Μιλιταρισμός και Εσωτερικός Εχθρός στη Δυτική Θράκη. Μια βιωματική ανασκόπηση

Ένα καθημερινό απογευματινό σιωπητήριο με μια θλιβερή τρομπέτα να ακούγεται… και ένα ελικόπτερο να απογειώνεται το πρωί και να επιστρέφει το μεσημέρι. Δύο από τις πιο έντονες παιδικές μου μνήμες στην πόλη της Ξάνθης από τα μέσα της δεκαετίας του ‘80.

Και αν το σιω­πη­τή­ριο στα­δια­κά πνί­γη­κε από την οι­κο­δο­μι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα που άρ­χι­σε να γε­μί­ζει με πο­λυ­κα­τοι­κί­ες την εν­διά­με­ση πε­ριο­χή του Αστι­κού Συ­νοι­κι­σμού κα­λύ­πτο­ντας τους ήχους από το στρα­τό­πε­δο Στε­φα­νί­δη που έφτα­ναν ως το μπαλ­κό­νι του δια­με­ρί­σμα­τος, το ελι­κό­πτε­ρο πα­ρέ­μει­νε στη συ­ντρο­φιά μου μέχρι την εφη­βεία.

Νίκος Σαρακενίδης

Η απο­στο­λή του ελι­κο­πτέ­ρου ήταν να ελέγ­χει την πε­ρι­βό­η­τη «Επι­τη­ρού­με­νη Ζώνη» του νομού Ξάν­θης -μία εκ των δύο που πα­ρέ­μει­ναν σε ισχύ μέχρι και το 1996, ενώ η έτερη βρι­σκό­ταν στο νομό Ρο­δό­πης- η οποία είχε θε­σμο­θε­τη­θεί το μα­κρι­νό Με­τα­ξι­κό 1936. Αρ­χι­κά κά­λυ­πτε όλο το νομό από τις βό­ρειες πα­ρυ­φές της πόλης μέχρι τα ελ­λη­νο­βουλ­γα­ρι­κά σύ­νο­ρα, και στη συ­νέ­χεια, στα­δια­κά συρ­ρι­κνού­με­νη, κα­τέ­λη­ξε να ορί­ζε­ται από τις πε­ρί­φη­μες «μπά­ρες της ντρο­πής» στο 14ο χι­λιό­με­τρο του δρό­μου Ξάν­θης-Σταυ­ρού­πο­λης, στην εί­σο­δο της πε­ριο­χής όπου κα­τοι­κούν μέχρι και σή­με­ρα απο­κλει­στι­κά Πο­μά­κοι.

Η «μου­σουλ­μα­νι­κή» -όπως ορί­ζε­ται από τη συμ­φω­νία της Λω­ζά­νης το 1923- μειο­νό­τη­τα του νομού Ξάν­θης που εξαι­ρέ­θη­κε της υπο­χρε­ω­τι­κής ανταλ­λα­γής πλη­θυ­σμών μετά το τέλος του «μακρύ πο­λέ­μου» (Βαλ­κα­νι­κοί, Α Πα­γκό­σμιος, Ελ­λη­νο­τουρ­κι­κός) απο­τε­λεί­ται από 3 δια­κρι­τές πλη­θυ­σμια­κές ομά­δες, τους Πο­μά­κους που είναι σλα­βο­γε­νής πλη­θυ­σμός του βου­νού και εξι­σλα­μί­στη­κε κατά την Οθω­μα­νι­κή Αυ­το­κρα­το­ρία, τους Τουρ­κο­γε­νείς του κά­μπου και συ­γκε­κρι­μέ­νων συ­νοι­κιών της πόλης της Ξάν­θης που ζού­σαν εκεί από την εί­σο­δο των Σελ­τζού­κων στη Βαλ­κα­νι­κή και τους εξι­σλα­μι­σμέ­νους Ρομά που ζουν -όπως συ­νη­θί­ζε­ται- σε συ­γκε­κρι­μέ­νες πε­ριο­χές στις πα­ρυ­φές του αστι­κού ιστού. Το βλέμ­μα του ελ­λη­νι­κού κρά­τους μέχρι το 1987 και η έκ­φρα­ση της πο­λι­τι­κής του μέσω του μι­λι­τα­ρι­στι­κού κα­τε­στη­μέ­νου της πε­ριο­χής -πι­θα­νώς η πιο στρα­τιω­τι­κο­ποι­η­μέ­νη της επι­κρά­τειας- ήταν στα­θε­ρά στραμ­μέ­νο προς την πρώτη εξ αυτών.

Στα πλαί­σια μιας πα­ρά­λο­γης -ακό­μα και για τα ψυ­χρο­πο­λε­μι­κά δε­δο­μέ­να- κομ­μου­νι­στο­φο­βί­ας και μιας ανη­συ­χί­ας για το δυ­νη­τι­κό πο­λι­τι­κό μέλ­λον αυτού του πλη­θυ­σμού, η πο­λι­τι­κή του ελ­λη­νι­κού κρά­τους έσπρω­χνε την πε­ριο­χή των Πο­μά­κων προς μια κοι­νω­νι­κή-οι­κο­νο­μι­κή απο­τελ­μά­τω­ση. Το τουρ­κι­κό προ­ξε­νείο της Κο­μο­τη­νής απέ­μει­νε ως ο μόνος εκ­φρα­στής των συμ­φε­ρό­ντων των κα­τοί­κων της πε­ριο­χής, καθώς για την Ελ­λά­δα  ο «υπαρ­κτός σο­σια­λι­σμός» φά­ντα­ζε με­γα­λύ­τε­ρος εχθρός, πα­ρό­λο που ποτέ η αρι­στε­ρά δεν είχε κα­τα­φέ­ρει να προ­σεγ­γί­σει απο­τε­λε­σμα­τι­κά αυτόν τον πλη­θυ­σμό. Από τα τέλη της δε­κα­ε­τί­ας του ‘80 και λόγω των γε­ω­πο­λι­τι­κών αλ­λα­γών, το ελ­λη­νι­κό κρά­τος προ­σπα­θεί μά­ταια να αναι­ρέ­σει αυτή τη σχέση Πο­μά­κων-Προ­ξε­νεί­ου. Παρά την ύπαρ­ξη πια οδι­κής σύν­δε­σης που ενώ­νει την πε­ριο­χή με τους ομό­φυ­λους και ομό­θρη­σκους Πο­μά­κους της βουλ­γα­ρι­κής πλευ­ράς, το βλέμ­μα των Πο­μά­κων της ελ­λη­νι­κής επι­κρά­τειας πα­ρα­μέ­νει στα­θε­ρά στραμ­μέ­νο προς την Τουρ­κία.

