Από τις 20 Νοεμβρίου έως τις 18 Δεκεμβρίου 2022 διεξάγεται στο Κατάρ το Παγκόσμιο Κύπελλο ποδοσφαίρου αντρών. Εκατοντάδες χιλιάδες ξένοι εργάτες συμμετείχαν στην κατασκευή γηπέδων και υποδομών – συχνά κάτω από επισφαλείς συνθήκες.
Σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας (ILO), περισσότεροι από δύο εκατομμύρια αλλοδαποί εργάστηκαν στο Κατάρ.[1] Αποτελούσαν το 95% του εργατικού δυναμικού του κράτους. Η πλειονότητα των εργαζομένων προερχόταν κυρίως από την Ινδία, το Μπανγκλαντές, το Νεπάλ, τις Φιλιππίνες, το Πακιστάν και τη Σρι Λάνκα.[2] Πάνω από 30.000 εργαζόμενοι συμμετείχαν μόνο στην κατασκευή των οχτώ σταδίων για το Παγκόσμιο Κύπελλο.[3]
Βασίλης Α. Πανταζής *
Για αυτούς τους ανθρώπους οι αρχές του Κατάρ, που είναι υπεύθυνες για τον προγραμματισμό και τη διεξαγωγή του Παγκοσμίου Κυπέλλου- ανέπτυξαν από κοινού με το διοικητικό όργανο του παγκόσμιου ποδοσφαίρου FIFA αυστηρότερους κανονισμούς για την ασφάλεια στην εργασία και τα πρότυπα εργασίας για τους εργαζόμενους.[4] Αυτό περιλάμβανε την έγκαιρη πληρωμή των μισθών και την απαγόρευση της καταναγκαστικής εργασίας. Ωστόσο υπάρχουν αναφορές ότι αυτά τα πρότυπα δεν πληρούνταν πάντα. Επιπλέον, σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία, ίσχυαν για λιγότερο από το 2% του συνόλου των μεταναστών εργαζομένων στο Κατάρ.[5] Οι συνθήκες εργασίας και διαβίωσης της πλειονότητας των αλλοδαπών εργαζομένων εξακολουθούν να είναι επισφαλείς.
Τη βάση για τις επισφαλείς και εκμεταλλευτικές συνθήκες υπό τις οποίες πολλοί μετανάστες εργάτες ζουν και εργάζονται στο Κατάρ αποτελεί το λεγόμενο σύστημα kafala. Παραδοσιακά το σύστημα μετανάστευσης του Κατάρ βασίζεται στο σύστημα kafala. Αυτό το σύστημα παρέχει το υπόβαθρο για τη σχέση εργασίας μεταξύ του εργοδότη (ο εγγυητής) και του εργαζόμενου (του μετανάστη εργαζόμενου), η οποία δημιουργεί μια ασύμμετρη δομή εξουσίας: σε αυτήν ο εγγυητής (kafil) έχει απεριόριστη εξουσία διάθεσης, αφού μπορεί να «δανείζει» ή να «ενοικιάζει» εργαζόμενους, να τους παρακρατεί το διαβατήριο, να ελέγχει την ελευθερία των κινήσεών τους και να τροποποιεί τις συμφωνίες.
Η προέλευση του συστήματος kafala αμφισβητείται: αφενός αποδίδεται σε μια παράδοση Βεδουίνων να παρέχει προστασία και καταφύγιο σε αγνώστους. Από την άλλη πλευρά υποστηρίζεται ότι η ανάπτυξη του συστήματος kafala μπορεί να αναχθεί στη βρετανική αποικιακή κυριαρχία στα αποκαλούμενα συμβαλλόμενα κράτη, τις μικρότερες μοναρχίες του Αραβικού Κόλπου. Η βρετανική αποικιακή διοίκηση ήλεγχε τη στρατολόγηση είτε η ίδια, είτε παρείχε το δικαίωμα στρατολόγησης σε τοπικούς παράγοντες ξένων εργαζομένων στο Κατάρ και σε άλλα κράτη του Κόλπου από τη δεκαετία του 1920 και ιδιαίτερα μετά την έναρξη της παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου μέχρι τη δεκαετία του 1970. Με τη θέσπιση ελέγχων διαβατηρίων και την ανάπτυξη νόμων για την ιθαγένεια το σύστημα kafala έγινε αναπόσπαστο μέρος της έμμεσης κυριαρχίας της Βρετανικής Αυτοκρατορίας στον Περσικό Κόλπο.
