμετοχικός προϋπολογισμός του Πόρτο Αλέγκρε, καθώς και τα μέσα που αναπτύχθηκαν ή υιοθετήθηκαν στο πλαίσιο της βραζιλιάνικης στρατηγικής αστικής ανάπτυξης, γνωστής ως “αστική μεταρρύθμιση”, μπορούν να μας βοηθήσουν να προετοιμάσουμε μια νέα κοινωνική τάξη.
aftoleksi.gr/
