πως εξελίχθηκε η διαδικασία αναδιάρθρωσης των παραγωγικών δυνάμεων // του Θέμη Δελβιζόπουλου

Μέσα στις νέες συνθήκες που δημιούργησαν οι αλλαγές στην παραγωγική βάση του καπιταλισμού, σε όλο το μακρύ κύμα ανάπτυξης της περιόδου 45-75 μεταπολεμικά, στον ίδιο βαθμό γεννιόνταν ταυτόχρονα και οι υλικές συνθήκες για τις αλλαγές στο παγκόσμιο νομικό και πολιτικό εποικοδόμημα. Σε όσο βαθμό άλλαζε η παραγωγική βάση στο βάθος του χρόνου, στον ίδιο βαθμό, αργά αλλά σταθερά, άλλαζε και το διεθνές νομικό και πολιτικό εποικοδόμημα, στο βαθμό που αυτό δημιουργούσε φραγμούς σ αυτές τις αλλαγές.
Πριν δούμε όμως πως εξελίχθηκε η διαδικασία αναδιάρθρωσης των παραγωγικών δυνάμεων, θα παραθέσω δύο τρείς αναγκαίες παρατηρήσεις, στις οποίες δεν θα κουραστώ να επανέρχομαι. (Σε άλλη ανάρτηση ελπίζω να το κάνω)
Οι συζητήσεις για την επιστροφή στην περιχαράκωση του έθνους κράτους αλλά και του εθνικού νομίσματος, (όπου και σε όποιες χώρες έχει επιβληθεί ενιαίο νόμισμα,) είναι ένα ζήτημα το οποίο κάτω από τις σημερινές συνθήκες οικονομικής κρίσης και στην αδυναμία να δοθεί απάντηση από μέρους και των δύο τάξεων για την λύση της, η συζήτηση για το θέμα αυτό, έχει μπει στην ημερησία διάταξη των αντιπαραθέσεων μέσα στους κόλπους και των δύο τάξεων σε όλο τον κόσμο σήμερα.
Απ’ την μεριά της εργατικής τάξης με τις συζητήσεις που έχει ανοίξει μέσα στους κόλπους της «προοδευτικής» αριστεράς για τη διαχείριση του καπιταλισμού με «προοδευτικό πρόσημο», αλλά το ίδιο συμβαίνει και μέσα στους κόλπους της αστικής τάξης για την απάντηση στην κρίση μέσω της παγκοσμιοποίησης η της περιχαράκωσης στα όρια του έθνους κράτους. Όλη αυτή η συζήτηση δεν είναι τίποτε άλλο παρά το αποτέλεσμα των διαλυτικών διαφωνιών που γεννάει η κρίση μέσα στους κόλπους και των δύο τάξεων για τον τρόπο διαχείρισης της.
Το ζήτημα του προστατευτισμού, της επιστροφής και της περιχαράκωσης, στα όρια του έθνους κράτους σε αντίθεση με την «παγκοσμιοποίηση», έχει μπει ανοιχτά πια, από μέρους και της αστικής τάξης, με ιδεολογικό πρόμαχο την ηγεσία της δεξιάς και άκρας δεξιάς. Το ίδιο ζήτημα από άλλους δρόμους, έχει μπει ανοιχτά μέσα στους κόλπους της εργατικής τάξης, από τα «προοδευτικά» κόμματα της, όταν προπαγανδίζουν την «εθνική ανασυγκρότηση με σοσιαλιστικό πρόσημο» μέσα στα όρια ενός εκάστου έθνους κράτους ξεχωριστά. Η Ελληνική εμπειρία του «αριστερού» κυβερνητικού ρεφορμισμού, ή η εμπειρία δύο και παραπάνω δεκαετιών τώρα «προοδευτικών κυβερνήσεων» της Λατινικής Αμερικής, ακόμα χειρότερα, οι σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις στην Ευρώπη, δεν έχει βοηθήσει την επιλεγόμενη «προοδευτική» αριστερά, να κατανοήσει ότι η διαχείριση του καπιταλισμού σε περίοδο κρίσης με «προοδευτικό πρόσημο», δεν είναι τίποτε περισσότερο από ρεφορμιστική φενάκη.
Έτσι, κατά ένα παράδοξο τρόπο, στο ζήτημα αυτό, ξεκινώντας από διαφορετικούς δρόμους, τα κόμματα και των δύο τάξεων, καταλήγουν να συμφωνούν. Η αμφισβήτηση της «παγκοσμιοποίησης» και η επιστροφή στην περιχαράκωση του έθνους κράτους και απ’ τους δυο ταξικούς αντιπάλους, έχει πάρει ένα χαρακτήρα πολεμικής με έντονη οξύτητα στις αντιπαραθέσεις τους μέσα στους κόλπους της κάθε μιας τάξης ξεχωριστά, όσο και στο σύνολο της κοινωνίας γενικότερα.
