Ζωή που αντιστέκεται στο θάνατο: Ο λαός του Ιράν ξεσηκώνεται

Η δολοφονία της Ζίνα (Μάχσα) Αμινί, μετά τη σύλληψή της από την «αστυνομία ηθών» του καθεστώτος στην Τεχεράνη στις 15 Σεπτεμβρίου 2022, επειδή φέρεται να μην τήρησε τους αυστηρούς ιρανικούς κώδικες χιτζάμπ, προκάλεσε κύμα δημόσιας διαμαρτυρίας που συνεχίζει να εξαπλώνεται σε όλο το Ιράν.

Σιρίν Καμανγκάρ

Η Ζίνα οδη­γή­θη­κε αρ­χι­κά στο κέ­ντρο κρά­τη­σης Βο­ζά­ρα της Τε­χε­ρά­νης για «μα­θή­μα­τα ανα­μόρ­φω­σης». Μέσα σε λίγες ώρες, ωστό­σο, με­τα­φέρ­θη­κε στο νο­σο­κο­μείο αφού πα­ρου­σί­α­σε συμ­πτώ­μα­τα διά­σει­σης. Σύ­ντο­μα έπεσε σε κώμα και πέ­θα­νε δύο ημέ­ρες αρ­γό­τε­ρα. Υπάρ­χουν πολ­λές υπο­ψί­ες ότι ο θά­να­τός της προ­κλή­θη­κε από επα­νει­λημ­μέ­να χτυ­πή­μα­τα στο κε­φά­λι. Οι ιρα­νι­κές αρχές επι­μέ­νουν ότι ο θά­να­τός της ήταν απο­τέ­λε­σμα «καρ­δια­κής προ­σβο­λής», έναν ισχυ­ρι­σμό που η οι­κο­γέ­νειά της απορ­ρί­πτει ως πα­ρά­λο­γο, δε­δο­μέ­νου ότι η Ζίνα ήταν μια 22χρο­νη υγιής γυ­ναί­κα χωρίς γνω­στές ια­τρι­κές πα­θή­σεις. Στις 17 Σε­πτεμ­βρί­ου, η σορός της με­τα­φέρ­θη­κε στο Σακ­κέζ, τον τόπο κα­τοι­κί­ας της στη βο­ρειο­δυ­τι­κή επαρ­χία Κουρ­δι­στάν του Ιράν, ως μέσο κα­τευ­να­σμού της λαϊ­κής ανα­τα­ρα­χής στην Τε­χε­ρά­νη. Παρ’ όλα τα μέτρα ασφα­λεί­ας που έλαβε το κα­θε­στώς, η κη­δεία της έγινε η αφορ­μή για μα­ζι­κή εξέ­γερ­ση που γρή­γο­ρα εξα­πλώ­θη­κε σε γει­το­νι­κές πό­λεις –με­τα­ξύ άλλων στις πό­λεις Σα­να­ντάτζ, Μα­χα­μπάντ, Μα­ρι­βάν, Ντι­βάν Νταρέ, Μπου­κάν και Παβέχ– την επό­με­νη ημέρα.

Το κί­νη­μα των δια­δη­λώ­σε­ων εξα­πλώ­θη­κε γρή­γο­ρα πέρα από την επαρ­χία του Κουρ­δι­στάν, κα­θι­στώ­ντας σαφές ότι ο κό­σμος σε όλο το Ιράν βλέ­πει το θά­να­το της Ζίνα και τους κα­τα­πιε­στι­κούς νό­μους περί ηθι­κής του κα­θε­στώ­τος ως εν­δει­κτι­κά της αυ­ξα­νό­με­νης έντα­σης της κα­τα­πί­ε­σης, της δια­φθο­ράς και της φτώ­χειας που επι­βάλ­λει ένα «στρα­τιω­τι­κο­ποι­η­μέ­νο και πα­τριαρ­χι­κό κα­πι­τα­λι­στι­κό»1 κρά­τος, το οποίο έχει προ­κα­λέ­σει μια σειρά δια­δη­λώ­σε­ων τα τε­λευ­ταία πέντε χρό­νια. Άν­θρω­ποι σε κάθε μέρος του Ιράν, όπως η Τε­χε­ρά­νη, το Ραστ, το Σάρι, το Γκαζ­βίν (στο βό­ρειο Ιράν), το Αράκ και το Ισφα­χάν (κε­ντρι­κά), το Μα­σχάντ (βο­ρειο­α­να­το­λι­κά), η Τα­μπρίζ (βο­ρειο­δυ­τι­κά), το Χοράμ Αμπάντ (δυ­τι­κά), το Κερ­μάν (νο­τιο­α­να­το­λι­κά), το Σιράζ, το Μπα­ντάρ Αμπάς και το Κις (νότια) έχουν ορ­γα­νώ­σει δια­δη­λώ­σεις κατά της δο­λο­φο­νί­ας της Ζίνα, και ο αριθ­μός των πό­λε­ων που συμ­με­τέ­χουν στις δια­δη­λώ­σεις αυ­ξά­νε­ται κα­θη­με­ρι­νά.

