Με τον σχηματισμό της νέας Ευρωπαϊκή Επιτροπής, δημιουργήθηκε για πρώτη φορά ένα ξεχωριστό χαρτοφυλάκιο, αυτό του Επιτρόπου Ενέργειας και Κατοικίας, που έχει αποστολή «να υποστηρίξει τα Κράτη-Μέλη να αντιμετωπίσουν τις βασικές αιτίες των προβλημάτων προσφοράς κατοικίας και να απελευθερώσει δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις για την προσιτή και βιώσιμη κατοικία». Προσιτή θεωρείται μια κατοικία για ένα νοικοκυριό όταν το κόστος της είναι χαμηλότερο από το 30% του ενεργού εισοδήματος ενός νοικοκυριού.
Νίκος Βράντσης
Οι στόχοι αυτοί προβλέπεται να επιτευχθούν μέσα από το πρώτο Ευρωπαϊκό Σχέδιο Προσιτής Κατοικίας (υπό τη Γενική Διεύθυνση Απασχόλησης, Κοινωνικών Υποθέσεων και Ένταξης) και τη νέα Στρατηγική για την Κατασκευή Κατοικιών (υπό τη Γενική Διεύθυνση Εσωτερικής Αγοράς, Βιομηχανίας, Επιχειρηματικότητας, καθώς και τη Γενική Διεύθυνση Έρευνας και Καινοτομίας).
Στα τέλη του 2024 δημοσιεύθηκαν από τη Γενική Διεύθυνση Απασχόλησης, Κοινωνικών Υποθέσεων και Ένταξης, τα προπαρασκευαστικά έγγραφα του Σχεδίου. Οι διαπιστώσεις των εγγράφων είναι σωστές. Αναγνωρίζεται ότι η πρόσβαση σε προσιτή κατοικία έχει μειωθεί δραματικά την τελευταία δεκαετία τόσο για εν δυνάμει αγοραστές όσο και για ενοικιαστ(ρι)ες, λόγω της μεγάλης διαφοράς ανάμεσα στο κόστος κατοικίας, που δεν έχει σταματήσει να αυξάνεται, και τους μισθούς που παραμένουν στάσιμοι ή μειώνονται.
Ωστόσο η σωστή διάγνωση που εντοπίζεται στο Σχέδιο δεν οδηγεί στην αναμενόμενη λύση. Το Σχέδιο περιλαμβάνει προτάσεις για την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ εθνικών, περιφερειακών και δημοτικών αρχών και ιδιωτικού τομέα σε ζητήματα όπως:
-η χαρτογράφηση των αναγκών επενδύσεων και των εμποδίων τόσο από την πλευρά της ζήτησης όσο και της προσφοράς,
-η ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών,
-η οργάνωση μιας ετήσιας ευρωπαϊκής συνόδου κορυφής για την κατοικία,
-η υποστήριξη των δημόσιων αρχών στον σχεδιασμό και την υλοποίηση μεταρρυθμίσεων με στόχο την προσφορά προσιτής και βιώσιμης κατοικίας,
-η παρακολούθηση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων και των συνεπειών της στην προσιτότητα,
-η εκτίμηση για το πώς τα δημοσιονομικά μέτρα επηρεάζουν την προσιτότητα της κατοικίας,
-η παροχή καθοδήγησης στα Κράτη-Μέλη σχετικά με την υποστήριξη της κατασκευής προσιτών κατοικιών μέσω διαδικασιών αδειοδότησης, πολεοδομικού σχεδιασμού και φορολογίας.
Για την αύξηση της προσφοράς προσιτής και βιώσιμης κατοικίας, το Σχέδιο προβλέπει την προσφορά ευρωπαϊκού χρήματος στα Κράτη Μέλη ώστε αυτά να διπλασιάσουν τις επενδύσεις στον τομέα της κατοικίας, χρηματοδοτώντας ιδιωτικούς κατασκευαστικούς ομίλους ώστε να κατασκευαστούν οικιστικά ακίνητα μέρος των οποίων θα διατίθεται σε προσιτές τιμές. Επίσης προβλέπεται η συνεργασία της Επιτροπής Ενέργειας και Κατοικίας με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ETEπ) για την ανάπτυξη μιας πανευρωπαϊκής πλατφόρμας προσέλκυσης κεφαλαίων για τις επενδύσεις σε προσιτή κατοικία. Τέλος προβλέπεται η συνέχιση της χρηματοδότησης της Πολιτικής Συνοχής για επενδύσεις ενεργειακής αναβάθμισης κατοικιών καθώς και η αναθεώρηση της Οδηγίας για την Πίστωση στις Στεγαστικές Χορηγήσεις, ώστε να υποστηριχθούν “πράσινα στεγαστικά δάνεια».
