Μία από τις πιο αποκαλυπτικές ενδείξεις για τον ιδεολογικό αποπροσανατολισμό της Αριστεράς κατά τις τελευταίες δεκαετίες είναι ότι ο όρος «αντικαπιταλιστική» χρησιμοποιείται σχεδόν αποκλειστικά ως ονομασία ή χαρακτηρισμός της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς. Προφανώς αυτή η εννοιολογική εξέλιξη σχετίζεται με τις κοσμογονικές αλλαγές που συνέβησαν στην Αριστερά μετά την πτώση του «υπαρκτού σοσιαλισμού». Ο θρίαμβος της (καπιταλιστικής) «παγκοσμιοποίησης» δεν θα μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστη την ταυτότητα των αριστερών κομμάτων. Μάλλον η πιο χαρακτηριστική τέτοια περίπτωση ήταν το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα, το οποίο τότε απέβαλε τον όρο «Κομμουνιστικό» από την ονομασία του.
Κύρκος Δοξιάδης
Θα έλεγα ότι για να κατανοήσουμε τις βαθύτερες αιτίες αυτής της αποσύνδεσης θα έπρεπε να μεταβούμε αρκετά χρόνια πιο πίσω. Με αναφορά και πάλι στο Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα, ο «ιστορικός συμβιβασμός» που σημάδεψε την πολιτική του κατά τη δεκαετία του 1970 δεν ήταν μια απλή συγκυριακή και πρόσκαιρη τακτική υποχώρηση. Ο «συμβιβασμός» κατ’ ουσίαν συνίστατο κυρίως στην έναρξη της βαθμιαίας απεμπόλησης του αντικαπιταλιστικού χαρακτήρα της στρατηγικής του. Αν διερευνούσαμε το ζήτημα λίγο πιο πέρα, θα έπρεπε να αναζητήσουμε τις ρίζες τούτης της ιδεολογικής μετάλλαξης στην ίδια την αντικαπιταλιστική στρατηγική όχι μόνο του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, αλλά των κοινοβουλευτικών κομμάτων της μαρξιστικής Αριστεράς γενικότερα. Θα έπρεπε όμως πρώτα να αναφερθούμε στο συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο εντός του οποίου η Αριστερά στις δυτικοευρωπαϊκές χώρες ήταν αντικαπιταλιστική.
Από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, που η Ευρώπη μοιράστηκε στα δύο και άρχισε να επικρατεί η πυρηνική ισορροπία του τρόμου, ο αντικαπιταλισμός της Αριστεράς αναπόφευκτα προσέλαβε επικρατειακό χαρακτήρα. Ο καπιταλισμός ήταν τα κράτη των Ηνωμένων Πολιτειών και του ΝΑΤΟ και κατά συνέπεια ο αντικαπιταλισμός δεν μπορούσε παρά να είναι πρώτα και κύρια αντιιμπεριαλισμός. Και δεν είναι τυχαίο βέβαια ότι οι επαναστατικοί αντικαπιταλιστικοί αγώνες διεξάγονταν στις χώρες του Τρίτου Κόσμου – εκεί όπου ο καπιταλισμός/ιμπεριαλισμός φανέρωνε κυνικά το αληθινό πρόσωπό του: χώρες όπου ο κανόνας ήταν η πείνα, οι θανατηφόρες νόσοι, οι εμφύλιοι πόλεμοι και οι στρατιωτικές δικτατορίες, που συνόδευαν και διαδέχονταν το ταραχώδες τέλος τής ούτως ή άλλως αιματοβαμμένης εποχής της αποικιοκρατίας.
Στο εσωτερικό των αναπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών της Ευρώπης κατά τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες επικρατούσαν τελείως διαφορετικές συνθήκες, διότι εκεί ο καπιταλισμός αναγκάστηκε να δείξει «τον καλύτερο εαυτό του». Μετά από δύο καταστροφικούς παγκόσμιους πολέμους με συνέπειες που απειλούσαν την κοινωνική συνοχή και κατ’ επέκταση το ίδιο το σύστημα, οι άρχουσες τάξεις των χωρών αυτών δεν είχαν άλλη επιλογή από τη στρατηγική της συναινετικής ηγεμονίας – που σήμαινε καλλιέργεια της ιδεολογίας του πολιτικού φιλελευθερισμού, ενίσχυση των κοινοβουλευτικών θεσμών και ανάπτυξη του κοινωνικού κράτους. Στις χώρες αυτές η Αριστερά επομένως δεν μπορούσε να είναι άμεσα αντικαπιταλιστική κατά πειστικό τρόπο.
Δεν είναι τυχαίο ότι οι πιο ριζοσπαστικές εκδηλώσεις της ευρωπαϊκής Αριστεράς είχαν ως σημεία αναφοράς τον πόλεμο στο Βιετνάμ και τα επαναστατικά κινήματα του Τρίτου Κόσμου. Ως προς το εσωτερικό των χωρών τους, παράλληλα με τον δημοκρατικό δρόμο προς τον σοσιαλισμό τα αριστερά κόμματα στηρίζονταν στη θεωρία της «στρατηγικής των σταδίων». Σύμφωνα με την οποία ο καπιταλισμός αναπόφευκτα κάποτε θα αντικατασταθεί από το κοινωνικά δικαιότερο σύστημα του σοσιαλισμού. Χωρίς λοιπόν να έχει απαρνηθεί τον αντικαπιταλιστικό της χαρακτήρα, ακόμη και πριν από τον «ιστορικό συμβιβασμό», η κοινοβουλευτική (μαρξιστική) Αριστερά αντιμετώπιζε τον καπιταλισμό με όρους «θεωρητικής αφαίρεσης». Οσο τα καπιταλιστικά καθεστώτα στις ευρωπαϊκές χώρες ασκούσαν επιτυχώς την ηγεμονία της συναίνεσης, η Αριστερά ήταν αναγκασμένη να παραπέμπει το αίτημα για την ανατροπή του καπιταλισμού σε ένα απώτερο μέλλον.
Ισως η μεγαλύτερη ειρωνεία της σύγχρονης Ιστορίας βρίσκεται στο ότι την εποχή ακριβώς που ο καπιταλισμός σταμάτησε -και στις ευρωπαϊκές χώρες- να είναι συναινετικός, την εποχή δηλαδή που επικράτησε ο νεοφιλελεύθερος και ασύδοτος καπιταλισμός, η κοινοβουλευτική Αριστερά απεμπόλησε και επισήμως τον αντικαπιταλιστικό της χαρακτήρα. Τώρα ακόμα και στην Ευρώπη, και ιδίως στην Ελλάδα, ο καπιταλισμός επιδεικνύει σε όλους τους τομείς τον χειρότερο, δηλαδή τον αληθινό εαυτό του. Δεν υπάρχει σημαντικό πρόβλημα της σύγχρονης πραγματικότητας το οποίο δεν οφείλεται άμεσα (και) σε αδίστακτα καπιταλιστικά συμφέροντα. Από την οικολογική καταστροφή και τις φωτιές στα δάση, την υγειονομική κρίση και την ανυπαρξία κοινωνικής πρόνοιας, την αισχροκέρδεια και την αθλιότητα των εργασιακών συνθηκών μέχρι και τον πόλεμο στην Ουκρανία και τη γενοκτονία στη Γάζα. Η Αριστερά πλέον είναι ούτως ή άλλως διαλυμένη. Το αίτημα όμως για την ανατροπή του καπιταλισμού είναι πιο καίριο παρά ποτέ.
Ομότιμος καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
https://www.efsyn.gr/stiles/ypografoyn/482246_praktikos-kapitalismos
Σχόλια (0)