2010–2015: Ο ΣΥΡΙΖΑ ως «πυροσβέστης»

Ο διάσηµος «ετερόδοξος» αστός οικονοµολόγος Γιόζεφ Σουµπέτερ σχολίασε τη συµµετοχή του ως υπουργός οικονοµικών στη σοσιαλιστική κυβέρνηση της Αυστρίας το 1919, λέγοντας ότι στην πυρκαγιά χρειάζεται πάντα ένας πυροσβέστης.

1. Ερω­τή­µα­τα

O ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ κα­τά­φε­ρε να φτά­σει στην κυ­βερ­νη­τι­κή εξου­σία, αυ­ξά­νο­ντας τα εκλο­γι­κά πο­σο­στά του από το 4,6% των εκλο­γών του 2009 στο 36,3% του Ια­νουα­ρί­ου 2015, διότι συν­δέ­θη­κε µε την κοι­νω­νι­κή ανα­τα­ρα­χή των µε­γά­λων κι­νη­το­ποι­ή­σε­ων της πε­ριό­δου 2010-2012, µετά το σοκ που προ­κά­λε­σαν σε µε­γά­λη µε­ρί­δα της ελ­λη­νι­κής κοι­νω­νί­ας οι ακραί­ες νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρες πο­λι­τι­κές των Μνη­µο­νί­ων. Όµως, πα­ρό­τι ο ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ υπο­σχέ­θη­κε κα­τάρ­γη­ση των Μνη­µο­νί­ων και µια ρι­ζι­κά δια­φο­ρε­τι­κή οι­κο­νο­µι­κή και κοι­νω­νι­κή πο­λι­τι­κή ρή­ξε­ων µε το σύ­στη­µα, απο­δέ­χθη­κε στις 20 Φε­βρουα­ρί­ου 2015 την πα­ρά­τα­ση των Μνη­µο­νί­ων που ίσχυαν, και τε­λι­κά υπέ­γρα­ψε ένα νέο µνη­µό­νιο τον Ιού­λιο του ίδιου έτους.

Γιάννης Μηλιός

Για να ερµη­νεύ­σου­µε την εξέ­λι­ξη αυτή πρέ­πει να απα­ντή­σου­µε σε δύο κρί­σι­µα ερω­τή­µα­τα:

(α) Ήταν δυ­να­τή µια εναλ­λα­κτι­κή πο­ρεία του ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ µετά την ανά­λη­ψη της δια­κυ­βέρ­νη­σης τον Ια­νουά­ριο του 2015;  (β) Γε­νι­κό­τε­ρα, έχει νόηµα η ανά­λη­ψη της δια­κυ­βέρ­νη­σης ενός αστι­κού κρά­τους από την Αρι­στε­ρά, µε στόχο την ανα­δια­νο­µή ει­σο­δή­µα­τος και ισχύ­ος υπέρ της ερ­γα­σί­ας, πε­ριο­ρί­ζο­ντας τα προ­νό­µια και τις εξου­σί­ες του κε­φα­λαί­ου και βελ­τιώ­νο­ντας τη ζωή της ερ­γα­τι­κής τάξης και της κοι­νω­νι­κής πλειο­ψη­φί­ας, µέσα από τον πε­ριο­ρι­σµό της κα­πι­τα­λι­στι­κής εκµε­τάλ­λευ­σης; Ή µήπως κάθε ανά­λο­γη εξαγ­γε­λία, µέχρι την επα­να­στα­τι­κή ανα­τρο­πή του κα­πι­τα­λι­σµού, συ­νι­στά (αυτ)απάτη; Πρό­κει­ται για ερω­τή­µα­τα που αφο­ρούν το ζή­τη­µα της επα­να­στα­τι­κής στρα­τη­γι­κής.

Για να απα­ντή­σου­µε, χρειά­ζε­ται να κα­τα­νο­ή­σου­µε τον χα­ρα­κτή­ρα της ιστο­ρι­κής «στι­γµής» 2010-15.

