Μακρινή Χιλή, κοντινή μας

Mike Gonzalez, Charles-André Udry, Χιλή 1970-73. Κυβέρνηση της Αριστεράς, κράτος και εξουσία (μτφρ.: Κώστας Τσάγκος), Red Marks 2013, σσ. 196.

Η φω­το­γρα­φία του Αλιέ­ντε με το όπλο στο χέρι και η ιστο­ρι­κή τε­λευ­ταία ομι­λία του, το τρύ­πιο από σφαί­ρες Μέ­γα­ρο της Λα Μο­νέ­δα, ο ρόλος της CIA και η αγριό­τη­τα της χού­ντας του Πι­νο­τσέτ, τα θαυ­μά­σια ντο­κυ­μα­νταίρ του Γκου­σμάν: η ει­κο­νο­γρα­φία της χι­λια­νής 11ης Σε­πτεμ­βρί­ου βρί­σκε­ται πα­ντού αυτές τις μέρες – πα­ντού, του­λά­χι­στον στο αρι­στε­ρό ίντερ­νετ.

Δημοσθένης Παπαδάτος-Αναγνωστόπουλος

Συμ­βαί­νει, όμως (το ζή­σα­με τις μέρες που απο­χαι­ρε­τού­σα­με τον Μίκη Θε­ο­δω­ρά­κη) η από­στα­ση να φτιά­χνει τη μνήμη με υλικό κυ­ρί­ως από τις κο­ρυ­φώ­σεις και τις με­γά­λες συ­γκι­νή­σεις – από τις στιγ­μές με τη με­γα­λύ­τε­ρη φόρ­τι­ση. Το απο­τέ­λε­σμα, στην πε­ρί­πτω­ση της Χιλής, είναι να χά­νο­νται συχνά κε­φά­λαια κρί­σι­μα για να κα­τα­λά­βει κα­νείς τι έγινε με­τα­ξύ ’70 και ‘73 στη χώρα – και γιατί αυτό που έγινε, μα­κρι­νό στο χρόνο και στο χάρτη, εν­δια­φέ­ρει ακόμα την Αρι­στε­ρά, στην Ευ­ρώ­πη και διε­θνώς.

Το προ­σόν, λοι­πόν, του βι­βλί­ου των Μάικ Γκον­ζά­λεζ και Σαρλ-Αντρέ Υντρί είναι αυτό: ότι επι­τρέ­πει να κα­τα­λά­βου­με κρί­σι­μες δια­στά­σεις που, καθώς δεν συ­μπυ­κνώ­νο­νται εύ­κο­λα, κατά κα­νό­να χά­νο­νται στους απο­λο­γι­σμούς και τις επε­τεί­ους. Απο­φεύ­γο­ντας τις ευ­κο­λί­ες των έτοι­μων «δι­δαγ­μά­των της Ιστο­ρί­ας», οι συγ­γρα­φείς προ­σφέ­ρουν ένα βι­βλίο-αντί­βα­ρο στις απλο­ποι­ή­σεις των επε­τεια­κών συ­γκι­νή­σε­ων και, ταυ­τό­χρο­να, ένα βι­βλίο γραμ­μέ­νο για να δια­βα­στεί από πολύ κόσμο.

Πώς ανε­βαί­νει στην εξου­σία η Λαϊκή Ενό­τη­τα

Στις προ­ε­δρι­κές εκλο­γές του 1964, ο Αλιέ­ντε μένει πίσω από τον Χρι­στια­νο­δη­μο­κρά­τη υπο­ψή­φιο Εντουάρ­ντο Φρέι που, συ­σπει­ρώ­νο­ντας τη Δεξιά, κερ­δί­ζει ένα 56% (1.409.012 ψήφοι). Το Μέ­τω­πο Λαϊ­κής Δρά­σης, η συ­νερ­γα­σία της Αρι­στε­ράς, με κορμό το Σο­σια­λι­στι­κό και το Κομ­μου­νι­στι­κό Κόμμα, και τον Αλιέ­ντε επι­κε­φα­λής, μένει στο 38,93%, ενώ τρί­τος τερ­μα­τί­ζει ο Ντου­ράν, του Ρι­ζο­σπα­στι­κού Κόμ­μα­τος, που ανή­κει στη Δεύ­τε­ρη (Σο­σια­λι­στι­κή) Διε­θνή.

