Με την εμφάνιση του Covid-19 η χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής συνδυάστηκε με την αναστολή του Ευρωπαϊκού Συμφώνου Σταθερότητας.
Τα δυο τελευταία χρόνια οι κεντρικές τράπεζες πήραν τη διάσωση των οικονομιών στα χέρια τους. Επειδή ο πληθωρισμός έμοιαζε εν υπνώσει, οι κεντρικοί τραπεζίτες επιδόθηκαν στη δημιουργία χρημάτων από το τίποτα.
Γιάννης Σιώτος*
Το άφθονο χρήμα κρατούσε τα επιτόκια χαμηλά και έτσι κυβερνήσεις αλλά και επιχειρήσεις δανείζονταν χωρίς τον φόβο της… τιμωρίας. Χώρες όπως η Γερμανία, που θεωρούσαν τον χαμηλό πληθωρισμό και τα μηδενικά ελλείμματα τη βάση της οικονομικής τους υγείας, μπορούσαν περιμένοντας την ανάκαμψη να εφαρμόσουν επεκτατική πολιτική με απευθείας προγράμματα στήριξης.
Σ’ αυτό το σκηνικό, όμως, τους τελευταίους μήνες κάτι έχει ανατραπεί. Ο πληθωρισμός δεν είναι πλέον εν υπνώσει. Στις Ηνωμένες Πολιτείες η μέτρηση που προτιμά η Ομοσπονδιακή Τράπεζα για τον βασικό πληθωρισμό (core inflation), έφτασε στο 3,6% το 12μηνο έως τον Σεπτέμβριο.
Στις 38 οικονομίες του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) ο βασικός πληθωρισμός ανέρχεται στο 3,2%. Στη ζώνη του ευρώ ο πληθωρισμός συνεχίζει να ανεβαίνει. Η Deutsche Bank υπολογίζει, σύμφωνα με την τελευταία μηνιαία έκθεσή της, ότι στη Γερμανία τον Νοέμβριο θα φτάσει σχεδόν το 6%.
Πριν από λίγες ημέρες η πρόεδρος της ΕKT, Κριστίν Λαγκάρντ, διαβεβαίωνε ότι ο πληθωρισμός είναι «ανεπιθύμητος και επώδυνος» αλλά διατήρησε την άποψη ότι η νομισματική πολιτική θα πρέπει να κρατήσει «υπομονετική και επίμονη στάση». Ομως η Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ έσπευσε να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα. Η FED, που διέθετε κάθε μήνα 120 δισεκατομμύρια δολάρια για την αγορά ομολόγων, τον Νοέμβριο μείωσε το ποσό αυτό κατά 15 δισ., ενώ αντίστοιχη μείωση θα ακολουθήσει και τον Δεκέμβριο.
Βραχυπρόθεσμα το παιχνίδι παίζεται στα ράφια του σούπερ μάρκετ, στα βενζινάδικα, στα τιμολόγια της ηλεκτρικής ενέργειας, στις τιμές του πετρελαίου και στον εφοδιασμό της αγοράς και στο πολιτικό κόστος που προκαλεί στις κυβερνήσεις. Ομως το στοίχημα είναι πολύ μεγαλύτερο. Στα επιτόκια.
Στις αρχές του μήνα η Λαγκάρντ δήλωσε ότι δεν περιμένει αυξήσεις επιτοκίων μέσα στο 2022, θεωρώντας ότι ο πληθωρισμός είναι προσωρινό φαινόμενο που προκλήθηκε από την αναθέρμανση της οικονομίας και ότι με την απομάκρυνση της πανδημίας τα προβλήματα στις εφοδιαστικές αλυσίδες θα αποκατασταθούν και η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας θα συνεχιστεί.
Τι θα γίνει αν διαψεύδοντας τις προβλέψεις ο πληθωρισμός αποδειχτεί επίμονος και ανθεκτικός; Τι θα γίνει αν η πανδημία επιμείνει και τα «προσωρινά» προβλήματα αποδειχτούν μόνιμα; Πώς θα αντιδράσουν τα χρηματιστήρια και οι αγορές, αν η νέα μετάλλαξη εξελιχθεί και αναδειχτεί σε μείζονα υγειονομική απειλή; Τι θα συμβεί αν τελικά στο πλαίσιο της αντιπληθωριστικής πολιτικής η ΕΚΤ αποδεχτεί τις αντιπληθωριστικές γερμανικές φοβίες και σταματήσει την πολιτική χορήγησης άφθονου και φτηνού χρήματος;
Το σίγουρο είναι ότι πριν από την πανδημία η Γερμανία αντιδρούσε στη χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής που υιοθέτησε ο Ντράγκι και συνέχισε η Λαγκάρντ. Με την εμφάνιση του Covid-19 οι διαμαρτυρίες σταμάτησαν και η χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής συνδυάστηκε με την αναστολή του Ευρωπαϊκού Συμφώνου Σταθερότητας. Αλλά, όπως έδειξε και η περίοδος της ενοποίησης, οι κανόνες είναι βολικοί μόνο όταν βολεύουν το Βερολίνο.
