Η διαμεσολαβημένη κοινωνική συνείδηση
Οι συνθήκες της οικονομικής ζωής, και κυρίως ο τρόπος παραγωγής των οικονομικών αγαθών, κυριαρχούν πρωταρχικά πάνω στους ανθρώπους, στα ήθη και τα έθιμά τους, στη νομοθεσία, στις πολιτικές και κοινωνικές τους αντιλήψεις, ακόμη δε στη θρησκεία, στην επιστήμη και την τέχνη.
- του Νώντα Κούκα
Παρόλα αυτά, η «κοινωνική συνείδηση», δηλαδή το νομικό και πολιτικό εποικοδόμημα, δεν συνδέεται ευθέως και άμεσα με την παραγωγή, με το επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, αλλά μέσω της οικονομικής διάρθρωσης της κοινωνίας (δηλαδή των παραγωγικών σχέσεων), την οποία δημιουργούν οι άνθρωποι αναγκαίως και ανεξάρτητα από τη θέλησή τους, στον κοινό τους αγώνα για την εξασφάλιση των μέσω συντήρησης.
Ολόκληρη η διαχρονική και μακριά πορεία του ανθρώπινου γένους, αποτελεί έτσι μια διαρκή ανανέωση του τρόπου ζωής που συντελείται πάνω στην εξέλιξη των παραγωγικών δυνάμεων της κοινωνίας. Σε μια ορισμένη βαθμίδα της ιστορικής εξέλιξης, οι παραγωγικές δυνάμεις έρχονται σε αντίθεση με τις παραγωγικές σχέσεις που επικρατούν, οι οποίες δεν είναι άλλες από τις σχέσεις ιδιοκτησίας. Οι τελευταίες, από παράγοντες ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, γίνονται τώρα πια οι φραγμοί τους. Σε αυτό ακριβώς το κομβικό σημείο διανοίγεται πλέον μια εποχή κοινωνικής αναταραχής• μια περίοδος επαναστάσεων.
Καθώς συντελείται η αλλαγή της οικονομικής βάσης ανατρέπεται και το «εποικοδόμημα», δηλαδή η ίδια η πνευματική φυσιογνωμία της κοινωνίας. Όμως, αν και η αλλαγή στις παραγωγικές σχέσεις είναι άμεση, η αλλαγή ωστόσο στις νομικές, πολιτικές και πνευματικές εν γένει μορφές είναι βραδύτερη. Τούτο συνεπάγεται δύο πράγματα διαμετρικώς αντίθετα αλλά παραπληρωματικά, ωστόσο: α) η επανάσταση στα μέσα παραγωγής μπορεί να μεταφραστεί και ως απαλλοτρίωσή τους με άμεσο και ευθύ τρόπο• αντίθετα, β) η επανάσταση στο εποικοδόμημα δεν γίνεται βέβαια με απαλλοτρίωση αλλά με σταδιακό και βαθμιαίο τρόπο, μέχρις ότου εγκατασταθεί η καινούρια επαναστατική νοοτροπία στην παλαιά κοινωνία.
Αυτές οι δύο δηλώσεις, με τη σειρά τους, συνεπάγονται ένα αβίαστο συμπέρασμα – που δυστυχώς ξεχνιέται από τους περισσότερους επαναστάτες (εντός ή εκτός εισαγωγικών): οι νέες ανώτερες παραγωγικές σχέσεις ποτέ δεν μπορούν να καταλάβουν τη θέση των παλαιών πριν να ωριμάσουν οι υλικοί όροι μέσα στους κόλπους της απερχόμενης κοινωνίας. Και μιλώντας βέβαια για ωρίμαση και αναβάθμιση των παραγωγικών σχέσεων και των υλικών όρων δεν εννοούμε μονοσήμαντα την (θετικιστική) ανάπτυξη του βιοτικού επιπέδου της ζωής, αλλά ταυτόχρονα και την υψηλότερη ποιότητα της ζωής – δηλαδή την αναβάθμιση της κοινωνικής συνείδησης, έστω ως πολιτικού και νομικού οικοδομήματος (προσωρινώς) νοούμενου. Μάλιστα, για να το γράψουμε καλύτερα, το υψηλότερο βιοτικό επίπεδο, για να είναι γνήσια τέτοιο, προϋποθέτει αναγκαίως την υψηλότερη ποιότητα ζωής, η οποία με τη σειρά της προϋποθέτει αναγκαίως την ύψωση της κοινωνικής συνείδησης, η οποία εντέλει προϋποθέτει την ταξική συνείδηση.
