Ακόμα κι οι διακηρυγμένοι υπερασπιστές της διαλεκτικής, χρειάστηκαν τις απλουστεύσεις για να μπορούν να επιβληθούν. Υποκύπτοντας στη συνήθεια. Πιο συχνά μάλιστα απ’ όσο υποπτεύονται οι ίδιοι. Για να επιβάλλουν τη μοναδικότητα της δικής τους απόλυτης αλήθειας.
Ο Ορέστης, η Ηλέκτρα, ο Κρέοντας, η Αντιγόνη, ο Φιλοκτήτης, ο Οιδίποδας, και άλλοι πολλοί, είναι τα γνωστά πρόσωπα του παμπάλαιου δράματος. Κι έχουν ένα χαρακτηριστικό κοινό, είτε προέρχονται από τους Ατρείδες, είτε από τους Λαβδακίδες, είτε από ταπεινότερες γενιές: εκφράζουν και συμπυκνώνουν τη διαλεκτική σύγκρουση. Όπου το καλό δεν είναι μόνο καλό και το κακό δεν είναι μόνο κακό.
Αυτή η μεγαλειώδης σύλληψη στα έργα της κλασικής δραματουργίας είναι ίσως από τις μεγαλύτερες παρακαταθήκες στην ανθρώπινη σκέψη και ζωή.
Μάθημα για κάθε εποχή με πολλαπλές εφαρμογές. Που οφείλουμε να μην ξεχνάμε.
Όμως, και σ’ αυτή την περίπτωση, ο χριστιανισμός, και για την ακρίβεια το εκκλησιαστικό του σύστημα, είτε πρόκειται για την ανατολική (“ορθόδοξη”), είτε για την δυτική (“καθολική”) εκκλησία, είτε για τη “διαμαρτυρόμενη” ενστάλαξε στην ανθρώπινη συνείδηση και συνήθεια, τις βολικές απλουστεύσεις.
Από την πρώτη πράξη. Ένας απόλυτος θεός της Παλαιάς Διαθήκης (Έξοδος) παρέδωσε στο Μωυσή την πρώτη και βασική εντολή: “Εγώ ειμί Κύριος ο Θεός σου, όστις εξήγαγόν σε εκ γης Αιγύπτου, εξ οίκου δουλείας. Ουκ έσονταί σοι θεοί έτεροι πλήν εμού”.
Που πάει να πει, οι άλλοι θεοί είναι εχθροί, το άλλο γενικώς είναι ξένο και κακό.
Και για να μην πάει χαμένη η εντολή αμέσως μόλις κατέβηκε από το Σινά ο θεός διέταξε το Μωυσή να περάσει από μαχαίρι όλους τους εβραίους που κατά τη διάρκεια της απουσίας του προσκύνησαν τον χρυσό μόσχο της ειδωλολατρείας.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο η διαλεκτική αντίθεση μετατράπηκε σε πάλη δυο σαφώς διαχωρισμένων στοιχείων, του θεού και του διαβόλου, του καλού και του κακού.
Με βάση αυτή την οριακή κατανομή ή είσαι από τη μιά ή από την άλλη μεριά. Μια κατάταξη βολική για τις εξουσίες, αλλά όχι μόνο γι’ αυτές, καθώς οι άνθρωποι-δέκτες έχουν ανάγκη συχνά μια απόλυτη αλήθεια για να πορεύονται. Είναι δύσκολο να εξερευνούν συνεχώς μέσα στα κοινωνικά ερέβη αλλά και περισσότερο στα ερέβη του μυαλού τους, ώστε να βρουν, να δουν και να κατανοήσουν τις πολλαπλές αντιθέσεις που τους καθορίζουν!
Πόσο δύσκολο είναι να πιστεύουν, να αμφιβάλλουν και να ξαναπιστεύουν!..
Ο Ντοστογιέβσκι σε μια συγκλονιστική σύλληψη στους Αδελφούς Καραμάζοφ βάζει τον Μεγάλο Ιεροεξεταστή, στη Σεβίλη του 16ου αιώνα (όταν προς δόξα του θεού καίγανε κάθε μέρα αιρετικούς σ’ όλη τη χώρα) να λέει στο εμφανισθέντα Χριστό πως οι άνθρωποι δεν θέλουν να είναι ελεύθεροι, κι έχει αναλάβει η Εκκλησία να τους απαλλάξει από το βάρος των αποφάσεων που συνεπάγεται η ελευθερία.
“Ο άνθρωπος δημιουργήθηκε επαναστάτης. Μα μπορούν τάχα οι επαναστάτες να ’ναι ευτυχισμένοι; …
Ω, θα τους πείσουμε πως μονάχα τότε θα γίνουν ελεύθεροι, όταν θα παραιτηθούν απ’ την ελευθερία τους για χάρη μας και θα υποταχτούν σε μας…
Η ελευθερία, η ελεύθερη σκέψη και η επιστήμη θα τους κάνουν να χάσουν το δρόμο τους σε τέτοιες λόχμες, θα τους βάλουν μπροστά σε τέτοια θαύματα και αξεδιάλυτα μυστήρια που μερικοί απ’ αυτούς, οι πιο ατίθασοι και οι πιο άγριοι θα αυτοκαταστραφούν* οι άλλοι οι ανυπόταχτοι μα αδύναμοι, θα καταστρέφουν ο ένας τον άλλον και οι υπόλοιποι, οι αδύναμοι και δυστυχισμένοι, θα συρθούν στα πόδια μας και θα μας φωνάζουν εκλιπαρώντας: “Ναι, είχατε δίκιο, σεις μονάχα κατέχετε το μυστικό Του και μείς γυρίζουμε σε σας. Σώστε μας από τον εαυτό μας”.