Ανα­κοι­νώ­σεις σχε­τι­κά με την ώρα και τον τόπο των δια­δη­λώ­σε­ων έχουν αναρ­τη­θεί σε φό­ρουμ, συ­μπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νων των αρι­στε­ρών κα­να­λιών στο Telegram, στο Instagram και στο Twitter, όπως το Sarkhat2 και το Sedaye Mahi Siah,3 για να βοη­θή­σουν τους αν­θρώ­πους να ορ­γα­νω­θούν και να τους δώ­σουν τη δυ­να­τό­τη­τα να δη­μο­σιεύ­σουν βί­ντεο και φω­το­γρα­φί­ες από τις κα­θη­με­ρι­νές δια­δη­λώ­σεις. Φοι­τη­τές στα πε­ρισ­σό­τε­ρα πα­νε­πι­στή­μια της Τε­χε­ρά­νης, συ­μπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νων των Σα­χίντ Μπε­χε­στί, Αλαμέ, Σα­ν’ά­τι Σαρίφ, Ταρ­μπιάτ Μο­ντα­ρές, Αμιρ­κα­μπίρ και Αλ Ζάχρα, καθώς και πα­νε­πι­στή­μια σε με­γά­λες πό­λεις όπως στο Γιαζντ, το Ισφα­χάν, το Κα­ράτζ και την Τα­μπρίζ, ορ­γά­νω­σαν και συ­νε­χί­ζουν δια­μαρ­τυ­ρί­ες στις πα­νε­πι­στη­μιου­πό­λεις. Επι­πλέ­ον, πολ­λές διά­ση­μες προ­σω­πι­κό­τη­τες έχουν εκ­φρά­σει τη δυ­σα­ρέ­σκειά τους για την υφι­στά­με­νη κα­τα­στο­λή, εμ­φα­νι­ζό­με­νες ανοι­χτά σε διε­θνείς πλατ­φόρ­μες και δια­δι­κτυα­κούς τό­πους. Τα σόρα (συμ­βού­λια) των κα­θη­γη­τών και των ερ­γα­ζο­μέ­νων έχουν κα­ταγ­γεί­λει τα κα­τα­πιε­στι­κά μέτρα του κα­θε­στώ­τος με δη­μό­σιες δη­λώ­σεις. Είναι εν­δια­φέ­ρον ότι ένας ση­μα­ντι­κός αριθ­μός θρη­σκευό­με­νων οι­κο­γε­νειών, κα­λυμ­μέ­νων (με χι­τζάμπ) γυ­ναι­κών και ακόμη και κλη­ρι­κών έχουν ζη­τή­σει την ανά­κλη­ση των νόμων που επι­βάλ­λουν το υπο­χρε­ω­τι­κό χι­τζάμπ.

Τα συν­θή­μα­τα που επι­νό­η­σαν οι δια­δη­λω­τές δεί­χνουν αρ­κε­τά κα­θα­ρά τις συν­δέ­σεις με­τα­ξύ των ση­με­ρι­νών δια­δη­λώ­σε­ων και μιας σει­ράς εξε­γέρ­σε­ων το 2017 και το 2019, οι οποί­ες πυ­ρο­δο­τή­θη­καν από την κα­τάρ­γη­ση των κρα­τι­κών επι­δο­τή­σε­ων σε πε­τρε­λαιοει­δή και βα­σι­κά τρό­φι­μα, καθώς και από πα­λαιό­τε­ρες δια­δη­λώ­σεις κατά του υπο­χρε­ω­τι­κού χι­τζάμπ, αρ­χι­κά, αμέ­σως μετά την επα­νά­στα­ση του 1979, και αρ­γό­τε­ρα το 2017 σε ένα κί­νη­μα γνω­στό ως «Τα κο­ρί­τσια της οδού Εν­κε­λάμπ (Επα­νά­στα­ση)».

Οι γυ­ναί­κες αντι­στέ­κο­νται στην ερ­γα­λειο­ποί­η­ση του σώ­μα­τός τους για την εξυ­πη­ρέ­τη­ση του κυ­ρί­αρ­χου κα­θε­στώ­τος και για την προ­ώ­θη­ση των ιδε­ο­λο­γιών του. Στα πρώτα χρό­νια της επα­νά­στα­σης, οι ακά­λυ­πτες γυ­ναί­κες θε­ω­ρή­θη­καν απει­λή για την εθνι­κή ενό­τη­τα και την ασφά­λεια, σε μια φάση που ο «αντι­ι­μπε­ρια­λι­σμός» ήταν το κε­ντρι­κό ση­μείο του πο­λι­τι­κού λόγου. Διά­φο­ρες αντι­πο­λι­τευ­τι­κές ομά­δες, παρά τις δια­φο­ρές τους, ένω­σαν τις δυ­νά­μεις τους ενά­ντια στις ιμπε­ρια­λι­στι­κές δυ­νά­μεις που εκ­με­ταλ­λεύ­ο­νταν τότε τους φυ­σι­κούς πό­ρους του Ιράν. Εκεί­νη την πε­ρί­ο­δο, η αφαί­ρε­ση του κα­λύμ­μα­τος σή­μαι­νε την επι­βο­λή των δυ­τι­κών αξιών και του δυ­τι­κού πο­λι­τι­σμού που πολ­λοί άν­θρω­ποι θε­ω­ρού­σαν ότι έπρε­πε να απορ­ρι­φθούν ανοι­χτά για την υπε­ρά­σπι­ση του έθνους. Για το λόγο αυτό οι δια­μαρ­τυ­ρί­ες των γυ­ναι­κών κατά του υπο­χρε­ω­τι­κού χι­τζάμπ αμέ­σως μετά την επα­νά­στα­ση του 1979 συχνά δεν υπο­στη­ρί­χθη­καν, ακόμη και από με­γά­λο μέρος της Αρι­στε­ράς.

