Τελευταία τα ξένα μέσα ενημέρωσης αναφέρονται πολύ συχνά στη βία που διαλύει το Μάλι και γενικά το Σαχέλ.
Ποια όμως είναι η περιοχή του Σαχέλ; Και ποιες είναι οι ένοπλες ομάδες πίσω από την αιματοχυσία; Ποιοι οι διεθνείς παράγοντες και που σταθμεύουν στην περιοχή; Και τι τους παρακινεί όλους;
Το Σαχέλ δεν είναι μια περιοχή με σύνορα καθορισμένα όπως ένα κράτος. Η λωρίδα του Σαχέλ εκτείνεται από τον Ατλαντικό Ωκεανό έως την Ερυθρά Θάλασσα.
Εικόνα 1. Η περιοχή του Σαχέλ – Natural Earth Data.
Η λέξη Sahel (Es-Sahel) σημαίνει «ακτή» ή «σύνορο» στα αραβικά. Είναι ο μεταβατικός χώρος που χωρίζει την έρημο Σαχάρα προς τα βόρεια και τη ζώνη της σαβάνας (Σουδάν) στα νότια. Είναι μια αφρικανική περιοχή που περιλαμβάνει σε γενικές γραμμές 12 χώρες: Γκάμπια, Γουινέα, Σενεγάλη, Μαυριτανία, Μάλι, Μπουρκίνα Φάσο, Νίγηρα, Νιγηρία, Τσαντ, Καμερούν, Σουδάν, Ερυθραία. Μια λωρίδα μήκους 5.500 χιλιομέτρων και πλάτους άνω των 400 έως 500 χιλιομέτρων με συνολική έκταση περίπου 3 εκατομμυρίων τετραγωνικών μέτρων. Από νότια προς βόρεια συγκροτείται από τρεις ζώνες: Τη Σουδανο-Σαχελιανή ζώνη, την καθαρά Σαχελιανή ζώνη και τη Σαχαρο-Σαχελιανή ζώνη με βλάστηση αντίστοιχα έντονη, στεππική και ερημική.
Από άποψη κλίματος είναι μια σύνθετη ζώνη σε συνεχή μεταβολή: από ημίξηρη έως άνυδρη μέσω της σαβάνας ενώ η έρημος τείνει να εξαπλώνεται όλο και πιο νότια. Η ξηρή περίοδος, η οποία διαρκεί 8 έως 9 μήνες ανάλογα με την περιοχή, καθορίζει τη νομαδική ποιμενική ζωή. Το 75% του πληθυσμού της περιοχής ζει στις υγρές και υποϋγρές ζώνες, το 20% στην ημίξηρη ζώνη (Σαχελία) και το 5% στις άνυδρες ζώνες.
Όταν μιλάμε όμως για το Σαχέλ, εστιάζουμε σε 6 κεντρικές χώρες: τη Σενεγάλη, το Μάλι, τον Νίγηρα, το Τσαντ, τη Μπουρκίνα Φάσο και τη Μαυριτανία. Από αυτές τις 6 χώρες, οι 5 (με εξαίρεση τη Σενεγάλη) έχουν ενταχθεί στο G5 Sahel στην προσπάθεια να συνεργαστούν για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας στην περιοχή.
Εικόνα 2: Οι χώρες που εστιάζουμε μιλώντας για Σαχέλ.
Τα περιουσιακά στοιχεία του Σαχέλ
Η περιοχή διαθέτει σημαντικούς πόρους:
Σχεδόν το 65% του συνολικού πληθυσμού είναι νέοι κάτω των 25 ετών. Με διατήρηση του σημερινού ρυθμού γεννήσεων ο πληθυσμός των 6 αυτών χωρών του Σαχέλ θα μπορούσε να αυξηθεί από 135 εκατομμύρια άτομα το 2015 σε 330 εκατομμύρια το 2050.
Το Σαχέλ των δώδεκα αφρικανικών χωρών είναι μια ανεξάντλητη πηγή παραδόσεων, τεχνών και πεποιθήσεων μιας και οι λαοί που κατοικούν σε αυτό είναι διαφορετικοί, νομάδες ή εγκατεστημένοι σε οικιστικές συγκεντρώσεις: οι Τουαρέγκ, οι Φελλάχοι, οι Τοκουλέρ…
Από τον 11ο και τον 12ο αιώνα, το Σαχέλ ήταν κόμβος για εμπόρους ιδιαίτερα, καθώς αποτελούσε τη σύνδεση μεταξύ της Βόρειας Αφρικής και των ακτών της Δυτικής Αφρικής. Εκεί σχηματίστηκαν διαβόητα βασίλεια, όπως οι Mossi, Songhaï, Kanem-Bornou, Bambara.
