Τα παιδιά του καπνού: H Bραζιλία δίνει το παράδειγμα στις ΗΠΑ Παιδική Εργασία

Τα παιδιά του καπνού: H Bραζιλία δίνει το παράδειγμα στις ΗΠΑ Παιδική Εργασία

  • |

Η παιδική εργασία σε φυτείες καπνού αποτελεί ένα παγκόσμιο φαινόμενο και παρουσιάζεται κυρίως σε χώρες που μαστίζονται από ανέχεια, αστάθεια, ανεργία, ελλειπή εκπαίδευση και ενημέρωση. Παρ΄ όλα αυτά, στην Βραζιλία, μια αναπτυσσόμενη ακόμα χώρα, η απασχόληση ανηλίκων στις καπνοφυτείες έχει απαγορευτεί από το 2008. Κανένα παιδί κάτω των 18 ετών δεν επιτρέπεται να δουλεύει σε φυτείες καπνού ακόμα και αν έχει τη συγκατάθεση των γονέων του. Αντιθέτως, στις ΗΠΑ, τη δεύτερη μεγαλύτερη δύναμη στην παραγωγή καπνού παγκοσμίως, δεν υπάρχει κανένα νομοθετικό πλαίσιο που να απαγορεύει την εκμετάλλευση ανηλίκων στις φυτείες καπνού παρ’ όλο που οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν από μία τέτοια απασχόληση είναι πλέον ευρέως γνωστοί.

Ένα οδοιπορικό της Μάργκαρετ Γουρθ, ερευνήτρια των δικαιωμάτων των παιδιών στο Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (HRW) παρουσιάζει πώς η Βραζιλία, μία χώρα με εξαιρετικά μεγάλο ποσοστό ανέχειας και παιδικής εργασίας, κατάφερε όχι μόνο να προωθήσει αλλά και να υλοποιήσει έναν τέτοιο νόμο, και να γίνει παράδειγμα που οι ΗΠΑ θα έπρεπε να ακολουθήσουν.

«Οι γονείς μας καλλιεργούσαν καπνό και από την ηλικία των δώδεκα ετών καλλιεργούσαμε και εμείς», υποστηρίζει η Σάντρα- το πραγματικό όνομα της οποίας παραμένει κρυφό-  η οποία συνεχίζοντας την παράδοση των δικών της καλλιεργεί, στο Ριο Γκραντε ντο Σουλ της Βραζιλίας, μερικά εκτάρια καπνού κάθε χρόνο και τα πουλάει σε πολυεθνική εταιρεία που προμηθεύει φύλλα καπνού σε μεγάλους παρασκευαστές τσιγάρων. Μαζί με τον σύζυγό της κάνουν την περισσότερη δουλειά στις φυτείες, ενώ η κόρη τους που είναι σχεδόν είκοσι πέντε βοηθούσε όσο ζούσε μαζί τους, έχοντας ξεκινήσει από την ηλικία των 14.

Ο γιος τους όμως,  ο Ματέο, που τώρα βρίσκεται στην ηλικία των 14, δεν ασχολείται με τις φυτείες. Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι σε μία οικογενειακή καλλιέργεια, ο γιος της οικογένειας δε βοηθάει τους γονείς στη δουλειά.  Σύμφωνα όμως με τη συνέντευξη της Σάντρα στο Παρατηρητήριο, ο νέος νόμος δεν τους επέτρεπε την απασχόληση ανηλίκου στις φυτείες καπνού. «Η εταιρεία, μας προειδοποίησε ότι μπορεί να μας πάει στα δικαστήρια στην περίπτωση που υπάρξει παιδική εργασία στις καλλιέργειες, φοβόμαστε για τις συνέπειες, αν παραβιάσουμε τον καινούριο νόμο», υποστήριξε.

Σύμφωνα με τη Σάντρα, ο γιος της που είναι μαθητής λυκείου, βοηθάει τα καλοκαίρια αλλά όχι στα χωράφια. Μεταφέρει νερό, φορτώνει στεγνά φύλλα καπνού σε κιβώτια και καμιά φορά βοηθάει στη συγκομιδή αρκεί τα φύλλα να είναι στεγνά. «Δεν του επιτρέπουμε να δουλεύει όταν τα φύλλα είναι βρεγμένα μιας και μπορεί να του προκαλέσουν αδιαθεσίες», υποστήριξε η μητέρα του.

Η «Νόσος του Πράσινου Καπνού», όπως είναι γνωστή στη Βραζιλία εμφανίζεται στους εργάτες που απασχολούνται σε φυτείες καπνού και υποφέρουν από οξεία δηλητηρίαση εξαιτίας της νικοτίνης που απορροφάται από το δέρμα καθώς μεταχειρίζονται φύλλα καπνού, ιδιαίτερα όταν τα φύλλα είναι υγρά.