Από την πλευρά της αστικής τάξης:
Από την πλευρά της αστικής τάξης, η έλλειψη πρακτικής πρότασης διεξόδου από την κρίση και την ανάπτυξη παραπέρα των παραγωγικών δυνάμεων, μέσω της απορρόφησης του τεράστιου πλεονάσματος αργούντος κεφαλαίου και του πλεονάσματος εργασίας στην παραγωγή, για την επανέναρξη της κερδοφορίας του κεφαλαίου, το αδιέξοδο αυτό κατά συνέπεια, την οδηγεί σε μια παλιά και δοκιμασμένη μέθοδο, αυτόν της καταστροφήσ ενός μεγάλου μέρους πλεοναζόντων παραγωγικών δυνάμεων χαμηλής παραγωγικότητας και κερδοφορίας με διάφορους τρόπους. Είτε με την εξαγορά και το κλείσιμο τους, είτε με την φυσική ολική καταστροφή τους μέσω του πολέμου.
Έτσι με τον ίδιο τρόπο που το πρακτικό αδιέξοδο για τη λύση της κρίσης παρουσιάζετε στην υλική βάση με την μορφή της καταστροφής, με τον ίδιο τρόπο, το αδιέξοδο αυτό αντανακλάται κατ’ επέκταση, και στο ιδεολογικό της εποικοδόμημα, θολώνοντας το ιδεολογικό της οπλοστάσιο.
Όπως το αδιέξοδο στην παραγωγή, σπρώχνει την οικονομική ελίτ παγκόσμια σε παλιές δοκιμασμένες και εφαρμοσμένες πρακτικές, (στην καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων, σαν συνέπεια του πλεονάσματος παραγωγικών μέσων), Χρησιμοποιεί δηλαδή παλιές και δοκιμασμένες πρακτικές στην παραγωγική βάση για να ξεπεραστεί η κρίση. Με τον ίδιο τρόπο το αδιέξοδο αυτό στην παραγωγική βάση, αντανακλάται στο ιδεολογικό εποικοδόμημα και την αναγκάζει να ψάχνει στο παρελθόν δοκιμασμένες, αλλά παρωχημένες ιδέες και πρακτικές για να δώσει πολιτικό και ιδεολογικό μανδύα στην κρίση. Όσο το μαστίγιο του ανταγωνισμού οδηγεί τις παραγωγικές δυνάμεις σε ραγδαία αύξηση του αυτοματισμού στην παραγωγή, όσο, η συγκέντρωση και συγκεντροποίηση βιομηχανίας και τραπεζών καταλήγουν σαν αποτέλεσμα αυτής της πίεσης, σε όλο ένα και μεγαλύτερους αλλά ταυτόχρονα λιγότερους πολυεθνικούς πολυκλαδικούς κολοσσούς. Σε όσο βαθμό η συγκεντροποίηση διαλύει τις παλιές σχέσεις παραγωγής καταργώντας την μικρή παραγωγή και τον μικρό ανεξάρτητο εθνικό παραγωγό, στον ίδιο βαθμό διαλύει και την ιδεολογική συνοχή και ενότητα μέσα στους κόλπους της εθνικής, αλλά και της παγκόσμιας αστικής τάξης.
Ο ανταγωνισμός και η συγκεντροποίηση που οδηγείται η οικονομία σε συνθήκες βαθιάς κρίσης υπερπαραγωγής, καταλήγει σαν συνέπεια, στο κλείσιμο και στην καταστροφή ενός μεγάλου μέρος ανεξάρτητων εθνικών παραγωγών οι οποίοι βασίζουν ακόμα την ύπαρξη τους σε μέσα παραγωγής υψηλού κόστους και χαμηλής παραγωγικότητας και κερδοφορίας. Έτσι, όσο η κρίση βαθαίνει και η λύση από μέρους της αστικής τάξης δεν μπορεί να βρεθεί και να ξεπεραστεί, τόσο οι διαλυτικές τάσεις μέσα στην κοινωνία βαθαίνουν και τα ρήγματα μέσα στους κόλπους των τάξεων διογκώνονται. Οι διαφωνίες κατά συνέπεια μέσα στους κόλπους της αστικής τάξης οξύνονται, οδηγώντας την σε ιδεολογικές και σαν φυσικό αποτέλεσμα και σε πολιτικές διασπάσεις.