2. Μνη­µό­νια

Τα µνη­µό­νια δεν υπήρ­ξαν «έξω­θεν επε­µβά­σεις». Γρά­φτη­καν από ελ­λη­νι­κά χέρια και πε­ριεί­χαν απί­στευ­τες λε­πτο­µέ­ρειες, που όλες όµως υπη­ρε­τού­σαν την ίδια τα­ξι­κή λο­γι­κή. Ήταν έκ­φρα­ση, στη δε­δο­µέ­νη συ­γκυ­ρία που ακο­λού­θη­σε την πα­γκό­σµια οι­κο­νο­µι­κή κρίση του 2007-2008, της στρα­τη­γι­κής των κυ­ρί­αρ­χων τά­ξε­ων για ανα­δια­νο­µή πλού­του, ει­σο­δή­µα­τος και δι­καιω­µά­των υπέρ του κε­φα­λαί­ου (µε την πε­ρι­κο­πή µι­σθών και συ­ντά­ξε­ων, κα­τάρ­γη­ση ερ­γα­τι­κών και κοι­νω­νι­κών δι­καιω­µά­των, απο­ψί­λω­ση της κοι­νω­νι­κής προ­στα­σί­ας και των αντί­στοι­χων κρα­τι­κών θε­σµών, θε­σµο­θέ­τη­ση της λο­γι­κής του κέρ­δους εκεί όπου στο πα­ρελ­θόν ίσχυαν κα­νό­νες κοι­νω­νι­κής αλ­λη­λεγ­γύ­ης, κ.ο.κ.). Η στρα­τη­γι­κή αυτή ανα­δια­νο­µής «από τα κάτω» προς «τα πάνω» δεν υπήρ­ξε βέ­βαια απο­κλει­στι­κά ελ­λη­νι­κή, εκ­δι­πλώ­θη­κε µε διά­φο­ρους τρό­πους σε όλες ανε­ξαι­ρέ­τως τις ανα­πτυ­γµέ­νες κα­πι­τα­λι­στι­κές χώρες.

Μα­κρο­πρό­θε­σµος στό­χος της λι­τό­τη­τας και όλων των πο­λι­τι­κών που τη συ­νο­δεύ­ουν είναι να δια­µορ­φώ­σει ένα µο­ντέ­λο ερ­γα­σια­κών σχέ­σε­ων µε συρ­ρι­κνω­µέ­να δι­καιώ­µα­τα και λι­γό­τε­ρες κοι­νω­νι­κές πα­ρο­χές για τους ερ­γα­ζό­µε­νους, µε χα­µη­λό­τε­ρους και «ευ­έ­λι­κτους» µι­σθούς και µε εκµη­δέ­νι­ση της δια­πρα­γµα­τευ­τι­κής δύ­να­µης των µι­σθω­τών και των συν­δι­κά­των απέ­να­ντι στους ερ­γο­δό­τες.

3. ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ 2012-14. Η µε­τάλ­λα­ξη

Οι κι­νη­το­ποι­ή­σεις της πε­ριό­δου 2010-12 αντι­κει­µε­νι­κά αντι­τά­χθη­καν στις τα­ξι­κές στρα­τη­γι­κές του κε­φα­λαί­ου και κα­τά­φε­ραν να οδη­γή­σουν σε κα­τάρ­ρευ­ση δύο κυ­βερ­νή­σεις: την κυ­βέρ­νη­ση Πα­παν­δρέ­ου τον Νο­έ­µβριο του 2011 και την κυ­βέρ­νη­ση Πα­πα­δή­µου τον Μάιο του 2012. Οι εκλο­γές της 6ης Μαΐου 2012 κα­τέ­γρα­ψαν την απόρ­ρι­ψη από την κοι­νω­νι­κή πλειο­ψη­φία του πο­λι­τι­κού συ­στή­µα­τος: Τα δύο «µε­γά­λα κό­µµα­τα» του πα­ρελ­θό­ντος (ΝΔ και ΠΑΣΟΚ) συ­γκέ­ντρω­σαν αθροι­στι­κά µόλις 32,03% των ψήφων, ενώ ο ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ µε 16,76% ανα­δεί­χθη­κε αξιω­µα­τι­κή αντι­πο­λί­τευ­ση.