Παίρνοντας από μας το ψωμί τους θα βλέπουν φυσικά ξεκάθαρα πως εμείς τους μοιράζουμε τα ψωμιά που πήραμε απ’ αυτούς, τα ψωμιά που τα φτιάξανε με τα χέρια τους, και πως αυτά γίνονται χωρίς κανένα θαύμα, θα δούνε πως δεν μεταβάλλουμε τις πέτρες σε ψωμιά μα θα ’ναι στ’ αλήθεια πολύ ευχαριστημένοι, κι όχι τόσο γιατί θα παίρνουν τα ψωμιά αλλά γιατί θα τα παίρνουν απ’ τα χέρια μας.
Τότε θα τους δώσουμε μιαν ήρεμη και ταπεινή ευτυχία, την ευτυχία των αδύναμων πλασμάτων, μια κι ετσι πλάστηκαν. Ω, θα τους πείσουμε επιτέλους να μην περηφανεύονται”.
Οπότε δεν χρειάζεται βάσανος σκέψης. Η επιλογή έχει γίνει, ενδύεται την αιώνια αλήθεια εκ θεού και σε τακτοποιεί στον ακάματο βίο σου. Η αλήθεια είναι μία, αιώνια, εξ αποκαλύψεως και η Εκκλησία ο κάτοχός της.
Κι έτσι η σκέψη βούλιαζε στην ατολμία και στην αφάνεια.
Χρειάστηκε ο μόχθος εμπνευσμένων ανθρώπων, η πίστη στην αμφίβολη αλήθεια τους, η επιμονή μέχρι τη θυσία, ή ακόμα και η υποχώρηση μπροστά στην απειλή της θυσίας, χρειάστηκαν νίκες και πολλές ήττες για να ξαναβρεί η ανθρώπινη σκέψη την πορεία της προς τη διαλεκτική. Η Υπατία, ο Τζορντάνο Μπρούνο, ο Γαλιλαίος…
Κι ωστόσο, παρά τους δρόμους που άνοιξε η επιστήμη, η κατάκτηση, ή μάλλον η επανακατάκτηση, της διαλεκτικής σκέψης δεν έγινε κατορθωτή.
Και πάλι χρειάστηκαν αίματα για να ξεφεύγει ο κόσμος από αυτή την απλουστευτική άγνοια. Να ξαναβρίσκει τη διαλεκτική της ζωής και της δικής του παρουσίας, ως αυθύπαρκτης, αναγκαίας, νομοτελειακής.
Δύσκολο εγχείρημα, καθώς έπρεπε (και πρέπει) να ξεπεράσει αιώνων διάβρωση.
Και κάθε φορά που ο κόσμος βρίσκεται σε κρίση, κάθε είδους, είτε για πόλεμο πρόκειται, είτε για ειρήνη, η παραγόμενη αβεβαιότητα “επιβάλλει” μονοσήμαντες προσεγγίσεις. Χρειάζεσαι μια λυτρωτική, μοναδική και απαραβίαστη αλήθεια, η δική σου, ώστε να μπορείς να σκοτώνεις (ποικιλοτρόπως) ελεύθερα τους άλλους.
Ακόμα κι οι διακηρυγμένοι υπερασπιστές της διαλεκτικής, χρειάστηκαν τις απλουστεύσεις για να μπορούν να επιβληθούν. Υποκύπτοντας στη συνήθεια. Πιο συχνά μάλιστα απ’ όσο υποπτεύονται οι ίδιοι.
Για να επιβάλλουν τη μοναδικότητα της δικής τους απόλυτης αλήθειας.
Με τα εργαλεία του παλιού κόσμου φαντάζονταν πως θα δημιουργήσουν τον καινούργιο. Και στην ουσία αναπαρήγαγαν τον παλιό.
Απέναντι στον κόπο της σκέψης και της αναζήτησης αντιπαρέθεταν την αλήθεια της κάθε φορά αναδεικνυόμενης “εκκλησίας” τους. Αναδημιουργώντας την παλιά βολική εικόνα με τροποποιημένα σύμβολα.
Μια ιδέα που εισχωρεί με πολλούς τρόπους στο παρόν, καθώς στην Αριστερά οι πολλαπλοί κάτοχοι της αλήθειας διολισθαίνουν στο δίπολο του καλού και του κακού.
Όπου, όποιος δεν συμφωνεί μαζί μου είναι, “αντικειμενικά”, με τον αντίπαλο.
.kommon.gr