Η επι­τή­ρη­ση αυτή κα­θαυ­τή είχε να κάνει με την απα­γό­ρευ­ση με­τα­βο­λής ακί­νη­της πε­ριου­σί­ας -που με­τέ­τρε­ψε τους Πο­μά­κους σε εξαι­ρε­τι­κούς χτί­στες αφού έπρε­πε να κά­νουν τα με­ρε­μέ­τια τους ανά­με­σα σε δύο κα­θη­με­ρι­νές πτή­σεις ελι­κο­πτέ­ρων και να χτί­ζουν απο­θή­κες και κο­τέ­τσια μέσα σε μία νύ­χτα-, με τον πολύ στενό έλεγ­χο σε νέες άδειες οι­κο­δό­μη­σης με ανώ­τα­το όριο 60 τ.μ. ανά κτί­σμα, σε μια πε­ριο­χή με μέσο όρο παι­διών ανά οι­κο­γέ­νεια, εκεί­να τα χρό­νια, που άγ­γι­ζε τα 4 και άρα με φο­βε­ρές ανά­γκες για στέ­γα­ση. Το ει­δι­κό κα­θε­στώς «απαρτ­χάιντ» ενα­ντί­ον τους προ­έ­βλε­πε την πα­ρο­χή προ­σω­ρι­νών αδειών οδή­γη­σης που ίσχυαν μόνο εντός της επι­τη­ρού­με­νης ζώνης, την απαί­τη­ση ει­δι­κής άδειας της αστυ­νο­μί­ας για έξοδο και δια­νυ­κτέ­ρευ­ση εκτός αυτής, την απα­γό­ρευ­ση με­τα­κό­μι­σης σε χωριό εκτός ζώνης, την απα­γό­ρευ­ση άσκη­σης επαγ­γέλ­μα­τος εντός της ζώνης αυτής σε οποιον­δή­πο­τε μη ντό­πιο και τέλος τη δυ­να­τό­τη­τα της Επι­τρο­πής Στρα­τιω­τι­κής Ασφά­λειας (Ε.Σ.Α.) ακόμα και να εκτο­πί­σει όποιον θε­ω­ρού­σε ύπο­πτο για την «ασφά­λεια της πε­ριο­χής». Έτσι, ενώ στις πε­ρισ­σό­τε­ρες με­γά­λες πό­λεις της χώρας φυ­σού­σε ο «αέρας της με­τα­πο­λί­τευ­σης» με πο­λι­τι­κές και πο­λι­τι­στι­κές κι­νή­σεις που έφερ­ναν νέες ιδέες και υπο­δείγ­μα­τα, στους δύο εκ των τριών νομών της Θρά­κης ζού­σα­με ένα ει­δι­κό κα­θε­στώς, που θύ­μι­ζε τη με­τεμ­φυ­λια­κή δεξιά σε μια γκρο­τέ­σκα εκ­δο­χή της.

Φυ­σι­κά, το «χέρι» του στρα­τού δεν έφτα­νε μόνο εκεί. Η οι­κο­νο­μι­κή ισχύς του στην πε­ριο­χή επη­ρέ­α­ζε τόσο την στε­γα­στι­κή αγορά με τους εκα­το­ντά­δες αξιω­μα­τι­κούς που ερ­χό­ντου­σαν να κρα­τά­νε τις τιμές ψηλά δη­μιουρ­γώ­ντας ζή­τη­ση, όσο και την αγορά των τρο­φί­μων για να κα­λύ­ψει τις δια­τρο­φι­κές του ανά­γκες. Πε­ριτ­τό να πούμε ότι τόσο οι ιδιο­κτή­τες αυτών των ακι­νή­των όσο και οι προ­μη­θευ­τές για τις ανά­γκες σί­τι­σης του στρα­τού επι­λε­γό­ταν να είναι χρι­στια­νοί πα­ρό­τι οι τιμές προ­σφο­ράς τους, με κα­πι­τα­λι­στι­κούς όρους, δεν είναι αντα­γω­νι­στι­κές.

Ο βρα­χί­ο­νας του μι­λι­τα­ρι­σμου στην πε­ριο­χή δεν άφηνε ούτε τα σχο­λεία ανε­πη­ρέ­α­στα. Πέραν των εθι­μι­κών επάρ­σε­ων και υπο­στο­λών της ση­μαί­ας σε εβδο­μα­διαία βάση με το σύ­νο­λο των μα­θη­τών να κα­λεί­ται να ψάλ­λει τον εθνι­κό ύμνο, εί­χα­με μια επί­μο­νη προ­ώ­θη­ση των προ­σκο­πι­κών σω­μα­τεί­ων της πόλης τα οποία είχαν και ηγε­τι­κή πα­ρου­σία κατά τις μα­θη­τι­κές πα­ρε­λά­σεις των εθνι­κών εορ­τών. Το δε στρα­τιω­τι­κό άγημα που κα­τέ­βαι­νε στην κε­ντρι­κή πλα­τεία κάθε Κυ­ρια­κή το πρωί να ση­κώ­σει την ελ­λη­νι­κή ση­μαία και -κυ­ρί­ως- στη δύση του ηλίου για να την κα­τε­βά­σει απο­τε­λού­σε ένα αξιο­θέ­α­το που ένωνε όλη την -πλειο­ψη­φι­κή- ελ­λη­νο­χρι­στια­νι­κή κοι­νό­τη­τα με αν­θρώ­πους να βγαί­νουν στα μπαλ­κό­νια τους και να στέ­κο­νται προ­σο­χή και όλη τη ζωή του κέ­ντρου να νε­κρώ­νει κατά την ανά­κρου­ση του εθνι­κού ύμνου. Έτσι, αν μια παι­δι­κή μου μνήμη, όπως έγρα­ψα πα­ρα­πά­νω, ήταν το στρα­τιω­τι­κό ελι­κό­πτε­ρο, μια εφη­βι­κή είχε να κάνει με την απο­φυ­γή αυτής ακρι­βώς της συν­θή­κης, το πέ­ρα­σμα από την πλα­τεία δη­λα­δή, όπου όλοι θα στε­κό­ντου­σαν προ­σο­χή και εγώ θα έπρε­πε να βρω έναν τρόπο να το απο­φύ­γω.

