Πώς, αλήθεια, τελείωσε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος; // του Αντώνη Νταβανέλου

80 χρόνια από τη συντριβή του ναζισμού

Στις 8 Μαΐου του 1945 τι­θό­ταν σε ισχύ στο Βε­ρο­λί­νο (ώρα 11 κε­ντρι­κής Ευ­ρώ­πης, ενώ στη Μόσχα ήταν πλέον 9 Μαΐου) το σύμ­φω­νο πα­ρά­δο­σης της να­ζι­στι­κής Γερ­μα­νί­ας στις στρα­τιω­τι­κές δυ­νά­μεις των Συμ­μά­χων. Ο Χί­τλερ είχε ήδη αυ­το­κτο­νή­σει στις 30 Απρι­λί­ου. Ο Β΄Πα­γκό­σμιος Πό­λε­μος θα τε­λεί­ω­νε τυ­πι­κά στις 14 Αυ­γού­στου του 1945, με την άνευ όρων συν­θη­κο­λό­γη­ση της Ια­πω­νί­ας. Η πα­ρά­δο­ση της Ια­πω­νί­ας τέ­θη­κε επι­σή­μως σε ισχύ στις 2 Σε­πτέμ­βρη.

Ήταν το τέλος μιας φο­βε­ρής αν­θρω­πο­σφα­γής, με πολ­λές δε­κά­δες εκα­τομ­μύ­ρια νε­κρούς, ακόμα πε­ρισ­σό­τε­ρους σα­κα­τε­μέ­νους και μια ανεί­πω­τη κα­τα­στρο­φή των πό­λε­ων και των υπο­δο­μών κυ­ρί­ως στην Ευ­ρώ­πη, αλλά και στην Ασία. Στο ζή­τη­μα της κα­τα­γρα­φής των απω­λειών, στο με­τα­πο­λε­μι­κό κόσμο κυ­ριάρ­χη­σαν οι πο­λι­τι­κές σκο­πι­μό­τη­τες, με την κάθε με­γά­λη δύ­να­μη να αυ­ξο­μειώ­νει κατά και­ρούς τους αριθ­μούς των «δικών της» νε­κρών, ανά­λο­γα με το αν επι­δί­ω­κε να με­γε­θύ­νει το κό­στος της συμ­με­το­χής της στη «νίκη» ή φρό­ντι­ζε να μειώ­σει τις ευ­θύ­νες για τις απο­φά­σεις και τον συ­γκε­κρι­μέ­νο τρόπο συμ­με­το­χής σ’ αυτό το γε­νι­κευ­μέ­νο σφα­γείο.

Πολλά ρεύ­μα­τα μέσα στην Αρι­στε­ρά πε­ρι­γρά­φουν τον ΒΠΠ ως έναν «αντι­φα­σι­στι­κό πό­λε­μο» που κα­τέ­λη­ξε σε μια «με­γά­λη αντι­φα­σι­στι­κή νίκη των λαών». Πρό­κει­ται για μια μο­νο­με­ρή ανά­λυ­ση, που ανα­πα­ρά­γει την άποψη της στα­λι­νι­κής ηγε­σί­ας στην ΕΣΣΔ και στην 3η Διε­θνή όπως αυτή δια­μορ­φώ­θη­κε μετά την 22/6/1941 (ημε­ρο­μη­νία αρχής της γερ­μα­νι­κής επί­θε­σης στην ΕΣΣΔ) και απο­φεύ­γει συ­στη­μα­τι­κά κά­ποια «καυτά» ζη­τή­μα­τα των πο­λε­μι­κών εξε­λί­ξε­ων (πχ Γιάλ­τα), ενώ απο­τυγ­χά­νει πλή­ρως να εξη­γή­σει τη συ­γκε­κρι­μέ­νη κα­τά­λη­ξη του πο­λέ­μου, με τον ηγε­μο­νι­κό ρόλο των ΗΠΑ, με τη στα­θε­ρο­ποί­η­ση του κα­πι­τα­λι­σμού σε με­γά­λο τμήμα της κα­τε­στραμ­μέ­νης Ευ­ρώ­πης και τη δια­μόρ­φω­ση της νέας «αντα­γω­νι­στι­κής ισορ­ρο­πί­ας» που χα­ρα­κτή­ρι­σε την πε­ρί­ο­δο του Ψυ­χρού Πο­λέ­μου.

Το ΚΚΕ για τον χα­ρα­κτή­ρα του πο­λέ­μου

Το ΚΚΕ που υπήρ­ξε για δε­κα­ε­τί­ες η κε­ντρι­κή «σχολή» δια­μόρ­φω­σης αυτής της άπο­ψης, επι­φυ­λάσ­σει δυ­σά­ρε­στες εκ­πλή­ξεις σε όσους συ­νε­χί­ζουν αμέ­ρι­μνοι να την πα­πα­γα­λί­ζουν. Μια εν­δια­φέ­ρου­σα έκ­δο­ση της Σύγ­χρο­νης Επο­χής που πα­ρου­σιά­ζει τα «Ντο­κου­μέ­ντα των Συμ­μα­χι­κών Δια­σκέ­ψε­ων του ΒΠΠ» (Γιάλ­τα-Μό­σχα-Τε­χε­ρά­νη-Πότσ­νταμ), συ­νο­δεύ­ε­ται με μια εκτε­νή ανά­λυ­ση του ΠΓ του ΚΚΕ (Νο­έμ­βρης 2024), που επι­χει­ρεί να «τα­κτο­ποι­ή­σει» πο­λι­τι­κά το συ­γκλο­νι­στι­κό υλικό των δια­πραγ­μα­τεύ­σε­ων με­τα­ξύ των μελ­λο­ντι­κών νι­κη­τών με τις υπο­γρα­φές των Ρούζ­βελτ-Τσόρ­τσιλ-Στά­λιν.