Ο ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ συ­ντά­χθη­κε τότε µε την εκρη­κτι­κή δυ­να­µι­κή των κι­νη­το­ποι­ή­σε­ων και ανέ­λα­βε την ευ­θύ­νη νέων εκλο­γών, θε­ω­ρώ­ντας αδια­νό­η­τη τη συ­µµε­το­χή σε µια συ­µµα­χι­κή κυ­βέρ­νη­ση µε τα αστι­κά κό­µµα­τα.

Για τις επα­να­λη­πτι­κές εκλο­γές του Ιου­νί­ου 2012 ο ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ εξάγ­γει­λε ένα πρό­γρα­µµα στο οποίο, µε­τα­ξύ άλλων, πε­ρι­λα­µβά­νο­νταν: ανα­στο­λή πλη­ρω­µών των τόκων του δη­µό­σιου χρέ­ους,  δια­γρα­φή µέ­ρους των δα­νεια­κών υπο­χρε­ώ­σε­ων των υπερ­χρε­ω­µέ­νων νοι­κο­κυ­ριών ανά­λο­γα µε τη µεί­ω­ση του ει­σο­δή­µα­τος που είχαν υπο­στεί από τη σύ­να­ψη του δα­νεί­ου και ρι­ζι­κή ανα­δια­νο­µή ει­σο­δή­µα­τος και ισχύ­ος υπέρ των κυ­ριαρ­χού­µε­νων τά­ξε­ων.

Όµως, µετά τη νίκη της ΝΔ στις επα­να­λη­πτι­κές εκλο­γές του Ιου­νί­ου του 2012, άρ­χι­σε µια δια­δι­κα­σία γρή­γο­ρης µε­τάλ­λα­ξης του ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ προς θέ­σεις της συ­στη­µι­κής ευ­ρω­παϊ­κής Σο­σιαλ­δη­µο­κρα­τί­ας, µια «βίαιη ωρί­µαν­ση» όπως την πε­ριέ­γρα­ψαν οι πρω­τερ­γά­τες της. Ως στό­χος ετί­θε­το πλέον η ανα­ζή­τη­ση «ορθών» (υπο­τι­θέ­µε­νων) πο­λι­τι­κών για την «ανά­κα­µψη της οι­κο­νο­µί­ας», ή την «πα­ρα­γω­γι­κή ανα­συ­γκρό­τη­ση». Επρό­κει­το για «ιστο­ρι­κό συ­µβι­βα­σµό» µε τις κυ­ρί­αρ­χες τά­ξεις.

Ο ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ έφτα­σε στις ευ­ρω­ε­κλο­γές του Μαΐου 2014 έχο­ντας υιο­θε­τή­σει µια πο­λι­τι­κή που ανα­ζη­τού­σε το «κοινό συ­µφέ­ρον» του κε­φα­λαί­ου και της ερ­γα­σί­ας: την «εθνι­κή ανε­ξαρ­τη­σία» και την «πα­ρα­γω­γι­κή ανα­συ­γκρό­τη­ση» (το «µε­γά­λω­µα της πίτας», που δήθεν θα ωφε­λή­σει τόσο το κε­φά­λαιο όσο και την ερ­γα­σία).

Το κρι­τή­ριο δεν ήταν πλέον η «τα­ξι­κή µο­νο­µέ­ρεια» της πο­λι­τι­κής, αλλά τα «δί­καια» µέτρα που θα «µας» βγά­λουν από την κρίση. Χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό της µε­τάλ­λα­ξης του ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ απο­τε­λεί το γε­γο­νός ότι και η κύρια εσω­κο­µµα­τι­κή αντι­πο­λί­τευ­ση της πε­ριό­δου, το «Αρι­στε­ρό ρεύµα», υιο­θε­τού­σε ακρι­βώς τη βα­σι­κή θέση του επί­ση­µου «ωρι­µα­σµέ­νο» ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ: την «πα­ρα­γω­γι­κή ανα­συ­γκρό­τη­ση» και την «αντα­γω­νι­στι­κό­τη­τα της οι­κο­νο­µί­ας µας», που υπο­τί­θε­ται ότι θα υπη­ρε­τεί­το µε την «έξοδο από το ευρώ».

