Το μέτρο είναι ανθρώπινη επινόηση. Η φύση δεν έχει μέτρο. Είναι άμετρη κι αμέτρητη. Η προσπάθεια των επιστημόνων να μετρήσουν τις διαστάσεις, τη μάζα, την ηλικία του Σύμπαντος -αν υπάρχει μόνο ένα- δεν είναι παρά η ακραία, ορθολογική εκδοχή της ανορθολογικής υπαρξιακής αγωνίας του είδους μας. Κανένα άλλο πλάσμα με την ελάχιστη νοημοσύνη δεν έχει όρεξη να ανα-μετρηθεί με ό,τι το περιβάλλει. Το λιοντάρι δεν λέει: «Απέχω 100 μέτρα απ’ αυτή τη λαχταριστή γαζέλα. Για να τη φτάσω πρέπει να τρέξω με 90 km/h, αφού αυτή πιάνει τουλάχιστον 80 km/h. Αρα, αδύνατον». Το λιοντάρι απλώς ορμάει ή δεν σαλεύει αν δεν είναι σίγουρο πως θα φτάσει τη λεία του. Η γάτα δεν αναρωτιέται αν η μάντρα που θέλει ν’ ανεβεί είναι 2 ή 2,5 μέτρα. Απλώς πηδάει ή ψάχνει άλλη πρόσβαση. Το μυρμήγκι δεν βάζει σε γεφυροπλάστιγγα ένα κόκκο σταριού ή ένα τσόφλι για να βεβαιωθεί πως δεν ξεπερνά το δεκαπλάσιο του βάρους του πριν το σύρει στη μυρμηγκοφωλιά. Το σηκώνει μόνο ή με μια ομάδα μυρμηγκο-βαστάζων ή απλώς το παρακάμπτει.
ΚΙΜΠΙ
Το μέτρο είναι ο τρόπος με τον οποίο το ανθρώπινο είδος προσπαθεί εδώ και χιλιάδες χρόνια να πειστεί πως έχει κάποια υπόσταση μέσα στην απεραντοσύνη ύλης και αντιύλης. Οτι αν κάθε ποσότητα ύλης, από τα αδιαίρετα κουάρκ και λεπτόνια μέχρι τους ήλιους των γαλαξιών, έχει τη σημασία και τον ρόλο της στον αμέτρητο χώρο και στον ατελεύτητο χρόνο, κάπως θα μετριέται το βάρος της ανθρωπότητας και κάθε μέλους της στην απέραντη υλο-ενέργεια.
Ψευδαίσθηση μεν, αλλά χάρη σ’ αυτήν κι άλλες ψευδαισθήσεις πορεύτηκε το νοήμον δίποδο που έχει κυριαρχήσει (μέχρι στιγμής) στον μικρόκοσμο της Γης και της μέχρι τώρα γνωστής ζωής, της γήινης, όχι της εξωγήινης αν υπάρχει κι αν προλάβουμε να αντιληφθούμε την ύπαρξή της.
Την ψευδαίσθηση του ελέγχου του κόσμου που μας περιβάλλει μέσα από την επινόηση του μέτρου τη συμπύκνωσε αλλά ταυτόχρονα την αποδόμησε ωραία ο Πρωταγόρας: «Μέτρον πάντων χρημάτων ἄνθρωπος, τῶν μὲν ὄντων ὡς ἔστιν, τῶν δὲ οὐκ ὄντων ὡς οὐκ ἔστιν». Το μέτρο για όλα τα πράγματα, υπαρκτά κι ανύπαρκτα, είναι ο άνθρωπος. Κι όχι ο άνθρωπος γενικά, αλλά κάθε άνθρωπος ξεχωριστά. Κατά κάποιον τρόπο, μας έλεγε ο σοφιστής, υπάρχουν τόσα μέτρα όσα κι οι άνθρωποι του παρόντος, του παρελθόντος, του μέλλοντος. Χαοτικό κι υπερβολικό, θα μου πείτε, και σε μεγάλο βαθμό διαψευσμένο, αφού χωρίς ένα ελάχιστο κοινό μέτρο για τον χώρο και τον χρόνο δεν θα υπήρχαν ανθρώπινες κοινωνίες και πιθανότατα το είδος θα είχε προ πολλού εκμετρήσει το ζην του. Κάποια μέτρα επικράτησαν ή επιβλήθηκαν τελικά από τους νικητές των μεγάλων αναμετρήσεων ανάμεσα σε φυλές, έθνη, θρησκευτικά ποίμνια, τάξεις.
Αλλά, από όλα τα αμφίβολα ανθρώπινα μέτρα, ένα, το σημαντικότερο για ένα νοήμον έμβιο ον, θα έπρεπε να ξεφεύγει από τον κανόνα της Βαβέλ, του χάους, της σύγχυσης, της διάλυσης: το μέτρο της ζωής.
Πώς όμως μετριέται η ζωή; Πώς να μετρήσουμε την ήδη βιωμένη ζωή, αλλά και την προσδοκώμενη; Οι βιολόγοι θα έλεγαν ότι το μέτρο της ζωής είναι το γονιδίωμα κάθε όντος, στο οποίο είναι «γραμμένη» η τροχιά που θα διανύσει το σώμα του, αν κάποια εξωγενής δύναμη δεν τη διαταράξει ή δεν τη διακόψει. Τα χρωμοσώματα, τα «διαβασμένα» και τα «αδιάβαστα», είναι ο οδικός χάρτης της ζωής μας.