Το ΠΓ του ΚΚΕ υπο­γραμ­μί­ζει από την αρχή: «Ο χα­ρα­κτή­ρας του ΒΠΠ ήταν ιμπε­ρια­λι­στι­κός από τη μεριά όλων των κα­πι­τα­λι­στι­κών κρα­τών, είτε ήταν ενταγ­μέ­να στις δυ­νά­μεις του Άξονα, είτε στις δυ­νά­μεις του αντι­χι­τλε­ρι­κού αντι­φα­σι­στι­κού στρα­το­πέ­δου… Ο αντα­γω­νι­σμός αφο­ρού­σε το μοί­ρα­σμα αγο­ρών, εδα­φών και πηγών πρώ­των υλών με σκοπό τη με­γι­στο­ποί­η­ση των κερ­δών των μο­νο­πω­λί­ων. Υπε­ρά­σπι­ζαν ακόμα τις αποι­κί­ες τους και τα εδάφη υπό εντο­λή, που είχαν κλη­ρο­νο­μή­σει από τη μοι­ρα­σιά του επί­σης ιμπε­ρια­λι­στι­κού ΑΠΠ. Σε αυτόν τον αγώνα δεν έπαψε ποτέ να υφί­στα­ται το στοι­χείο της τα­ξι­κής πάλης, ανε­ξάρ­τη­τα αν αυτό δια­κη­ρυσ­σό­ταν ή όχι. Αντι­κει­με­νι­κά, η τα­ξι­κή πάλη οξύν­θη­κε σε όλα τα πεδία, το οι­κο­νο­μι­κό, το ιδε­ο­λο­γι­κό, το πο­λι­τι­κό» (Ντο­κου­μέ­ντα, σελ. 7). Η εκτί­μη­ση αυτή είναι σωστή: Ο ΒΠΠ υπήρ­ξε «συ­νέ­χεια» του ΑΠΠ, της προη­γού­με­νης αν­θρω­πο­σφα­γής που ο Λένιν είχε χα­ρα­κτη­ρί­σει ως σύ­γκρου­ση με­τα­ξύ των «χορ­τά­των» και των «πει­να­σμέ­νων» ιμπε­ρια­λι­στών για τη μοι­ρα­σιά της επιρ­ρο­ής και της δύ­να­μης στον κόσμο. Σε αυτό το έδα­φος μόνο μπο­ρούν να εξη­γη­θούν ορι­σμέ­να πολύ ση­μα­ντι­κά «πο­λε­μι­κά» γε­γο­νό­τα.

Η εί­σο­δος των Αμε­ρι­κα­νών στον ΒΠΠ υπήρ­ξε κα­θο­ρι­στι­κός πα­ρά­γο­ντας. Ο «πο­λε­μι­κός φορ­ντι­σμός» των ΗΠΑ, η με­γά­λη δυ­να­τό­τη­τά τους να πα­ρά­γουν όπλα και πο­λε­μο­φό­δια ξε­περ­νού­σε κατά πολύ τις δυ­να­τό­τη­τες της Γερ­μα­νί­ας, της Ιτα­λί­ας και της Ια­πω­νί­ας. Στο πρώτο εξά­μη­νο του 1943, η Βέρ­μα­χτ αντι­με­τώ­πι­ζε την ήττα στο Στά­λιν­γκραντ, το Άφρι­κα Κορπς είχε πα­ρα­δο­θεί στην Τυ­νη­σία, οι Αγλ­λο-Αμε­ρι­κα­νοί είχαν απο­βι­βα­στεί στη Σι­κε­λία. Στις 25 Ιούλη του 1943 το Με­γά­λο Συμ­βού­λιο του φα­σι­στι­κού κόμ­μα­τος «πα­ραι­τού­σε» τον Μου­σο­λί­νι, ανοί­γο­ντας το δρόμο για τη συν­θη­κο­λό­γη­ση της Ιτα­λί­ας. Μέσα στο 1943 δια­μορ­φώ­θη­κε η «συ­νω­μο­σία των στρα­τη­γών» στη Βέρ­μα­χτ, με στόχο την εκτέ­λε­ση του Χί­τλερ και τη γρή­γο­ρη συν­θη­κο­λό­γη­ση της Γερ­μα­νί­ας. Η κα­τεύ­θυν­ση του πο­λέ­μου είχε κρι­θεί. Και όμως η σφαγή συ­νε­χί­στη­κε για δύο ακόμα χρό­νια, με ανυ­πο­λό­γι­στες απώ­λειες και κα­τα­στρο­φές. Σε αυτό το διά­στη­μα οι στό­χοι των Συμ­μά­χων αφο­ρού­σαν κυ­ρί­ως τον απο­κλει­σμό της πι­θα­νό­τη­τας για ερ­γα­τι­κές/σο­σια­λι­στι­κές επα­να­στά­σεις στην Ευ­ρώ­πη, τον πε­ριο­ρι­σμό των δυ­να­το­τή­των για αντια­ποι­κιο­κρα­τι­κές επα­να­στά­σεις στην Ασία και στην Αφρι­κή, αλλά και στην «τα­κτο­ποί­η­ση» της μοι­ρα­σιάς με­τα­ξύ τους στον με­τα­πο­λε­μι­κό κόσμο. Η χρήση της ατο­μι­κής βόμ­βας από τους Αμε­ρι­κά­νους στη Χι­ρο­σί­μα και στο Να­γκα­σά­κι (Αύ­γου­στος 1945) ήταν ένα μα­ζι­κό έγκλη­μα που δεν αφο­ρού­σε στην επι­τά­χυν­ση της λήξης του πο­λέ­μου, αλλά στην αναγ­γε­λία της άφι­ξης του «νέου σε­ρί­φη» στον κόσμο.

Ο πα­ραλ­λη­λι­σμός της σύ­γκρου­σης στον ΒΠΠ με εκεί­νη στον ΑΠΠ είναι απο­λύ­τως σω­στός. Όμως πα­ραλ­λη­λι­σμός ση­μαί­νει ανα­λο­γί­ες, δεν ση­μαί­νει φω­το­τυ­πι­κή ομοιό­τη­τα.