Ωστό­σο, οι ση­με­ρι­νές δια­δη­λώ­σεις δεν επι­κε­ντρώ­νο­νται απο­κλει­στι­κά στο «γυ­ναι­κείο ζή­τη­μα» ή στην «ισλα­μι­κή κα­τα­στο­λή»∙ είναι επί­σης απά­ντη­ση σε μια αυ­ξα­νό­με­νη κοι­νω­νι­κο­οι­κο­νο­μι­κή κρίση, η οποία έχει τις ρίζες της τόσο στις επι­πτώ­σεις των αμε­ρι­κα­νι­κών κυ­ρώ­σε­ων όσο και στην ολο­έ­να και πιο νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρη κα­τεύ­θυν­ση της οι­κο­νο­μι­κής πο­λι­τι­κής που έχει δη­μιουρ­γή­σει μα­ζι­κή ανερ­γία και επι­τρέ­πει τη συ­στη­μα­τι­κή δια­φθο­ρά της κυ­βέρ­νη­σης. Η νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρη στρο­φή του Ιράν έχει στε­ρή­σει από τους αν­θρώ­πους τα κα­θη­με­ρι­νά τους προς το ζην και έχει πα­ρα­χω­ρή­σει αμύ­θη­το πλού­το στη μειο­ψη­φι­κή «τάξη του κα­θε­στώ­τος». Αυτοί οι πα­ρά­γο­ντες, σε συν­δυα­σμό με τη μα­ζι­κή κα­τα­στο­λή της ελευ­θε­ρί­ας του λόγου και της σκέ­ψης και ένα τυ­ραν­νι­κό κα­θε­στώς που έχει υπο­βαθ­μί­σει το Ισλάμ σε ζή­τη­μα υπο­χρε­ω­τι­κού χι­τζάμπ και πε­ρι­φε­ρεια­κών πα­ρεμ­βά­σε­ων, έχουν οδη­γή­σει σε ένα ευ­ρύ­τα­τα δια­δε­δο­μέ­νο αί­σθη­μα αγα­νά­κτη­σης.

Αυτή η αγα­νά­κτη­ση απο­τυ­πώ­νε­ται στα συν­θή­μα­τα και τις φωνές του ση­με­ρι­νού κι­νή­μα­τος δια­μαρ­τυ­ρί­ας. Το «Γυ­ναί­κα, Ζωή, Ελευ­θε­ρία» (زن، زندگی، آزادی [στα φαρσί]), ένα σύν­θη­μα που γεν­νή­θη­κε για πρώτη φορά στη Ρο­ζά­βα, την αυ­τό­νο­μη κουρ­δι­κή πε­ριο­χή στη βο­ρειο­α­να­το­λι­κή Συρία, καθώς (ژن، ژیان،ئازادی [στα σο­ρα­νί κουρ­δι­κά]), έχει γίνει το κύριο σύν­θη­μα του κι­νή­μα­τος, που φω­νά­ζε­ται σή­με­ρα από τους/τις πε­ρισ­σό­τε­ρους/ες δια­δη­λω­τές/τριες σε όλες τις πό­λεις του Ιράν. Υπάρ­χει μια αυ­ξα­νό­με­νη κα­τα­νό­η­ση στο Ιράν σή­με­ρα ότι οι γυ­ναί­κες βρί­σκο­νται αντι­μέ­τω­πες με έναν «πα­τριαρ­χι­κό κα­πι­τα­λι­σμό», ο οποί­ος πε­ρι­θω­ριο­ποιεί τη συμ­με­το­χή των γυ­ναι­κών στην αγορά ερ­γα­σί­ας, επι­βάλ­λο­ντας αυ­στη­ρούς νό­μους και κα­νο­νι­σμούς που τις απο­κλεί­ουν από τη δη­μό­σια σφαί­ρα και τις δια­χω­ρί­ζουν, εξα­να­γκά­ζο­ντάς τες στη μη­τρό­τη­τα και το νοι­κο­κυ­ριό.

Οι φοι­τη­τές/τριες του Πα­νε­πι­στη­μί­ου φω­νά­ζουν επί­σης: «φτώ­χεια, δια­φθο­ρά, αδι­κία / ντρο­πή για όλη αυτή την τυ­ραν­νία» (فقر و فساد و بیداد/ مرگ بر این استبداد), «Η απε­λευ­θέ­ρω­ση είναι δι­καί­ω­μά μας, η δύ­να­μή μας είναι η συλ­λο­γι­κή μας δράση» (رهایی حق ماست، قدرت ما جمع ماست) και «εκ­με­τάλ­λευ­ση, ανερ­γία, ανα­γκα­στι­κό χι­τζάμπ για τις γυ­ναί­κες» (بیگاری، بیکاری، پوشش زن اجباری).

Άλλα συν­θή­μα­τα στους δρό­μους του Ιράν, όπως «Κάτω ο δι­κτά­το­ρας» (مرگ بر دیکتاتور) και «Κάτω ο τύ­ραν­νος, είτε πρό­κει­ται για τον Σάχη είτε για τον Ανώ­τα­το Ηγέτη» (مرگ بر ستمگر، چه شاه باشه چه رهبر), «Ο Χα­με­νεΐ είναι δο­λο­φό­νος, η κυ­ριαρ­χία του είναι πα­ρά­νο­μη» (خامنه‌ای قاتله، ولایتش باطله) και «Κάτω ο Χα­με­νεΐ» (مرگ بر خامنه‌ای), απο­κα­λύ­πτουν την οργή του λαού απέ­να­ντι στο ση­με­ρι­νό δε­σπο­τι­κό κα­θε­στώς και την απόρ­ρι­ψη ενός μο­ναρ­χι­κού κα­θε­στώ­τος, οι από­γο­νοι του οποί­ου ανα­ζη­τούν πάντα ευ­και­ρί­ες να χρη­σι­μο­ποι­ή­σουν τα λαϊκά κι­νή­μα­τα για να ανα­κτή­σουν την εξου­σία.

