Το σημαντικότερο ίσως εμπόδιο –πλην της εξουσίας– στον δρόμο για την αυτονομία του ατόμου, δηλαδή στο υποκειμενικό πεδίο, είναι, όπως έχει αναλυθεί ευρέως, η αλλοτρίωση: μια εσωτερική λερναία ύδρα που απομυζά τις ανθρώπινες ιδιότητές μας και σε πολλές περιπτώσεις μάς αφήνει κενούς, στραγγισμένους και «αποξηραμένους» στο περιθώριο της ζωής.
Τάσος Τσακίρογλου
Η έννοια της αλλοτρίωσης έχει ξεχαστεί από τη σύγχρονη κοινωνιολογική και φιλοσοφική ανάλυση, αφήνοντας εκτός φαρέτρας για τη χειραφέτηση ένα σπουδαίο και αποτελεσματικό όπλο. Ενα όπλο που η συνειδητοποίησή του μπορεί να συμβάλει στην ενδυνάμωση του αγώνα να γίνουμε πλήρεις και ολοκληρωμένες υπάρξεις.
Η αλλοτρίωση στην εργασία έχει αναλυθεί σχεδόν εξαντλητικά από τον Μαρξ σε τρία διαφορετικά επίπεδα: ο εργαζόμενος στην εργασιακή διαδικασία είναι ξένος από τα μέσα παραγωγής (τα οποία ανήκουν στον ιδιοκτήτη επιχειρηματία ή εργοστασιάρχη), είναι ξένος από το προϊόν της εργασίας του (αφού αυτό δεν του ανήκει, αλλά ανήκει σε κάποιον άλλο) και, τέλος, είναι ξένος από τον ίδιο του τον εαυτό, καθώς στην εργασία του νιώθει ότι χάνει τον εαυτό του και τον ξαναβρίσκει όταν φεύγει απ’ αυτήν (εκτός εργασίας).
Στα «Φιλοσοφικά Χειρόγραφα» του 1844 ο Μαρξ περιγράφει και αναλύει διεξοδικά και ένα άλλο είδος αλλοτρίωσης: την αποξένωση από τη φύση. Θεωρεί τη φύση «ανόργανο σώμα» του ανθρώπου. «Ο άνθρωπος ζει από τη φύση, δηλαδή η φύση είναι το σώμα του και πρέπει να διατηρήσει έναν συνεχή διάλογο μαζί της αν θέλει να μην πεθάνει», γράφει.
Σήμερα, η απομάκρυνση και πολύ περισσότερο η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, είτε μέσω της ρύπανσης των πάντων είτε μέσω της κλιματικής αλλαγής, αφαιρεί από τον άνθρωπο το σκηνικό εντός του οποίου είναι προορισμένο να «δραματοποιηθεί» το σενάριο της ζωής του, με πρωταγωνιστή τον ίδιο.
Ομως ο άνθρωπος ΕΙΝΑΙ φύση και μάλιστα όπως λέει ο Ενγκελς, είναι η φύση που έφτασε να στοχάζεται τον εαυτό της, η φύση που –μέσω του ανθρώπου– αποκτά αυτοσυνείδηση. Η σημερινή αντιμετώπιση του φυσικού περιβάλλοντος απλά σαν μια αποθήκη αναλώσιμων πόρων και υλικών δημιουργεί ρήξη σε μια σχέση χιλιάδων χρόνων, στην οποία ο άνθρωπος ήταν οργανικό μέρος της φύσης.
Η τεχνολογία που ανέπτυξε ο άνθρωπος και σήμερα τρομάζει με τις δυνατότητές της είναι το πεδίο μιας άλλης αλλοτρίωσης. Ο Εριχ Φρομ την παρομοιάζει με την ειδωλολατρία. Οπως οι Ισραηλίτες –απόντος του Μωυσή (του αυθεντικού)– έφτιαξαν ένα χρυσό μοσχάρι και άρχισαν να το προσκυνούν, έτσι και εμείς προσκυνάμε σήμερα την τεχνολογία. Και ο ορισμός που δίνει για την αλλοτρίωση; Υπάρχει όταν μεταθέτουμε όλες μας τις ανθρώπινες ιδιότητες (δημιουργικότητα, φαντασία, λογική, αγάπη, αφοσίωση κ.λπ.) σε ένα αντικείμενο (ή επίτευγμα) και μετά το θεοποιούμε και το προσκυνάμε σαν κάτι έξω από εμάς.
Τέλος, η αλλοτρίωση επέρχεται και σε σχέση με τους συνανθρώπους μας, τους οποίους βλέπουμε ανταγωνιστικά σαν απειλή. Οταν νιώθουμε ξένοι μέσα στον ανθρώπινο κόσμο ή όταν αντιμετωπίζουμε τον ξένο σαν εχθρό. Ξένοι ανάμεσα σε ξένους.
Η αλλοτρίωση θρυμματίζει τον εαυτό σε χιλιάδες κομμάτια και στόχος της προσωπικής μας περιπέτειας είναι από αυτά τα κομμάτια να συνθέσουμε μια προσωπικότητα, συλλέγοντας και «κολλώντας» τα με φροντίδα, προσοχή και αγάπη. Κυρίως, μαζί με τους «άλλους», σε μια συλλογική προσπάθεια, γιατί χωρίς αυτούς, «τίποτα».
efsyn.gr/