Μετά τα γε­γο­νό­τα του 1987 στο Αι­γαίο -Πρί­νος, Σι­σμίκ- αλλά κυ­ρί­ως μετά την κα­τάρ­ρευ­ση του Ανα­το­λι­κού Μπλοκ την πε­ρί­ο­δο 1989-1990, το βλέμ­μα της ελ­λη­νι­κής εξω­τε­ρι­κής πο­λι­τι­κής στρά­φη­κε για τα καλά προς την Ανα­το­λή και την ψυ­χρο­πο­λε­μι­κή κα­χυ­πο­ψία αντι­κα­τέ­στη­σε ο αντι­τουρ­κι­σμός. Και αν ο στρα­τός αυτός κα­θαυ­τός είχε μειω­μέ­νο πεδίο δρά­σης ένα­ντι τουρ­κο­γε­νών πλη­θυ­σμών καθώς η χώρα συ­νυ­πήρ­χε με την Τουρ­κία στο στρα­τιω­τι­κό σκέ­λος του ΝΑΤΟ, πα­ρα­στρα­τιω­τι­κές και πα­ρα­θρη­σκευ­τι­κές ομά­δες ανέ­λα­βαν δράση. Στό­χος πια δεν ήταν τόσο οι Πο­μά­κοι του βου­νού, αλλά οι Τουρ­κο­γε­νείς του κά­μπου.

Η ύπαρ­ξη ανε­ξάρ­τη­των μειο­νο­τι­κών βου­λευ­τών που προ­κύ­πτουν στις αλ­λε­πάλ­λη­λες εκλο­γι­κές ανα­με­τρή­σεις της πε­ριό­δου 1989-1990 πρι­μο­δο­τεί­ται από τον ανα­λο­γι­κό εκλο­γι­κό νόμο -το νόμο του «συν ένα». Αυτός ψη­φί­ζε­ται τον Απρί­λιο του 1989 και κα­ταρ­γεί το νόμο των τριών κα­τα­νο­μών. Στις εκλο­γές του Ιου­νί­ου εκλέ­γε­ται στη Ρο­δό­πη ο για­τρός Σαδίκ Αχμέτ, ενώ τον Νο­έμ­βριο ο Ισμα­ήλ Μολλά με το κόμμα Εμπι­στο­σύ­νη. Η άρ­νη­ση του Σαδίκ να κα­τέ­βει στο ψη­φο­δέλ­τιο του Νο­εμ­βρί­ου έχει ση­μα­ντι­κές πα­ρά­πλευ­ρες συ­νέ­πειες όπως θα δούμε πα­ρα­κά­τω. Έτσι τε­λι­κά, τον Απρί­λιο του 1990 συ­μπράτ­τει η Εμπι­στο­σύ­νη με το Πε­πρω­μέ­νο που δρα στο νόμο Ξάν­θης και εκλέ­γο­νται 2 μειο­νο­τι­κοί βου­λευ­τές, ο Σαδίκ Αχμέτ στη Ρο­δό­πη και ο προ­ερ­χό­με­νος από το ΠΑΣΟΚ Αχμέτ Φα­ΐ­κο­γλου στην Ξάνθη, οι οποί­οι δί­νουν και ψήφο εμπι­στο­σύ­νης στην κυ­βέρ­νη­ση Κων­στα­ντί­νου Μη­τσο­τά­κη, ενώ ο Σαδίκ ψη­φί­ζει και τον Κων­στα­ντί­νο Κα­ρα­μαν­λή στη ψη­φο­φο­ρία για ΠτΔ. Η αυ­το­δυ­να­μία Μη­τσο­τά­κη και άρα η πλή­ρης βου­λευ­τι­κή πε­ρί­ο­δος που έρ­χε­ται δί­νουν για πρώτη φορά ανε­ξάρ­τη­τη πο­λι­τι­κή εκ­προ­σώ­πη­ση στη μειο­νό­τη­τα της Θρά­κης. Ενώ στην Ξάνθη ο Φα­ΐ­κο­γλου είχε διαρ­ρο­ές προς τη ΝΔ στις μου­σουλ­μα­νι­κές πε­ριο­χές, στη Ρο­δό­πη ο Σαδίκ σά­ρω­σε και η Εμπι­στο­σύ­νη βγήκε πρώτο κόμμα στο νομό.

Ακόμα και πριν την πρώτη εκλο­γή του, ο Σαδίκ Αχμέτ μιλά ξε­κά­θα­ρα για τουρ­κι­κή μειο­νό­τη­τα στην Δυ­τι­κή Θράκη και προ­τάσ­σει το δι­καί­ω­μα του αυ­το­προσ­διο­ρι­σμού. Θίγει το ζή­τη­μα του διο­ρι­σμέ­νου από το ελ­λη­νι­κό κρά­τος, «δοτού» όπως χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά έλεγε, μου­φτή και ζητά να ανα­γνω­ρι­στεί το δι­καί­ω­μα στη μειο­νό­τη­τα να εκλέ­γει η ίδια τους θρη­σκευ­τι­κούς της ηγέ­τες. Μιλά για συλ­λό­γους πο­λι­τών που πρέ­πει να έχουν δι­καί­ω­μα να το­πο­θε­τή­σουν τον επι­θε­τι­κό προσ­διο­ρι­σμό «Τουρ­κι­κός/ή/ό» στην ονο­μα­σία τους.