Η ανα­τρο­πή της δυ­να­στεί­ας των Πα­χλα­βί το 1979 δεν εμπό­δι­σε την οι­κο­γέ­νεια να δια­βιεί βα­σι­λι­κά με τον τε­ρά­στιο πλού­το που είχε κλα­πεί από τον ιρα­νι­κό λαό. Είναι ση­μα­ντι­κό να υπεν­θυ­μί­σου­με ότι η δυ­να­στεία των Πα­χλα­βί, η οποία κυ­βέρ­νη­σε το Ιράν από το 1925 έως το 1977, ήταν ένα «κο­σμι­κό κα­θε­στώς» στενά ευ­θυ­γραμ­μι­σμέ­νο με τη Δύση. Τα υψηλά έσοδα από το πε­τρέ­λαιο επέ­τρε­ψαν στο κα­θε­στώς να «εκ­συγ­χρο­νί­σει» το Ιράν και να πα­ρου­σιά­σει μια «προ­ο­δευ­τι­κή» στάση απέ­να­ντι στις δυ­τι­κές δυ­νά­μεις. Αυτός ο ταχύς «εκ­συγ­χρο­νι­σμός» και η «δυ­τι­κο­ποί­η­ση» πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­καν εις βάρος του λαού, του οποί­ου η «κα­θυ­στε­ρη­μέ­νη» εμ­φά­νι­ση έπρε­πε να «κα­νο­νι­κο­ποι­η­θεί». Ο Ρεζά Σαχ ξε­κί­νη­σε μια εκ­στρα­τεία «απο­κά­λυ­ψης» –απα­γο­ρεύ­ο­ντας την πα­ρα­δο­σια­κή εν­δυ­μα­σία των αν­δρών υπέρ της δυ­τι­κής έν­δυ­σης– τόσο κα­τα­να­γκα­στι­κή που προ­κά­λε­σε αι­μα­τη­ρές συ­γκρού­σεις στη Μα­σχάντ, τη δεύ­τε­ρη με­γα­λύ­τε­ρη πόλη του Ιράν. Η απο­κά­λυ­ψη επε­κτά­θη­κε το 1936 με μέτρα που απαι­τού­σαν από τις γυ­ναί­κες δα­σκά­λες και τις συ­ζύ­γους των υπουρ­γών, των υψη­λό­βαθ­μων στρα­τιω­τι­κών και των κυ­βερ­νη­τι­κών αξιω­μα­τού­χων να εμ­φα­νί­ζο­νται με ευ­ρω­παϊ­κά ρούχα και κα­πέ­λα, αντί για το πα­ρα­δο­σια­κό «τσα­ντόρ».4 Αυτή η «χει­ρα­φέ­τη­ση» ήταν πε­ρισ­σό­τε­ρο επω­φε­λής για την ευ­ρω­παϊ­κή οι­κο­νο­μία παρά για τον ιρα­νι­κό λαό, καθώς η ευ­ρω­παϊ­κή μόδα επι­βλή­θη­κε με τη βία και άνοι­ξε μια με­γά­λη αγορά προς όφε­λος των γερ­μα­νι­κών και γαλ­λι­κών εται­ρειών, ενώ οι ντό­πιοι πα­ρα­γω­γοί υπέ­φε­ραν.

Εν τω με­τα­ξύ, η εκ­στρα­τεία ανα­γκα­στι­κού εκ­συγ­χρο­νι­σμού και δυ­τι­κο­ποί­η­σης οδή­γη­σε στην από­λυ­ση κυ­βερ­νη­τι­κών υπαλ­λή­λων, οι σύ­ζυ­γοι των οποί­ων τους συ­νό­δευαν κα­λυμ­μέ­νες. Επι­πλέ­ον, οι κα­λυμ­μέ­νες γυ­ναί­κες, απο­κλεί­στη­καν από ορι­σμέ­νες δη­μό­σιες υπη­ρε­σί­ες και χώ­ρους ψυ­χα­γω­γί­ας, όπως κι­νη­μα­το­γρά­φους και δη­μό­σια λου­τρά. Η αστυ­νο­μία έβγα­ζε τις μα­ντί­λες και τις κομ­μά­τια­ζε· «οι αξιω­μα­τού­χοι με­ρι­κές φορές ει­σέ­βα­λαν σε ιδιω­τι­κές κα­τοι­κί­ες ή έψα­χναν από πόρτα σε πόρτα και συ­νέ­λα­βαν γυ­ναί­κες που φο­ρού­σαν τσα­ντόρ στην ιδιω­τι­κό­τη­τα των σπι­τιών τους». Οι κα­λυμ­μέ­νες γυ­ναί­κες στε­ρού­νταν επί­σης μια σειρά από εκ­παι­δευ­τι­κές ευ­και­ρί­ες. (Sedghi, Hamideh, Women and Politics in Iran Veiling)5.