Ο τρόπος διαχείρισης της κρίσης κυριαρχεί στο κέντρο των διαφωνιών μέσα στους κόλπους της αστικής τάξης, με αποτέλεσμα τα τμήματα που πλήττονται περισσότερο, να αρνούνται την μέχρι τα χθες «δοκιμασμένη» μέθοδο της παγκοσμιοποίησης, (της διεθνοποίησης με άλλα λόγια της παραγωγής και του εμπορίου), και να ζητούν να ξαναγυρίσουν στον παρωχημένο και δοκιμασμένο τρόπο της περιχαράκωσης στα όρια των εθνικών συνόρων, και τον κρατικό προστατευτισμό του 19ου αιώνα. Η τάση αυτή, όπως είναι επόμενο τους σπρώχνει σε ένα ανελέητο εμπορικό πόλεμο μεταξύ τους για το ξαναμοίρασμα της παγκόσμιας αγοράς.
Ενώ λοιπόν οι ανάγκες των πολυεθνικών για ολοένα και μεγαλύτερο έλεγχο μεριδίου των παγκόσμιων αγορών συνεχώς μεγαλώνει, όπως είναι επόμενο η ανάγκη αυτή μεταφράζεται καταρχήν, σε ένα οξύτατο παγκόσμιο εμπορικό πόλεμο μεταξύ τους στις διεθνείς αγορές για το ξαναμοίρασμα των παγκόσμιων αγορών, αλλά πάνω απ’ όλα σε ένα οξύτατο πόλεμο μέσα στα όρια των εθνών κρατών, για τον έλεγχο του μεριδίου των εθνικών αγορών που νέμονται ακόμα ανεξάρτητοι εθνικοί παραγωγοί.
Στον πόλεμο αυτό για τον έλεγχο των παγκόσμιων αλλά και των εθνικών αγορών, οι υπερεθνικοί πολιτικοί οργανισμοί, όπως ΔΝΤ, παγκόσμια τράπεζα Ε.Ε και λοιποί διεθνείς οργανισμοί, εξαγορασμένοι και ελεγχόμενοι από πολυεθνικά λόμπι, και με υπαλλήλους εγκάθετους των πολυεθνικών τραπεζικών ομίλων, έχουν κυρίαρχο ρόλο. Σε συνεργασία με τις εθνικές πολιτικές ελίτ τις οποίες εκ προοιμίου έχουν εξαγοράσει και ελέγχουν εκ των προτέρων, σε όποιο έθνος κράτος πέφτει στα νύχια τους, (μετά τις αποφάσεις της αποδοχής από μέρους τους των διεθνών νόμων) τους επιβάλουν ενάντια στους ισχύοντας μέχρι χθες εθνικούς νόμους για την προστασία των εθνικών τους τάξεων και της εθνικής τους παραγωγής, την αφαίρεση καταρχήν της εθνικής τους ανεξαρτησίας, οδηγώντας τα στην κατάργηση της νομικής προστασίας των εθνικών αστικών τάξεων, της εθνικής παραγωγής και των εθνικών τους συνόρων.
Η πίεση αυτή που ασκούν οι υπερεθνικοί πολιτικοί οργανισμοί στα έθνη κράτη, έχει σαν αποτέλεσμα, να δημιουργεί ένα κύμα διαφωνιών και αμφισβήτησης της επονομαζόμενης παγκοσμιοποίησης, της οικονομικής πολιτικής δηλαδή που απορρέει απ’ τον οξύ εμπορικό πόλεμο μέσα στους κόλπους των πολυεθνικών κολοσσών εναντίων των εθνών κρατών. Ο οικονομικός πόλεμος αυτός, σιγά σιγά μετατρέπεται σε ιδεολογικό πόλεμο, και αυτός μεταφέρεται και διογκώνεται μέσα στους κόλπους της αστικής τάξης του κάθε έθνους κράτους που μπαίνει υποχρεωτικά στην διαδικασία αυτών των αλλαγών.
Ένα μεγάλο τμήμα των εθνικών αστικών τάξεων, αυτό που κατά τεκμήριο παράγει για τις εθνικές ανάγκες κατανάλωσης έχοντας και ένα μικρό μερίδιο της παγκόσμιας αγοράς μέσω των εξαγωγών τους, το οποίο και πλήττεται περισσότερο απ’ τις αποφάσεις που επιβάλλονται με την μορφή τιμωρίας από τους διεθνείς οργανισμούς, είναι αυτό που αντιδρά στην επίθεση της διεθνοποίησης. Η καταστροφή και διάλυση αυτής της μεσαίας τάξης στον πόλεμο με τις πολυεθνικές, είναι που διογκώνει αυτό το κύμα αντίδρασης οξύνοντας τις διαφωνίες μέσα στους κόλπους των εθνικών αστικών τάξεων. Όπως είναι επόμενο, όλες αυτές οι κοινωνικές ομάδες που καταστρέφονται, στρέφονται στο εσωτερικό και επιδιώκουν την προστασία τους ζητώντας την σωτηρία τους απ’ το κράτος. Τα μεσσωστρώματα αυτά, είναι που αγωνίζονται και πιέζουν για την επιστροφή στο παρωχημένο καθεστώς του ελεύθερου εμπορίου, την προστασία τους από το έθνος κράτος και του προστατευτισμού των εθνικών συνόρων μέσω της επιβολής δασμών. Αγωνίζονται να επιστρέψουν ξανά δηλαδή, στην χρυσή περίοδο της ύπαρξης των εθνικών αστικών τάξεων του 19ο και του 20 αιώνα. Αυτό έγινε στις τελευταίες εκλογές στην Αμερική, αυτό όπως όλα δείχνουν προετοιμάζετε να πραγματωθεί στην Ευρώπη αλλά και σε όλο τον ανεπτυγμένο καπιταλισμό.
