Η κρίση στην Τουρκία

Η  οικονομική κρίση στην Τουρκία έχει στοιχεία «ντε-ζα-βού» της αντίστοιχης του καλοκαιριού του 2018. Όπως και τότε, αφορά εξελίξεις που αγγίζουν το διεθνή καπιταλισμό και θίγουν ιδιαιτέρως τις λεγόμενες «αναπτυσσόμενες οικονομίες». Όπως και τότε, ο «καταλύτης» της επιδείνωσης μιας τάσης που ήταν σε εξέλιξη, είναι πολιτικός.

Με­γά­λο τμήμα της πα­γκό­σμιας οι­κο­νο­μί­ας βρί­σκε­ται αντι­μέ­τω­πο με την αύ­ξη­ση του πλη­θω­ρι­σμού (κρίση στην ενέρ­γεια, ανα­τι­μή­σεις τρο­φί­μων, «συμ­φό­ρη­ση» στις διε­θνείς αλυ­σί­δες που δη­μιουρ­γεί κρίση προ­σφο­ράς). 

Πάνος Πέτρου |

Πα­ράλ­λη­λα, το τέλος της «πο­σο­τι­κής χα­λά­ρω­σης» ή έστω και η εξαγ­γε­λία του επερ­χό­με­νου τέ­λους του, αυ­ξά­νει τις πιέ­σεις στις «ανα­πτυσ­σό­με­νες» οι­κο­νο­μί­ες.

Το πρό­βλη­μα των «ανα­πτυσ­σό­με­νων» οι­κο­νο­μιών

Το 2018, οι σχε­τι­κές συ­ζη­τή­σεις στην ΕΚΤ και η στα­δια­κή αλ­λα­γή πλεύ­σης της FED είχε πυ­ρο­δο­τή­σει αντί­στοι­χα προ­βλή­μα­τα, καθώς το χρήμα που είχε κα­τευ­θυν­θεί σε δά­νεια κι επεν­δύ­σεις στις «ανα­δυό­με­νες» οι­κο­νο­μί­ες (όταν τα πε­ρι­θώ­ρια κέρ­δους εκεί ήταν με­γα­λύ­τε­ρα), επέ­στρε­φε στην ασφά­λεια των ΗΠΑ (και δευ­τε­ρευό­ντως της ΕΕ). Η ενί­σχυ­ση του δο­λα­ρί­ου δη­μιουρ­γεί πά­ντο­τε προ­βλή­μα­τα στις «ανα­πτυσ­σό­με­νες», που αντι­με­τω­πί­ζουν και έξοδο κε­φα­λαί­ων αλλά και αυ­ξη­μέ­νες δυ­σκο­λί­ες των χρεών τους (σε δο­λά­ριο). Τότε, η κρίση στην Τουρ­κία συ­νέ­πι­πτε με εκεί­νη στη Βρα­ζι­λία, τις δυ­σκο­λί­ες στην Ινδία, την Αρ­γε­ντι­νή, τη Νότιο Αφρι­κή κ.ο.κ.

Σή­με­ρα βρι­σκό­μα­στε σε ένα πα­ρό­μοιο «φεγ­γά­ρι», με την FED να προ­α­ναγ­γέ­λει τη στα­δια­κή απο­κλι­μά­κω­ση των πο­λι­τι­κών «φτη­νής πί­στω­σης» που εφάρ­μο­σε στη διάρ­κεια της παν­δη­μί­ας και την ΕΚΤ να συ­ζη­τά επί­σης την επι­στρο­φή στην «κα­νο­νι­κό­τη­τα». Η Τουρ­κία αντι­με­τω­πί­ζει και πάλι προ­βλή­μα­τα στη συ­γκυ­ρία που αντί­στοι­χες ανα­τα­ρά­ξεις απα­σχο­λούν το Πα­κι­στάν, ενώ στους Financial Times γί­νε­ται λόγος για «ανταρ­σία των επεν­δυ­τών» και σε Βρα­ζι­λία και Νότια Αφρι­κή.