Στις 26 Ια­νουα­ρί­ου 1990 και ενώ ο Σαδίκ στε­ρεί­ται βου­λευ­τι­κής ασυ­λί­ας καθώς βρι­σκό­μα­στε με τη βουλή που προ­έ­κυ­ψε από τις εκλο­γές του Νο­έμ­βρη και επί Οι­κου­με­νι­κής Κυ­βέρ­νη­σης με πρω­θυ­πουρ­γό τον Ξε­νο­φώ­ντα Ζο­λώ­τα, το Πλημ­με­λειο­δι­κείο Κο­μο­τη­νής κα­τα­δι­κά­ζει τον Σαδίκ σε 18 μήνες φυ­λά­κι­ση χωρίς ανα­στο­λή με την κα­τα­πλη­κτι­κή εφεύ­ρε­ση της «πρό­κλη­σης πο­λι­τών σε δι­χό­νοια» επει­δή σε προ­ε­κλο­γι­κή του δια­κή­ρυ­ξη του προη­γού­με­νου Ιου­νί­ου απο­κα­λού­σε τη μειο­νό­τη­τα «τουρ­κι­κή». Επι­κρα­τεί ανα­στά­τω­ση στις τά­ξεις της μειο­νό­τη­τας στην πόλη της Κο­μο­τη­νής. 1500 μειο­νο­τι­κοί πο­λί­τες πραγ­μα­το­ποιούν συ­γκέ­ντρω­ση δια­μαρ­τυ­ρί­ας έξω από ένα από τα κε­ντρι­κά τζα­μιά της πόλης. Την επό­με­νη μέρα ένα τυ­χαίο πε­ρι­στα­τι­κό δίνει την αφορ­μή. Ένας μειο­νο­τι­κός ασθε­νής με το όνομα Χασάν Αλή με δια­γνω­σμέ­νη σχι­ζο­φρέ­νεια μέσα στο νο­σο­κο­μείο Κο­μο­τη­νής επι­τί­θε­ται με όπλο ένα σι­δε­ρέ­νιο σκα­μπό και τραυ­μα­τί­ζει έναν ασθε­νή στον ίδιο θά­λα­μο, τον Άγ­γε­λο Σο­λα­κί­δη. (Ο Αλή προ­φυ­λα­κί­ζε­ται, κα­τα­δι­κά­ζε­ται πρω­το­δί­κως και αυ­το­κτο­νεί στο κρα­τη­τή­ριο της Αστυ­νο­μι­κής Διεύ­θυν­σης Κο­μο­τη­νής την πα­ρα­μο­νή του εφε­τεί­ου του, πολύ αρ­γό­τε­ρα βέ­βαια.)

Ενώ ο Σο­λα­κί­δης χα­ρο­πα­λεύ­ει (χάνει τη μάχη λίγες μέρες αρ­γό­τε­ρα), μέλη πα­ρα­στρα­τιω­τι­κών ομά­δων συρ­ρέ­ουν στο κέ­ντρο της Κο­μο­τη­νής, λε­η­λα­τούν και κα­τα­στρέ­φουν το σύ­νο­λο των μου­σουλ­μα­νι­κών μα­γα­ζιών -και κά­ποια αρ­με­νι­κά- ενώ μαρ­τυ­ρί­ες λένε πως κα­θο­δη­γού­νται από τις αστυ­νο­μι­κές δυ­νά­μεις που βρί­σκο­νται στην πε­ριο­χή. 400 πε­ρί­που κα­τα­στή­μα­τα ισο­πε­δώ­νο­νται. Τα γρα­φεία δύο μειο­νο­τι­κών εφη­με­ρί­δων κα­τα­στρέ­φο­νται. Ο διο­ρι­σμέ­νος μου­φτής Μέ­τσο­Τζε­μα­λή πέ­φτει θύμα ξυ­λο­δαρ­μού από το πλή­θος. Τα ελ­λη­νο­χρι­στια­νι­κά κα­τα­στή­μα­τα έχουν ση­μα­δευ­τεί εκ των προ­τέ­ρων με ελ­λη­νι­κές ση­μαιού­λες ή πρό­χει­ρα ση­μειώ­μα­τα προ­δί­δο­ντας το γε­γο­νός πως το πο­γκρόμ ήταν προ­σχε­δια­σμέ­νο. Ο Μη­τρο­πο­λί­της Μα­ρω­νεί­ας και Κο­μο­τη­νής Δα­μα­σκη­νός πα­ρεμ­βαί­νει σε το­πι­κούς ρα­διο­φω­νι­κούς σταθ­μούς και συγ­χαί­ρει τους πρω­τερ­γά­τες. Η το­πι­κή ΟΝΝΕΔ υπε­ρα­σπί­ζε­ται τα γε­γο­νό­τα και τα πα­ρου­σιά­ζει ως «δια­δή­λω­ση πί­στε­ως στα εθνι­κά ιδε­ώ­δη». Μια αντι­προ­σω­πεία του Συ­να­σπι­σμού, υπό τη Μαρία Δα­μα­νά­κη, που προ­σπα­θεί να επι­σκε­φτεί την πε­ριο­χή και προ­πη­λα­κί­ζε­ται από συ­γκε­ντρω­μέ­νο πλή­θος έξω από το Δη­μαρ­χείο και τε­λι­κά φυ­γα­δεύ­ε­ται από την Αστυ­νο­μία. Λί­γους μήνες μετά, κατά τη διάρ­κεια δια­μαρ­τυ­ρί­ας μειο­νο­τι­κών για το θέμα του μου­φτή, 13 δια­δη­λω­τές τραυ­μα­τί­ζο­νται από πα­ρα­κρα­τι­κούς και ένα τζαμί πυρ­πο­λεί­ται.