Άρα, για παράδειγμα, με ποια προσόντα μπορεί αυτήν ταύτην τη στιγμή η ελλάδα να προχωρήσει σε πραγματική αλλαγή των πραγμάτων (δεν μιλάμε καν βέβαια για επαναστατική); Η χυδαιότητα του πολιτικού και νομικού της εποικοδομήματος, καθώς και η πεπαλαιωμένη νοοτροπία της ελληνικής κοινωνίας, είναι τέτοια ώστε να αποκλείει εκ προοιμίου εκατό τοις εκατό, ένα οποιοδήποτε εγχείρημα κοινωνικής αναβάθμισης. Αυτά να τα ακούν όσοι χαϊδεύουν με χυδαίο εθνολαϊκίστικο λόγο τα αφτιά του «λαού».
Όροι και έννοιες εκμαυλισμού
Οι μάζες, έγραφε ο Μαρξ, είναι ικανές για το καλύτερο και το χειρότερο. Προς το παρόν, εμείς δυστυχώς – πέραν των φωτεινών εξαιρετικών περιπτώσεων της (γνωστής) δυτικής ιστορίας – διαπιστώνουμε ότι είναι ικανές για το χειρότερο. Πράγματι, η έννοια λάστιχο «λαός», η οποία κατά βάση ανάγεται στη μεσαιωνική (μεσοκομβιανή) κοινωνία, παίρνει το νόημά της ως έννοια λογικής κατασκευής σε σχέση με τη φανταστική οντότητα που περιγράφει ο όρος «έθνος-κράτος». Έτσι λοιπόν ανατρέπεται η ιδέα που επικρατεί σήμερα ότι τάχα οι «λαοί» προϋπάρχουν των εθνικών κρατών. Κόσμος υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει• όχι λαοί, ως λογική κατασκευή.
Η τελευταία εξυπηρέτησε τα μάλα και συνεχίζει να εξυπηρετεί τους αστούς. Διότι όταν έχουν στη διάθεσή τους μια αφηρημένη/ λογική κατασκευή, μπορούν άνετα να τη χειραγωγήσουν προς την εθνική συνείδηση. Τότε καταργούνται πολύ βολικά τάξεις και διαφορετικά κοινωνικά στρώματα και ομάδες, και στη θέση τους εμφανίζεται ένας «μέσος όρος» ομοιόμορφος και βολικός, του οποίου ο δείκτης δείχνει μονότονα προς τη λεγόμενη «μεσαία τάξη». Αυτή είναι το μαντρόσκυλο τόσο της ψυχωτικής πολιτικής εξουσίας όσο και της μικρομεγαλομανούς αυλής της. Υπό το κράτος μιας οικονομικής και ψυχολογικής αντίξοης συνθήκης (καλή ώρα σαν τη σημερινή διαβόητη «κρίση») η μάζα αυτή στρέφεται τόσο προς τον δεξιό όσο και προς τον «αριστερό» εθνολαϊκισμό. Και με ακόμη λίγο ώθηση είναι έτοιμη να αγκαλιάσει τον φασισμό και τον ναζισμό – οι οποίοι βέβαια μπορούν να εμφανίζονται με πολλά πρόσωπα και ποικίλα προσωπεία.
Για όλα αυτά λοιπόν, η επανάσταση ένα και μόνο ένα χρειάζεται: να στρέψει τη «μάζα» προς το καλύτερο, προς το ανώτερο. Και αυτό θα συμβεί μονάχα κάτω από μια προϋπόθεση: να δείξει στους ανθρώπους ότι ο κόσμος που βλέπουν μπροστά τους όρθιο, είναι αναποδογυρισμένος και φοβερά συστραμμένος στους κώδικές του• ότι τη ζωή τους κυβερνά όχι τόσο το ορατό (το αισθητό) αλλά περισσότερο το αόρατο (το αισθητά υπεραισθητό)• και ότι η συνείδησή τους τούς εξαπατά, επειδή ακριβώς η ίδια η δομή του κόσμου εξαπατά τη συνείδησή τους.
Υ.Γ.:
Στο κάτω-κάτω της γραφής, ο κόσμος δεν έχει καμία υποχρέωση να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες της ανθρώπινης συνείδησης. Άλλωστε, αφού η πραγματική πραγματικότητα αφορά σε οτιδήποτε, αφορά ακριβώς σε εκείνο που δεν μπορεί ποτέ να συμπεριληφθεί εντελώς στις φανταστικές κατασκευές του ανθρώπου. Ιδιαίτερα ολότητες όπως τα έθνη, οι κοινωνίες, οι ιδεολογίες, τα κλειστά θεωρητικά συστήματα κλπ, αποτελούν πάντοτε πλάσματα της φαντασίας. Ούτε ένα από αυτά δεν υφίσταται πραγματικά. Η πραγματικότητα είναι πάντοτε απείρως πιο περίπλοκη και πιο πολύπλοκη απ’ ό,τι η ίδια η ανθρώπινη ματαιοδοξία θεωρεί…