Η Τουρ­κία απο­τε­λεί μια από τις κα­τε­ξο­χήν εκτε­θει­μέ­νες χώρες σε αυτές τις πιέ­σεις στο νό­μι­σμά της. Εξαρ­τά­ται συ­ντρι­πτι­κά από τις ει­σα­γω­γές για τις ενερ­γεια­κές της ανά­γκες, ένα 70% των ει­σα­γω­γών πρώ­των υλών και προ­ϊ­ό­ντων αφορά τη λει­τουρ­γία του ση­μα­ντι­κού κα­τα­σκευα­στι­κού της τομέα, ενώ οι τρά­πε­ζες αλλά και πολ­λές επι­χει­ρή­σεις έχουν συσ­σω­ρευ­μέ­να με­γά­λα χρέη σε δο­λά­ρια και ευρώ.

Πει­θαρ­χι­κή επί­θε­ση των «αγο­ρών»

Αυτά απο­τε­λούν τη βάση της κρί­σης, αλλά η δρα­μα­τι­κή επι­τά­χυν­σή της με τη ρα­γδαία κα­τάρ­ρευ­ση της τουρ­κι­κής λίρας, είχε πάντα «κα­τα­λύ­τη». Το 2018, ήταν οι «πο­λε­μι­κές» ενέρ­γειες του Τραμπ, με την επι­βο­λή υψη­λών δα­σμών σε αλου­μί­νιο και χά­λυ­βα, αλλά και την επι­βο­λή κυ­ρώ­σε­ων (υπό το πρό­σχη­μα τότε της κρά­τη­σης του πά­στο­ρα Μπράν­σον), που πυ­ρο­δό­τη­σαν την κα­τάρ­ρευ­ση της λίρας. Σή­με­ρα ήταν η ανα­κοί­νω­ση του Ερ­ντο­γάν ότι δεν σκο­πεύ­ει να πα­ρεκ­κλί­νει από την πο­λι­τι­κή χα­μη­λών επι­το­κί­ων που προ­κά­λε­σε μια «επί­θε­ση» στο τουρ­κι­κό νό­μι­σμα.

Ενώ μια σειρά από Κε­ντρι­κές Τρά­πε­ζες ακο­λου­θούν την αστι­κή «ορ­θο­δο­ξία» και είτε αυ­ξά­νουν τα επι­τό­κια δα­νει­σμού είτε δε­σμεύ­ο­νται στην προ­σε­χή αύ­ξη­σή τους, ο Ερ­ντο­γάν επι­μέ­νει στην εχθρό­τη­τά του απέ­να­ντι στα υψηλά επι­τό­κια (που έχει χα­ρα­κτη­ρί­σει «γο­νείς όλων των δει­νών») και στην άποψη ότι η «ετε­ρό­δο­ξη» πο­λι­τι­κή του θα οδη­γή­σει σε «τό­νω­ση των εξα­γω­γών, ανά­πτυ­ξη και θέ­σεις ερ­γα­σί­ας». Αυτή η άποψη και το γε­γο­νός ότι την επι­βά­λει στην Κε­ντρι­κή Τρά­πε­ζα είναι που προ­κα­λεί την «ιερή οργή» των mainstream οι­κο­νο­μο­λο­γού­ντων. Οι Financial Times, κα­τα­γρά­φο­ντας τις αι­τί­ες της κρί­σης, το είπαν με ωμή ει­λι­κρί­νεια: «Τρί­τον, και ίσως το πιο ση­μα­ντι­κό, είναι το τί­μη­μα που κα­λού­νται να πλη­ρώ­σουν οι ανα­δυό­με­νες οι­κο­νο­μί­ες όταν επι­λέ­γουν λαϊ­κι­στι­κές, με­ρι­κές φορές απρό­βλε­πτες κυ­βερ­νή­σεις με χα­λα­ρή προ­σέγ­γι­ση στη δη­μο­σιο­νο­μι­κή δα­πά­νη». Είναι μια πα­ρα­δο­χή ότι οι «αγο­ρές» επι­χει­ρούν να πει­θαρ­χή­σουν ό,τι πα­ρεκ­κλί­νει από τα θέ­σφα­τά τους. Σε με­γά­λο μέρος της διε­θνούς αρ­θρο­γρα­φί­ας άλ­λω­στε, πα­ρου­σιά­ζε­ται μια ει­κό­να «πα­ρά­δο­ξης» κρί­σης, που δεν έχει -τά­χα- καμία σο­βα­ρή οι­κο­νο­μι­κή βάση, πέρα από τα «κα­πρί­τσια του Ερ­ντο­γάν» που «δη­μιουρ­γεί την κρίση μόνος του». Πίσω από τις «αντιαυ­ταρ­χι­κές» ευαι­σθη­σί­ες για την δυ­να­τό­τη­τα ενός πα­νί­σχυ­ρου προ­έ­δρου να αντι­κα­θι­στά ηγε­σί­ες στην Κε­ντρι­κή Τρά­πε­ζα, κρύ­βε­ται η αλ­λερ­γία τους απέ­να­ντι στη δυ­να­τό­τη­τα μιας (εκλεγ­μέ­νης πα­ρε­μπι­πτό­ντως) πο­λι­τι­κής ηγε­σί­ας να κα­τα­στρα­τη­γεί την ιερή και όσια «ανε­ξαρ­τη­σία» των με­γα­λο­τρα­πε­ζι­τών.