Ο Σαδίκ σκο­τώ­νε­ται σε τρο­χαίο τον Ιού­λιο του 1995 με μέλη της οι­κο­γέ­νειάς του να χα­ρα­κτη­ρί­ζουν τις συν­θή­κες του δυ­στυ­χή­μα­τος ύπο­πτες. Τον Οκτώ­βριο του 1996 δι­καιώ­νε­ται από το Ευ­ρω­παϊ­κό Δι­κα­στή­ριο Αν­θρω­πί­νων Δι­καιω­μά­των στο οποίο είχε προ­σφύ­γει, με ψή­φους 8-1. Μειο­ψη­φεί ο Ιτα­λός δι­κα­στής, ενώ ο Έλ­λη­νας δι­κα­στής Νίκος Βαλ­τι­κός τάσ­σε­ται υπέρ του Σαδίκ. Στο εν­διά­με­σο, το ελ­λη­νι­κό κρά­τος έχει προ­χω­ρή­σει σε δύο κι­νή­σεις-κλει­διά για τη δια­χεί­ρι­ση του ζη­τή­μα­τος της μειο­νό­τη­τας.

Σε πρώτη φάση ορί­ζει οδικό χάρτη για την Επι­τη­ρού­με­νη Ζώνη και την κα­ταρ­γεί ορι­στι­κά το 1996. Για να κα­τα­νο­ή­σει κα­νείς τη ση­μα­ντι­κό­τη­τα αυτής της με­τα­βο­λής, αρκεί να πούμε πως η κρίση στα Ίμια/Καρ­ντάκ που συ­μπί­πτει χρο­νι­κά δεν δη­μιουρ­γεί καμία ανα­στά­τω­ση στην πε­ριο­χή και η μειο­νό­τη­τα την αντι­με­τω­πί­ζει με αδια­φο­ρία -κάτι βέ­βαια που οφεί­λε­ται σε ση­μα­ντι­κό βαθμό στο στα­θε­ρά αντι-κε­μα­λι­κό πο­λι­τι­κό της πρό­ση­μο.

Η δεύ­τε­ρη κί­νη­ση είναι η ψή­φι­ση του εκλο­γι­κού νόμου Κού­βε­λα στην αρχή της δια­κυ­βέρ­νη­σης Κων­στα­ντί­νου Μη­τσο­τά­κη στη λο­γι­κή του οποί­ου έχου­με πα­ρα­μεί­νει μέχρι σή­με­ρα με μι­κρές με­τα­βο­λές. Επα­νέρ­χε­ται η τρίτη κα­τα­νο­μή, πρι­μο­δο­τεί­ται το πρώτο κόμμα κατά τέ­τοιο τρόπο ώστε να δια­σφα­λι­στεί ότι θα έχου­με ισχυ­ρές μο­νο­κομ­μα­τι­κές κυ­βερ­νή­σεις -μέ­χρι την έλευ­ση του ΔΝΤ το 2010- και η ΝΔ προ­σβλέ­πει σε δια­τή­ρη­ση της πο­λι­τι­κής ηγε­μο­νί­ας. Αυτή σκόρ­πι­σε μέσα σε 3 μόλις χρό­νια βέ­βαια, αλλά η ση­μα­ντι­κή πα­ρά­με­τρος του νόμου ως προς το ζή­τη­μα που πραγ­μα­τευό­μα­στε εδώ είναι φυ­σι­κά η θε­σμο­θέ­τη­ση του ορίου του 3% για την κοι­νο­βου­λευ­τι­κή εκ­προ­σώ­πη­ση. Αυτό είναι που τε­λειώ­νει κάθε από­πει­ρα ανά­δει­ξης μειο­νο­τι­κού κόμ­μα­τος στη Θράκη. Το αντί­στοι­χο όριο του 10% που θε­σμο­θέ­τη­σε στην Τουρ­κία το ANAP (Κόμμα της Μη­τέ­ρας Πα­τρί­δας) του Οζάλ τη δε­κα­ε­τία του ’80 για να φρε­νά­ρει την πο­λι­τι­κή χει­ρα­φέ­τη­ση των Κούρ­δων, απο­τε­λεί μία ομοιό­τη­τα- με­τα­ξύ πολ­λών- της πο­λι­τι­κής των δύο κρα­τών πάνω στις μειο­νό­τη­τες που υπάρ­χουν στα εδάφη τους.

Οι συ­νέ­πειες αυτού του εκλο­γι­κού νόμου πάνω στην πο­λι­τι­κή πρα­κτι­κή των ελίτ της μειο­νό­τη­τας ήταν τε­ρά­στιες. Στα­δια­κά, οι πο­λι­τι­κές προ­σω­πι­κό­τη­τες της μειο­νό­τη­τας επι­στρέ­φουν στα ελ­λη­νι­κά πο­λι­τι­κά κόμ­μα­τα, αφού δεν έχουν να κερ­δί­σουν κάτι με την αυ­τό­νο­μη πα­ρου­σία τους πέραν μιας κα­τα­γρα­φής δυ­νά­με­ων, κάτι που το επι­λέ­γουν μόνο στις Ευ­ρω­ε­κλο­γές έκτο­τε. Εκλέ­γουν στα­θε­ρά βου­λευ­τές στους νό­μους Ξάν­θης και Ρο­δό­πης μέσω των κοι­νο­βου­λευ­τι­κών ομά­δων του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ και στη συ­νέ­χεια και του ΣΥΝ/ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ. Ο λόγος τους ως προς τα προ­τάγ­μα­τα της μειο­νό­τη­τας «στρογ­γυ­λεύ­ει» και αυτό έχει αντί­κτυ­πο και στις τά­ξεις της ακρο­δε­ξιάς της πε­ριο­χής, η οποία στρέ­φει την προ­σο­χή της προς το Μα­κε­δο­νι­κό ζή­τη­μα που ανα­ζω­πυ­ρώ­νε­ται με τη διά­λυ­ση της Γιου­γκο­σλα­βί­ας. Η δι­πλω­μα­τία των σει­σμών και η προ­σέγ­γι­ση Πα­παν­δρέ­ου-Τζεμ στα τέλη της δε­κα­ε­τί­ας του ’90 ρί­χνουν και άλλο τους τό­νους στην πε­ριο­χή. Επι­προ­σθέ­τως, στην Τουρ­κία έχου­με κα­τάρ­ρευ­ση του πο­λι­τι­κού συ­στή­μα­τος με την έλευ­ση του ΔΝΤ -10 χρό­νια πριν γινει το αντί­στοι­χο στην Ελ­λά­δα. Από τα παλιά κόμ­μα­τα εξου­σί­ας επι­βιώ­νει μόνο το CHP, και το κόμμα Ερ­ντο­γάν αρ­χί­ζει τη μακρά πο­ρεία του προς την πο­λι­τι­κή του ηγε­μο­νία. Η «Ισχυ­ρή Ελ­λά­δα» μπαί­νει στη ζώνη του Ευρώ και για λίγα χρό­νια νιώ­θει ότι δεν απει­λεί­ται από μια Τουρ­κία που ψά­χνει να βρει τις νέες πο­λι­τι­κές της ισορ­ρο­πί­ες.