Σύμφωνα με το Παρατηρητήριο, η οικογένεια της Σάντρα στη Βραζιλία ήταν ενήμερη για τους κινδύνους μιας και η εταιρεία καπνού έστειλε  έναν εκπαιδευτή στην φυτεία τους προκειμένου να τους ενημερώσει για θέματα ασφάλειας και υγείας σχετικά με τη νικοτίνη, την έκθεση σε φυτοφάρμακα αλλά και τους περιορισμούς που ο νέος νόμος επιβάλλει. Τους προειδοποίησε για την αποφυγή συγκομιδής των φύλλων καπνού όταν είναι βρεγμένο και για την σημασία χρήσης των προστατευτικών στολών που η εταιρεία τους παρέχει προκειμένου να κρατάει τους εργαζόμενους στεγνούς όταν τα φύλλα είναι υγρά.  Όταν τα φύλλα είναι βρεγμένα και ειδικά όταν ο καιρός είναι υγρός και ζεστός, η νικοτίνη διαλύεται στην υγρασία της επιφάνειας του φύλλου και μπορεί να απορροφηθεί από το δέρμα. Τα πιο κοινά συμπτώματα περιλαμβάνουν ναυτία, εμετό, πονοκεφάλους και ζαλάδα και είναι πιο έντονα στα παιδιά απ’ ότι στους ενήλικες.

Παρέλαβαν επίσης από την εταιρεία μια ειδική στολή, μάσκα και εξοπλισμό για να φοράνε όταν βάζουν εντομοκτόνα στις φυτείες. Η παραγωγή καπνού στις ΗΠΑ και στη Βραζιλία απαιτεί την εφαρμογή ποικίλων χημικών ουσιών σε αρκετές φάσεις της καλλιέργειας. Ο σύζυγος της Σάντρα, παρακολούθησε ένα σεμινάριο που του προσέφερε η εταιρεία καπνού, σχετικό με θέματα ασφαλείας όταν δουλεύει με εντομοκτόνα. «Με βοήθησε να καταλάβω τι έκανα λάθος», υποστήριξε ο ίδιος το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Στις τρεις βδομάδες του οδοιπορικού, η Μάργκαρετ Γουρθ γνώρισε και μίλησε με 80 οικογένειες μικροπαραγωγούς καπνού στη Βραζιλία (στις πολιτείες , Παρανά, Σάνα Καταρίνα και Ρίο Γκράντε ντο Σουλ, τρεις από τις μεγαλύτερες παραγωγούς καπνού). Όλες οι οικογένειες ήταν ενήμερες για την απαγόρευση της παιδικής εργασίας σε καλλιέργειες καπνού και φοβούνταν για τις συνέπειες. «Αν κάποιος από την εταιρεία ερχόταν, και είχαμε τον 14χρονο γιο μας στις φυτείες, θα ερχόμασταν σε πολύ δύσκολη θέση»,υποστήριξε ένας 55χρονος αγρότης στο Ρίο Γκράντε. Αν και το Υπουργείο Εργασίας έχει σοβαρή έλλειψη ατόμων και είναι πολύ δύσκολο να στέλνει συστηματικά επιθεωρητές, ο κόσμος, ειδικά οι μικροκαλλιεργητές, έχουν καταλάβει τη σοβαρότητα της κατάστασης και των συνεπειών και άλλαξαν νοοτροπία σχετικά με την παιδική εργασία στις καπνοκαλλιέργειες. Ο ρόλος των εταιρειών είναι σημαντικός σε αυτή την μεταστροφή της κοινωνίας.

Αρκετές καπνοβιομηχανίες, στα συμβόλαια που υπέγραφαν με τους μικροκαλλιεργητές, συμπεριελάμβαναν ρήτρες σχετικές με την απαγόρευση της παιδικής εργασίας στις φυτείες και επιπλέον φρόντιζαν να ενημερώνονται από καθηγητές στα σχολεία για την τακτική παρουσία των παιδιών της οικογένειας στα σχολεία. Επιπλέον, η ενημέρωση για τις επιπτώσεις στην υγεία των παιδιών από ειδικούς εμπειρογνώμονες των εταιρειών, βοήθησε στην σταδιακή απομάκρυνση των ανήλικων από τις φυτείες. «Ακόμα και οι πιο φτωχοί αγρότες, γνώριζαν τις βλαβερές συνέπειες της επαφής με τα φύλλα καπνού και με τα χημικά στην υγεία των ανήλικων και δεν θέλουν να θέσουν σε κίνδυνο τις ζωές των παιδιών τους» υποστηρίζει η Μάργκαρετ Γουρθ. Τα παιδιά είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στις επιβλαβείς ουσίες των εντομοκτόνων καθώς το μυαλό και το σώμα τους ακόμα βρίσκονται σε ανάπτυξη.  Οι μακροχρόνιες συνέπειες της έκθεσης σε αυτές τις χημικές ουσίες, μπορεί να οδηγήσουν σε καρκίνο, προβλήματα στη μάθηση και στη γνωστική λειτουργία αλλά και στο αναπαραγωγικό σύστημα.