Όπως και υπό το κα­θε­στώς του Ρεζά Σαχ, το ση­με­ρι­νό κα­θε­στώς τι­μω­ρεί την πα­ρα­βί­α­ση των εν­δυ­μα­το­λο­γι­κών κα­νό­νων με φυ­λά­κι­ση και σω­μα­τι­κή τι­μω­ρία. Αυτό φω­τί­ζει το γε­γο­νός ότι, είτε οι γυ­ναί­κες υπο­χρε­ώ­νο­νται να εκτί­θε­νται είτε να κα­λύ­πτο­νται, ο έλεγ­χος των γυ­ναι­κεί­ων σω­μά­των πα­ρα­μέ­νει ανα­πό­σπα­στο μέρος όλων των πο­λι­τι­κών τά­ξε­ων, είτε κο­σμι­κών είτε ισλα­μι­κών. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το σύν­θη­μα «Ζήτω ο σο­σια­λι­σμός και ζήτω ο κομ­μου­νι­σμός» ( زنده باد سوسیالیسم، زنده باد کمونیسم) φω­νά­ζε­ται στο Κουρ­δι­στάν ως απόρ­ρι­ψη τόσο του ση­με­ρι­νού όσο και των προη­γού­με­νων δε­σπο­τι­κών κα­θε­στώ­των.

Υπάρ­χουν επί­σης συν­θή­μα­τα ενά­ντια στη δύ­να­μη Μπα­σίτζ, μια πα­ρα­στρα­τιω­τι­κή ορ­γά­νω­ση που λει­τουρ­γεί ως ο κύ­ριος κα­τα­σταλ­τι­κός βρα­χί­ο­νας του κα­θε­στώ­τος από τις πρώ­τες ημέ­ρες της επα­νά­στα­σης του 1979. Οι Μπα­σί­τζι επι­τί­θε­νται στους φοι­τη­τές του πα­νε­πι­στη­μί­ου για να τους κα­τα­στεί­λουν ή φω­νά­ζουν συν­θή­μα­τα υπέρ του κα­θε­στώ­τος. Βρί­σκο­νται επί­σης στους δρό­μους χτυ­πώ­ντας τους δια­δη­λω­τές με γκλομπ ή συ­σκευ­ές ηλε­κτρο­σόκ. Οι δια­δη­λω­τές/τριες φω­νά­ζουν ως απά­ντη­ση: «Άτι­μοι Μπα­σί­τζι, είστε ο δικός μας Ντάες [ΙΣΙΣ]» (زنده باد سوسیالیسم، زنده باد کمونیسم). Κα­ταγ­γέλ­λε­ται επί­σης δη­μο­σί­ως και ο κλή­ρος που προ­σπά­θη­σε να μο­νο­πω­λή­σει την εξου­σία μετά την επα­νά­στα­ση του 1979 υπό τη ση­μαία του Ισλάμ: «Κλη­ρι­κοί, άντε στο διά­ο­λο» (بسیجی بی‌غیرت، داعش ما شمایی).

Οι δια­δη­λώ­τριες/ές τρο­πο­ποί­η­σαν δη­μιουρ­γι­κά τα ευ­φη­μι­στι­κά ονό­μα­τα των κα­τα­σταλ­τι­κών κρα­τι­κών μη­χα­νι­σμών για να απο­κα­λύ­ψουν τη βία και την κα­τα­στο­λή που κρύ­βε­ται πίσω από αυτά τα ονό­μα­τα. Για πα­ρά­δειγ­μα, η «Πε­ρι­πο­λία Κα­θο­δή­γη­σης», επί­σης γνω­στή ως «αστυ­νο­μία ηθών», ιδρύ­θη­κε το 2005 με την επί­ση­μη ονο­μα­σία «Πρό­γραμ­μα για την αύ­ξη­ση της κοι­νω­νι­κής ασφά­λειας». Τώρα ανα­φέ­ρε­ται ως «Πε­ρί­πο­λος Σφα­γής» σε συν­θή­μα­τα όπως «Κάτω η Πε­ρί­πο­λος Σφα­γής» (مرگ بر ماشین گشت کشتار) ή «Δο­λο­φο­νία πάνω στη δο­λο­φο­νία, κα­τα­ρα­μέ­νη η Πε­ρί­πο­λος Κα­θο­δή­γη­σης» (کشتار پشت کشتار، لعنت به گشت ارشاد). Οι δια­δη­λω­τές/τριες σε διά­φο­ρες πό­λεις έβα­λαν φωτιά σε πολλά πε­ρι­πο­λι­κά και οχή­μα­τα της αστυ­νο­μί­ας.