Ακόμα:
Η ζώνη του Σαχέλ περιλαμβάνει μερικούς από τους μεγαλύτερους υδροφόρους ορίζοντες στον κόσμο και έχει πρόσβαση στον ωκεανό μέσω της ακτής της Σενεγάλης.
Έχει μεγάλο ορυκτό πλούτο. Το υπέδαφος του Μάλι για παράδειγμα, περιέχει κοιτάσματα χρυσού, φωσφορικών αλάτων, ορυκτού αλατιού, πετρελαίου, ασβεστόλιθου, βωξίτη, σιδήρου, μαγγανίου, γύψου, ουρανίου και μαρμάρου.
Η παρουσία πετρελαίου και σπάνιων μετάλλων (ιδιαίτερα στο βόρειο τμήμα του Νίγηρα και του Μάλι) καθιστά την περιοχή έναν «ενεργειακό κόμβο» ολοένα και πιο περιζήτητο από τις μεγάλες δυνάμεις. Γαλλικοί επιχειρηματικοί κολοσσοί ενεργοποιούνται στην περιοχή, η Κίνα και αναδυόμενες δυνάμεις (Τουρκία) επενδύουν εδώ και μια δεκαετία σημαντικά, οι ΗΠΑ παρίστανται με ισχυρή εμφανή και αφανή στρατιωτική παρουσία από το 2001, ενώ η Ρωσία παράλληλα με εξορυκτικές δραστηριότητες διεισδύει μέσω εμφανούς στρατιωτικής υποστήριξης των κυβερνήσεων με συμβούλους και στρατιωτικό υλικό αλλά και αφανώς μέσω παραστρατιωτικών ομάδων (Wagner).
Τα θέματα που συγκλονίζουν το Σαχέλ
Το Σαχέλ, εξ αιτίας των πόρων του, της ιστορίας της αποικιοκρατίας στην περιοχή, και των διεφθαρμένων κυβερνήσεων του αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα. Οι βαθιές ανισότητες που χωρίζουν ορισμένα στρώματα πληθυσμών τροφοδοτούν πολυάριθμες κρίσεις και συγκρούσεις.
Υπάρχουν δύο μεγάλες περιφερειακές ανθρωπιστικές κρίσεις, στο κεντρικό Σαχέλ –στο Μάλι και στη Μπουργκίνα Φάσο η μια, και στη λεκάνη της λίμνης Τσαντ η άλλη.
Σήμερα, η κρίση στο Κεντρικό Σαχέλ είναι η ταχύτερα επιδεινούμενη στον κόσμο. Το 20% του πληθυσμού του (24 εκατομμύρια άνθρωποι) υφίσταται τα αποτελέσματα των συνεχών συγκρούσεων όπου εμπλέκονται τζιχαντιστές, ένοπλες τοπικές ομάδες, και κυβερνητικά και ξένα στρατεύματα.
Όλοι αυτοί χρειάζονται επείγουσα ανθρωπιστική βοήθεια (στέγη, πρόσβαση σε καθαρό νερό, τροφή και μέσα διαβίωσης, υγειονομική περίθαλψη, εκπαίδευση και αποτελεσματική χωρίς διακρίσεις προστασία.) Η πανδημία έχει επιδεινώσει τις συνθήκες διαβίωσης των πιο φτωχών. Στο Σαχέλ, ο μισός πληθυσμός ζει με λιγότερα από 2 δολάρια την ημέρα.
Τέσσερις χώρες του (Μπουρκίνα Φάσο, Τσαντ, Μάλι και Νίγηρας) κατατάσσονται στις δέκα τελευταίες χώρες στον κόσμο όσον αφορά τους ανθρωπιστικούς δείκτες. Σε συνδυασμό με τις οικονομικές συνέπειες της πανδημίας COVID-19, τον πόλεμο στην Ουκρανία και την κλιματική αλλαγή, ορισμένες χώρες – όπως η Μπουρκίνα Φάσο– βρίσκονται σε μια αβάσταχτη κατάσταση επισιτιστικής κρίσης.