Ο Φρέι έχει υπο­σχε­θεί αγρο­τι­κή με­ταρ­ρύθ­μι­ση. Θέλει να σχη­μα­τί­σει μια με­σαία τάξη μι­κρών καλ­λιερ­γη­τών, προ­κει­μέ­νου να με­τριά­σει ανι­σό­τη­τες και εντά­σεις στον αγρο­τι­κό κόσμο (σ. 24-25). Μη θέ­λο­ντας όμως να τα βάλει με τους με­γα­λο­κτη­μα­τί­ες, αφή­νει την με­ταρ­ρύθ­μι­ση στη μέση, προ­κα­λώ­ντας επι­πλέ­ον ένα κύμα κα­τα­λή­ψε­ων γης από ακτή­μο­νες. Η κα­τά­στα­ση αυτή δι­χά­ζει τη Δεξιά.

Το πρό­γραμ­μα του Φρέι υπό­σχε­ται, επί­σης, βιο­μη­χα­νι­κή ανά­πτυ­ξη. Αυτός είναι ο λόγος που αγρό­τες με­τα­νά­στες φτά­νουν σε ερ­γα­τι­κές πε­ριο­χές στις πό­λεις, φτιά­χνουν πα­ρα­γκου­πό­λεις και ζη­τούν γη και υπο­δο­μές, πε­ρι­μέ­νο­ντας. Μέχρι τότε, ο βιο­μη­χα­νι­κός το­μέ­ας της Χιλής απο­τε­λεί­ται κυ­ρί­ως από μι­κρές και με­σαί­ες επι­χει­ρή­σεις, από 50 μέχρι 200 ερ­γα­ζό­με­νους, και η εισ­ροή συ­ναλ­λάγ­μα­τος (δο­λα­ρί­ου) εξαρ­τά­ται κατά 80% από την εξα­γω­γή χαλ­κού: αυτή η «εξάρ­τη­ση» εξη­γεί και τη ση­μα­σία που απο­κτούν αρ­γό­τε­ρα οι κι­νη­το­ποι­ή­σεις στα ορυ­χεία.

Με­τα­ξύ 1968 και­’69, τέλος, ο Φρέι βρί­σκει απέ­να­ντι ένα ση­μα­ντι­κό κί­νη­μα για τη με­ταρ­ρύθ­μι­ση στην εκ­παί­δευ­ση, που προ­σθέ­τει τη Χιλή στον μαυ­ρο­κόκ­κι­νο χορό του πα­γκό­σμιου ’68. Στο κλίμα και της νι­κη­φό­ρας επα­νά­στα­σης στην Κούβα, το 1965 φτιά­χνε­ται το MIR, το Κί­νη­μα της Επα­να­στα­τι­κής Αρι­στε­ράς, που με­τρά­ει 5.000 μέλη.

Μ’ αυτά και μ’ εκεί­να, τον Σε­πτέμ­βρη του ’70η Δεξιά κα­τε­βαί­νει δια­σπα­σμέ­νη στις προ­ε­δρι­κές εκλο­γές: το πλειο­ψη­φι­κό τμήμα της στη­ρί­ζει τον «ανε­ξάρ­τη­το»  Χόρχε Αλε­σά­ντρι (35,27%), ενώ οι Χρι­στια­νο­δη­μο­κρά­τες ψη­φί­ζουν τον Ρα­ντο­μί­ρο Τό­μιτς (28,11%). Στην απέ­να­ντι όχθη, η Λαϊκή Ενό­τη­τα και ο Αλιέ­ντε κερ­δί­ζουν την πρω­τιά με πε­ρισ­σό­τε­ρες ψή­φους –αν και μι­κρό­τε­ρο πο­σο­στό– από το 1964 (36,61%), και οι πρώην αντί­πα­λοι Ρι­ζο­σπά­στες μπαί­νουν στην κυ­βέρ­νη­ση του Αλιέ­ντε.