Μια ση­μα­ντι­κή δια­φο­ρά της πε­ριό­δου με εκεί­νη του 1914-18 ήταν η ύπαρ­ξη της ΕΣΣΔ, του πρώ­του ερ­γα­τι­κού κρά­τους στην ιστο­ρία, που είχε προ­κύ­ψει από τη με­γά­λη Οκτω­βρια­νή Επα­νά­στα­ση του 1917. Είναι αδύ­να­το να κα­τα­νο­ή­σει κα­νείς την πο­λε­μι­κή πο­λι­τι­κή της ΕΣΣΔ στον ΒΠΠ αν δεν συ­νυ­πο­λο­γί­σει την κο­λοσ­σιαία ση­μα­σία της επι­κρά­τη­σης της στα­λι­νι­κής ηγε­σί­ας από τα τέλη της δε­κα­ε­τί­ας του 1920, τη ση­μα­σία των «εκ­κα­θα­ρί­σε­ων» στη δε­κα­ε­τία του 1930 που εξό­ντω­σαν τη γενιά του 1917 μέσα στο κόμμα, στο κρά­τος και στο στρα­τό, τη ση­μα­σία της ανα­τρο­πής των βα­σι­κών κοι­νω­νι­κών κα­τα­κτή­σε­ων του Οκτώ­βρη. Στα τέλη της δε­κα­ε­τί­ας του 1930, η στα­θε­ρο­ποί­η­ση της γρα­φειο­κρα­τί­ας στην εξου­σία στην ΕΣΣΔ σή­μαι­νε τη με­τα­τρο­πή της σε κα­θε­στώς κρα­τι­κού κα­πι­τα­λι­σμού, που επι­χει­ρού­σε πλέον να αντα­γω­νί­ζε­ται τους διε­θνείς κα­πι­τα­λι­στές με βάση τα δικά του αυ­τό­νο­μα συμ­φέ­ρο­ντα.

Το ΠΓ ανα­γνω­ρί­ζει ότι από την πε­ρί­ο­δο του Με­σο­πο­λέ­μου η λει­τουρ­γία της Κομ­μου­νι­στι­κής Διε­θνούς χα­ρα­κτη­ρι­ζό­ταν από την «αντί­φα­ση» ανά­με­σα, αφε­νός, στην πο­λι­τι­κή του ΚΚΡ (Μπ.) και της Κο­μι­ντέρν και, αφε­τέ­ρου, στην πο­λι­τι­κή των ΚΚ και τις ανά­γκες της τα­ξι­κής πάλης στις υπό­λοι­πες χώρες. Είναι μια μάλ­λον «κομψή» δια­τύ­πω­ση, για να πε­ρι­γρά­ψει κα­νείς την υπο­τα­γή των ΚΚ στις προ­τε­ραιό­τη­τες της δι­πλω­μα­τι­κής και κρα­τι­κής πο­λι­τι­κής της ΕΣΣΔ.

Σε αυτήν τη βάση ξε­δι­πλώ­θη­καν τα δια­λυ­τι­κά «ζιγκ-ζαγκ» των εκτι­μή­σε­ων και της πο­λι­τι­κής απέ­να­ντι στον φα­σι­σμό-να­ζι­σμό, που απο­τε­λού­σε κε­ντρι­κό πρό­βλη­μα στην πε­ρί­ο­δο του Με­σο­πο­λέ­μου. Η στρα­τη­γι­κή του Ενιαί­ου Με­τώ­που (3ο και 4ο Συ­νέ­δριο της Διε­θνούς, στην εποχή του Λένιν) εγκα­τε­λεί­φθη­κε και οι υπο­στη­ρι­κτές της κα­τα­διώ­χθη­καν αλύ­πη­τα ως οπα­δοί του «τρο­τσκι­σμού» ή του «λου­ξε­μπουρ­γκι­σμού» μέσα στις γραμ­μές των ΚΚ διε­θνώς, και με ιδιαί­τε­ρη δρι­μύ­τη­τα στις χώρες της κε­ντρι­κής Ευ­ρώ­πης. Προ­σω­ρι­νά, η πο­λι­τι­κή του Ε.Μ. αντι­κα­τα­στά­θη­κε με την αυ­το­κτο­νι­κή πο­λι­τι­κή του «σο­σιαλ­φα­σι­σμού» που υπο­τι­μού­σε το φα­σι­σμό-να­ζι­σμό ως «προ­σω­ρι­νό πρό­βλη­μα» και όριζε ως κύριο εχθρό τους… σο­σιαλ­δη­μο­κρά­τες! Ακο­λού­θη­σε η αιφ­νί­δια στρο­φή προς τα Λαϊκά Μέ­τω­πα (7ο συ­νέ­δριο της Κομ­μου­νι­στι­κής Διε­θνούς) που όριζε τον φα­σι­σμό ως πρό­βλη­μα «ζωής ή θα­νά­του», κα­λού­σε σε συμ­μα­χία των ΚΚ με τους σο­σιαλ­δη­μο­κρά­τες αλλά και τα αστι­κά «δη­μο­κρα­τι­κά» κόμ­μα­τα, ενώ έβαζε στον πάγο κάθε πο­λι­τι­κή από­πει­ρα να ξε­πε­ρα­στεί το δί­λημ­μα «φα­σι­σμός ή αστι­κή δη­μο­κρα­τία;». Αυτές οι στρο­φές προ­κά­λε­σαν κύ­μα­τα πο­λι­τι­κής σύγ­χυ­σης και απο­δυ­νά­μω­ση των ΚΚ σε πολ­λές χώρες και ει­δι­κά στην Κε­ντρι­κή Ευ­ρώ­πη.

Το σύμ­φω­νο Μο­λό­τοφ-Ρί­μπε­ντροπ

Σε αυτό το έδα­φος γε­νι­κής σύγ­χυ­σης έπεσε ως βόμβα η εί­δη­ση για την υπο­γρα­φή του «Συμ­φώ­νου Μη Επί­θε­σης» με­τα­ξύ της χι­τλε­ρι­κής Γερ­μα­νί­ας και της ΕΣΣΔ, της δια­βό­η­της συμ­φω­νί­ας που έμει­νε γνω­στή ως Σύμ­φω­νο Μο­λό­τοφ-Ρί­μπε­ντροπ (Αύ­γου­στος 1939). Το ΠΓ του ΚΚΕ επι­μέ­νει στο ση­μείο αυτό στις «πα­λιές» εκτι­μή­σεις: «Το Σύμ­φω­νο Ρί­μπε­ντροπ-Μο­λό­τοφ εξα­σφά­λι­σε στην ΕΣΣΔ 21 πο­λύ­τι­μους μήνες πο­λε­μι­κής προ­ε­τοι­μα­σί­ας, απα­ραί­τη­τους για την άμυνά της». Πρό­κει­ται για έναν χο­ντρο­κομ­μέ­νο απο­λο­γη­τι­σμό, που δεν συμ­βα­δί­ζει με τα ιστο­ρι­κά δε­δο­μέ­να. Ίσως στην επό­με­νη «ανα­θε­ώ­ρη­ση» της κομ­μα­τι­κής ιστο­ρί­ας να υπάρ­ξει κα­λύ­τε­ρη τύχη.