Τα πιο προβληματικά σημεία του Σχεδίου
Το Σχέδιο παραμελεί εντελώς την ανάγκη δημιουργίας αποθέματος κοινωνικών κατοικιών υπό κοινωνικό έλεγχο, δεν αποσαφηνίζει τη θεμελιώδη διαφορά ανάμεσα στην προσιτή και την κοινωνική κατοικία και δεν εξηγεί τον τρόπο με τον οποίο θα καθοριστεί η τιμή μιας προσιτής κατοικίας σε σχέση με τους μισθούς σε κάθε Κράτος-Μέλος και κάθε πόλη (βλ. παρακάτω). Παρόλο που είναι αλήθεια ότι η παραγωγή κατοικιών απαιτεί χρηματοδότηση, είναι λάθος το ότι:
-τα κράτη μέλη αποσύρθηκαν από την παραγωγή κοινωνικών κατοικιών λόγω έλλειψης δημόσιων κεφαλαίων, γενικά και αόριστα. Η έλλειψη δημόσιων κεφαλαίων προήλθε από τις μακροχρόνιες οικονομικές πολιτικές της ΕΕ, οι οποίες επέβαλαν στα Κράτη-Μέλη μείωση των δαπανών σε δημόσιες υπηρεσίες,
-οι τιμές ακινήτων αυξήθηκαν λόγω της μειωμένης προσφοράς από τον ιδιωτικό τομέα ή επειδή οι κατασκευαστές δεν μπόρεσαν να καλύψουν τη ζήτηση,
-η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) καθίσταται κύριος φορέας της προβλεπόμενης πλατφόρμας για προσιτή και βιώσιμη κατοικία. Η ΕΤΕπ λειτουργεί ως χρηματοοικονομικά αυτόνομος θεσμός που αντλεί κεφάλαια από επενδυτές μέσα από τις διεθνείς αγορές. Λόγω του τρόπου λειτουργίας της ΕΤΕπ, η πλατφόρμα για την προσιτή κατοικία απευθύνεται στην ουσία σε επενδυτές που αποζητούν κέρδος,
-το Σχέδιο παρουσιάζεται ως κάτι που θα ωφελήσει αποκλειστικά την κοινωνία ή το δημόσιο που υποτίθεται ότι δε διαθέτει κεφάλαια για επενδύσεις στον τομέα της κατοικίας. Δεν αναγνωρίζει ότι το Σχέδιο αποσκοπεί στην υποστήριξη ιδιωτικών κατασκευαστικών ομίλων, χρηματοπιστωτικών οργανισμών και άλλων δρώντων που προσβλέπουν στο κέρδος, με δημόσιο χρήμα, κρατικές εγγυήσεις και επιδοτήσεις, που σημαίνει περισσότερη απορρύθμιση και επιδείνωση της στεγαστικής ανισότητας,
-δεν ορίζεται με σαφήνεια το τί καθιστά προσιτή μια κατοικία. Αν η προσιτότητα ορίζεται βάσει της απόλυτης τιμής, δηλαδή μιας τιμής κάτω από την τιμή της αγοράς, αυτή η τιμή θα είναι η μέση, η ανώτατη ή η κατώτατη; Αν η προσιτότητα ορίζεται σε σχέση με το εισόδημα των πολιτών θα οριστεί ένα συγκεκριμένο επίπεδο εισοδήματος;
-η προσιτή κατοικία θεωρείται διαφορετική από την κοινωνική κατοικία. Σύμφωνα με το Σχέδιο η προσιτή κατοικία απευθύνεται σε όσους δε μπορούν να αγοράσουν/νοικιάσουν σπίτι από την αγορά, ενώ η κοινωνική κατοικία προορίζεται αποκλειστικά για τους πολύ φτωχούς. Αυτό εμποδίζει τη δημιουργία μιας πολιτικής κοινωνικής κατοικίας που θα επιτρέπει την πρόσβαση στην κατοικία σε όλους/ες ανεξαιρέτως,
-δεν γίνεται σαφές το ιδιοκτησιακό καθεστώς που θα διέπει τις προσιτές κατοικίες. Οι νέες προσιτές κατοικίες θα βρίσκονται υπό δημόσιο ή ιδιωτικό έλεγχο; Και θα ενοικιάζονται σε προσιτή τιμή για περιορισμένο χρονικό διάστημα ή για πάντα;