Οι στατιστικολόγοι και οι κοινωνιολόγοι θα διαφωνήσουν ριζικά. Αλίμονο αν η ζωή μετριέται μόνο γενετικά· αν ίσχυε αυτό οι άνθρωποι θα πεθαίναν ακόμη στα 25 τους, όπως οι μακρινοί πρόγονοί τους. Αλλά στις χιλιετίες που πέρασαν κατάφεραν ν’ αλλάξουν ακόμη και τη βιολογία τους. Αυξάνονται και πληθύνονται εκθετικά καταφέρνοντας να αυξήσουν και τον μέσο όρο ζωής τους. Κι αυτό πιθανότατα θα συνεχιστεί, αν στο μεταξύ δεν εξαφανιστούμε από κλιματική ή πυρηνική καταστροφή.
Οι ιστορικοί θα αντιτείνουν ότι ο ανθρώπινος βίος καθορίζεται από τη διαδοχή πολιτισμών και αυτοκρατοριών που ακμάζουν και παρακμάζουν, από τις συγκρούσεις εθνών και κρατών για επικράτεια και κυριαρχία, από την πάλη των τάξεων για ηγεμονία, από τις αναμετρήσεις ιδεολογιών και θρησκειών για έλεγχο στα μυαλά των ανθρώπων.
Θα παρέμβουν όμως οι μηχανικοί και θα προτείνουν ως μέτρο της ζωής τα ύψη των κτιρίων που από την εποχή της Βαβέλ προσπαθούν ν’ αγγίξουν τα σύννεφα, τον όγκο των οχυρών, των παλατιών, των ναών, των μνημείων που από αιώνα σε αιώνα, από ήπειρο σε ήπειρο, από χώρα σε χώρα συσκευάζουν την ανθρώπινη ματαιοδοξία.
Οι οικονομολόγοι, βεβαίως, θα πουν πως το μέτρο της ζωής είναι πλούτος των εθνών, τα προϊόντα τις ανθρώπινης εργασίας, εκμετάλλευσης, λεηλασίας και απληστίας που αποτυπώνονται σε ετήσιο ΑΕΠ, ποσότητα κυκλοφορούντος χρήματος, αξία περιουσιακών στοιχείων, όγκος παγκόσμιου εμπορίου, ποσότητα τροφής και βασικών αγαθών που αναλογούν σε κάθε άνθρωπο.
Αν ρωτήσουμε μια σχεδόν αιωνόβια γιαγιά θα μας πει πως αυτή μετράει τη ζωή με τα παιδιά που αξιώθηκε να φέρει στον κόσμο, τα εγγόνια και τα δισέγγονά της. Ενας απόμαχος αγρότης θα τη μετρήσει με τα στρέμματα που έχει σπείρει, τους τόνους που έχει θερίσει, τα δέντρα που έχει φυτέψει, τους καρπούς που έχει συγκομίσει. Ενας κτηνοτρόφος θα προτιμήσει να τη γεμίσει με τα ζώα που έχει αρμέξει, τα κιλά γάλατος που έχει τυροκομήσει, τα ενώτια που έχει καρφώσει στ’ αυτιά των αρνοκάτσικων που έχει βοσκήσει (ανεξαρτήτως επιδοτήσεων μέσω ΟΠΕΚΕΠΕ).
Ενας οικοδόμος θα αντιτείνει φυσικά πως μπορεί να μετρήσει τη ζωή με τα κυβικά μπετόν που έχει ρίξει, ο ηλεκτρολόγος με τα χιλιόμετρα καλωδίων που έχει εντοιχίσει, ο προγραμματιστής με τον αριθμό των αλγορίθμων που έχει δημιουργήσει, ο διαδηλωτής με τα χιλιόμετρα πορείας που έχει διανύσει ή με τις ροπαλιές που έχει φάει, ο γιατρός με τις ζωές που έχει σώσει, η μοδίστρα με τις βελονιές που έχει περάσει, ο πολιτικά διωκόμενος με τα χρόνια φυλάκισης που έχει εκτίσει, ο πρόσφυγας με τα χιλιόμετρα που έχει διανύσει, ο ναυτικός με τα μίλια θάλασσας που έχει διασχίσει, ο τραπεζίτης με τους τόκους που έχει εισπράξει, ο ραντιέρης με τα ακίνητα που έχει κατασχέσει, ο μάνατζερ με τα stock options που έχει εξασφαλίσει, το τεχνοφρικιό με τις εφαρμογές που έχει φτιάξει, ο CEO με τις υπεραξίες των μετοχών που έχει διαχειριστεί, ο ζωγράφος με τα απούλητα έργα του, ο ποιητής με τα ανέκδοτα ποιήματά του, ο μπεστσελερίστας με τα αυτόγραφα που υπογράφει, ο μπασκετμπολίστας με τα καλάθια που βάζει, ο ηθοποιός με τα εκατομμύρια λέξεων που προφέρει, ο μισθωτός με τις χιλιάδες ώρες εργασίας του, ο άνεργος με τις απολύσεις του, ο νέος με τον αριθμό επαγγελμάτων που θα αλλάξει μέχρι τέλους εργασιακού βίου…
Μπορεί να απαριθμήσουμε χιλιάδες διαφορετικές μονάδες μέτρησης της ζωής, σύμφωνα με τον κανόνα του Πρωταγόρα, που μπορούν να εκληφθούν και ως μέτρα της σύγχυσής μας για το τι είναι και τι δεν είναι πραγματικά ζωή. Αλλά υπάρχει μια περιοχή του κόσμου, μια λωρίδα γης μήκους 40 και πλάτους 6 χιλιομέτρων, στην οποία εδώ και δυόμισι χρόνια η ζωή μετριέται, ζυγίζεται, κοστολογείται αποκλειστικά με το πιο απόλυτο και αδιαμφισβήτητο μέτρο της ζωής: τον θάνατο. Γάζα λέγεται.
Σχόλια (0)