Οι διαρ­κείς εγ­γυ­ή­σεις νο­μι­μο­φρο­σύ­νης της Λαϊ­κής Ενό­τη­τας

Αυτός ο εύ­θραυ­στος συ­σχε­τι­σμός είναι το φόντο για μια σει­ράς υπο­χω­ρή­σε­ων και αυ­το­πε­ριο­ρι­σμών της Αρι­στε­ράς, που δεν είναι μόνο στα λόγια. Ξε­κι­νούν ήδη απ’ το πώς τα κόμ­μα­τα της Λαϊ­κής Ενό­τη­τας αντι­λαμ­βά­νο­νται το ρόλο τους: Ο Αλιέ­ντε μιλά για επα­νά­στα­ση, αλλά με ει­ρη­νι­κά μέσα: η μεν κοι­νο­βου­λευ­τι­κή δη­μο­κρα­τία θε­ω­ρεί­ται ότι λει­τουρ­γεί στη Χιλή με τρόπο που εγ­γυά­ται την ανε­κτι­κό­τη­τα, ο δε επαγ­γελ­μα­τι­κός στρα­τός λο­γί­ζε­ται, σε αντί­θε­ση με άλλες χώρες της Λα­τι­νι­κής Αμε­ρι­κής, ως μη πρα­ξι­κο­πη­μα­τι­κή δύ­να­μη. Τα κόμ­μα­τα της Λαϊ­κής Ενό­τη­τας ανα­ζη­τούν έρει­σμα σε μια φράση του Μαρξ από το συ­νέ­δριο της Πρώ­της Διε­θνούς στη Χάγη: «Δεν αρ­νού­μαι», έλεγε εκεί­νος, «ότι υπάρ­χουν έθνη όπως η Αγ­γλία και η Αμε­ρι­κή […] όπου η ερ­γα­τι­κή τάξη θα μπο­ρού­σε να πε­τύ­χει τους σκο­πούς της με ει­ρη­νι­κά μέσα».

Τις μέρες που φτιά­χνει το πρώτο υπουρ­γι­κό συμ­βού­λιο ο Αλιέ­ντε λέει πως η μελ­λο­ντι­κή κυ­βέρ­νη­ση δεν θα είναι σο­σια­λι­στι­κή κυ­βέρ­νη­ση, αλλά «πο­λυ­κομ­μα­τι­κή». Το κυ­βερ­νη­τι­κό πρό­γραμ­μα, πάλι με τα λόγια του Αλιέ­ντε, «αντι­στοι­χού­σε στα συμ­φέ­ρο­ντα όλων εκεί­νων που κερ­δί­ζουν τη ζωή τους από τη δου­λειά: ερ­γα­τών, επαγ­γελ­μα­τιών, τε­χνι­κών, καλ­λι­τε­χνών, δια­νο­ου­μέ­νων, υπαλ­λή­λων […] και μι­κρών και με­σαί­ων επι­χει­ρη­μα­τιών».

Αυτή η πο­λυ-τα­ξι­κό­τη­τα αντα­να­κλά­ται τε­λι­κά στη σύν­θε­ση της νέας κυ­βέρ­νη­σης: μο­λο­νό­τι κορ­μός της είναι το Σο­σια­λι­στι­κό και το Κομ­μου­νι­στι­κό Κόμμα (και μο­λο­νό­τι τά­σεις του πρώ­του είναι σαφώς αρι­στε­ρό­τε­ρα απ’ το δεύ­τε­ρο), οι υπουρ­γοί προ­έρ­χο­νται από τα πιο με­τριο­πα­θή στε­λέ­χη των βα­σι­κών κομ­μά­των, καθώς και από τους δε­ξιό­τε­ρους Ρι­ζο­σπά­στες, το MAPU (χρι­στια­νι­κή Αρι­στε­ρά), τους Σο­σιαλ­δη­μο­κρά­τες, το API (το υπουρ­γείο Οι­κο­νο­μι­κών ανα­λαμ­βά­νει ένας ανε­ξάρ­τη­τος, μάλ­λον ο πιο αρι­στε­ρός στο υπουρ­γι­κό συμ­βού­λιο).

Οι επι­τρο­πές της Λαϊ­κής Ενό­τη­τας δια­λύ­ο­νται. Το κυ­ριό­τε­ρο: το Νο­έμ­βρη του ’70, η κυ­βέρ­νη­ση πα­ρα­χω­ρεί στη Δεξιά το «Νόμο για τις Δη­μο­κρα­τι­κές Εγ­γυ­ή­σεις»: θε­ω­ρώ­ντας ότι εξα­σφα­λί­ζει τη δή­λω­ση πο­λι­τι­κής ου­δε­τε­ρό­τη­τας του στρα­τού και της αστυ­νο­μί­ας, ο νόμος αυτός (που απα­γο­ρεύ­ε­ται να συ­ζη­τιέ­ται δη­μό­σια από τα μέλη των Σο­σια­λι­στών και των Κομ­μου­νι­στών) εγ­γυά­ται στο στρα­τό το ρόλο ρυθ­μι­στή, δια­βε­βαιώ­νει τους ιδιο­κτή­τες ΜΜΕ ότι η κυ­βέρ­νη­ση δεν θα μπλε­χτεί στα πόδια τους, πα­ραι­τεί­ται από πα­ρεμ­βά­σεις στον ιδε­ο­λο­γι­κό ρόλο της εκ­παί­δευ­σης, δε­σμεύ­ε­ται για την ανε­ξαρ­τη­σία των συν­δι­κά­των και απο­δέ­χε­ται ρητά τη συ­νέ­χεια του κρά­τους (του πο­λι­τι­κού συ­στή­μα­τος και του Συ­ντάγ­μα­τος), κα­θη­συ­χά­ζο­ντας τη Δεξιά για τα όρια της και­νού­ριας κυ­βερ­νη­τι­κής πο­λι­τι­κής.