Όπως είναι επόμενο, η έλλειψη δυνατότητας, η ακόμα καλύτερα, η αδυναμία από μέρους της αστικής τάξης να αναπτύξει παραπέρα τις παραγωγικές δυνάμεις και να δώσει ώθηση στην κερδοφορία του κεφαλαίου, η αδυναμία αυτή είναι που της αφαιρεί κατά συνέπεια και οποιονδήποτε προοδευτικό ρόλο στην υλική βάση. Στην ίδια αναλογία, στο ιδεολογικό εποικοδόμημα, της αφαιρεί και κάθε ίχνος δυνατότητας επεξεργασίας προοδευτικής ιδεολογίας. Έτσι, όντας ανίκανη να αναπτύξει πάρα πέρα τις παραγωγικές δυνάμεις με τον ίδιο αντίστοιχα τρόπο δεν είναι ικανή να αναπτύξει προοδευτική ιδεολογία. Η αδυναμία αυτή που την αναγκάζει να καταφεύγει σε παρωχημένες πρακτικές πολιτικές λύσεις καταστροφής με διάφορους τρόπους των παραγωγικών δυνάμεων, την σπρώχνει κατά συνέπεια και σε παρωχημένες ιδεολογικές αντιδραστικές αναφορές φασιστικού και ναζιστικού τύπου. Και αυτό συμβαίνει και στα δύο κυρίαρχα ρεύματα της αστικής ιδεολογικής σκέψης.
Σ αυτήν την ιδεολογική κατρακύλα, το τμήμα αυτό της αστικής τάξης που πλήττεται απ’ την διεθνοποίηση των παραγωγικών δυνάμεων και του εμπορίου, η μόνη θεωρία που του απομένει να ακουμπήσει για να καλύψει την ιδεολογική γύμνια του και να δικαιολογήσει την ανάγκη για προστατευτισμό και περιχαράκωση στα εθνικά σύνορα, είναι η επίκληση της ότι αυτό γίνεται για την προστασία του «έθνους», την προστασία των «εθνικών αξιών» της «Εθνικής ιστορίας και του εθνικού πολιτισμού».
Εκτρέφοντας μ’ αυτόν τον τρόπο την ιδεολογία του εθνικισμού ρίχνει νερό στο μύλο της ιδεολογικής σύνχησης στα μυαλά των αστών διανοουμένων, και αυτοί με την σειρά τους, στις πολιτικές και τα προγράμματα των πολιτικών της κομμάτων, όλων των αποχρώσεων. Από το προοδευτικό αστικοδημοκρατικό, το κεντρώο και αριστερό ρεφορμιστικό, έως το γκρίζο και φαιό του φασισμού. Πίσω απ’ την άνοδο τον αντιδραστικών φασιστικών ιδεολογημάτων, κρύβεται το κομμάτι των εθνικών αστικών και μεσοαστικών τάξεων που το μερίδιο αγοράς που κατέχουν ακόμα, αμφισβητείται ανοιχτά από τις πολυεθνικές. Εκεί έχει τις ρίζες του, εκεί οφείλεται η άνοδος των εθνικιστικών και φασιστικών δυνάμεων σε όλα τα μήκη και πλάτη της υδρογείου, σε όλα τα κράτη του ανεπτυγμένου καπιταλισμού σήμερα.
Σε όσο βαθμό η κρίση θα βαθαίνει, σε όσο βαθμό η λύση στην κρίση θα καθυστερεί να βρεθεί, στον ίδιο βαθμό τα μικροαστικά κομμάτια της αστικής τάξης θα συντηριτικοποιούνται και θα πιέζουν τον κρατικό μηχανισμό να καταφεύγει σε σκληρά κατασταλτικά μέτρα.
Σε επόμενη ανάρτηση θα ασχοληθούμε με τις πολιτικές και ιδεολογικές αδυναμίες που παρουσιάζονται μέσα στους κόλπους της εργατικής τάξης.