Κα­πι­τα­λι­στι­κά αδιέ­ξο­δα

Είναι εξαι­ρε­τι­κά αμ­φί­βο­λο αν μια κα­πι­τα­λι­στι­κή οι­κο­νο­μία μπο­ρεί να «αντέ­ξει» τον κλυ­δω­νι­σμό της στρα­τη­γι­κής Ερ­ντο­γάν. Οι εναλ­λα­κτι­κές επι­λο­γές που έχουν πε­ρι­γρα­φεί για να ανα­κο­πεί η κα­τάρ­ρευ­ση της λίρας είναι οι εξής:

Η «ορ­θό­δο­ξη» πε­πα­τη­μέ­νη και η αύ­ξη­ση των επι­το­κί­ων (με στόχο την  προ­σέλ­κυ­ση επεν­δυ­τών που θα βγά­λουν κέρ­δος), η οποία ασφα­λώς συ­νο­δεύ­ε­ται από λι­τό­τη­τα για την εξυ­πη­ρέ­τη­ση του χρέ­ους, ή (στο ίδιο μο­τί­βο της «διε­θνούς πε­πα­τη­μέ­νης») η προ­σφυ­γή στα γε­ρά­κια του Διε­θνούς Νο­μι­σμα­τι­κού Τα­μεί­ου. Είναι οι αστι­κές λύ­σεις για τις οποί­ες πιέ­ζουν ασφυ­κτι­κά οι «αγο­ρές» και τα φε­ρέ­φω­νά τους.

Η πώ­λη­ση απο­θε­μα­τι­κών ξένου συ­ναλ­λάγ­μα­τος, που δεν απο­τε­λεί λύση για την Τουρ­κία, καθώς δια­θέ­τει εξαι­ρε­τι­κά πε­ριο­ρι­σμέ­να τέ­τοια απο­θε­μα­τι­κά.

Η επι­βο­λή ελέγ­χου στις ροές κε­φα­λαί­ων, που θα οδη­γή­σει σε «απο­κλει­σμό» της Τουρ­κί­ας από το διε­θνές χρη­μα­το­πι­στω­τι­κό σύ­στη­μα.

Προς το παρόν, η τουρ­κι­κή κυ­βέρ­νη­ση απο­φεύ­γει όλες τις επι­λο­γές, δεί­χνο­ντας εμπι­στο­σύ­νη στις τρά­πε­ζές της (που φέ­ρο­νται να είναι σε καλή κα­τά­στα­ση και με δια­θέ­σι­μα απο­θέ­μα­τα) και επι­μέ­νο­ντας ότι θα αντέ­ξει. Δεν έχει άδικο ο Ερ­ντο­γάν όταν κα­ταγ­γέ­λει τους «βα­ρώ­νους τους χρή­μα­τος». Ωστό­σο ο «πό­λε­μος για την οι­κο­νο­μι­κή ανε­ξαρ­τη­σία» συ­νο­δεύ­ε­ται από προ­τά­σεις του τύπου «να τρώτε λι­γό­τε­ρο κρέας» ή «να αγο­ρά­ζε­τε λι­γό­τε­ρες ντο­μά­τες» στα ερ­γα­τι­κά και λαϊκά στρώ­μα­τα που πλη­ρώ­νουν πιο σκλη­ρά από όλους τις συ­νέ­πειες του πλη­θω­ρι­σμού και της υπο­τί­μη­σης. Η συ­ντα­γή μιας «εθνι­κά πε­ρή­φα­νης λι­τό­τη­τας» δύ­σκο­λα θα επα­να­συ­σπει­ρώ­σει την κοι­νω­νι­κή βάση του ΑΚΡ, που φθεί­ρε­ται και συσ­σω­ρεύ­ει ρωγ­μές όλα τα τε­λευ­ταία χρό­νια. Ασφα­λώς, όπως ση­μειώ­νει το Foreign Policy, σε άρθρο για «την πιο δύ­σκο­λη δο­κι­μα­σία στη ζωή του», «ένας σι­δε­ρέ­νιος νόμος της επο­χής του ΑΚΡ είναι πάντα το να μη ξε­γρά­φει κα­νείς εύ­κο­λα τον Ερ­ντο­γάν».