Το Σύμ­φω­νο δεν υπήρ­ξε μια επι­φα­νεια­κή-δευ­τε­ρεύ­ου­σα «κί­νη­ση» και από τις δύο πλευ­ρές. Στον ένα χρόνο που ακο­λού­θη­σε την υπο­γρα­φή του, οι εμπο­ρι­κές συ­ναλ­λα­γές με­τα­ξύ Γερ­μα­νί­ας-Ρω­σί­ας τε­τρα­πλα­σιά­στη­καν (!), με­τα­τρέ­πο­ντας την ΕΣΣΔ στον βα­σι­κό προ­μη­θευ­τή της να­ζι­στι­κής Γερ­μα­νί­ας σε πρώ­τες ύλες που ήταν απα­ραί­τη­τες για την πο­λε­μι­κή προ­ε­τοι­μα­σία του Χί­τλερ. Στο έδα­φος του Συμ­φώ­νου ακο­λού­θη­σε η «δί­δυ­μη» ει­σβο­λή της Βέρ­μα­χτ και του ρω­σι­κού στρα­τού που οδή­γη­σε στο δια­με­λι­σμό της Πο­λω­νί­ας.

Στο εσω­τε­ρι­κό της Πο­λω­νί­ας, της Ουγ­γα­ρί­ας, της Τσε­χο­σλο­βα­κί­ας κλπ, όπου είχαν προ­ϋ­πάρ­ξει σο­βα­ροί και πολύ προ­ω­θη­μέ­νοι αγω­νι­στι­κοί δε­σμοί με το ρω­σι­κό επα­να­στα­τι­κό κί­νη­μα, αυτοί κα­τέρ­ρευ­σαν και αντι­κα­τα­στά­θη­καν από ένα σκλη­ρό «αντι­ρω­σι­κό» μένος, που η ΕΣΣΔ έμελ­λε να βρει μπρο­στά της με τη μορφή της έντο­νης εχθρό­τη­τας των πλη­θυ­σμών απέ­να­ντι στα με­τα­πο­λε­μι­κά κα­θε­στώ­τα. Κάθε από­πει­ρα δι­καιο­λό­γη­σης αυτής της απα­ρά­δε­κτης «συμ­φω­νί­ας με το διά­βο­λο» είναι κυ­ριο­λε­κτι­κά ντρο­πια­στι­κή για κάθε αρι­στε­ρό άν­θρω­πο. Στο 20ό συ­νέ­δριο του ΚΚΣΕ (1956), ο Ν. Χρου­τσόφ άνοι­ξε για πρώτη φορά τα σχε­τι­κά «αρ­χεία» του ρω­σι­κού κρά­τους, δεί­χνο­ντας με αναμ­φι­σβή­τη­το τρόπο ότι το Σύμ­φω­νο δεν χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­κε από την ΕΣΣΔ για την πο­λε­μι­κή προ­ε­τοι­μα­σία απέ­να­ντι στο εν­δε­χό­με­νο μιας γερ­μα­νι­κής επί­θε­σης. Τον Ιούνη του 1941 η στα­λι­νι­κή Ρωσία αιφ­νι­διά­στη­κε από­λυ­τα από την ει­σβο­λή της Βέρ­μα­χτ και αυτό εξη­γεί εν πολ­λοίς τις δυ­σα­νά­λο­γα με­γά­λες απώ­λειες των λαών της ΕΣΣΔ στον ΒΠΠ, όπως και τις με­γά­λες αρ­χι­κές επι­τυ­χί­ες της ει­σβο­λής, που έφτα­σε βαθιά στο ρω­σι­κό έδα­φος αντι­με­τω­πί­ζο­ντας πε­ριο­ρι­σμέ­νη στρα­τιω­τι­κή αντί­στα­ση. Στο κεί­με­νο του ΠΓ του ΚΚΕ, ο έμπει­ρος ανα­γνώ­στης θα βρει πολ­λές ανα­φο­ρές σε ανα­γκαί­ες πο­λε­μι­κές «προ­ε­τοι­μα­σί­ες» για την αντι­με­τώ­πι­ση της να­ζι­στι­κής Γερ­μα­νί­ας να γί­νο­νται μέσα στο… 1942, δη­λα­δή αρ­κε­τούς μήνες μετά την ει­σβο­λή και σε συν­θή­κες κα­το­χής με­γά­λων τμη­μά­των του ρω­σι­κού εδά­φους από τις γερ­μα­νι­κές στρα­τιές. Είναι απο­λύ­τως αλή­θεια ότι οι λαοί της ΕΣΣΔ αντι­στά­θη­καν με πάθος στη γερ­μα­νι­κή ει­σβο­λή πλη­ρώ­νο­ντας ένα πρω­το­φα­νές αντί­τι­μο (σύμ­φω­να με τις ρω­σι­κές πηγές του 1945, πε­ρί­που 6 εκα­τομ­μύ­ρια νε­κροί, σύμ­φω­να με τα αρ­χεία της επο­χής Χρου­τσόφ πε­ρί­που 20 εκα­τομ­μύ­ρια νε­κροί, σύμ­φω­να με τα αρ­χεία που «άνοι­ξαν» επί Γκορ­μπα­τσόφ πάνω από 26,6 εκατ. νε­κροί!). Αυτή η λυσ­σα­λέα αντί­στα­ση «τρε­φό­ταν» και από το ρα­τσι­στι­κό πρό­γραμ­μα που επέ­βα­λαν οι ει­σβο­λείς. Σύμ­φω­να με τους ναζί κα­θο­δη­γη­τές της Βέρ­μα­χτ, οι Σλά­βοι ορί­ζο­νταν ως «υπάν­θρω­ποι» και οι πόροι θα έπρε­πε να δια­τί­θε­νται για τη δια­τρο­φή, την εκ­παί­δευ­ση και πε­ρί­θαλ­ψή τους θα έπρε­πε να πε­ριο­ρί­ζο­νται στο ελά­χι­στο που θα επέ­τρε­πε «να είναι ικα­νοί να υπα­κού­ουν στους αφέ­ντες τους».