Ένοπλη παρουσία πολλών ξένων δυνάμεων και τζιχαντιστών στο Σαχέλ
Οι ένοπλες συγκρούσεις στο Μάλι και στο ευρύτερο Σαχέλ μεταξύ των πολυάριθμων διαφορετικών κοινωνικών και εθνοτικών κοινοτήτων, μεταξύ τζιχαντιστικών ομάδων και της κυβέρνησης, μεταξύ διαφορετικών ένοπλων ομάδων συχνά επικαλύπτονται και δεν έχουν σαφή όρια. Η ύπαρξη δε ξένων στρατευμάτων δημιουργεί περίπλοκες καταστάσεις. Εκεί δραστηριοποιούνται:
Οι Ηνωμένες Πολιτείες που εμπλέκονται στην περιοχή αμέσως μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου με σκοπό την “αύξηση της αντιτρομοκρατικής ικανότητας” στο Μάλι, τον Νίγηρα, το Τσαντ και τη Μαυριτανία, με δραστηριότητες εκπαίδευσης, υποστήριξης και συλλογής πληροφοριών. Η Συνεργασία για την Αντιτρομοκρατία της Υπερσαχάρας που εγκαθίδρυσαν περιλαμβάνει 15 χώρες και πραγματοποιεί ετήσια εκπαιδευτική άσκηση, Flintlock, στην ήπειρο. Τα τμήματα Ειδικών Δυνάμεων των ΗΠΑ δραστηριοποιούνται μεν παντού αλλά επικεντρώνονται στον Νίγηρα. Στο Agadez κατασκευάζουν μια τεράστια αεροπορική βάση που θα αποτελέσει κόμβο για επιχειρήσεις drone.
Με πρόσχημα την αναχαίτιση της προόδου των τζιχαντιστών στο Βόρειο Μάλι (εξέγερση των Τουαρέγκ και επακόλουθη τζιχαντιστική κατοχή του βόρειου Μάλι το 2012 που οδήγησε στο χάος το μισό της χώρας), η Γαλλία –στη βάση του γαλλικού αποικιοκρατικού παρελθόντος της περιοχής (Σενεγάλη, Μάλι, Μπουρκίνα, Μαυριτανία) και των εγκατεστημένων τώρα γαλλικών επιχειρηματικών κολοσσών- ξεκίνησε την Επιχείρηση Serval στις 11 Ιανουαρίου 2013, αναπτύσσοντας περίπου 5.000 στρατιώτες.
Την ίδια χρονιά, δημιουργήθηκε η MINUSMA ειρηνευτική αποστολή των Ηνωμένων Εθνών με πάνω από 15.000 στρατιώτες και αστυνομικούς.
Η επιχείρηση Serval μετατράπηκε, τον Αύγουστο του 2014, στην Επιχείρηση Barkhane (τη μεγαλύτερη εξωχώρια επιχείρηση της Γαλλίας, με προϋπολογισμό σχεδόν 600 εκατ. ευρώ ετησίως).
Η επιχείρηση Barkhane έχει πολυπληθείς βάσεις στο βόρειο Μάλι, στο κεντρικό και κοντά στα σύνορα με την Μπουργκίνα Φάσο, εξαπλώνεται στις γειτονικές χώρες (Μπουρκίνα Φάσο-όπου βρίσκεται η Ομάδα Ειδικών Γαλλικών Επιχειρήσεων- , Νίγηρα και Τσαντ) και κολοσσιαίο εξοπλισμό.
Η Barkhane και συνεργάτες εμπλέκονταν στα πάντα. Σε κάθε είδους στρατιωτική επιχείρηση και σε δραστηριότητες τοπικής ανάπτυξης.
Η συνολική Γαλλική παρουσία στο Σαχέλ υποστηρίζεται από την επιχείρηση Task Force Takuba. Όπου συμμετέχουν το Βέλγιο, η Δανία, η Εσθονία, η Ιταλία, η Νορβηγία, η Σουηδία, και η Τσεχία.
Τέλος,
Οι τζιχαντιστικές ομάδες (εκ των οποίων οι κυριώτερες είναι κάτω από την ομπρέλλα του JNIM Ισλαμικού Κράτους της Μεγάλης Σαχάρας –με δηλωμένη πίστη στην Αλ Κάιντα, επιδιώκουν σε μεγάλο βαθμό να επιβάλουν εκ νέου την εκδοχή του ισλαμικού νόμου, να εκδιώξουν τις ξένες δυνάμεις από το Μάλι και το ευρύτερο Σαχέλ –ιδιαίτερα τους Γάλλους και τους κυανόκρανους του ΟΗΕ– και να αξιοποιήσουν τις κοινοτικές εντάσεις και τη δυσαρέσκεια εναντίον των τοπικών κυβερνήσεων για να εμφυτευθούν με μεγαλύτερη ασφάλεια.
Άλλες ομάδες, εκπροσωπώντας τοπικά ή κοινοτικά συμφέροντα, προωθούν ανεξαρτησία ή ευρεία αυτονομία στο βόρειο Μάλι ή νέους, λιγότερο ιεραρχικούς τρόπους διακυβέρνησης και κοινοτικής δομής.
Εικόνα 3. Η εξάπλωση των τζιχαντιστών με πράσινο, των υπολοίπων ντόπιων με λαδί και ξένων δυνάμεων στο Μάλι πριν την απομάκρυνση των Γάλλων–με αντίστοιχες σημαιούλες. Μεγάλες βάσεις: πύργοι με σημαιούλες.