Πο­λι­τι­κό ζή­τη­μα

Το γε­γο­νός ότι ασχο­λή­θη­κε εκτε­τα­μέ­να με την τρέ­χου­σα κρίση το συ­γκε­κρι­μέ­νο πε­ριο­δι­κό, που απο­τε­λεί αμε­ρι­κα­νι­κό θινκ τανκ στη γε­ω­στρα­τη­γι­κή κι όχι στην οι­κο­νο­μία, είναι απο­κα­λυ­πτι­κό και για την άλλη διά­στα­ση των όσων εξε­λίσ­σο­νται γύρω από την κρίση της τουρ­κι­κής οι­κο­νο­μί­ας. Μετά βίας κρύ­βε­ται το ότι έχει ξε­σπά­σει μια αμι­γώς πο­λι­τι­κή αντι­πα­ρά­θε­ση, όπου τα οι­κο­νο­μι­κά προ­βλή­μα­τα είναι απλώς αφορ­μή ή ευ­και­ρία για επι­τά­χυν­ση άλλων εξε­λί­ξε­ων.

Αυτό είναι εμ­φα­νές στο εσω­τε­ρι­κό. Όπου ο ηγέ­της της αξιω­μα­τι­κής αντι­πο­λί­τευ­σης, δη­λώ­νει ότι η αύ­ξη­ση των επι­το­κί­ων «μπο­ρεί να βοη­θή­σει, αλλά δεν λύνει το οι­κο­νο­μι­κό πρό­βλη­μα», για να κα­τα­λή­ξει ότι η απά­ντη­ση βρί­σκε­ται «στην πο­λι­τι­κή αλ­λα­γή». Αλλά ισχύ­ει και για το εξω­τε­ρι­κό, όπου η ανα­ζή­τη­ση οι­κο­νο­μι­κής στή­ρι­ξης (η άλλη εναλ­λα­κτι­κή που μένει στο τρα­πέ­ζι), συν­δέ­ε­ται ανα­πό­φευ­κτα με τη πίεση στο κα­θε­στώς Ερ­ντο­γάν να «επι­στρέ­ψει στο μα­ντρί».

Τους τε­λευ­ταί­ους μήνες, ο Τούρ­κος πρό­ε­δρος έχει επι­δο­θεί σε ένα μπα­ράζ επα­φών και ενερ­γειών για απο­κα­τά­στα­ση σχέ­σε­ων. Αλλά το Foreign Policy -στη λεπτή γραμ­μή με­τα­ξύ εκτί­μη­σης και χά­ρα­ξης γραμ­μής- προ­τεί­νει «μικρό κα­λά­θι»:

-Τα βή­μα­τα επα­να­προ­σέγ­γι­σης με το Κρά­τος του Ισ­ρα­ήλ είναι πάντα υπο­νο­μευ­μέ­να από τις επι­λο­γές της τουρ­κι­κής εξω­τε­ρι­κής πο­λι­τι­κής στο πα­λαι­στι­νια­κό, ενώ το Ισ­ρα­ήλ «δεν έχει πια λόγο να κάνει πα­ρα­χω­ρή­σεις στην Τουρ­κία» (σε μια πλήρη αντι­στρο­φή των συν­θη­κών του 20ού αιώνα, όπου το Ισ­ρα­ήλ στη­ρι­ζό­ταν προ­νο­μια­κά σε Τουρ­κία-Ιράν, ως αντί­βα­ρο στα αρα­βι­κά κράτη, σή­με­ρα το Ισ­ρα­ήλ χτί­ζει δε­σμούς με αρα­βι­κές κυ­βερ­νή­σεις, ενώ Ιράν-Τουρ­κία «υιο­θε­τούν» την Πα­λαι­στι­νια­κή Υπό­θε­ση).