Στην υπό­λοι­πη Ευ­ρώ­πη, το Σύμ­φω­νο Μο­λό­τοφ-Ρί­μπε­ντροπ ισο­δυ­να­μού­σε με μια πο­λι­τι­κή κα­τα­στρο­φή για τα ΚΚ. Στη Γαλ­λία η προ­σπά­θεια του ΚΚΓ να ευ­θυ­γραμ­μι­στεί με τη νέα στρο­φή της ΕΣΣΔ το οδή­γη­σε σε μια πρω­το­φα­νή κρίση, σε πα­ρά­λυ­ση απέ­να­ντι στην «κυ­βέρ­νη­ση» των δο­σι­λό­γων και σε σο­βα­ρή κα­θυ­στέ­ρη­ση στο να εμπλα­κεί στα ανα­γκαία κα­θή­κο­ντα της αντί­στα­σης.

Τα κι­νή­μα­τα Αντί­στα­σης

Και όμως στις κα­τε­χό­με­νες χώρες εκ­δη­λω­νό­ταν μια ακόμα δια­φο­ρά με­τα­ξύ του Α΄και του Β΄ΠΠ, που πυ­ρο­δο­τού­σε μια σπου­δαία δυ­να­μι­κή. Ο ΒΠΠ δεν πε­ριο­ρί­στη­κε σε σύ­γκρου­ση των στρα­τιών των αντι­μα­χό­με­νων πλευ­ρών στα χα­ρα­κώ­μα­τα και σε σα­φείς πο­λε­μι­κές γραμ­μές. Η Βέρ­μα­χτ κα­τέ­λα­βε σχε­δόν αστρα­πιαία ένα με­γά­λο αριθ­μό χωρών στην Ευ­ρώ­πη. Η ξε­νι­κή κα­το­χή είναι μια βάρ­βα­ρη μορφή κα­τα­πί­ε­σης, κατά πολύ πιο σκλη­ρή από τα γνω­στά δι­κτα­το­ρι­κά κα­θε­στώ­τα, και αυτή δη­μιουρ­γού­σε κα­θή­κο­ντα, υπο­χρε­ώ­σεις, αλλά και δυ­να­τό­τη­τες απε­λευ­θε­ρω­τι­κής αντί­στα­σης. Ταυ­τό­χρο­να η προ­έ­λα­ση της Βέρ­μα­χτ, πέρα από την ξε­νι­κή κα­το­χή, επέ­βα­λε και ένα πο­λι­τι­κό πρό­γραμ­μα: το να­ζι­σμό. Σε όλες τις κα­τε­χό­με­νες χώρες ξε­κι­νού­σε ο δο­λο­φο­νι­κός διωγ­μός των Εβραί­ων, των τσιγ­γά­νων, των «δια­φο­ρε­τι­κών», τα συν­δι­κά­τα δια­λύ­ο­νταν, οι αρι­στε­ροί και οι δη­μο­κρα­τι­κές ελευ­θε­ρί­ες θε­ω­ρού­νταν εχθρι­κή δύ­να­μη, οι ερ­γά­τες υπο­βι­βά­ζο­νταν σε κα­θε­στώς υπο­ζυ­γί­ου κ.ο.κ. Η αντι­κα­το­χι­κή απε­λευ­θε­ρω­τι­κή δράση συ­να­ντού­σε τις υπο­χρε­ώ­σεις και τις δυ­να­τό­τη­τες του αντι­φα­σι­στι­κού αγώνα. Σε όλες τις κα­τε­χό­με­νες χώρες η με­γά­λη πλειο­ψη­φία της κυ­ρί­αρ­χης τάξης και των κρα­τι­κών και στρα­τιω­τι­κών γρα­φειο­κρα­τών της, έμενε πα­ρα­λυ­μέ­νη κάτω από το φόβο της δρά­σης των λαϊ­κών μαζών και την τάση συμ­βι­βα­σμού με τους ναζί. Τα κα­θή­κο­ντα της αντί­στα­σης και του αντι­φα­σι­στι­κού αγώνα έγι­ναν υπό­θε­ση κυ­ρί­ως της ερ­γα­τι­κής τάξης και των λαϊ­κών μαζών, ενώ στο πο­λι­τι­κό πεδίο έγι­ναν υπό­θε­ση της Αρι­στε­ράς. Τα με­γά­λα κι­νή­μα­τα Αντί­στα­σης έγι­ναν ο ζω­ντα­νός τρό­πος όπου η πρω­το­φα­νής κρίση των ημε­ρών του ΒΠΠ με­τα­τρε­πό­ταν σε ισχυ­ρή δυ­να­τό­τη­τα για νι­κη­φό­ρες ερ­γα­τι­κές/σο­σια­λι­στι­κές επα­να­στά­σεις σε ένα με­γά­λο μέρος της Ευ­ρώ­πης.

Το τέλος του ΑΠΠ ση­μα­δεύ­τη­κε από τη νι­κη­φό­ρα Οκτω­βρια­νή Επα­νά­στα­ση και τις με­γά­λες επα­να­στα­τι­κές από­πει­ρες στη Γερ­μα­νία, στην Ουγ­γα­ρία, στην Ιτα­λία κλπ. Γιατί δεν συ­νέ­βη το ίδιο στο τέλος του ΒΠΠ; Είναι ένα ερώ­τη­μα απο­λύ­τως κρί­σι­μο για την ιστο­ρία της κομ­μου­νι­στι­κής Αρι­στε­ράς, με άμε­σες συ­νέ­πειες σε όλες τις δια­μά­χες για τα ζη­τή­μα­τα της στρα­τη­γι­κής και της πο­λι­τι­κής του.

Δεν υπάρ­χει κα­νέ­να πε­ρι­θώ­ριο απά­ντη­σης του ερω­τή­μα­τος με την έμ­φα­ση στις αντι­κει­με­νι­κές συν­θή­κες. Σε με­γά­λα τμή­μα­τα της ηπεί­ρου, με αιχμή την Ιτα­λία και τη Γαλ­λία, εκ­δη­λώ­θη­κε μια πρω­το­φα­νής ανα­τρε­πτι­κή δυ­να­μι­κή από τα κάτω, που οδή­γη­σε τις κυ­ρί­αρ­χες τά­ξεις στην εκτί­μη­ση ότι η ανα­συ­γκρό­τη­ση και η στα­θε­ρο­ποί­η­ση του κα­πι­τα­λι­σμού στη με­τα­πο­λε­μι­κή πε­ρί­ο­δο προ­ϋ­πέ­θε­τε την έντα­ξη της Αρι­στε­ράς που βρι­σκό­ταν στην ηγε­σία των αντι­στα­σια­κών κι­νη­μά­των στις κυ­βερ­νή­σεις που θα ανα­λάμ­βα­ναν αυτό το κρί­σι­μο έργο. Πώς αυτό έγινε εφι­κτό;