Ο μι­λι­τα­ρι­σμός και οι πα­ρα­κρα­τι­κοί του εκ­φρα­στές στη Θράκη βρί­σκο­νται σε δια­δι­κα­σία υπο­χώ­ρη­σης μέχρι που οι ανα­κα­τα­τά­ξεις στο εσω­τε­ρι­κό της ελ­λη­νι­κής ακρο­δε­ξιάς φέρ­νουν στο προ­σκή­νιο τη Χρυσή Αυγή ενώ ταυ­τό­χρο­να η μειο­νό­τη­τα στη Θράκη βλέ­πει για πρώτη φορά την Τουρ­κία να την κυ­βερ­νά ένας ηγέ­της κοντά στα δικά της πο­λι­τι­κά πι­στεύω, ο Ρε­τζέπ Ταγίπ Ερ­ντο­γάν.

Στο νομό Ξάν­θης οι πα­ρα­κρα­τι­κές δυ­νά­μεις πα­ρα­δο­σια­κά είχαν δύο ση­μεία ανα­φο­ράς, την εφη­με­ρί­δα ΣΤΟ­ΧΟΣ του Γιώρ­γου Κα­ψά­λη, πρώην δη­μο­σιο­γρά­φου της Αυ­ρια­νής, που μπο­ρεί να χα­ρα­κτη­ρι­στεί ως… Με­τα­ξι­κή εφη­με­ρί­δα και τα Τάγ­μα­τα Εθνο­φυ­λα­κής Αμύ­νης (ΤΕΑ), το ει­δι­κό πα­ρα­στρα­τιω­τι­κό σώμα που ιδρύ­θη­κε από το Γε­νι­κό Επι­τε­λείο Στρα­τού τον Σε­πτέμ­βριο του 1948, μια με­τε­ξέ­λι­ξη των δο­σι­λο­γι­κών Μο­νά­δων Ασφα­λεί­ας Υπαί­θρου (ΜΑΥ) και των Μο­νά­δων Απο­σπα­σμά­των Διώ­ξε­ως (ΜΑΔ) που είχαν δη­μιουρ­γη­θεί στην Κα­το­χή. Η πα­ρου­σία τους στη Β. Ελ­λά­δα πα­ρα­μέ­νει ισχυ­ρή και παρά την επί­ση­μη διά­λυ­σή τους με την έλευ­ση του ΠΑΣΟΚ στην εξου­σία και την ίδρυ­ση της Εθνο­φυ­λα­κής ως… «κα­νο­νι­κό» σώμα του ελ­λη­νι­κού στρα­τού, τα ακού­γα­με ακόμα και μέχρι τα μέσα της δε­κα­ε­τί­ας του ’90 στην Ξάνθη. Χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά θυ­μά­μαι του­λά­χι­στον 2 κα­θη­γη­τές μου να δια­τρα­νώ­νουν δη­μό­σια μέσα στην σχο­λι­κή αί­θου­σα το γε­γο­νός πως είναι μέλη των ΤΕΑ, 10 χρό­νια και πλέον μετά την τυ­πι­κή διά­λυ­σή τους.

Από την άλλη, η Χρυσή Αυγή στην Ξάνθη και τη Ρο­δό­πη είχε ανα­φο­ρά κυ­ρί­ως σε νε­ό­τε­ρο κόσμο. Από το κα­λο­καί­ρι του 2012 προ­βαί­νει σε μη­χα­νο­κί­νη­τες πα­ρεμ­βά­σεις τρο­μο­κρα­τί­ας σε μου­σουλ­μα­νι­κά χωριά κυ­ρί­ως στο νόμο Ρο­δό­πης, ενώ στις 9 Δε­κεμ­βρί­ου μετά το τέλος των εγκαι­νί­ων των γρα­φεί­ων της στην πόλη της Κο­μο­τη­νής ακο­λου­θεί πο­ρεία των μελών της έξω από γρα­φεία νε­ο­λαι­ί­στι­κων μειο­νο­τι­κών συλ­λό­γων αλλά και έξω από το τουρ­κι­κό προ­ξε­νείο. Συ­γκρού­ο­νται με αντι­φα­σί­στες φοι­τη­τές και τραυ­μα­τί­ζουν μια φοι­τή­τρια. Η σχέση τους με κομ­μά­τια του στρα­τού απο­κα­λύ­πτε­ται όταν τον Οκτώ­βριο του 2013 συλ­λαμ­βά­νε­ται 29χρο­νος στρα­τιω­τι­κός-Επαγ­γελ­μα­τί­ας Οπλί­της (ΕΠ.ΟΠ) εξερ­χό­με­νος από τα γρα­φεία της ορ­γά­νω­σης στην Κο­μο­τη­νή, οπλι­σμέ­νος με πτυσ­σό­με­νο γκλομπ. Η δράση πά­ντως των πα­ρα­κρα­τι­κών στην πε­ριο­χή είναι μάλ­λον υπο­το­νι­κή τα τε­λευ­ταία χρό­νια.