Η κυ­βέρ­νη­ση ως πα­ρά­γο­ντας της τα­ξι­κής πάλης

Οι πα­ρα­χω­ρή­σεις απο­τε­λούν το πλαί­σιο εγ­γυ­ή­σε­ων για την εφαρ­μο­γή ενός κυ­βερ­νη­τι­κού προ­γράμ­μα­τος που ο Αλιέ­ντε δεν έπαψε να απο­κα­λεί επα­να­στα­τι­κό, ορί­ζο­ντας την επα­νά­στα­ση ως δια­δι­κα­σία με­τα­φο­ράς εξου­σί­ας από την αστι­κή στην ερ­γα­τι­κή τάξη (βλ. Régis Debray, Conversations with Allende, NLB 1971). Τον πρώτο χρόνο ο ερ­γα­τι­κός μι­σθός αυ­ξή­θη­κε 38%, ο μι­σθός των υπάλ­λη­λων 120%, η ανερ­γία έπεσε κάτω από το 19% και το ΑΕΠ αυ­ξή­θη­κε κατά 8%. Πολ­λές επι­χει­ρή­σεις εθνι­κο­ποι­ή­θη­καν, στη λει­τουρ­γία άλλων πα­ρε­νέ­βη δρα­στι­κά οι κυ­βέρ­νη­ση, ενώ άλλες πέ­ρα­σαν στα χέρια ερ­γα­τών (για μια λε­πτο­με­ρή απο­τί­μη­ση, βλ. Ian Roxborough, Philip O’ Brien, Jackie Roddick, Chile: The State and Revolution, Palgrave 1977).

Το 1971 πια, οι Χι­λια­νοί βιο­μή­χα­νοι δεν θα έμε­ναν άπρα­γοι:

Εξή­γα­γαν όσο πε­ρισ­σό­τε­ρα κε­φά­λαια μπο­ρού­σαν και δεν επέν­δυαν τί­πο­τα. Σε πολ­λές πε­ρι­πτώ­σεις τα μόνα κε­φά­λαια που επεν­δύ­ο­νταν στη βιο­μη­χα­νία ήταν οι κυ­βερ­νη­τι­κές επι­δο­τή­σεις. Το αυ­ξα­νό­με­νο επί­πε­δο δια­βί­ω­σης της ερ­γα­τι­κής τάξης έφερε αύ­ξη­ση της κα­τα­να­λω­τι­κής ζή­τη­σης και την ανα­με­νό­με­νη μεί­ω­ση της προ­σφο­ράς που εντει­νό­ταν από την συ­στα­τι­κή συσ­σώ­ρευ­ση αγα­θών από τη με­σαία τάξη. Η ατμό­σφαι­ρα της ανε­πάρ­κειας αγα­θών και της ανα­σφά­λειας δια­μόρ­φω­σε τις προ­ϋ­πο­θέ­σεις για την πρώτη αμ­φι­σβή­τη­ση του Αλιέ­ντε από την αστι­κή τάξη. Η στιγ­μή επι­λέ­χθη­κε πολύ προ­σε­κτι­κά. Τον Νο­έμ­βριο του 1971 ο Φι­ντέλ Κά­στρο επι­σκε­πτό­ταν τη Χιλή. Τη δεύ­τε­ρη μέρα της επί­σκε­ψής του έγινε δε­κτός από μία δια­δή­λω­ση: την «Πο­ρεία της Άδειας Κα­τσα­ρό­λας» (σ. 34).
Ολό­κλη­ρο το 1971 ση­μειώ­θη­καν 1.758 απερ­γί­ες και 1.278 ει­σβο­λές σε γη. Μαζί, λοι­πόν, με τις «κα­τσα­ρό­λες», η κυ­βέρ­νη­ση βρέ­θη­κε να απο­λο­γεί­ται στη Δεξιά και για ανι­κα­νό­τη­τα να εγ­γυ­η­θεί τη δη­μό­σια τάξη και την ασφά­λεια της ιδιο­κτη­σί­ας. Η δεξιά αντε­πί­θε­ση θα κλι­μα­κω­νό­ταν την επό­με­νη χρο­νιά:

Τον Μάρ­τιο η αμε­ρι­κά­νι­κη εται­ρεία χαλ­κού Kennecott, της οποί­ας η χι­λια­νή θυ­γα­τρι­κή είχε εθνι­κο­ποι­η­θεί, απαί­τη­σε πα­γκό­σμιο εμπάρ­γκο του Χι­λια­νού χαλ­κού και ο χρι­στια­νο­δη­μο­κρά­της γε­ρου­σια­στής Κάρ­λος Χά­μιλ­τον κα­τέ­θε­σε την πρώτη από μια σειρά προ­τά­σε­ων στο Κο­γκρέ­σο προ­κει­μέ­νου να στα­μα­τή­σουν οι εθνι­κο­ποι­ή­σεις (σ. 42).
Σε πολ­λές πε­ρι­πτώ­σεις, η θέ­σπι­ση ερ­γα­τι­κής συμ­με­το­χής στη διοί­κη­ση επι­χει­ρή­σε­ων ήταν αντάλ­λαγ­μα για τη δια­κο­πή εθνι­κο­ποι­ή­σε­ων. Σε άλλες, η αστυ­νο­μία επε­νέ­βαι­νε για να οριο­θε­τή­σει τη δράση του MIR (σκο­τώ­νο­ντας, τον Μάιο, ένα μέλος του). Η δε δι­κα­στι­κή εξου­σία εμπό­δι­ζε την ανα­δια­νο­μή της γης, με την αστυ­νο­μία να πα­ρεμ­βαί­νει και εδώ, συλ­λαμ­βά­νο­ντας ηγέ­τες των ορ­γα­νώ­σε­ων ακτη­μό­νων.

Η κλι­μά­κω­ση της τα­ξι­κής πάλης (1972-73)

Αυτό συ­νέ­βη τον Ιού­νιο του 1972, φέρ­νο­ντας τους ερ­γά­τες της βιο­μη­χα­νι­κής πε­ριο­χής Cerillos δίπλα στους ακτή­μο­νες. Ήταν η ιδρυ­τι­κή πράξη της πρώ­της «βιο­μη­χα­νι­κής ζώνης» (cordon): τον επό­με­νο μήνα, η πρώτη ανα­κοί­νω­ση της cordon του Cerillos απαι­τού­σε ερ­γα­τι­κό έλεγ­χο στην πα­ρα­γω­γή και αντι­κα­τά­στα­ση του κοι­νο­βου­λί­ου από ερ­γα­τι­κή συ­νέ­λευ­ση. Απο­τέ­λε­σμα, το στα­λι­νι­κό ΚΚ Χιλής, όσο και η δεξιά πτέ­ρυ­γα των Σο­σια­λι­στών (όπου ανήκε ο Αλιέ­ντε), ζή­τη­σαν από τα μέλη τους να μην έχουν σχέ­σεις με τις cordones: η τή­ρη­ση της κοι­νο­βου­λευ­τι­κής νο­μι­μό­τη­τας θε­ω­ρού­νταν όρος προ­κει­μέ­νου η Δεξιά και ο στρα­τός να σε­βα­στούν την κυ­βέρ­νη­ση. Ήδη, όμως, ακρο­δε­ξιοί κα­λού­σαν δη­μό­σια για «στρα­τιω­τι­κές ενέρ­γειες» ενα­ντί­ον του Αλιέ­ντε.

