Πρέπει να σχεδιαστούν από το μηδέν πολιτικές αντιμετώπισης των μεγάλων καταστροφών ως κοινωνική πολιτική, δηλαδή ως πολιτική που ξεκινάει να σχεδιάζει και να έχει στόχο τον άνθρωπο και τις ανάγκες του. Ακριβώς όπως η κάθε περιβαλλοντική πολιτική είναι κοινωνική, έτσι ακριβώς πρέπει από χθες, όχι από αύριο, να είχε σχεδιαστεί η αντιμετώπιση των καλοκαιρινών πυρκαγιών
Δέσποινα Παπαδοπούλου*
Καμία φυσική καταστροφή δεν είναι αμιγώς «φυσική». Στον 21ο αιώνα που διανύουμε ο παράγοντας «άνθρωπος» είναι καθοριστικός για την αντιμετώπιση των μεγάλων καταστροφών και αυτό το κατέκτησε καθ’ όλη τη διάρκεια της νεωτερικής και μετανεωτερικής περιόδου. Ας μην κουραζόμαστε με βαρύγδουπα επιχειρήματα, αρκεί μια βόλτα στην εξέλιξη της αντισεισμικής πολιτικής. Πόσους νεκρούς μετράμε με σεισμό 7 Ρίχτερ στο Τόκιο, πόσους στην Αθήνα και πόσους στην Αγκυρα;
Για πόσα κατεστραμμένα κτίρια μιλάμε; Πού είναι μεγαλύτερη η απειλή για τον άνθρωπο και τη ζωή του; Η απάντηση είναι προφανής χωρίς κάποιος να είναι ειδικός στην αντιμετώπιση των σεισμών. Τη ζούμε και τη βλέπουμε να εξελίσσεται μέσα στη ζωή μας από τα τέλη της δεκαετίας του ’70 και τους μεγάλους σχετικά πρόσφατους σεισμούς σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.
Η ίδια ακριβώς λογική και μάλιστα με μεγαλύτερα περιθώρια ανθρώπινης παρέμβασης ισχύει για τις μεγάλες φονικές πυρκαγιές και πλημμύρες. Κανένα φυσικό φαινόμενο δεν γίνεται φονικό και καταστροφικό όταν αντιμετωπιστεί με τις κατάλληλες πολιτικές και την κατάλληλη προετοιμασία από το κράτος προς όφελος της κοινωνίας. Με την έννοια αυτή η σοβαρή και υπεύθυνη αντιμετώπισή του περνάει μέσα από την εκτίμηση πληθώρας παραγόντων, όπως η ισχύς της πυρκαγιάς, η ισχύς και η κατεύθυνση του ανέμου, η μορφολογία του εδάφους, οι δρόμοι, οι αντιπυρικοί δρόμοι όταν πρόκειται για δάσος, τα διαθέσιμα μέσα, η εκπαίδευση των πυροσβεστών, των εκπαιδευμένων ομάδων κρούσης εθελοντών αλλά και των κατοίκων.
Και όχι, η εκκένωση δεν είναι πολιτική με την ουσία του όρου. Η πολιτική χρήζει σχεδιασμού και δεν μπορούμε να σχεδιάζουμε να εκκενώσουμε τους κοινωνικούς χώρους όπου έχουν στηθεί ζωές πολλών γενεών, παρά μόνο σε ακραία και έκτακτη ανάγκη. Και όπως κάθε πολιτική έκτακτης ανάγκης έχει θύματα, περισσότερες απώλειες από οφέλη, είναι πολιτική για τη σχεδόν ποτέ εφαρμογή της παρά μόνο όταν εξαντληθούν όλες οι υπόλοιπες πολιτικές. Είναι το σχέδιο Ω, όχι το σχέδιο Α και Β.
Και εδώ τίθεται ένα κεφαλαιώδες ερώτημα: Υπάρχουν άλλες πολιτικές για τις μεγάλες καταστροφές όπως είναι οι μεγάλες πυρκαγιές στην Ελλάδα; Η απάντηση είναι ότι υπάρχουν οι προφανείς πολιτικές πυρόσβεσης και μετά η εκκένωση. Δηλαδή ανάμεσα στην άμεση κατάσβεση της πυρκαγιάς από το διαθέσιμο πυροσβεστικό δυναμικό και στην καταστροφή μιας ολόκληρης ζωής, δεν υπάρχει τίποτα. Είναι σαφές ότι εδώ καταγράφεται ένα μεγάλο κενό.