European Council on Foreign Relations: ecfr.eu
Η υπογραφή ειρηνευτικών συμφωνιών στο Αλγέρι τον Ιούνιο του 2015 μεταξύ των αντιτιθέμενων μερών, με προγράμματα Αφοπλισμού, Αποστράτευσης και Επανένταξης – με στόχο ένα ‘Ανασυστημένο Στρατό’ στο Μάλι και ίδρυση προσωρινών τοπικών οργάνων διοίκησης στις περιοχές του βορρά – με εκπροσώπους των περισσότερων ένοπλων ομάδων, δεν ευδοκίμησαν.
Έτσι, παρά αυτή την ειρηνευτική προσπάθεια και τα λεγόμενα του γαλλικού στρατιωτικού επιτελείου για πολλές νίκες, η κατάσταση επιδεινώθηκε πολύ γρήγορα. Ο Πρόεδρος του Μάλι, Ibrahim Boubacar Keïta και η κυβέρνηση του ανατράπηκαν με διπλό πραξικόπημα το 2020 και το 2021, από στρατιωτική κυβέρνηση η οποία στηρίζεται σε ένα αυξανόμενο αντιγαλλικό αίσθημα στην περιοχή και αρνείται έκτοτε να οργανώσει εκλογές.
Τον Ιούνιο του 2021, ο Εμμανουέλ Μακρόν ανακοίνωσε τη σταδιακή απόσυρση των γαλλικών στρατευμάτων και τον Φεβρουάριο του 2022 το τέλος στη στρατιωτική ανάμειξη της Γαλλίας στο Μάλι μέχρι το φθινόπωρο του 2022.
Πρόσφατα –τον Αύγουστο του 2022– επιφανής διπλωμάτης του Μάλι κατηγορεί τα Γαλλικά στρατεύματα ότι συνεργάζονταν με τους τζιχαντιστές…
Οι Γάλλοι αποσύρονται στρατιωτικά από το Μάλι καθ΄ολοκληρία στις 16 Αυγούστου 2022.
Με την απόσυρση των Γαλλικών στρατευμάτων οι δυνάμεις της Αλ Κάιντα και άλλων ισλαμιστικών οργανώσεων εξαπλώνονται ραγδαία μέχρι την πρωτεύουσα Μπαμάκο λεηλατώντας και εξανδραποδίζοντας τους ντόπιους πληθυσμούς. Η κυβέρνηση του Μάλι καλεί ως συμβούλους και παρόχους στρατιωτικής βοήθειας τους Ρώσους, οι οποίοι πια επίσημα ή ανεπίσημα (παραστρατιωτική ομάδα Wagner) σπεύδουν …
Το γαλλικό κατεστημένο προσπαθεί να διατηρήσει την παρέμβαση στο Σαχέλ με πιο ήπια μέσα (πολιτικά – κρυφή στρατιωτική παρουσία) . Έτσι στην πριν λίγες μέρες και πρώτη επίσκεψη του Μακρόν στην Αλγερία κομίζονται κλάδοι ελαίας και συνεργασίας αποβλέποντας αφενός στο Αλγερινό πετρέλαιο – φυσικό αέριο και αφετέρου στη συνεργασία των δύο κυβερνήσεων σχετικά με το Σαχέλ, και ο ίδιος δεν διστάζει να αποκαλέσει τους Ρώσους ανταγωνιστές ‘ρώσικο ιμπεριαλισμό’…
Εικόνα 4: Η Ρώσικη στρατιωτική παρουσία στην Αφρική- BBC.com
ανθρωπάκια: ρώσοι μισθοφόροι
μαύρες καρδούλες: κρατικές συμφωνίες στρατιωτικής συνεργασίας με Ρωσία η σήμανση από ανοικτό ροζ έως σκούρο μπορντώ: το ποσοστό στρατιωτικού εξοπλισμού που παρέχει η Ρωσία στις συγκεκριμένες χώρες (Δες γαλλική λεζάντα)
Είναι εμφανές ότι στο Σαχέλ μεταφέρεται με ένταση η σύγκρουση των μεγάλων δυνάμεων τόσο των κατεστημένων, όσο και των αναδυόμενων . Μένει να δούμε πως οι κυβερνήσεις και οι λαοί του πρόκειται να αντιδράσουν κάτω από την επί θύραις κάθε είδους κρίσης…
Πηγές: Oxfam.fr , LeMonde Afrique. fr, Mapping Armed Groups in Mali and the Sahel.(European Council on Foreign Relations: ecfr.eu )
*Η Αντωνία Πάνου είναι αρχιτέκτων –ερευνήτρια.
.kommon.gr
