Ποιος θυμάται εκείνο το τεύχος του αμερικανικού περιοδικού Time, που, το μακρινό 2013, αφιέρωνε ολόκληρο το ιλουστρασιόν εξώφυλλό του στην τότε χειμαρρώδη γενιά των Μιλένιαλ, προκαλώντας ηθικό πανικό; «Η Γενιά τού εγώ, εγώ, εγώ» ήταν ο τίτλος που συνόδευε μία δυσφημιστική ανάλυση, μέσα από τα μυωπικά γυαλιά των πρεσβυτέρων, για την τότε ακόμη αινιγματική -και, κατά το σχετικό άρθρο, ναρκισσιστική και τεμπέλικη- γενιά που δεν θα φύγει ποτέ από το πατρικό της. Σήμερα, οι προβολείς πέφτουν στην ακόμη πιο μυστηριώδη Γενιά Z, τους σημερινούς νέους ηλικίας 16-25 χρόνων, που έχουν διαφορετικά από τους προκατόχους τους στερεότυπα να αποτινάξουν και τα δικά τους χαρακτηριστικά, συνήθειες αλλά και δυναμικές.
Η Γενιά Ζ περνά περισσότερες ώρες από κάθε άλλη γενιά στο διαδίκτυο. Είναι η γενιά του Tik Tok και του Instagram αλλά και η γενιά των «πολλαπλών κρίσεων». Οι σημερινοί 25άρηδες μεγάλωσαν με χαραγμένες στη μνήμη τις εικόνες του Δεκέμβρη του 2008 και τα χρόνια της σκληρής λιτότητας, ενώ τα παιδιά 16 χρόνων ζουν το αποκορύφωμα της εφηβείας τους εν μέσω μιας παγκόσμιας και αδυσώπητης υγειονομικής κρίσης, εσχάτως και τον φόβο του πολέμου.
Η Gen Z περνά το μεγαλύτερο μέρος της μέρας της στον ψηφιακό κόσμο, όμως παρουσιάζεται με τον τρόπο της βαθιά πολιτική -αν και θεωρεί μάλλον παρωχημένο το δίπολο «Αριστερά – Δεξιά». Είναι ενημερωμένη για τα κοινωνικοπολιτικά δρώμενα και αναζητά εναλλακτικές και συλλογικές διεξόδους. Πώς ενημερώνεται και πώς χρησιμοποιεί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; Ποιες είναι οι αντιλήψεις της για την παραπληροφόρηση και τα fake news; Τελικά, πόσο δραστήρια είναι κοινωνικά και ποια (θα) είναι η εκλογική της συμπεριφορά;
Τα ευρήματα της έρευνας του Ινστιτούτου Eteron και της About People, που πραγματοποιήθηκε μεταξύ 10-18 Δεκεμβρίου του 2021 (με δείγμα 403 άτομα ηλικίας 16-25 ετών από όλη την Ελλάδα), καταρρίπτουν μια σειρά από στερεότυπα.
«Καλωδιωμένη» γενιά: παραδοσιακά ΜΜΕ vs αλγόριθμος
Οι νέοι της Gen Z περνούν ένα μεγάλο μέρος της ημέρας τους online. Οπως καταγράφει η έρευνα, ένας στους δύο ερωτηθέντες (51,6%) περνά 5 – 10 ώρες στο διαδίκτυο. Το 55% των ερωτώμενων απαντά πως ενδιαφέρεται «Πάρα πολύ» και «Πολύ» να παρακολουθεί την επικαιρότητα και το 30,5% απαντά «Αρκετά», ειδικά όσο αυξάνεται το επίπεδο εκπαίδευσης.
Οι νέοι απορρίπτουν τα παραδοσιακά ΜΜΕ, έχοντας ως βασική πηγή ενημέρωσης το διαδίκτυο: στην ερώτηση «Πόσο συχνά ενημερώνεσαι από διαδικτυακές ενημερωτικές ιστοσελίδες», 48,7% απάντησε «Πολύ συχνά (καθημερινά)» και 37,1% «Συχνά (π.χ. 1-3 φορές την εβδομάδα)». Ενας στους δύο (50,2%) απαντά ακόμη πως ενημερώνεται καθημερινά από τα social media.
Η πανδημία της παραπληροφόρησης και οι αντιστάσεις
Παρόλο που το Instagram και το Facebook/Messenger αναδεικνύονται ως οι πιο δημοφιλείς εφαρμογές που χρησιμοποιούνται από την Gen Z, φαίνεται να δηλώνει επιφυλακτική προς τα social media και τα διαδικτυακά μέσα. Παρά την εντατική και ευρεία χρήση τους, στην ερώτηση «Πόσο αξιόπιστες θεωρείς τις διαδικτυακές ενημερωτικές ιστοσελίδες ως πηγή ενημέρωσης», σε μια κλίμακα όπου 0 ίσον «Καθόλου» και 10 «Πολύ», καταγράφεται ένα μέσος όρος 6 και στην αντίστοιχη ερώτηση για τα social media, μέσος όρος 5.