Η µε­τάλ­λα­ξη του ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ µπο­ρεί να συ­γκα­λυ­πτό­ταν µέχρι τις εκλο­γές του 2015 από τα συν­θή­µα­τα περί «ανα­τρο­πής», όµως έγινε φα­νε­ρή µε τη λε­γό­µε­νη «εν­διά­µε­ση συ­µφω­νία» της 20ής Φε­βρουα­ρί­ου 2015. Η Συ­µφω­νία αυτή, που υπέ­γρα­ψε και υπο­στή­ρι­ξε ως Υπουρ­γός Εθνι­κής Οι­κο­νο­µί­ας ο Γ. Βα­ρου­φά­κης, έκανε κα­θα­ρό ότι η ελ­λη­νι­κή κυ­βέρ­νη­ση δια­πρα­γµα­τευό­ταν εντός του νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρου πλαι­σί­ου των πο­λι­τι­κών λι­τό­τη­τας, ανα­ζη­τώ­ντας απλώς ένα «φύλλο συκής» για να συ­γκα­λύ­ψει τους συ­µβι­βα­σµούς της.

4. Απα­ντή­σεις: Η ιστο­ρι­κή ευ­και­ρία και η προ­δια­γε­γρα­µµέ­νη πο­ρεία

Στο πλαί­σιο του σύγ­χρο­νου κα­πι­τα­λι­σµού µια ρι­ζι­κή αλ­λα­γή πο­λι­τι­κής είναι εφι­κτή µόνο µε την πα­ρέ­µβα­ση και κάτω από την πίεση ενός µα­ζι­κού κι­νή­µα­τος που αµφι­σβη­τεί τα ισχύ­ο­ντα, δρα και ορ­γα­νώ­νε­ται ως «πο­λι­τι­κός κίν­δυ­νος» για το ίδιο το κα­πι­τα­λι­στι­κό σύ­στη­µα και επι­βάλ­λει τις εναλ­λα­κτι­κές πο­λι­τι­κές. Μόνο υπό αυ­τούς τους όρους έχει νόηµα η ανά­λη­ψη της δια­κυ­βέρ­νη­σης από τις αρι­στε­ρές δυ­νά­µεις που συ­µµε­τέ­χουν και συ­µβάλ­λουν στην ανά­πτυ­ξη αυτού του κι­νή­µα­τος. Δια­φο­ρε­τι­κά η Αρι­στε­ρά απλώς ανε­βαί­νει στο τρένο στα­θε­ρής τρο­χιάς της αστι­κής δια­κυ­βέρ­νη­σης, όπως ακρι­βώς έπρα­ξε ο ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ του 2015.

Οι εκρη­κτι­κές συν­θή­κες των κι­νη­το­ποι­ή­σε­ων την πε­ρί­ο­δο 2010-12, αλλά και το Δη­µο­ψή­φι­σµα του Ιου­λί­ου 2015 έδει­ξαν ότι οι όροι για µια εναλ­λα­κτι­κή πο­ρεία σε ανα­τρε­πτι­κή κα­τεύ­θυν­ση µπο­ρού­σαν να υπάρ­ξουν. Όµως, η µε­τάλ­λα­ξη του ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ ακύ­ρω­νε κάθε τέ­τοια προ­ο­πτι­κή.

Ο κυ­βερ­νη­τι­κός ΖΥ­ΡΙ­ΖΑ ήδη πριν τον Ια­νουά­ριο του 2015 λει­τουρ­γού­σε ως κόµµα των κυ­ρί­αρ­χων τά­ξε­ων, του κε­φα­λαί­ου. Επι­χει­ρού­σε απλώς να κρύ­ψει την προ­σχώ­ρη­σή του στις κυ­ρί­αρ­χες πο­λι­τι­κές πίσω από σχή­µα­τα του τύπου «αντι­µε­τώ­πι­ση της αν­θρω­πι­στι­κής κρί­σης» και «πα­ρα­γω­γι­κή ανα­συ­γκρό­τη­ση». Ο ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ του 2015 ήταν ικα­νός να κάνει µόνο αυτό που έκανε!

https://rproject.gr/article/2010-2015-o-syriza-os-pyrosvestis