Με αφορμή την προβολή της ταινίας «Όρνια και πουλάκια» (Uccellacci e Uccellini) και το αφιέρωμα της Ταινιοθήκης στον μεγάλο Ιταλό σκηνοθέτη.
Στα περίχωρα της Ρώμης περιφέρονται ο μικροαστός οικογενειάρχης και ο αφελής νεαρός γιος του, όπου συμβαίνουν όλων των ειδών τα απρόοπτα και τα “θαύματα”. Κι ένα κοράκι τους συστήνεται με ανθρώπινη φωνή και τους περιγράφει μια ιστορία από το 1200:
Ο άγιος Φραγκίσκος έστειλε τους μοναχούς να κηρύξουν το χριστιανισμό και την αγάπη στα γεράκια και τα σπουργίτια. Με πίστη και αυταπάρνηση κατάφεραν οι δυο μοναχοί να μιλήσουν στη γλώσσα των πουλιών για το Θεό, και κυρίως για την αγάπη. Πολλές γενιές πουλιών το περίμεναν. Και πάνω στη στιγμή του θριάμβου της πίστης των μοναχών ένα γεράκι καταβροχθίζει ένα σπουργίτι. Μάταιο το κήρυγμα, πού είναι η αγάπη; Απελπισμένοι οι μοναχοί επιστρέφουν. Ο άγιος Φραγκίσκος επιμένει πως χρειάζεται ακόμα μεγαλύτερη πίστη. Η πίστη είναι το κλειδί.
Οι δυο περιπατητές, και το κοράκι, επιστρέφουν στη δική τους περιπλάνηση όπου τα γεράκια εξακολουθούν να καταβροχθίζουν τα σπουργίτια. Ο μικροαστός τούς προλετάριους ενοίκους του που λιμοκτονούν, κι ο μεγαλοαστός τον μικροαστό που δεν μπορεί να πληρώσει. Κι εκεί ανάμεσα πεθαίνει κι ο Τολιάτι, και στους δρόμους της Ρώμης κλαίνε οι εργάτες και οι λαϊκοί άνθρωποι, αλλά με τις γροθιές σηκωμένες και τις σημαίες και τα σφυροδρέπανα στους ώμους.
Μετά από ώρες περιπλάνησης το κοράκι, που μας εξηγείται πως είναι ένας αριστερός διανοούμενος του οποίου γονείς είναι η αμφιβολία και η συνείδηση, σχολιάζει την εποχή και την Αριστερά, πως όλα τελειώνουν, πως νέα αρχίζουν.
Κατόπιν αυτών οι δυο περιπατητές αποφασίζουν να το κάνουν να σωπάσει και το κολατσίζουν. Και τι απέμεινε από τον αριστερό διανοούμενο; Μερικά φτερά και δυο γαμψά πόδια.
Η ιστορία είναι ασπρόμαυρη, είναι κινηματογραφημένη και έχει χρονολογία το 1966. Αλλά είναι να απορείς. Αν ο παραμυθάς που κινηματογραφεί σκέψεις και ιδέες δεν ξέρει όσα έχουν γίνει μέχρι το 2018 πως μπορεί να λέει τόσα πράγματα και με τόση ακρίβεια για μας τώρα; Ήξερε κάτι πιο πολύ, είχε μάτια στο σήμερα, είχε ζήσει μια άλλη ζωή και επέστρεψε να την περιγράψει; Πώς κατασπάραξαν οι μικροαστοί τον αριστερό διανοούμενο; Τι είχε δει να συμβαίνει; Πώς μετέτρεψαν την αμφιβολία και τη συνείδηση σε ιεραρχημένες επιβολές;
Αυτά ο Πιέρ Πάολο Παζολίνι, στην ταινία «Όρνια και πουλάκια» (Uccellacci e Uccellini), η οποία προβλήθηκε στην έναρξη του αφιερώματος που κάνει η Ταινιοθήκη της Ελλάδος στον σκηνοθέτη, στον κινηματογράφο «Λαΐς» (ταινία, που με βάση το πρόγραμμα θα ξαναπροβληθεί τις επόμενες ημέρες).
Εμάς μας είναι εξαιρετικά πολύτιμες μερικές παρόμοιες επιστροφές στο πίσω, προκειμένου να ξανανακαλύψουμε τις πηγές μας και τα πατρογονικά μας, της Αριστεράς, σε εκείνη την εποχή που έφερε τεράστιες προσδοκίες και τα σπέρματα των αμφισβητήσεων, προκειμένου να ξαναδούμε το εαυτό μας, στο εδώ και το σήμερα.