Στον κόσμο των συνωμοσιολογικών ειδήσεων που αναβλύζουν στα σόσιαλ μίντια και των echo-chamber του διαδικτύου, τα fake news ξεπηδούν διαρκώς: 7 στους 10 (71%) συμμετέχοντες στην έρευνα δηλώνουν πως έχουν υπάρξει θύματα fake news, όμως αισιοδοξία προκαλεί το ότι ένα αντίστοιχα μεγάλο ποσοστό (74,7%) θεωρεί πως έχει την ικανότητα να εντοπίσει μια ψευδή είδηση.
Αντιθέτως, οι νέοι στην Ελλάδα φαίνεται να δείχνουν περισσότερη εμπιστοσύνη στην επιστήμη -αποτέλεσμα πιθανότατα της πανδημικής συνθήκης- παρά στα ΜΜΕ και τα σόσιαλ μίντια, πόσο μάλλον στην Εκκλησία, την οποία επιλέγει να εμπιστευθεί μόλις το 3,8% για ζητήματα επικαιρότητας. Ενα συντριπτικό ποσοστό των ερωτηθέντων, που αγγίζει το 61,8%, εμπιστεύεται περισσότερο τους ειδικούς επιστήμονες, το 49,4% την οικογένεια, το 39,5% τους φίλους, το 33,6% την εκπαίδευση. Μόλις το 6,8% εμπιστεύεται τους πολιτικούς θεσμούς (πολιτικά πρόσωπα, κόμματα και συνδικαλιστικές οργανώσεις).
Πολιτικοί και πολιτική στα social media: αναπτύσσει η Gen Z εξωδιαδικτυακή δράση;
Το ευρύτερο κλίμα δυσπιστίας απέναντι στους πολιτικούς -χαρακτηριστικό αυτής της γενιάς παγκόσμια, όπως έχουν δείξει επανειλημμένα και διεθνείς έρευνες- αντανακλάται και στην ψηφιακή διάδραση που έχουν οι νέοι με τα πολιτικά κόμματα. Μόλις το 17,7% των ερωτηθέντων απαντά «Ναι» στο εάν παρακολουθούν κάποιον πολιτικό στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και το 79,1% απαντά «όχι».
Ταυτόχρονα, δεν εκτίθενται πολιτικά στην ψηφιακή δημόσια σφαίρα, όπως φαίνεται από τις απαντήσεις που αφορούν τις πολιτικές αναρτήσεις. Μόλις το 21,9% απάντησε θετικά στο εάν κοινοποιεί (κάνει share) αναρτήσεις με πολιτικό περιεχόμενο, και το 75% αρνητικά. Το ίδιο περίπου ποσοστό (76,5%) απάντησε αρνητικά στο ερώτημα εάν κάνουν δικές τους αναρτήσεις με πολιτικό περιεχόμενο.
Πέρα από το ψηφιακό οικοσύστημα, οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να απαντήσουν για τις πολιτικές τους δράσεις εκτός διαδικτύου. Τον τελευταίο χρόνο, το 25,6% δήλωσε ότι συμμετείχε σε κάποια διαδήλωση, πορεία ή διαμαρτυρία. Ενα 21,1% ότι έχει συνεισφέρει οικονομικά σε πολιτική ή κοινωνική εκδήλωση ή φεστιβάλ, το 7,3% ότι συμμετέχει σε κάποια συλλογικότητα γειτονιάς και το 9,5% ότι συμμετέχει σε κάποιο κόμμα ή κομματική οργάνωση νεολαίας. Περισσότεροι από τους μισούς (54,3%) δήλωσαν ότι δεν έχουν συμμετάσχει σε κάτι σχετικό, όμως η συντριπτική πλειοψηφία (84%) προτίθεται να ψηφίσει στις επόμενες εκλογές.
Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα -αν και σύνθετη- είναι η εικόνα που παρουσιάζεται αναφορικά με την πολιτική τοποθέτηση του δείγματος στην κλίμακα Αριστερά – Δεξιά. Σχεδόν 1 στους 5 ερωτηθέντες αρνήθηκε να τοποθετηθεί κάπου συγκεκριμένα στο πολιτικό φάσμα (19,9%), απαντώντας πως δεν αποδέχεται τη διάκριση, ενώ ένα ποσοστό 12,5% δεν απάντησε στην ερώτηση.
Στον αντίποδα, εκείνοι που τοποθετήθηκαν ιδεολογικά φαίνεται να τείνουν προς την Αριστερά. Στις θέσεις 1-4, όπου το 1 είναι το αριστερό «άκρο» της κλίμακας, τοποθετήθηκε το 26,9% των ερωτώμενων, ενώ στις θέσεις 7-10, όπου το 10 είναι το δεξιό «άκρο» της κλίμακας, τοποθετήθηκε το 17,9%.
Παρά την «απόσταση» που δείχνουν να παίρνουν από την πολιτική, οι απόψεις και οι πρακτικές τους σε επίκαιρα κοινωνικοπολιτικά θέματα φανερώνουν μια γενιά με έντονες ανησυχίες, που αναζητά τρόπους πολιτικής έκφρασης και κοινωνικής δράσης και στηρίζει μαζικές διεκδικήσεις.