Ανάλογη έρευνα του Παρατηρητηρίου που έχει γίνει στις ΗΠΑ παρουσιάζει μία τεράστια βιομηχανία καπνοπαραγωγής που χρήζει άμεσων μεταρρυθμίσεων προκειμένου να προστατέψει τα παιδιά από τις επιβλαβείς συνέπειες του καπνού στην υγεία τους. Σε πολιτείες όπως το Κεντάκι, η Β. Καρολίνα,  το Τενεσί και η Βιρτζίνια – όπου παράγεται το 90% του Αμερικανικού καπνού-,  παιδιά από την ηλικία των 12 προσλαμβάνονται από καπνοπαραγωγούς και δουλεύουν 50 και 60 ώρες την εβδομάδα στις φυτείες. Πρόκειται για μία απόλυτα νόμιμη πρακτική κάτω από τον ομοσπονδιακό εργατικό  νόμο, αρκεί να υπάρχει η συγκατάθεση των γονέων. Τα οικονομικά κίνητρα ωθούν παιδιά ακόμα και από την ηλικία των 7 ετών –αρκεί να απασχολούνται σε οικογενειακές καλλιέργειες- να αναζητούν εργασία σε καπνοφυτείες προκειμένου να ενισχύσουν την οικογένειά τους. Σύμφωνα με την έρευνα του Παρατηρητήριου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, δεν υπάρχει ενημέρωση ούτε στις οικογένειες, ούτε στους ανήλικους για τις επιβλαβείς συνέπειες του καπνού και δεν παρέχεται καμία στολή προστασίας από τα φύλλα και τα χημικά. Δουλεύουν βρεγμένα για ώρες με μόνη προστασία σακούλες πλαστικές με αυτοσχέδιες τρύπες για τα χέρια και το κεφάλι.

«Το κεφάλι μου άρχισε να πονάει και ήθελα να κάνω εμετό. Τα φύλλα του καπνού ήταν υγρά από τη βροχή και την υγρασία. Πήγα σπίτι με βρεγμένα ρούχα», υποστήριξε  ένα 14χρονο κορίτσι που δούλευε σε καπνοκαλλιέργεια της Β. Καρολίνας, στην Μάργκαρετ Γουρθ.

Οι μόνες προσπάθειες για κατάργηση της παιδικής εργασίας στις καπνοφυτείες έχουν γίνει από κάποιες αμερικάνικες εταιρείες τσιγάρων, Altria Group και Reynolds American, που – μετά την έρευνα του Παρατηρητηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων – οικειοθελώς ανακοίνωσαν ότι δε θα επιτρέπουν την απασχόληση ανηλίκων κάτω των 16 ετών στις καλλιέργειες από όπου προμηθεύονται καπνό. Η αναγνώριση των κινδύνων από τις εταιρείες τσιγάρων είναι πολύ σημαντική, ωστόσο οι μονομερείς αυτές πολιτικές δεν είναι αρκετές. Είναι απαραίτητη η δημιουργία ενός νομικού πλαισίου που θα προστατεύει τα παιδιά, απαγορεύοντας οποιαδήποτε ενασχόλησή τους με τις καπνοφυτείες.

Η Βραζιλία, μία χώρα με εξαιρετικά υψηλά ποσοστά φτώχειας στις αγροτικές περιοχές κατάφερε να κάνει την αρχή για την απαγόρευση της παιδικής εργασίας στις καπνοφυτείες. Οικογένειες που μεγάλωναν για χρόνια με την υποστήριξη των ανήλικων παιδιών τους, αλλάζουν σταδιακά νοοτροπία και κατανοούν τις βλαβερές συνέπειες που έχουν τα φύλλα καπνού και τα χημικά στα παιδιά τους. Μπορεί το φαινόμενο να μην έχει εξαλειφθεί πλήρως λόγω της ανάγκης πολλών οικογενειών για οικονομική υποστήριξη, ωστόσο, οι αυστηροί νόμοι, οι τιμωρίες και η ενημέρωση έχουν βοηθήσει αρκετά στον περιορισμό του. Η δημιουργία ενός αυστηρού και αποτελεσματικού νομικού πλαισίου σε μια χώρα με υποβαθμισμένο αγροτικό πληθυσμό, θα πρέπει να αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση στις ΗΠΑ, που επί σειρά ετών εκμεταλλεύονται τις οικονομικές ανάγκες πολλών μελών της κοινωνίας, ιδιαιτέρως των μειονοτήτων, για μεγιστοποίηση της καπνοπαραγωγής.