Κατά συνέπεια πρέπει να σχεδιαστούν από το μηδέν πολιτικές αντιμετώπισης των μεγάλων καταστροφών ως κοινωνική πολιτική, δηλαδή ως πολιτική που ξεκινάει να σχεδιάζει και να έχει στόχο τον άνθρωπο και τις ανάγκες του. Ακριβώς όπως η κάθε περιβαλλοντική πολιτική είναι κοινωνική, έτσι ακριβώς πρέπει από χθες, όχι από αύριο, να είχε σχεδιαστεί η αντιμετώπιση των καλοκαιρινών πυρκαγιών.
Το μήνυμα που δόθηκε πριν από 14 ολόκληρα χρόνια στις πυρκαγιές του 2007 δεν έγινε αντιληπτό από κανέναν τελικά. Ολοι τότε επικεντρώσαμε στη θεαματική θεραπεία της καταστροφής επενδύοντας με χρήματα. Τα μέρη εκείνα δεν επανήλθαν ποτέ στην πραγματικότητα, το γνωρίζουμε μέσα από έρευνες μακράς διαρκείας και δυστυχώς δεν μάθαμε από αυτή την αποτυχία. Σήμερα ετοιμαζόμαστε να κάνουμε ακριβώς τα ίδια. Αλλά σήμερα δεν μας έμεινε άλλη επιλογή, για αυτό είμαστε επιεικώς απαράδεκτοι.
Προχωρώντας στο επόμενο δύσκολο ερώτημα που αναζητά άμεση απάντηση «πώς προστατεύουμε τη συνολική ζωή του ανθρώπου και όχι μόνο τη βιολογική», η απάντηση έρχεται μέσα από την εφαρμογή μιας ολιστικής συντονισμένης επιχειρησιακής πολιτικής αντιμετώπισης των μεγάλων καταστροφών που συγκροτείται πάνω στις βασικές ανάγκες του ανθρώπου. Σημαντικά επιστημονικά επιτεύγματα του 20ού αιώνα για τις ανθρώπινες ανάγκες και την ιεράρχησή τους έχουν διατυπωθεί ήδη το 1945 από τον Αβραάμ Μάσλοου στην εργασία του «A theory of human motivation», όπου με την πασίγνωστη πυραμίδα των αναγκών ανέδειξε πρώτος τη διαφορά μεταξύ πρωτογενών και δευτερογενών αναγκών (βασικών και δευτερευόντων) μέσα στον καπιταλισμό.
Η ανάλυση του Μάσλοου στηρίζεται πάνω στην κατ’ αρχήν κάλυψη των απολύτως βασικών αναγκών που τοποθετούνται στα δύο πρώτα επίπεδα βάσης ακόμη και τις στιγμές της έκτακτης ανάγκης. Με άλλα λόγια, η κάθε κυβέρνηση θα πρέπει να σχεδιάζει και να υλοποιεί πολιτικές αντιμετώπισης της άμεσης απειλής της ανθρώπινης ζωής, όχι μόνο διασώζοντας τους ανθρώπους, αλλά διασώζοντας τα απαραίτητα για τη συνέχιση της ζωής, δηλαδή φαγητό, νερό, ένδυση, στέγη, υγεία, εργασία και ασφάλεια.
Οι φετινές πυρκαγιές και οι πλημμύρες που αναγκαστικά θα επακολουθήσουν θα μείνουν στην Ιστορία όπως αυτές του 2007 και του 2018. Δεν χωράει καμία αμφιβολία ότι όλοι οι εμπλεκόμενοι, από το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, την Πυροσβεστική, τη δασοπυρόσβεση, τους εκπαιδευμένους εθελοντές και τους κάτοικους, θα αναγκαστούν να επανεξετάσουν τις συγκυριακές και αποσπασματικές στρατηγικές.
Διαφορετικά, θα αποτυγχάνουν παταγωδώς οι μεν και θα κινδυνεύουν οι δε. Και θα τους κοστίζει πολύ περισσότερο από την πρόληψη η ίαση της πληγής όχι μόνο οικονομικά, αλλά πρωτίστως κοινωνικά και πολιτικά. Και όπως μας δείχνει η Ιστορία αδιαμφισβήτητα, η ατυχής αντιμετώπιση των μεγάλων καταστροφών ρίχνει κυβερνήσεις και οι τοπικές κοινωνίες μετρούν τα τραύματά τους για δεκαετίες αργότερα.
* Καθηγήτρια, πρόεδρος Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
.efsyn.gr