Έτσι μπορεί καλύτερα να εκτιμήσουμε και να επαναξιολογήσουμε τις ανάγκες της διαλεκτικής και της στράτευσης. Της αμφιβολίας, της συνείδησης και της πίστης, που είναι οι γονείς μας. Όλα εξίσου. Κανένα μόνο και μεγαλύτερο, γιατί αλλιώς τα είδαμε τα χαΐρια μας!…
Αυτή την προβληματική εκφράζει ο Παζολίνι και σε μια μικρή ποιητική συλλογή του, που εκδόθηκε το 1957, με τίτλο «Οι στάχτες του Γκράμσι»:
Η διαστροφή μου να αντιφάσκω
Να είμαι με σένα και εναντίον
με σένα στην καρδιά, στο φως
κι ενάντια σε σένα στα σκοτεινά μου σπλάχνα, των πατρώων
συμβόλων προδότης· στη σκέψη, ίσως
και στην πράξη. Διαβάζω μέσα μου χιλίων
ενστίκτων τη ζέση κι από ένα πάθος αισθητικό παλαιό ίχνος.
Γοητευμένος από μια ζωή προλεταριακή,
πριν από σένα· για μένα ιερή (ως
θρησκεία) η ευθυμία της κι όχι οι αναγκαστικοί
αγώνες της· η φύση της κι όχι η συνείδησή
της· η καταγωγική ανάγκη του ανθρώπου (που κι αυτή
χάθηκε μέσα στην πράξη) να την προικίσει
με τη μέθη της νοσταλγίας και με μια αχλή ποιητική.
Κάτι παραπάνω δεν ξέρω να πω – όχι απαραίτητα
ειλικρινές, αλλά δίκαιο· όχι κατ’ ανάγκη
συμπονετικό, αλλά αληθινό. Φτωχός κι εγώ
πιάνομαι από μια ελπίδα ταπεινωτική.
Δίνω μάχη για να ζω.
Και μες στη θλιβερή κατάστασή μου του
απόκληρου κατέχω: την κατάκτηση την πιο
φωτεινή. Μα, όπως εγώ κατέχω την Ιστορία εδώ, αλλού
με κατέχει εκείνη. Με διαφωτίζει· όμως, σε τι χρειάζεται το φως;
(Μετάφραση Ελένης Κοσμά)
Ορίζει έτσι τον προορισμό της αδιάκοπης αναζήτησης, της αμφιβολίας και της ανατροπής. Αλλιώς για τι να καυχηθείς; Το βέβαιο έδαφος με τις στερεότητες δεν υπάρχει, κι είναι καλύτερα να το ξέρεις. Όπου πατάς είναι για να ξεκινήσεις – ξανά.
Πάντα ήταν ή έπρεπε να είναι έτσι. Από «τότε που το λάθος ήταν σημάδι ζωής ακόμη», όπως λέει σε ένα άλλο ποίημα της ίδιας συλλογής.
Μήπως όμως το ίδιο επίκαιρα δεν ήσαν τα σχόλια του Πιέρ Πάολο για τα θέματα ταμπού της Αριστεράς;
Όσον αφορά το φύλο, δεν νομίζω ότι τα θέματα τα σεξουαλικά είναι κατώτερα ή ανώτερα από άλλα θέματα… Βάλαν σε ιεραρχία τα ενδιαφέροντα: επικεφαλής τα θρησκευτικά θέματα, έπειτα τα πολιτικά θέματα, και κάτω-κάτω, στο τέλος, το φύλο. Μία ιεραρχία αυτού του είδους είναι φυλετισμός και κομφορμισμός, απ’ όπου και να έρχεται αυτός που την καθιερώνει. Ο αντικειμενικός μου σκοπός υπήρξε να κάνω ταινίες όπου θα ξαναβρισκόταν η έννοια η υπαρξιστική του σώματος της φυσιογνωμίας, η ζωτική αυτή ορμή που χάνουμε. […] Να κάνω ταινίες, που δεν θα μπορούσαν ποτέ να είναι δεκτές από τους επισήμους, «καλώς» σκεπτόμενους. Μένει βέβαια η ιδεολογία μου. Εάν μεταμόρφωσα τους αστούς του Βοκάκιου σε προλετάριους, είναι γιατί οι προλετάριοι μ’ ενδιαφέρουν εκατό φορές περισσότερο από τους αστούς. Θα ’θελα ακόμη να προσθέσω κάτι. Δεν είναι αλήθεια ότι τα σεξουαλικά προβλήματα είναι έξω από την πολιτική. Είναι πολιτικά. Γιατί σαράντα τώρα χρόνια δεν μιλούν για τον ελεύθερο έρωτα στα μαρξιστικά κείμενα; Γιατί; Ο Μαρξ μιλούσε για τον ελεύθερο έρωτα. Και κανείς δεν μιλάει πλέον. Είναι γιατί ο μαρξισμός ξαναπήρε τις συνήθειες του πολιτισμού από τον οποίον εγεννήθηκε. Καθιερώθηκε η μεγάλη σταλινική καταστολή που εξακολουθεί ακόμα στη Ρωσία να θέτει απαγορεύσεις δια λόγους ηθικής: δεν πρέπει να μιλά κανείς για το σεξ/φύλο. Και αυτό συμβαίνει επίσης στην Ιταλία. Οι μαρξιστές είναι ένοχοι ηθικολογίας.
kommon.gr