Όπως είναι προ­φα­νές, η συσ­σώ­ρευ­ση δυ­σα­ρέ­σκειας από διά­φο­ρα κοι­νω­νι­κο­πο­λι­τι­κά επί­πε­δα και δια­φο­ρε­τι­κές γε­ω­γρα­φι­κές και κοι­νω­νι­κές πε­ριο­χές με­τέ­τρε­ψε τον θά­να­το της Ζίνα σε αφορ­μή για συλ­λο­γι­κή αντί­στα­ση. Η φράση που γρά­φτη­κε στον τάφο της Ζίνα, «Αγα­πη­τή Ζίνα, δεν θα πε­θά­νεις, το όνομά σου θα γίνει σύμ­βο­λο», έχει δια­δο­θεί ευ­ρύ­τα­τα μέσω του δια­δι­κτύ­ου και μέσω των γκρά­φι­τι που είναι πλέον ορατά σε όλη τη χώρα, δεί­χνο­ντας ότι ο θά­να­τός της έχει με­τα­τρα­πεί σε αγώνα για τη ζωή, όπως υπο­δη­λώ­νει το κουρ­δι­κό της όνομα – Ζίνα ση­μαί­νει ζωή. Ο θά­να­τός της μάς υπεν­θυ­μί­ζει τις πο­λι­τι­κές, οι­κο­νο­μι­κές και ιδε­ο­λο­γι­κές απει­λές για τη ζωή μας – κά­ποιες άμε­σες και άλλες που ανα­δύ­ο­νται στα­δια­κά, οι οποί­ες προ­έρ­χο­νται τόσο από την κα­τα­στο­λή που εξα­πο­λύ­ε­ται υπό τη ση­μαία του Ισλάμ όσο και από την εφαρ­μο­γή των νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρων οι­κο­νο­μι­κών προ­γραμ­μά­των που ξε­κί­νη­σαν μια δε­κα­ε­τία μετά την επα­νά­στα­ση του 1979. Μας υπεν­θυ­μί­ζει επί­σης ότι η επι­θυ­μία των αν­θρώ­πων να ζή­σουν θα τους οδη­γή­σει να αντι­στα­θούν στην κα­τα­στο­λή, όσο άγρια κι αν είναι αυτή.

Στα πρώτα χρό­νια της επα­νά­στα­σης, οι πε­ρισ­σό­τε­ρες από τις με­γά­λες επι­χει­ρή­σεις εθνι­κο­ποι­ή­θη­καν, οι τιμές της αγο­ράς ελέγ­χθη­καν και οι τιμές των πε­ρισ­σό­τε­ρων βα­σι­κών αγα­θών και καυ­σί­μων δια­τη­ρή­θη­καν σε χα­μη­λά επί­πε­δα με κυ­βερ­νη­τι­κές επι­δο­τή­σεις. Μετά το θά­να­το του Αγια­το­λάχ Χο­μεϊ­νί τον Ιού­νιο του 1989, οι κα­πι­τα­λι­στι­κές σχέ­σεις πα­ρα­γω­γής ανα­ζω­ο­γο­νή­θη­καν μέσω του προ­γράμ­μα­τος «οι­κο­νο­μι­κής ανα­διάρ­θρω­σης» που ανα­πτύ­χθη­κε με τη βο­ή­θεια του Διε­θνούς Νο­μι­σμα­τι­κού Τα­μεί­ου και της Πα­γκό­σμιας Τρά­πε­ζας. Ως συ­νέ­πεια της απε­λευ­θέ­ρω­σης της οι­κο­νο­μί­ας, κα­ταρ­γή­θη­καν οι έλεγ­χοι των τιμών, μειώ­θη­καν οι κρα­τι­κές επι­δο­τή­σεις και ιδιω­τι­κο­ποι­ή­θη­καν οι εθνι­κο­ποι­η­μέ­νες επι­χει­ρή­σεις. Η μεί­ω­ση των κρα­τι­κών επι­δο­τή­σε­ων αύ­ξη­σε την τιμή των αγα­θών και υπη­ρε­σιών που πα­ρεί­χε η κυ­βέρ­νη­ση και η αξία του εθνι­κού νο­μί­σμα­τος μειώ­θη­κε δρα­μα­τι­κά. Μέχρι το 1996, οι τιμές κα­τα­να­λω­τή είχαν αυ­ξη­θεί, επι­σή­μως, κατά 359% σε σύ­γκρι­ση με το 1990.6 Η οι­κο­νο­μι­κή φι­λε­λευ­θε­ρο­ποί­η­ση στην Ισλα­μι­κή Δη­μο­κρα­τία του Ιράν ακο­λού­θη­σε μια «στρα­τη­γι­κή ζιγκ ζαγκ», υπο­χω­ρώ­ντας όταν η λαϊκή δυ­σα­ρέ­σκεια πυ­ρο­δο­τού­σε δη­μό­σιες εξε­γέρ­σεις και επι­τα­χύ­νο­ντας όταν οι δια­μαρ­τυ­ρί­ες υπο­χω­ρού­σαν.