-Οι επα­φές με την Αί­γυ­πτο, δια­φη­μί­στη­καν ιδιαί­τε­ρα από τον Ερ­ντο­γάν, αλλά «ο Πρό­ε­δρος Σίσι ιε­ραρ­χεί ψηλά την ει­δι­κή σχέση με την Ελ­λά­δα και την Κύπρο, που υπε­ρα­σπί­ζο­νται τις θέ­σεις του μέσα στο πλαί­σιο της  ΕΕ» (μια κομψή αλλά ακρι­βής πε­ρι­γρα­φή αυτού που έχου­με ξα­να­γρά­ψει στο πα­ρελ­θόν για το ρόλο της Ελ­λά­δας ως υπε­ρα­σπί­στριας της σι­δη­ρό­φρα­κτης δι­κτα­το­ρί­ας απέ­να­ντι στις έστω δει­λές «δη­μο­κρα­τι­κές ανη­συ­χί­ες» που δια­τυ­πώ­νο­νται στην Ευ­ρώ­πη).

-Τη συ­νο­μι­λία Ερ­ντο­γάν-Μπάι­ντεν και κυ­ρί­ως η διε­ρεύ­νη­ση εναλ­λα­κτι­κών λύ­σε­ων στα εξο­πλι­στι­κά (για πα­ραγ­γε­λί­ες F-16 κλπ), δια­δέ­χτη­κε ένα σχε­τι­κό «φρένο» από τον Αμε­ρι­κα­νό Πρό­ε­δρο, που δή­λω­σε ότι τέ­τοιες αλ­λα­γές απαι­τούν μα­κρές δια­δι­κα­σί­ες, «πα­ρα­πέ­μπο­ντας έμ­με­σα στο Κο­γκρέ­σο, όπου είναι γνω­στό το αντι­τουρ­κι­κό αί­σθη­μα». Να υπεν­θυ­μί­σου­με εδώ ότι τα «πο­λε­μι­κά μέτρα» Τραμπ πα­ρα­μέ­νουν σε ισχύ και λει­τουρ­γούν σω­ρευ­τι­κά, ενώ μέσα στο 2021 ενερ­γο­ποι­ή­θη­καν και άλλες αμε­ρι­κα­νι­κές κυ­ρώ­σεις.

-Το άρθρο υπεν­θυ­μί­ζει επί­σης ότι η ΕΕ έχει υπο­βά­λει την Τουρ­κία σε «κα­θε­στώς κυ­ρώ­σε­ων» και υπο­γραμ­μί­ζει τη ση­μα­σία που έχει μια συν­θή­κη όπου οι Βρυ­ξέλ­λες βρί­σκο­νται μό­νι­μα «με το δά­χτυ­λο στη σκαν­δά­λη». Μια πιο ακρι­βής πε­ρι­γρα­φή της πραγ­μα­τι­κό­τη­τας από τις εθνι­κι­στι­κές κραυ­γές για «εν­δο­τι­κό­τη­τα» που συ­νη­θί­ζουν να εκτο­ξεύ­ουν τα ελ­λη­νι­κά ΜΜΕ όσο αυτές οι κυ­ρώ­σεις δεν πυ­ρο­δο­τού­νται.