Η πα­ρου­σία του στρα­τού στην πόλη της Ξάν­θης είναι πια αναι­μι­κή εδώ και κά­ποια χρό­νια. Τα δύο με­γά­λα στρα­τό­πε­δα που εφά­πτο­νται του αστι­κού ιστού έχουν με­τα­τρα­πεί σε διοι­κη­τι­κές υπη­ρε­σί­ες. Η ανα­το­λι­κή πλευ­ρά του στρα­το­πέ­δου Στε­φα­νί­δη -εκεί όπου υπήρ­χε και το ελι­κο­δρό­μιο- έχει με­τα­τρα­πεί σε δρόμο, ενώ στο στρα­τό­πε­δο Απο­στο­λί­δη έχει με­τα­κι­νη­θεί το φρου­ραρ­χείο, που κά­πο­τε βρι­σκό­ταν μέσα στον αστι­κό ιστό στρα­τη­γι­κά το­πο­θε­τη­μέ­νο στις πα­ρυ­φές μιας συ­νοι­κί­ας της πα­λιάς πόλης στην οποία ο τουρ­κο­γε­νής πλη­θυ­σμός είναι συ­ντρι­πτι­κά πλειο­ψη­φι­κός. Η Λέσχη Αξιω­μα­τι­κών ακόμα δε­σπό­ζει στη μία πλευ­ρά της κε­ντρι­κής πλα­τεί­ας αλλά έχει χάσει την αίγλη της. Στρα­τιω­τι­κά αγή­μα­τα έχουν πάψει να μπαί­νουν μέσα στον αστι­κό ιστό, εκτός φυ­σι­κά από τις μέρες των πα­ρε­λά­σε­ων στις εθνι­κές εορ­τές. Αλ­φα­μί­τες της Στρα­το­νο­μί­ας δεν βγαί­νουν για σου­λά­τσο πια -χρειά­στη­κε να βρεθώ στο Edirne/Αδρια­νού­πο­λη στις αρχές της δε­κα­ε­τί­ας του 2010 για να ξα­να­δώ αυτή την τόσο χα­ρα­κτη­ρι­στι­κή ει­κό­να. Οι μά­χι­μες μο­νά­δες έχουν βγει προς τον κάμπο του νομού με αυτές της τα­χεί­ας επέμ­βα­σης να βρί­σκο­νται στο Πε­τρο­χώ­ρι, το πεδίο βολής του οποί­ου ακόμα μπο­ρεί να το ακού­σει κα­νείς αν η διεύ­θυν­ση του ανέ­μου βοη­θή­σει. Το βράδυ του Με­γά­λου Σαβ­βά­του μόνο, σαν σε σκηνή από ται­νία του Αγ­γε­λό­που­λου, συ­νω­στί­ζο­νται αξιω­μα­τι­κοί με τις στο­λές και τα πα­ρά­ση­μά τους -και τις λα­μπά­δες τους- στην κε­ντρι­κή πλα­τεία της πόλης.

Οι τουρ­κι­κές ενώ­σεις πο­λι­τών συ­νε­χί­ζουν να μπλο­κά­ρο­νται από τα ελ­λη­νι­κά δι­κα­στή­ρια με διά­φο­ρα αι­τή­μα­τά τους να εκ­κρε­μούν στο Ευ­ρω­παϊ­κό Δι­κα­στή­ριο Αν­θρω­πί­νων Δι­καιω­μά­των. Το σχέ­διο Καλ­λι­κρά­τη που ορί­ζει τη διοι­κη­τι­κή διαί­ρε­ση των δήμων μοί­ρα­σε αρι­στο­τε­χνι­κά τις πε­ριο­χές έτσι ώστε να εκλέ­γε­ται μόνο ένας μειο­νο­τι­κός δή­μαρ­χος στην πε­ριο­χή των Πο­μά­κων και οι άλλοι 3 δήμοι του νομού Ξάν­θης να είναι εκλο­γι­κά ασφα­λείς.  Ως έδρα του ορί­στη­κε η Μύκη των 1000 κα­τοί­κων και όχι ο Εχί­νος, που πλη­θυ­σμια­κά και χω­ρο­τα­ξι­κά θα φά­ντα­ζε ως η λο­γι­κή επι­λο­γή, προ­φα­νώς γιατί θε­ω­ρεί­ται ως το «σκλη­ρό» χωριό της πε­ριο­χής. Άλ­λω­στε, στον Εχίνο λει­τουρ­γεί και η μα­ντρά­σα του νομού, το ισλα­μι­κό θρη­σκευ­τι­κό σχο­λείο, μία από τις μόλις δύο ενερ­γές στην Ελ­λά­δα -η άλλη λει­τουρ­γεί στην πόλη της Κο­μο­τη­νής. Τον Εχίνο τον απέ­φυ­γε και ο Κυ­ριά­κος Μη­τσο­τά­κης, πρό­σφα­τα,  όταν επι­σκέ­φτη­κε την πε­ριο­χή, προ­τι­μώ­ντας την πιο… ασφα­λή Σμίν­θη. Εκεί συ­νο­μί­λη­σε με μα­θη­τές της πε­ριο­χής και μά­ταια πε­ρί­με­να να προ­βεί σε κά­ποια γκάφα ρω­τώ­ντας κά­ποιο παι­δά­κι… «τί ομάδα είναι».

Παρά τις προ­σπά­θειες του ελ­λη­νι­κού κρά­τους αλλά και επι­χει­ρη­μα­τι­κών συμ­φε­ρό­ντων να εκ­δώ­σουν πο­μά­κι­κα λε­ξι­κά, παρά την υπο­ψη­φία Γκιουλ­Κα­ρα­χα­σάν που επέ­λε­ξε ο Γιώρ­γος Πα­παν­δρέ­ου για την υπερ­νο­μαρ­χία Δρά­μας-Κα­βά­λας-Ξάν­θης στις αυ­το­διοι­κη­τι­κές εκλο­γές του 2006, παρά τη χρη­μα­το­δό­τη­ση που απο­λαμ­βά­νουν πο­μα­κι­κά πο­λι­τι­στι­κά σω­μα­τεία με σαφή αντι­τουρ­κι­κό προ­σα­να­το­λι­σμό, η πε­ριο­χή των Πο­μά­κων πα­ρα­μέ­νει τουρ­κό­φω­νη -του­λά­χι­στον προς τα έξω. Είναι χα­ρα­κτη­ρι­στι­κή εμπει­ρία το να πη­γαί­νει κα­νείς επί­σκε­ψη σε ένα κα­φε­νείο της πε­ριο­χής όπου οι θα­μώ­νες μι­λούν πο­μά­κι­κα με­τα­ξύ τους αλλά τα αλ­λά­ζουν σε τουρ­κι­κά μόλις αντι­λη­φθούν την πα­ρου­σία ατό­μου εκτός της κοι­νό­τη­τάς τους. Τα παι­διά φο­ρά­νε αθλη­τι­κές εμ­φα­νί­σεις της Γα­λα­τα­σα­ράι, της Φε­νερ­μπα­χτσέ και της Μπε­σί­κτας και τα δο­ρυ­φο­ρι­κά πιάτα Televes κοι­τά­νε προς την ανα­το­λή.