Η συ­νή­θης και δια­δε­δο­μέ­νη απά­ντη­ση αφορά «λάθη» ή και επι­μέ­ρους «προ­δο­σί­ες» της α΄ ή της β΄ ηγε­τι­κής ομά­δας στην α΄ ή β΄ χώρα της Ευ­ρώ­πης, χωρίς όμως την ενο­ποί­η­ση όλων αυτών των «λαθών» ή «προ­δο­σιών» σε μια ενιαία γε­νι­κή πο­λι­τι­κή δια­πί­στω­ση, και κυ­ρί­ως με την προ­σπά­θεια να μην συν­δε­θούν όλα αυτά με τη γραμ­μή του «διε­θνούς κέ­ντρου» της επο­χής, δη­λα­δή με τις ευ­θύ­νες της στα­λι­νι­κής ηγε­σί­ας στην ΕΣΣΔ και τη Διε­θνή.

Μια αξία των πα­ρα­δο­χών που σή­με­ρα υπο­χρε­ώ­νε­ται να κάνει το ΠΓ του ΚΚΕ είναι ότι κάνει όλο αυτό το πεδίο «απα­ντή­σε­ων» για το τέλος του ΒΠΠ πα­ρω­χη­μέ­νο και ανα­ξιό­πι­στο, ανοί­γο­ντας νέες δυ­να­τό­τη­τες ου­σια­στι­κής συ­ζή­τη­σης.

Η διά­λυ­ση της Διε­θνούς

Στις 15 Μάη του 1943, το Προ­ε­δρείο της Εκτε­λε­στι­κής Επι­τρο­πής της Κομ­μου­νι­στι­κής Διε­θνούς ανα­κοί­νω­σε την αυ­το­διά­λυ­ση της Διε­θνούς (εν μέσω πα­γκο­σμί­ου πο­λέ­μου!). Το ΠΓ του ΚΚΕ γρά­φει ότι «η από­φα­ση φαί­νε­ται ότι επι­κυ­ρώ­θη­κε απ’ όλα τα ΚΚ». Η κομ­ψό­τη­τα της φρά­σης («φαί­νε­ται ότι…») δεί­χνει επί­γνω­ση για το γε­γο­νός ότι η «επι­κύ­ρω­ση» ήταν μάλ­λον ανύ­παρ­κτη ή του­λά­χι­στον κα­τό­πιν εορ­τής. Πιο ση­μα­ντι­κή είναι η απο­τί­μη­ση αυτού του ντρο­πια­στι­κού γε­γο­νό­τος: «Η από­φα­ση ερ­χό­ταν σε πλήρη αντί­θε­ση με τις αρχές στις οποί­ες στη­ρί­χθη­κε η ίδρυ­ση της Α΄ Διε­θνούς… σε αντί­θε­ση με το πνεύ­μα και το γράμ­μα του Κομ­μου­νι­στι­κού Μα­νι­φέ­στου, με την αρχή του προ­λε­τα­ρια­κού διε­θνι­σμού, αλλά και με τους λό­γους που η ίδια η Κομ­μου­νι­στι­κή Διε­θνής συ­γκρο­τή­θη­κε… Δεν μπο­ρεί να γίνει πα­ρα­δε­κτό ότι επι­βαλ­λό­ταν η διά­λυ­ση της ΚΔ προ­κει­μέ­νου να κα­ταρ­ρι­φθεί η δι­στα­κτι­κό­τη­τα Με­γά­λης Βρε­τα­νί­ας-ΗΠΑ και άλλων αστι­κών δυ­νά­με­ων για αντι­χι­τλε­ρι­κή συμ­μα­χία».

Στα πρα­κτι­κά της συ­νά­ντη­σης της Μό­σχας, που δη­μο­σιεύ­ει το ΚΚΕ, ο Τσόρ­τσιλ συγ­χαί­ρει έν­θερ­μα τον Στά­λιν για τη διά­λυ­ση της Διε­θνούς και ο Στά­λιν αντα­πα­ντά υπο­γραμ­μί­ζο­ντας ότι η διά­λυ­ση της Διε­θνούς είναι από­δει­ξη ότι «Η ΕΣΣΔ δεν είναι δια­τε­θει­μέ­νη να κα­τα­στρώ­σει μπολ­σε­βί­κι­κες επα­να­στά­σεις στην Ευ­ρώ­πη. Ο Τσόρ­τσιλ τώρα πρέ­πει να έχει πει­στεί γι’ αυτό…». (ΠΓ, σελ. 60, Ντο­κου­μέ­ντα, σελ. 197).

Η διά­λυ­ση της Διε­θνούς δεν σή­μαι­νε ότι το «διε­θνές κέ­ντρο» έπαψε να κα­θο­δη­γεί δε­σμευ­τι­κά τα ΚΚ. Σή­μαι­νε ότι συ­νέ­χι­σε να το κάνει, αλλά απαλ­λαγ­μέ­νο από κάθε υπο­χρέ­ω­ση ανα­φο­ράς σε αρχές και με από­λυ­τη προ­τε­ραιό­τη­τα στη συ­νεν­νό­η­ση της ρω­σι­κής ηγε­σί­ας με τους Αγ­γλο-Αμε­ρι­κα­νούς συμ­μά­χους της. Τα απο­τε­λέ­σμα­τα ήταν κα­τα­στρε­πτι­κά για το κί­νη­μα σε μια σειρά κρί­σι­μες χώρες.