-δεν ορίζονται με σαφήνεια ελεγκτικοί μηχανισμοί αποτροπής κερδοσκοπικών πρακτικών. Δεδομένου ότι προβλέπεται πως η προσφορά προσιτής κατοικίας θα παρέχεται μέσω συνεργασίας δημόσιων φορέων και ιδιωτικών επενδύσεων, πώς εξασφαλίζεται ότι το δημόσιο θα μπορεί να ελέγχει αυτόν τον τομέα για να αποτρέπει τη μετατροπή του αποθέματος προσιτής κατοικίας σε κατοικία προσφερόμενη με όρους της αγοράς;
Όπως προδιαγράφεται στα έγγραφα εργασίας, το Ευρωπαϊκό Σχέδιο Προσιτής Κατοικίας πιθανότατα θα εμβαθύνει τις υφιστάμενες στεγαστικές ανισότητες και θα ενισχύσει την επιδότηση ιδιωτικών ομίλων εις βάρος της ανάγκης της κοινωνικής πλειοψηφίας για προσιτή κατοικία. Αυτό που προτείνεται είναι η παχυλή χρηματοδότηση του ιδιωτικού τομέα (ιδιώτες επενδυτές, κατασκευαστικό κεφάλαιο κλπ) που οποιαδήποτε εμπλοκή του γίνεται με στόχο το μέγιστο δυνατό κέρδος.
Τι θα έπρεπε να περιλαμβάνει ένα Σχέδιο για την αντιμετώπιση της στεγαστικής κρίσης;
Προκειμένου να υπάρξει λύση στην στεγαστική κρίση που διαρκώς βαθαίνει ένα Σχέδιο θα πρέπει να προβλέπει:
-την αύξηση των δημόσιων επενδύσεων στη κοινωνική κατοικία, περιλαμβάνοντας, στον Ευρωπαϊκό Κύκλο (European Semester) και τα Εθνικά Προγράμματα Μεταρρυθμίσεων, συγκεκριμένους εθνικούς στόχους δημοσίων επενδύσεων για κοινωνική στέγαση σε όλα τα κράτη μέλη και να επιβάλλονται κυρώσεις αν δεν επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι,
-τη δημιουργία αποθέματος κοινωνικής κατοικίας σε ποσοστό 30% (και πάνω) του συνόλου του ενεργού οικιστικού αποθέματος, για να καλυφθούν οι ανάγκες διαφόρων κοινωνικών και εισοδηματικών κατηγοριών,
-την απο-εμπορευματοποίηση όχι μόνο της διανομής κατοικίας αλλά και της παραγωγής του. Αντί να κατευθύνονται τα δημόσια κεφάλαια με κρατικές επιδοτήσεις και φορολογικές απαλλαγές στο ιδιωτικό κατασκευαστικό κεφάλαιο για την παραγωγή προσιτής κατοικίας, αυτά τα κεφάλαια θα πρέπει να κατευθυνθούν στην κοινωνικοποίηση της παραγωγής κατοικίας. Αυτή η διαδικασία θα πρέπει να υπάγεται στον έλεγχο των δημοτικών, περιφερειακών ή δημόσιων αρχών,
-να θεωρηθεί η κοινωνική κατοικία, η οποία σήμερα ορίζεται ως Υπηρεσία Γενικού Οικονομικού Συμφέροντος, ως μέρος των Κοινωνικών Υπηρεσιών Γενικού Συμφέροντος και να εξαιρεθεί από τους κανόνες ανταγωνισμού,
-την εξαίρεση από τις δημόσιες δαπάνες για κοινωνική στέγαση από τους κανόνες ανταγωνισμού,
-την εξαίρεση των κυβερνητικών δαπανών για κοινωνική στέγαση από τους κανόνες για το δημόσιο έλλειμμα,
-τη ρύθμιση της δραστηριότητας θεσμικών και μικρότερων εκμισθωτών με επιβολή ελέγχου στις τιμές ενοικίασης κατοικίας.
Αν το Σχέδιο παραμείνει ως έχει, αντί για λύση στην κρίση στέγασης θα οδηγήσει σε ακόμα μεγαλύτερη αύξηση των τιμών κατοικίας. Είναι ζωτικής σημασίας να δοθεί προτεραιότητα στην κοινωνική και οικονομική δικαιοσύνη, εξασφαλίζοντας τη στέγαση ως ανθρώπινο δικαίωμα και όχι ως επενδυτικό προϊόν.
Σχόλια (0)