Αυτό το τρα­γι­κό γε­γο­νός [της δο­λο­φο­νί­ας της Ζίνα] πα­ρου­σιά­ζε­ται ευ­ρέ­ως στα διε­θνή μέσα ενη­μέ­ρω­σης ως συ­νέ­πεια του «υπο­χρε­ω­τι­κού χι­τζάμπ» που εφαρ­μό­ζε­ται σε ένα «ισλα­μι­κό κρά­τος». Το πρό­βλη­μα δεν είναι τι λένε αυτές οι ανα­φο­ρές, αλλά τι απο­σκο­πούν να απο­κρύ­ψουν. Αυτός ο κυ­ρί­αρ­χος λόγος απο­κρύ­πτει το γε­γο­νός ότι η υπο­τα­γή των γυ­ναι­κών επι­τυγ­χά­νε­ται με δια­φο­ρε­τι­κούς τρό­πους και ότι δεν πε­ριο­ρί­ζε­ται ούτε στις «μου­σουλ­μα­νι­κές κοι­νω­νί­ες» ούτε στο «υπο­χρε­ω­τι­κό χι­τζάμπ». Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, το ζή­τη­μα δεν είναι απλώς η υπο­χρέ­ω­ση «κά­λυ­ψης» του γυ­ναι­κεί­ου σώ­μα­τος, αλλά μάλ­λον η «κυ­ριαρ­χία ή ο έλεγ­χος επί του γυ­ναι­κεί­ου σώ­μα­τος» που μπο­ρεί να λάβει πολύ δια­φο­ρε­τι­κές μορ­φές, από την ανα­γκα­στι­κή κά­λυ­ψη έως την ανα­γκα­στι­κή έκ­θε­ση, καθώς και την ανα­γκα­στι­κή εγκυ­μο­σύ­νη και τον ανα­γκα­στι­κό το­κε­τό. Οι κυ­ρί­αρ­χες αφη­γή­σεις ασχο­λού­νται ενερ­γά με την ανα­ζω­ο­γό­νη­ση των οριε­ντα­λι­στι­κών δυα­δι­κών σχέ­σε­ων με­τα­ξύ της «Δύσης» και της «Ανα­το­λής», λες και η βάρ­βα­ρη πράξη του εξα­να­γκα­σμού των γυ­ναι­κών να φο­ρούν το χι­τζάμπ απο­δει­κνύ­ει τον πο­λι­τι­σμέ­νο χα­ρα­κτή­ρα της Δύσης, ή λες και η κο­σμι­κή Δύση είναι αυ­το­μά­τως αθώα για την αδυ­σώ­πη­τη κα­τα­πί­ε­ση των γυ­ναι­κών που υπο­τί­θε­ται ότι χα­ρα­κτη­ρί­ζει τον μου­σουλ­μα­νι­κό κόσμο. Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, μόλις ανα­γνω­ρί­σου­με τις ποι­κί­λες μορ­φές υπο­τα­γής των γυ­ναι­κών, μπο­ρού­με να δούμε όχι μόνο τις μορ­φές κα­τα­πί­ε­σης των γυ­ναι­κών που προ­σι­διά­ζουν στα κο­σμι­κά κράτη, αλλά και ότι το ισλα­μι­κό δόγμα από μόνο του δεν εξη­γεί την κα­τα­πί­ε­ση των γυ­ναι­κών. Πρέ­πει να απορ­ρί­ψου­με τον συχνά επα­να­λαμ­βα­νό­με­νο μύθο της πο­λι­τι­στι­κής και πο­λι­τι­κής ανω­τε­ρό­τη­τας της Δύσης ένα­ντι ενός κα­τα­πιε­σμέ­νου και κα­τα­πιε­στι­κού λε­γό­με­νου «μου­σουλ­μα­νι­κού κό­σμου».

Για να πά­ρου­με ένα πρό­σφα­το πα­ρά­δειγ­μα: Η Γαλ­λία, μία από τις πιο «πε­φω­τι­σμέ­νες» ευ­ρω­παϊ­κές χώρες, ψή­φι­σε στις 30 Μαρ­τί­ου 2020 ένα νο­μο­σχέ­διο «κατά του σε­πα­ρα­τι­σμού» που απα­γο­ρεύ­ει στα κο­ρί­τσια κάτω των 18 ετών να φο­ρούν το χι­τζάμπ δη­μο­σί­ως, απα­γο­ρεύ­ει στους γο­νείς που φο­ρούν χι­τζάμπ να συ­νο­δεύ­ουν τα παι­διά τους σε σχο­λι­κές δρα­στη­ριό­τη­τες ή εκ­δρο­μές και απα­γο­ρεύ­ει τη χρήση του «μπουρ­κί­νι», ενός ολό­σω­μου μαγιό, ανα­γκά­ζο­ντας έτσι τις γυ­ναί­κες να εκ­θέ­τουν το σώμα τους στην πα­ρα­λία ή στις δη­μό­σιες πι­σί­νες.7

Ακρι­βώς όπως το κα­θε­στώς του Σάχη πά­σχι­ζε να πα­ρου­σιά­σει μια «πο­λι­τι­σμέ­νη» και «κο­σμι­κή» ει­κό­να της χώρας μέσω της αστυ­νό­μευ­σης των γυ­ναι­κεί­ων σω­μά­των, έτσι και η Γαλ­λία συγ­χέ­ει λαν­θα­σμέ­να την «ισό­τη­τα» με την «από­λυ­τη ταυ­τό­τη­τα», η οποία μπο­ρεί να πραγ­μα­το­ποι­η­θεί με την άρ­νη­ση κάθε με­μο­νω­μέ­νης δια­φο­ράς για να πα­ρα­χθεί ένα αρ­μο­νι­κό και ενιαίο σύ­νο­λο. Αυτή η κα­τα­σταλ­τι­κή απα­γό­ρευ­ση, αν και δεν ανα­φέ­ρε­ται ρητά στο νο­μο­σχέ­διο, απευ­θύ­νε­ται στις Μου­σουλ­μά­νες της Γαλ­λί­ας.

Η ανα­σφά­λεια και η αλ­λο­τρί­ω­ση που επι­βάλ­λε­ται στις γυ­ναί­κες από την «υπο­χρε­ω­τι­κή απο­κά­λυ­ψη» είναι ισο­δύ­να­μη με εκεί­νη της «υπο­χρε­ω­τι­κής κά­λυ­ψης». Η τε­λευ­ταία, ωστό­σο, χρη­σι­μεύ­ει πάντα για να κα­τα­στή­σει την πρώτη αό­ρα­τη, μια έμ­φα­ση που ανά­γει την «αστυ­νό­μευ­ση των σω­μά­των» στην υπο­χρε­ω­τι­κή από­κρυ­ψή τους, λες και η υπο­χρε­ω­τι­κή απο­κά­λυ­ψη δεν εξυ­πη­ρε­τεί πο­λι­τι­κούς σκο­πούς δη­μιουρ­γώ­ντας μια ιε­ραρ­χία με­τα­ξύ «φω­τι­σμέ­νων» και «μη φω­τι­σμέ­νων» γυ­ναι­κών.