Ο συμ­βι­βα­σμός σε Ιτα­λία και Γαλ­λία

Την άνοι­ξη του 1944 ο Παλ­μί­ρο Το­λιά­τι (που ζούσε στη Μόσχα και, ως Έρ­κο­λι, υπήρ­ξε βα­σι­κός συ­νερ­γά­της του Στά­λιν στην κα­θο­δή­γη­ση της ΚΔ) ετοι­μα­ζό­ταν να επι­στρέ­ψει στην Ιτα­λία. Πα­ρέ­δω­σε στη σο­βιε­τι­κή ηγε­σία ένα «υπό­μνη­μα» σχε­τι­κά με την πο­λι­τι­κή που έσπευ­σε να ει­ση­γη­θεί στο Ιτα­λι­κό ΚΚ, που ανα­δει­κνυό­ταν ως ηγε­μο­νι­κή δύ­να­μη στο κί­νη­μα των παρ­τι­ζά­νων. Γνω­ρί­ζο­ντας τη σο­βιε­τι­κή γραμ­μή την εν­σω­μά­τω­νε, αλλά υπο­γράμ­μι­ζε την άποψη ότι το Κόμμα του δεν έπρε­πε να συμ­με­τά­σχει στην κυ­βέρ­νη­ση «Εθνι­κής Ενό­τη­τας» του Μπα­ντό­λιο και ότι θα έπρε­πε να απαι­τή­σει την πα­ραί­τη­ση του Βα­σι­λιά ως συ­νυ­πεύ­θυ­νου για τα φα­σι­στι­κά εγκλή­μα­τα. Η απά­ντη­ση του Μο­λό­τοφ -με την υπο­γράμ­μι­ση «με τη σύμ­φω­νη γνώμη της σο­βιε­τι­κής κυ­βέρ­νη­σης…»- τον προ­έ­τρε­ψε να μη ζη­τη­θεί η πα­ραί­τη­ση του Βα­σι­λιά, να συμ­με­τά­σχει το ΙΚΚ στην κυ­βέρ­νη­ση Μπα­ντό­λιο και να έχει ως επι­κέ­ντρω­ση στην πο­λι­τι­κή του την ήττα των Γερ­μα­νών (ΠΓ ΚΚΕ, σελ. 70). Ο Το­λιά­τι ακο­λού­θη­σε τις συμ­βου­λές, έγινε αντι­πρό­ε­δρος της κυ­βέρ­νη­σης «Εθνι­κής Ενό­τη­τας» και υπέ­γρα­ψε το ξέ­πλυ­μα όλων των με­γα­λο­στε­λε­χών του φα­σι­σμού που δέ­χο­νταν τη «νέα κα­τά­στα­ση». Όταν η κρίση ξε­πε­ρά­στη­κε, το ΙΚΚ πε­τά­χτη­κε σαν στη­μέ­νη λε­μο­νό­κου­πα έξω από την κυ­βέρ­νη­ση, μετά το 1948 ανέ­λα­βαν δράση οι «άν­θρω­ποι από σί­δε­ρο» της Χρι­στια­νο­δη­μο­κρα­τί­ας και η Ιτα­λία των παρ­τι­ζά­νων έγινε στα­δια­κά το βα­σι­κό στή­ριγ­μα του ΝΑΤΟ στη Με­σό­γειο.

Το ΠΓ του ΚΚΕ πα­ρα­θέ­τει τα πρα­κτι­κά από τη συ­νά­ντη­ση του Μορίς Τορέζ με τον Στά­λιν, λίγο πριν ο Γραμ­μα­τέ­ας του ΚΚΓ επι­στρέ­ψει από τη Μόσχα στο Πα­ρί­σι: «Ο σ. Στά­λιν εξη­γεί ότι του φαί­νε­ται… ότι οι κομ­μου­νι­στές δεν έχουν ακόμα κα­τα­λά­βει πως η κα­τά­στα­ση στη Γαλ­λία έχει αλ­λά­ξει. Δρουν αυ­θά­δι­κα και… προ­σπα­θούν να δια­τη­ρή­σουν την πο­λι­το­φυ­λα­κή. Αυτό δεν θα συμ­βεί. Υπάρ­χει μια κυ­βέρ­νη­ση που ανα­γνω­ρί­ζε­ται από τη Με­γά­λη Βρε­τα­νία, τη Σο­βιε­τι­κή Ένωση, τις ΗΠΑ και άλλες δυ­νά­μεις [σσ: πρό­κει­ται για την κυ­βέρ­νη­ση Ντε Γκολ], όμως οι κομ­μου­νι­στές συ­νε­χί­ζουν να δρουν όπως συ­νή­θι­σαν… Θα πρέ­πει να υπάρ­χει μια πλατ­φόρ­μα… που να πε­ρι­λαμ­βά­νει την ανά­καμ­ψη της βιο­μη­χα­νί­ας, τη δου­λειά στους ανέρ­γους, την υπε­ρά­σπι­ση της δη­μο­κρα­τί­ας…» (ΠΓ, σελ. 71). Ο Τορέζ γύ­ρι­σε στη Γαλ­λία με αυτή τη γραμ­μή και σε σύ­γκρου­ση με τους συ­ντρό­φους του που προ­σπα­θού­σαν να δια­τη­ρή­σουν την ένο­πλη δύ­να­μη των Μακί σαν «έμ­βρυο» εναλ­λα­κτι­κής εξου­σί­ας στις συν­θή­κες απο­χώ­ρη­σης των ναζί και κα­τάρ­ρευ­σης του κρά­τους των δο­σι­λό­γων, έριξε το σύν­θη­μα «ένας στρα­τός, μία αστυ­νο­μία, ένα κρά­τος!» που έστρω­νε το χαλί στον Ντε Γκολ. Η μοίρα του κι­νή­μα­τος στη Γαλ­λία ήταν ανά­λο­γη με εκεί­νη της Ιτα­λί­ας. Όπως, σωστά, εκτι­μά το ΠΓ του ΚΚΕ: «Ου­σια­στι­κά πρό­κει­ται για την ίδια πο­λι­τι­κή, που οδή­γη­σε στην υπο­τα­γή της τα­ξι­κής πάλης στη συμ­μα­χία της ΕΣΣΔ με ΗΠΑ και Ενω­μέ­νο Βα­σί­λειο στον ΒΠΠ» (ΠΓ, σελ. 72).