Οι απαντήσεις τους για καίρια ζητήματα που απασχόλησαν
τη δημόσια συζήτηση την τελευταία διετία
► Σχεδόν το 60% ανησυχεί πολύ για το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής.
► Το 72,2% συμφωνεί με το χάσταγκ #Δεν είναι Αθώοι, για την καταδίκη της Χρυσής Αυγής, το 8,7% διαφωνεί.
► Το 86,9% (81,1% άντρες και 91,8% γυναίκες) συμφωνεί με τη λογική και τους στόχους του ελληνικού #metoo, ενώ μόλις το 1,6% διαφωνεί.
► Το 59,8% διαφωνεί με τις κινητοποιήσεις κατά της μάσκας και των εμβολίων, συμφωνεί το 18,8%, ενώ το το 20,8% «ούτε συμφωνεί ούτε διαφωνεί».
► Το 48% συμφωνεί με τις κινητοποιήσεις που πραγματοποιήθηκαν τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο του 2021 ενάντια στην εγκαθίδρυση πανεπιστημιακής αστυνομίας, ενώ το 18,8% διαφωνεί.
► Το 64,2% συμφωνεί με το hashtag #cancelefood, για τις κινητοποιήσεις των εργαζομένων διανομέων, τον Σεπτέμβριο του 2021. Μόλις το 9,5% διαφωνεί.
«Αυτή η γενιά ψάχνει τις δικές της συλλογικές διεξόδους
σε μια συνθήκη πολλαπλών κρίσεων»
Κώστας Γούσης, συντονιστής του πρότζεκτ Gen Z – Voice On
Η έρευνα του Eteron εισφέρει νέα στοιχεία, που εμπλουτίζουν την οπτική μας γύρω από ζητήματα πολιτικοποίησης, ενημέρωσης και χρήσης των κοινωνικών δικτύων. Τα ευρήματα αξίζει να τύχουν προσοχής στον δημόσιο διάλογο, καθώς αμφισβητούν ευθέως τα διαδεδομένα στερεότυπα, ότι η Gen Z είναι ανενημέρωτη, απολιτίκ και αδιάφορη για τα κοινά. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 85% ενδιαφέρεται να παρακολουθεί την επικαιρότητα και αντίστοιχο ποσοστό (84%) σκοπεύει να ψηφίσει στις επόμενες εκλογές. Επιπλέον, είναι αξιοσημείωτο ότι 1 στους 4 νέους και νέες απάντησε ότι έχει συμμετάσχει σε διαδήλωση κατά τη διάρκεια του 2021, εντυπωσιακό, ιδίως αν συνυπολογιστούν το παρατεταμένο λοκντάουν και οι περιορισμοί που ανεπιτυχώς έθεσε στο δικαίωμα της συνάθροισης ο ν. 4703/2020.
Εστιάζοντας περισσότερο σε ζητήματα πολιτικοποίησης και στάσης των νέων απέναντι σε κινητοποιήσεις της τελευταίας διετίας, προκύπτουν εξίσου ενδιαφέροντα ευρήματα.
Απ’ τη μια, επιβεβαιώνεται η υποστήριξη της Gen Z γύρω από εργασιακές, φεμινιστικές, περιβαλλοντικές και αντιφασιστικές κινητοποιήσεις. Απ’ την άλλη, αυτό καθόλου δεν σημαίνει ότι οι νέες και οι νέοι στηρίζουν άκριτα όλες τις κινητοποιήσεις, ανεξάρτητα από το περιεχόμενο και τον προσανατολισμό τους. Απ’ αυτή την άποψη, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ότι το 59,8% διαφωνεί με τις διαμαρτυρίες κατά των εμβολίων και της χρήσης μάσκας, ενώ μόλις το 18,8% των νέων δηλώνουν τη συμφωνία τους. Χωρίς καμία υποτίμηση της πολυπλοκότητας και των αντιφάσεων του φαινομένου της πολιτικοποίησης, συνολικά τα ευρήματα ενισχύουν την υπόθεση ότι η Gen Z στην Ελλάδα φαίνεται να ακολουθεί τις διεθνείς τάσεις, ψάχνοντας εναλλακτικές και συλλογικές διεξόδους απέναντι σε μια διαρκή συνθήκη πολλαπλών κρίσεων και επισφάλειας.
Θα επιδιώξουμε η έρευνα του Eteron να αποτελέσει αφορμή να ανοίξει ο ευρύτερος διάλογος γύρω από το πώς η Gen Z αντιλαμβάνεται, επανορίζει ή αμφισβητεί κληροδοτημένες έννοιες και πρακτικές της πολιτικής, συνδυάζοντας την ποσοτική με ποιοτικές μεθοδολογίες έρευνας και φέρνοντας τη νέα γενιά στο προσκήνιο της συζήτησης.
.efsyn.gr