Προς το παρόν όλα δείχνουν ότι η Λαγκάρντ δεν είναι διατεθειμένη να «πειράξει» τα επιτόκια ούτε να διαφοροποιήσει την πολιτική χορήγησης ζεστού χρήματος στις οικονομίες της ευρωζώνης. Ομως, ανεξάρτητα με τις δηλώσεις, όλα είναι ρευστά. Ενα πρώτο ερώτημα αφορά τη στάση της ΕΚΤ με το έκτακτο πρόγραμμα αγοράς ομολόγων PEPP, που φτάνει στο τέλος του τον Μάρτιο του 2022. Οπως είναι γνωστό, η Κεντρική Ευρωπαϊκή Τράπεζα έχει καταστήσει σαφές ότι θα σταματήσει καταρχήν τις καθαρές αγορές τίτλων, πριν προχωρήσει σε αύξηση των επιτοκίων. Τι θα κάνει, όμως, αν ο πληθωρισμός συνεχίσει να αυξάνεται; Κάποιοι από το διοικητικό συμβούλιο της ΕΚΤ που υποστηρίζουν χαλαρή νομισματική πολιτική, θα μπορούσαν λόγω επιμονής της πανδημίας να ταχθούν υπέρ της συνέχισης του προγράμματος, θα συμφωνήσουν όμως οι Γερμανοί;
Με δεδομένη τη γερμανική επιμονή στα σταθερά επίπεδα τιμών, είναι πολύ πιθανό όταν το Βερολίνο αισθανθεί ότι ήρθε η στιγμή του «δεύτερου γύρου», προβάλλοντας το επιχείρημα ότι οι ευρωπαϊκές οικονομίες κινδυνεύουν να βρεθούν αντιμέτωπες με τον φαύλο κύκλο τιμών και μισθών, να αρχίσει να πιέζει για πιο σφιχτή νομισματική και δημοσιονομική πολιτική. Σε μια τέτοια εξέλιξη, οι χώρες με μεγάλο χρέος όπως η Ελλάδα θα βρεθούν -για δεύτερη φορά- αντιμέτωπες με έναν θανάσιμο κίνδυνο. Υπενθυμίζεται ότι η πρώτη φορά ήταν τη δεκαετία του 2000. Τότε οι υπερχρεωμένες ευρωπαϊκές οικονομίες εκμεταλλεύτηκαν την απρόσκοπτη πρόσβαση στο φτηνό χρήμα για να αυξήσουν τα επίπεδα του δημόσιου και ιδιωτικού χρέους, με αποτέλεσμα όταν οι συνθήκες διαφοροποιήθηκαν να καταλήξουν να εκλιπαρούν τους Γερμανούς να τους δανείσουν για να αποφύγουν τη χρεοκοπία. Υπό το πρίσμα αυτό, η κρίση χρέους του ευρωπαϊκού Νότου ήταν η πιο σημαντική επίπτωση από την «αλλαγή» των συνθηκών της αγοράς χρήματος, την οποία «αξιοποίησε» η Γερμανία για να γίνει η κυρίαρχη δύναμη της Ε.Ε. Τι θα γίνει αν η Γερμανία επαναλάβει το «κόλπο» του 2010;
Σήμερα στην Ευρώπη το δημόσιο χρέος συνεχώς διογκώνεται, ενώ το εταιρικό χρέος έχει εκτοξευθεί σε επίπεδα-ρεκόρ. Η Μέρκελ τον Σεπτέμβριο είχε μιλήσει για το ενδεχόμενο να υπάρξει σε μόνιμη βάση μια «κοινότητα χρέους» στην Ε.Ε. και είχε επισημάνει ότι η προοπτική αυτή θα πρέπει να αποτραπεί. Και πώς αποτρέπεται; Με πιο αυστηρή νομισματική και δημοσιονομική πολιτική. Και ποιος θα εφαρμόσει αυτήν τη στροφή; Ο Κρίστιαν Λίντνερ, ο οποίος με την αρωγή της Μπούντεσμπανκ θα είναι ο θεματοφύλακας και ο συνεχιστής της πολιτικής του Σόιμπλε. Ηδη έχει εμφανιστεί υπέρμαχος μιας αυστηρής δημοσιονομικής πολιτικής όσον αφορά τους στόχους για το έλλειμμα και το χρέος και αντιτίθεται στα ευρωομόλογα που τα χαρακτηρίζει «αμοιβαιοποίηση του χρέους».
Ομως στον τόπο κανείς δεν μιλά για αυτό το ζοφερό αύριο, αν και όλοι γνωρίζουν ότι τα κόλπα με το χρήμα μπορεί να οδηγήσουν σε νέα μνημόνια.
*Δημοσιογράφος, συγγραφέας
.efsyn.gr/