Λί­γους μήνες μετά, η Δεξιά ορ­γά­νω­νε το δικό της «θερμό φθι­νό­πω­ρο». Τον Σε­πτέμ­βρη του ’72 οι κα­τα­στη­μα­τάρ­χες απερ­γού­σαν ενά­ντια στις προ­σπά­θειες της κυ­βέρ­νη­σης να ελέγ­ξει τις τιμές. Στις 10 Οκτώ­βρη ορ­γα­νώ­θη­κε με­γά­λη κι­νη­το­ποί­η­ση ενά­ντια στην κυ­βέρ­νη­ση, με τον Χρι­στια­νο­δη­μο­κρά­τη αντι­πρό­ε­δρο της Χι­λια­νής Ομο­σπον­δί­ας Ερ­γα­ζο­μέ­νων ανά­με­σα στους ομι­λη­τές. Στις 11 Οκτώ­βρη οι οδη­γοί φορ­τη­γών κα­τέ­βαι­ναν επί­σης σε απερ­γία, με πε­ρι­φρού­ρη­ση τη φα­σι­στι­κή ορ­γά­νω­ση «Πα­τρί­δα και Ελευ­θε­ρία», που ξε­κί­νη­σε μια σειρά βί­αιων επι­θέ­σε­ων με­γά­λης κλί­μα­κας, θέ­το­ντας στην Αρι­στε­ρά με πρα­κτι­κό τρόπο ζή­τη­μα ορ­γά­νω­σης της αυ­το­ά­μυ­νάς της. Στις 31 Οκτώ­βρη στις απερ­γί­ες έμπαι­ναν και οι πι­λό­τοι.

Το μπλο­κά­ρι­σμα των με­τα­φο­ρών σή­μα­νε δια­κο­πή της τρο­φο­δο­σί­ας σε τρό­φι­μα, ανταλ­λα­κτι­κά, πρώ­τες ύλες και τη δια­νο­μή τρο­φί­μων – δη­λα­δή κρίση σε όλη τη χώρα. Η πα­ρέμ­βα­ση της ερ­γα­τι­κής τάξης απο­δεί­χτη­κε κα­τα­λυ­τι­κή για να μην πέσει η κυ­βέρ­νη­ση, δεί­χνο­ντας και τα όρια της δια­τα­ξι­κής πο­λι­τι­κής της Λαϊ­κής Ενό­τη­τας:

Στο ερ­γο­στά­σιο γυα­λιού του Cristalerias Chile η ερ­γο­δο­σία πά­γω­σε τους τρα­πε­ζι­κούς λο­γα­ρια­σμούς. Οι ερ­γά­τες απά­ντη­σαν με την ορ­γά­νω­ση ενός συ­στή­μα­τος άμε­σης δια­νο­μής. Όπως εξη­γεί ένας ερ­γά­της «Τώρα που­λά­με απευ­θεί­ας σε συ­νε­ται­ρι­σμούς και σε μι­κρές επι­χει­ρή­σεις που μας πλη­ρώ­νουν σε με­τρη­τά και έτσι μπο­ρού­με να πλη­ρώ­νου­με μι­σθούς χωρίς να χρειά­ζε­ται να κα­τα­φύ­γου­με στις τρά­πε­ζες […] Όταν οι για­τροί ανα­κοί­νω­σαν τη συμ­με­το­χή τους στην απερ­γία στις 17 Οκτω­βρί­ου, σχη­μα­τί­στη­κε μία κοινή επι­τρο­πή των ερ­γα­ζο­μέ­νων στα νο­σο­κο­μεία προ­κει­μέ­νου να δια­τη­ρή­σουν τα νο­σο­κο­μεία σε λει­τουρ­γία (σ. 56).
Στο κλίμα αυτό, στις 3 Νο­εμ­βρί­ου δύο στρα­τη­γοί έμπαι­ναν στην κυ­βέρ­νη­ση Αλιέ­ντε, κι αυτή απα­γό­ρευ­σε τη νυ­χτε­ρι­νή κυ­κλο­φο­ρία, κι­νη­το­ποιώ­ντας την αστυ­νο­μία για την επι­στρο­φή των κα­τει­λημ­μέ­νων ερ­γο­στα­σί­ων στους ιδιο­κτή­τες τους. Τα κόμ­μα­τα της κυ­βέρ­νη­σης, από το MAPU ως το ΚΚ, εκ­θεί­α­ζαν τις ένο­πλες δυ­νά­μεις, από­ψεις που διά­βα­ζε κα­νείς ακόμα και στην εφη­με­ρί­δα του ΜΙR, την Punto Final (σ. 72). Οι αντι­δρά­σεις, από τις τά­ξεις για πα­ρά­δειγ­μα της Χρι­στια­νι­κής Αρι­στε­ράς, ήταν μειο­ψη­φι­κές και πολύ ήπιες: «Η CUT (σ.σ. η γε­νι­κή ομο­σπον­δία ερ­γα­ζο­μέ­νων) και οι cordones είναι πολύ πιο απο­τε­λε­σμα­τι­κές στο δικό τους επί­πε­δο απ’ ό,τι η Λαϊκή Ενό­τη­τα στο πο­λι­τι­κό επί­πε­δο (σ. 74).