Είναι ζω­τι­κής ση­μα­σί­ας σή­με­ρα για τη διε­θνή αρι­στε­ρά να εκ­φρά­σει την αλ­λη­λεγ­γύη της στις δια­δη­λώ­τριες και τους δια­δη­λω­τές στο Ιράν που αγω­νί­ζο­νται για το δι­καί­ω­μα να συ­νε­χί­σουν να ζουν ενά­ντια σε όλους τους μη­χα­νι­σμούς κα­τα­πί­ε­σης και εκ­με­τάλ­λευ­σης, είτε υπό θε­ο­κρα­τι­κά είτε υπό κο­σμι­κά κα­θε­στώ­τα. Ο συ­νε­χι­ζό­με­νος αγώ­νας του λαού δεν χρειά­ζε­ται ξένη πα­ρέμ­βα­ση αλλά ένα διε­θνές κί­νη­μα ενα­ντί­ον της κα­τα­πί­ε­σης σε όλες τις μορ­φές της. Είτε πρό­κει­ται για το υπο­χρε­ω­τι­κό χι­τζάμπ στο Ιράν είτε για την απα­γό­ρευ­ση του χι­τζάμπ και άλλων μορ­φών ντυ­σί­μα­τος που συν­δέ­ο­νται με τις Μου­σουλ­μά­νες, οι προ­σπά­θειες ελέγ­χου των γυ­ναι­κεί­ων σω­μά­των δεν πρέ­πει να γί­νουν ανε­κτές. Όπως είναι προ­φα­νές, τα προ­βλή­μα­τα που αντι­με­τω­πί­ζει ο λαός του Ιράν δεν πε­ριο­ρί­ζο­νται ούτε στο Ισλάμ ούτε στις γυ­ναί­κες. Ολό­κλη­ρος ο κό­σμος βρί­σκε­ται αντι­μέ­τω­πος με μια νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρη τάξη που χα­ρα­κτη­ρί­ζε­ται από όλο και πιο αυ­ταρ­χι­κές πο­λι­τι­κές, ρα­τσι­σμό και μι­σο­γυ­νι­σμό και δεν προ­σφέ­ρει τί­πο­τα άλλο παρά δυ­στυ­χία και εξα­θλί­ω­ση στους λαούς του κό­σμου.

 

Με­τά­φρα­ση: elaliberta.gr

Shirin Kamangar, “Life That Resists Death. The People of Iran Rise Up”, Spectre, 1 Οκτω­βρί­ου 2022,  https://​spe​ctre​jour​nal.​com/​life-​that-​resists-​death/.

Η Σιρίν Κα­μαν­γκάρ είναι αρι­στε­ρή ακτι­βί­στρια που ζει στην Τε­χε­ρά­νη και γρά­φει με ψευ­δώ­νυ­μο.

Ση­μειώ­σεις

1. Ένα «κα­θε­στώς ιδιω­τι­κής ιδιο­κτη­σί­ας» κρύ­βε­ται κάτω από τη ση­μαία της Ισλα­μι­κής Δη­μο­κρα­τί­ας, καθώς όλες οι με­γά­λες επι­χει­ρή­σεις που εθνι­κο­ποι­ή­θη­καν κατά την επα­νά­στα­ση έχουν πω­λη­θεί στον ιδιω­τι­κό τομέα, ο οποί­ος απο­τε­λεί­ται από τα ιδρύ­μα­τα που δια­χει­ρί­ζε­ται η Φρου­ρά της Επα­νά­στα­σης. Το Ιράν γί­νε­ται κα­λύ­τε­ρα κα­τα­νοη­τό ως «στρα­τιω­τι­κο­ποι­η­μέ­νο κα­πι­τα­λι­στι­κό κρά­τος» παρά ως «ισλα­μι­κό κρά­τος».

2. Instagram ID: @Sarkhatism

3. Instagram ID: @blackfishvoice__

4. Sedghi, Hamideh, Women and Politics in Iran Veiling, Unveiling, and Reveiling, Cambridge University Press, 2007.

5. Sedghi, Hamideh. Ό.π.

6. Sohrab Behdad and Farhad Nomani, “Workers, Peasants, and Peddlers: A Study of Labor Stratification in the Post-Revolutionary Iran”, International Journal of Middle East Studies, τόµος 34, τεύ­χος 4, Νο­έ­µβριος 2002, σσ. 667-690. JSTOR,  https://​www.​jstor.​org/​stable/​3879693?​seq=1&​cid=pdf-​reference#​references_​tab_​contents.

7. Jyhene Kebsi, “Unveil Them to Save Them: France and the Ongoing Colonization of Muslim Women’s Bodies”, Berkley Center for Religion, Peace & World Affairs, 13 Μαΐου 2021,  https://​ber​kley​cent​er.​georgetown.​edu/​responses/​unveil-​them-​to-​save-​them-​france-​and-​the-​ongoing-​col​oniz​atio​n-​of-​muslim-​women-​s-​bodies.

rproject.gr