Όλες αυτές οι δυ­νά­μεις, είναι λο­γι­κό σή­με­ρα να αξιο­ποιούν τις οι­κο­νο­μι­κές δυ­σκο­λί­ες της Τουρ­κί­ας στο να εγεί­ρουν απαι­τή­σεις κατά τα «ανοίγ­μα­τά» της προς ανα­ζή­τη­ση ερει­σμά­των. Μαζί το φόβο της με­τά­δο­σης της κρί­σης (βλ. έκ­θε­ση ευ­ρω­παϊ­κών τρα­πε­ζών σε χρε­ο­κο­πί­ες στην Τουρ­κία), αναμ­φί­βο­λα θα παί­ξουν ρόλο και τα γε­ω­πο­λι­τι­κά κί­νη­τρα. Είτε με σκλη­ρή γραμ­μή και στόχο την πτώση του Ερ­ντο­γάν, είτε απο­σπώ­ντας μέ­γι­στες πα­ρα­χω­ρή­σεις ως αντί­τι­μο για την επι­βί­ω­σή του. Όσον αφορά τη δεύ­τε­ρη εκ­δο­χή, θα έχει τε­ρά­στιο εν­δια­φέ­ρον η επί­σκε­ψη του πρί­γκη­πα των Ηνω­μέ­νων Αρα­βι­κών Εμι­ρά­των στην Άγκυ­ρα, λίγες μέρες αφό­του δη­μο­σιεύ­τη­κε η πρό­θε­ση του Άμπου Ντά­μπι να στη­ρί­ξει οι­κο­νο­μι­κά την τουρ­κι­κή οι­κο­νο­μία. Το 2018, είχε πα­ρέμ­βει οι­κο­νο­μι­κά το Κατάρ, ως αντα­πό­δο­ση στην τουρ­κι­κή στή­ρι­ξη κατά τον οι­κο­νο­μι­κό απο­κλει­σμό του από τους Σα­ούντ και τους συμ­μά­χους τους. Η ση­με­ρι­νή ενερ­γο­ποί­η­ση των ΗΑΕ, βα­σι­κή δύ­να­μη στον «αντι­τουρ­κι­κό» άξονα και σε αντι­πα­ρά­θε­ση με την Άγκυ­ρα σχε­δόν σε κάθε γωνιά του αρα­βο­μου­σουλ­μα­νι­κού κό­σμου, σί­γου­ρα δεν γί­νε­ται για να κά­νουν το καλό και να το ρί­ξουν στο γυαλό.

Ελ­λά­δα

Στον ελ­λη­νι­κό Τύπο, η τυ­πι­κή τρο­μο­λα­γνεία «για εξα­γω­γή της κρί­σης στο Αι­γαίο» (η γνω­στή εθνι­κή οπτι­κή όπου ό,τι κι αν συμ­βαί­νει στην Τουρ­κία, καλό, κακό, οι­κο­νο­μι­κό, γε­ω­πο­λι­τι­κό, εκλο­γι­κό, κοι­νω­νι­κό, πρέ­πει να ση­μά­νει «εθνι­κό συ­να­γερ­μό») συ­νυ­πάρ­χει με μια όχι-και-τό­σο-κρυμ­μέ­νη χαι­ρε­κα­κία. Η «κα­τάρ­ρευ­ση της Τουρ­κί­ας» είναι άλ­λω­στε μια δια­χρο­νι­κή εθνι­κι­στι­κή φα­ντα­σί­ω­ση, που επι­χει­ρεί να πεί­σει ότι «τώρα τους έχου­με» για να πιέ­σει για μια επι­θε­τι­κή πο­λι­τι­κή. Το πρό­βλη­μα γί­νε­ται σο­βα­ρό­τε­ρο γιατί η επί­ση­μη κρα­τι­κή ελ­λη­νι­κή στρα­τη­γι­κή τα τε­λευ­ταία 10 πε­ρί­που χρό­νια δια­κα­τέ­χε­ται από μια πιο εκλε­πτυσ­σμέ­νη εκ­δο­χή αυτού του δόγ­μα­τος και πα­ρό­μοιων πόθων.

Είναι υπό­θε­ση των ερ­γα­ζό­με­νων και των φτω­χών στην Τουρ­κία να αγω­νι­στούν για να μην πλη­ρώ­σουν την κρίση και να συ­γκρο­τή­σουν μια αρι­στε­ρή-ερ­γα­τι­κή εναλ­λα­κτι­κή στον ερ­ντο­γα­νι­σμό. Η υπό­θε­ση αυτών των αν­θρώ­πων δεν έχει καμία σχέση με όσους εκτός Τουρ­κί­ας επι­διώ­κουν μια ανα­τρο­πή ή αλ­λα­γή πλεύ­σης του Ερ­ντο­γάν «κά­νο­ντας την οι­κο­νο­μία να ουρ­λιά­ξει».

/rproject.gr