Στο κλίμα αυτό, ο υπουρ­γός Προ­ϋ­πο­λο­γι­σμού Μίλας, από το ΚΚ Χιλής, ανα­κοί­νω­νε στις αρχές του ’73 την επι­στρο­φή 123 ερ­γο­στα­σί­ων στους ιδιο­κτή­τες τους, προ­κα­λώ­ντας κύμα αντι­δρά­σε­ων από τις cordones, που πλέον αγκά­λια­ζαν ολό­κλη­ρη τη χώρα. Οι κι­νη­το­ποι­ή­σεις στα­μά­τη­σαν ενό­ψει εκλο­γών για το Κο­γκρέ­σο, όπου η Λαϊκή Ενό­τη­τα έβγαι­νε ενι­σχυ­μέ­νη. Το σχέ­διο Μίλας απο­σύρ­θη­κε, οι στρα­τη­γοί έφυ­γαν από την κυ­βέρ­νη­ση και ο Αλιέ­ντε ανα­κοί­νω­νε σε διάγ­γελ­μα 43 νέες εθνι­κο­ποι­ή­σεις. Όμως, τον Απρί­λη του ’73, η άρ­νη­ση της κυ­βέρ­νη­σης να αυ­ξή­σει τους μι­σθούς για τους ερ­γά­τες στο με­γα­λύ­τε­ρο ορυ­χείο χαλ­κού του κό­σμου, το El Teniente, είχε ως απο­τέ­λε­σμα μια ιστο­ρι­κή απερ­γία, που η Αρι­στε­ρά κα­τήγ­γει­λε για «οι­κο­νο­μι­σμό», η Δεξιά αγκά­λια­σε για προ­φα­νείς λό­γους, ενώ MIR και cordones απο­κό­πη­καν, βλέ­πο­ντας την κυ­βέρ­νη­ση να μειώ­νει τις με­τα­ξύ τους απο­στά­σεις.

Η πρα­ξι­κο­πη­μα­τι­κή κλίση της Δε­ξιάς, η αμη­χα­νία της Αρι­στε­ράς, ο Πι­νο­σέτ υπουρ­γός της κυ­βέρ­νη­σης Αλιέ­ντε

Πόσο αδιά­φο­ρες ήταν ωστό­σο για τη Δεξιά οι εγ­γυ­ή­σεις νο­μι­μο­φρο­σύ­νης της κυ­βέρ­νη­σης, το είδαν όλοι τον Ιού­νιο του 1973, όταν ο συ­νταγ­μα­τάρ­χης Σου­πέρ επι­χεί­ρη­σε πρα­ξι­κό­πη­μα. Η απά­ντη­ση της ερ­γα­τι­κής τάξης, των ακτη­μό­νων, της νε­ο­λαί­ας και των δη­μο­σί­ων υπαλ­λή­λων, που σε αρ­κε­τές πε­ρι­πτώ­σεις βρέ­θη­καν μαζί στις cordones, ήταν αστρα­πιαία: ερ­γο­στά­σια και νο­σο­κο­μεία κα­τα­λή­φθη­καν από επι­τρο­πές, ερ­γα­ζό­με­νοι προ­χώ­ρη­σαν σε επί­τα­ξη φορ­τη­γών για να ακυ­ρώ­σουν την απερ­γία των οδη­γών τους, και το MIR, μαζί με MAPU και Σο­σια­λι­στές, κα­λού­σαν για υπε­ρά­σπι­ση της κυ­βέρ­νη­σης με το όπλο στο χέρι.

Μπρο­στά στην κα­τά­στα­ση αυτή, ο Αλιέ­ντε θα κη­ρύ­ξει και πάλι κα­τά­στα­ση έκτα­κτης ανά­γκης, δί­νο­ντας υπε­ρε­ξου­σί­ες στο στρα­τό, και κά­νο­ντας, τον Αύ­γου­στο του 1973 υπουρ­γό Εσω­τε­ρι­κών …τον Αου­γκού­στο Πι­νο­σέτ. Στο απο­κο­ρύ­φω­μα της κι­νη­το­ποί­η­σής της, η Αρι­στε­ρά δεν θα κι­νη­θεί προς τη ρήξη, δη­λα­δή την οι­κο­δό­μη­ση της αντι-εξου­σί­ας των cordones, των συν­δι­κά­των, των επι­τρο­πών γει­το­νιάς, των επι­τρο­πών προ­μη­θειών, των κα­τα­λή­ψε­ων ακτη­μό­νων (σ. 127).