Ασφα­λώς αυτή η πο­ρεία δεν ακο­λου­θή­θη­κε «ομαλά» απ’ όλα τα κι­νή­μα­τα. Στη Γιου­γκο­σλα­βία, οι παρ­τι­ζά­νοι του Τίτο έσπα­σαν τις προ­βλέ­ψεις της Γιάλ­τας και πήραν την εξου­σία. Τι­μω­ρή­θη­καν γι’ αυτό, με μια σκλη­ρή σύ­γκρου­ση με την ΕΣΣΔ και τον «κόσμο» των ηγε­σιών των ΚΚ. Στην Ελ­λά­δα η δύ­να­μη του κι­νή­μα­τος αντί­στα­σης ήταν τέ­τοια που απέ­κλειε κάθε «συμ­βι­βα­στι­κή» και «ει­ρη­νι­κή» διευ­θέ­τη­ση. Το ΠΓ του ΚΚΕ, αφού δια­ψεύ­δει τους ισχυ­ρι­σμούς της δε­κα­ε­τί­ας του 1950 ότι «οι σο­βιε­τι­κοί δεν γνώ­ρι­ζαν» ή «δεν είχαν εγκρί­νει» τα ηγε­τι­κά λάθη που οδή­γη­σαν στην κα­τα­στρο­φή, εκτι­μά: «Τι ήταν αυτό που έφερε “απο­προ­σα­να­το­λι­σμό” και έλ­λει­ψη επα­να­στα­τι­κής τόλ­μης στην κρίση στιγ­μή; Βά­ραι­νε η γε­νι­κό­τε­ρη επε­ξερ­γα­σία της στα­διο­ποι­η­μέ­νης στρα­τη­γι­κής του ΚΚΕ και του Διε­θνούς Κομ­μου­νι­στι­κού Κι­νή­μα­τος, αλλά και όλη η γραμ­μή του ΚΚΣΕ και της ΕΣΣΔ…» (σελ. 76).

Ο κυ­νι­σμός της Γιάλ­τας

Έχο­ντας βγά­λει έτσι από τη μέση των εξε­λί­ξε­ων τα λαϊκά κι­νή­μα­τα, τι απέ­με­νε για την ορι­στι­κο­ποί­η­ση της «συ­νεν­νό­η­σης» με­τα­ξύ των Με­γά­λων Δυ­νά­με­ων του στρα­το­πέ­δου των «νι­κη­τών»; Η μοι­ρα­σιά της επιρ­ρο­ής και της δύ­να­μης στο με­τα­πο­λε­μι­κό κόσμο. Αυτή χτί­στη­κε στα­δια­κά στις συμ­μα­χι­κές «δια­σκέ­ψεις» που συ­νο­πτι­κά έμει­ναν στην ιστο­ρία με το όνομα της ση­μα­ντι­κό­τε­ρης εξ’ αυτών: Η Γιάλ­τα.

Δια­βά­ζο­ντας κα­νείς τα ντο­κου­μέ­ντα αυτών των Δια­σκέ­ψε­ων, μένει σο­κα­ρι­σμέ­νος από τον από­λυ­το κυ­νι­σμό των τριών ηγε­τών που μοί­ρα­ζαν με­τα­ξύ τους τον κόσμο, τρα­βώ­ντας γραμ­μές πάνω στους χάρ­τες ή εγκρί­νο­ντας την «προ­τε­ραιό­τη­τα εν­δια­φέ­ρο­ντος» της α΄ ή της β΄ Με­γά­λης Δύ­να­μης πάνω σε ολό­κλη­ρες χώρες, λαούς, εκα­τομ­μύ­ρια αν­θρώ­πους. Ο κό­σμος που προ­έ­κυ­ψε από τη διευ­θέ­τη­ση με­τα­ξύ των νι­κη­τών στη Γιάλ­τα, διέ­θε­τε για ένα χρο­νι­κό διά­στη­μα μια κά­ποια «στα­θε­ρό­τη­τα». Το ένα στρα­τό­πε­δο ανα­γνώ­ρι­σε στο άλλο τη δυ­να­τό­τη­τα να κάνει κου­μά­ντο στην «αυλή του». Όμως ταυ­τό­χρο­να πα­ρέ­με­νε ένας κό­σμος βαθιά αντα­γω­νι­στι­κός. Τα χτυ­πή­μα­τα του κι­νή­μα­τος των ερ­γα­τών, των λαϊ­κών μαζών και της νε­ο­λαί­ας δεν είχαν ίσες συ­νέ­πειες στο Ανα­το­λι­κό και στο Δυ­τι­κό Μπλοκ. Η οι­κο­νο­μι­κή δυ­να­μι­κή στη Δύση και στην Ανα­το­λή απο­δεί­χθη­κε ότι δεν ήταν ισόρ­ρο­πη. Σα­ρά­ντα χρό­νια μετά το τέλος του ΒΠΠ το μπλοκ του κρα­τι­κού κα­πι­τα­λι­σμού έφτα­σε στη ντρο­πια­στι­κή κα­τάρ­ρευ­ση, κάτω από την πίεση -οι­κο­νο­μι­κή, δι­πλω­μα­τι­κή και στρα­τιω­τι­κή- των πρώην συν­δαι­τη­μό­νων του στη Γιάλ­τα.

Όπως σωστά λέει το ΚΚΕ: «Από την εκ των υστε­ρών πείρα… προ­κύ­πτει ότι οι υπο­λο­γι­σμοί αυτοί [σσ: της πε­ριό­δου του 1945] γε­νι­κά δεν επι­βε­βαιώ­θη­καν».

Σή­με­ρα που γί­νο­νται ξανά της μόδας οι ανα­ζη­τή­σεις για μια «νέα Γιάλ­τα» με­τα­ξύ των σύγ­χρο­νων Με­γά­λων Δυ­νά­με­ων, μέσα σε συν­θή­κες κρί­σης του συ­στή­μα­τος και όξυν­σης των διε­θνών αντα­γω­νι­σμών, οφεί­λου­με να θυ­μό­μα­στε μια θε­με­λιώ­δη «εποχή» του κομ­μου­νι­στι­κού κι­νή­μα­τος: την εποχή που ο Λένιν, οι ορ­γα­νώ­σεις και τα κόμ­μα­τα που συ­γκρό­τη­σαν την 3η Διε­θνή αντι­με­τώ­πι­σαν τις συν­θή­κες μετά το τέλος του ΑΠΠ με από­λυ­το κρι­τή­ριο την αυ­το­νο­μία της ερ­γα­τι­κής πο­λι­τι­κής απέ­να­ντι σε όλες τις αντι­μα­χό­με­νες «πα­ρα­τά­ξεις», με από­λυ­τη προ­τε­ραιό­τη­τα στις ανά­γκες της τα­ξι­κής πάλης, με διε­θνι­στι­κή αντι­κα­πι­τα­λι­στι­κή επα­να­στα­τι­κή στρα­τη­γι­κή.

https://rproject.gr/article/pos-alitheia-teleiose-o-v-pagkosmios-polemos