Οι δύο τε­λευ­ταί­ες χρο­νι­κά ανα­φο­ρές της κε­ντρι­κής ει­δη­σε­ο­γρα­φί­ας πάνω στα μειο­νο­τι­κά ζη­τή­μα­τα ήταν η νου­θε­σία της Ντό­ρας Μπα­κο­γιάν­νη μετά τις πρώ­τες βου­λευ­τι­κές εκλο­γές του 2023 όταν το μπλε χρώμα του χάρτη σε όλη την επι­κρά­τεια έσπα­σε με τη ροζ πα­ρα­φω­νία του νομού Ρο­δό­πης -απο­κλει­στι­κά λόγω των εκλο­γι­κών επι­λο­γών της μειο­νό­τη­τας. «Εάν δεν μας στη­ρί­ξε­τε, τα πράγ­μα­τα θα είναι πολύ δύ­σκο­λα. Αυτό είναι το μή­νυ­μα που ήρθα να σας πω.». Πιο πρό­σφα­τα, έκ­πλη­κτοι, εί­δα­με την από­φα­ση του ελ­λη­νι­κού κοι­νο­βου­λί­ου να προ­χω­ρή­σει στη νο­μι­κή ανα­γνώ­ρι­ση των Αλε­βι­τών­Μπε­κτα­σή­δων της Θρά­κης, μιας θρη­σκευ­τι­κής μειο­νό­τη­τας μέσα στη σου­νι­τι­κή κυ­ριαρ­χία που πρα­κτι­κά αφορά δύο χωριά, το Με­γά­λο και το Μικρό Δέ­ρειο. Η δυ­να­τό­τη­τα που δί­νε­ται σε αυτήν την κοι­νό­τη­τα να κι­νη­θεί ανε­ξάρ­τη­τα, εκτός αρ­μο­διό­τη­τας του μου­φτή, απο­τε­λεί έναν πρω­τά­κου­στο πο­λι­τι­κό χει­ρι­σμό που ανα­τρέ­πει στα­θε­ρές 100 ετών στην πε­ριο­χή και σκοπό έχει να εκνευ­ρί­σει το τουρ­κι­κό προ­ξε­νείο και τους πο­λι­τι­κούς ηγέ­τες της μειο­νό­τη­τας. Ο σε­βα­σμός στον θρη­σκευ­τι­κό αυ­το­προσ­διο­ρι­σμό ει­δι­κά γι αυ­τούς τους -3000 πε­ρί­που- αν­θρώ­πους είναι ένα πρό­σχη­μα αφού σε όλα τα άλλα ζη­τή­μα­τα κα­νέ­να δι­καί­ω­μα αυ­το­προσ­διο­ρι­σμού δε γί­νε­ται απο­δε­κτό από το ελ­λη­νι­κό κρά­τος.

Έχο­ντας μπει για τα καλά σε μια ρευ­στή πε­ρί­ο­δο γε­ω­πο­λι­τι­κών εξε­λί­ξε­ων με τα τύ­μπα­να του πο­λέ­μου να ηχούν πε­ρι­φε­ρεια­κά, οι εθνι­κές και θρη­σκευ­τι­κές μειο­νό­τη­τες θα αντι­με­τω­πι­στούν δυ­νη­τι­κά ως ο «εσω­τε­ρι­κός εχθρός» μαζί με άλλες κοι­νω­νι­κές ομά­δες ει­δι­κά αν αυτές αντι­στα­θούν στην πο­λε­μι­κή προ­ο­πτι­κή. Πρό­σφυ­γες, με­τα­νά­στες, ερ­γά­τες, φτω­χοί, μέλη των κι­νη­μά­των. Χρέος κάθε υπάρ­χο­ντος ή μελ­λο­ντι­κού αντι­πο­λε­μι­κού κι­νή­μα­τος είναι να λαμ­βά­νει υπόψη αυτή τη συν­θή­κη και να στέ­κε­ται αλ­λη­λέγ­γυο με τις πλη­θυ­σμια­κές αυτές ομά­δες που στο­χο­ποιού­νται στα πλαί­σια της επι­θε­τι­κής πο­λι­τι­κής των κρα­τών.

ΥΓ: Στο παρόν κεί­με­νο επι­χει­ρή­θη­κε μια ανά­λυ­ση της ιστο­ρι­κό­τη­τας του φαι­νο­μέ­νου στη Δυ­τι­κή Θράκη από τις αρχές της δε­κα­ε­τί­ας του ’80 και ύστε­ρα, μέσα από βιω­μα­τι­κές εμπει­ρί­ες και δη­μο­σιο­γρα­φι­κές πηγές. Για μια πιο εν­δε­λε­χή ανά­λυ­ση που αφορά και τις δύο μειο­νό­τη­τες που εξαι­ρέ­θη­καν της ανταλ­λα­γής πλη­θυ­σμών μετά τη συν­θή­κη της Λω­ζά­νης, προ­τεί­νε­ται η ανά­γνω­ση των “The Muslim Minority in Western Thrace 1945-1999: A Strained Saga” του Γιώρ­γου Νιάρ­χου και “Rum Polites in the Context of Turkish-Greek Relations” της Ilay Romain Örs, που πε­ριέ­χο­νται στο κα­τα­πλη­κτι­κό “A Century of Greek-Turkish Relations, A Handbook” σε επι­μέ­λεια Νίκου Χρι­στο­φή και Αντώ­νη Δε­ρι­ζιώ­τη, Transnational Press London, 2024.

https://rproject.gr/article/militarismos-kai-esoterikos-ehthros-sti-dytiki-thraki-mia-viomatiki-anaskopisi