Ως προς αυτό, το MIR ήταν μέρος του προ­βλή­μα­τος: «Αντί να υπο­στη­ρί­ζει ότι τα όρια [των cordones] πρέ­πει να επε­κτα­θούν για να γί­νουν η εστία μιας εναλ­λα­κτι­κής εξου­σί­ας (όπως υπο­στή­ρι­ζαν με­ρι­κά τμή­μα­τα αρι­στε­ρών σο­σια­λι­στών), δέ­χθη­κε να τα πε­ριο­ρί­ζει σε ένα συν­δι­κα­λι­στι­κό ρόλο, πι­στεύ­ο­ντας ότι τα κα­θή­κο­ντα της στρα­τιω­τι­κής προ­ε­τοι­μα­σί­ας ανή­κουν ξε­κά­θα­ρα στο κόμμα, δη­λα­δή στο ίδιο […] Συ­νο­λι­κά η στρα­τη­γι­κή του MIR σή­μαι­νε να προ­ε­τοι­μά­ζε­ται για υπο­θε­τι­κά μελ­λο­ντι­κά κα­θή­κο­ντα σε βάρος των ση­με­ρι­νών κα­θη­κό­ντων» (βλ. Ντα­νιέλ Μπεν­σα­ΐντ, Η επα­να­στα­τι­κή στρα­τη­γι­κή σή­με­ρα, μτφρ.: Νίκος Ταμ­βα­κλής, Πρω­το­πο­ρια­κή Βι­βλιο­θή­κη 2015, σ. 74-5).

***

Ο Αλιέ­ντε πλή­ρω­σε το πρα­ξι­κό­πη­μα με τη ζωή του, όπως 30.000 Χι­λια­νοί μόνο στον πρώτο χρόνο της νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρης δι­κτα­το­ρί­ας που επαί­νε­σε ο δυ­τι­κός αστι­κός κό­σμος. Το σκο­τά­δι κρά­τη­σε πολύ για τη Χιλή: ως το ’98 ο Πι­νο­σέτ ήταν αρ­χη­γός του στρα­τού. Μέχρι πολύ πρό­σφα­τα, εξάλ­λου, το εκλο­γι­κό σύ­στη­μα ευ­νο­ού­σε σκαν­δα­λω­δώς τους πο­λι­τι­κούς επι­γό­νους της χού­ντας. Τί­πο­τα απ’ αυτά, λοι­πόν, δεν είναι παλιά ιστο­ρία – κι αυτό δεν αφορά μόνο τη Χιλή. Ο χι­λια­νός «δη­μο­κρα­τι­κός δρό­μος» για τον σο­σια­λι­σμό ταύ­τι­σε τη δη­μο­κρα­τία, όχι με την κί­νη­ση των πολ­λών, αλλά με μια πο­λι­τι­κή «συ­νεν­νό­η­σης με τις κο­ρυ­φές», απο­κλει­στι­κά ή κυ­ρί­ως δια­μέ­σου του κρά­τους. Η πο­λι­τι­κή αυτή κάθε άλλο παρά εγ­γυ­ή­θη­κε τη συμ­μόρ­φω­σή της Δε­ξιάς, του στρα­τού και του διε­θνούς πα­ρά­γο­ντα στο συ­νταγ­μα­τι­κό/κοι­νο­βου­λευ­τι­κό δη­μο­κρα­τι­κό πλαί­σιο. Αντί­θε­τα, απαί­τη­σε πα­ρα­χω­ρή­σεις πολύ με­γα­λύ­τε­ρες από της άλλης πλευ­ράς, και πε­ριό­ρι­σε την κυ­βερ­νώ­σα Αρι­στε­ρά να χρη­σι­μο­ποιεί τον κρα­τι­κό μη­χα­νι­σμό προ­κει­μέ­νου να κρατά στα επι­τρε­πτά όρια τις απαι­τή­σεις του κό­σμου που την έφερε στην κυ­βέρ­νη­ση. Σαν κάτι μας θυ­μί­ζει.

//rproject.gr