Στο Κατάρ και στα άλλα κράτη του Κόλπου το σύστημα kafala χρησιμεύει ως παραδοσιακό όργανο εξουσίας που καθορίζει την κοινωνική ιεραρχία και την πρόσβαση στην αγορά εργασίας. Εχει αναπτυχθεί ένα αδιαφανές δίκτυο στο οποίο διάφοροι παράγοντες επωφελούνται από τις ανισορροπίες που δημιουργούνται στο σύστημα kafala, ενώ οι μετανάστες συχνά υφίστανται συστημικές διακρίσεις: πολλοί πολίτες αποκτούν το δικαίωμα να στρατολογούν μετανάστες εργάτες, αν και για δικές τους ανάγκες χρειάζονται μικρότερο αριθμό. Αυτό το πρόσθετο εργατικό δυναμικό το «ενοικιάζουν» σε άλλους εργοδότες έναντι αμοιβής. Λόγω αυτής της πρακτικής της εμπορικής βίζας (tasattur) έχει αναπτυχθεί μια προσοδοφόρα αγορά στα κράτη του Κόλπου, στην οποία τέτοιοι «εγγυητές» μπορούν να εκδίδουν τις λεγόμενες «δωρεάν βίζες» (azad wiza) και παράγουν κέρδη. Αυτή η διαδικασία σημαίνει ότι οι μη εγγεγραμμένοι μετανάστες δεν λαμβάνουν επίσημη άδεια παραμονής και γι’ αυτό βρίσκονται πάντα σε κίνδυνο να φυλακιστούν ή να απελαθούν. Επιπλέον η σύμβαση που εκ των προτέρων διαπραγματεύτηκαν, στην οποία τους υποσχέθηκαν συγκεκριμένο μισθό και περιοχή ευθύνης, συχνά δεν γίνεται αποδεκτή από τους νέους εγγυητές, με αποτέλεσμα να λαμβάνουν πολύ λιγότερα χρήματα ή να πρέπει να εργαστούν σε άλλα επαγγέλματα από αυτά που είχαν συμφωνηθεί προηγουμένως.
Η άνιση ισορροπία δυνάμεων που είναι εγγενής στο σύστημα kafala συχνά αναγκάζει τους μετανάστες να βρίσκονται σε παράνομο ή παράτυπο καθεστώς. Ετσι άτομα των οποίων η σύμβαση εργασίας έχει λήξει ή έχει καταγγελθεί, καθώς και εργαζόμενοι με κανονική σχέση εργασίας που εγκαταλείπουν τον εγγυητή τους χωρίς άδεια οδηγούνται σε παρατυπία. Το λαθρεμπόριο και η εμπορία ανθρώπων οδηγούν επίσης σε απασχόληση χωρίς έγγραφα, όπως και σε παραμονή στη χώρα χωρίς κανονική άδεια παραμονής (iqama).
Τα δομικά προβλήματα και η κακή εφαρμογή των κανονισμών στο κράτος του Κατάρ σημαίνουν ότι οι αδικοπραγίες συνεχίζονται: οι μετανάστες εργαζόμενοι εξακολουθούν να εξαρτώνται από τους εργοδότες τους όσον αφορά την είσοδο, την παραμονή, την απασχόληση και τη στέγαση.[6] Επιπλέον οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν έχουν αντιμετωπιστεί, γι’ αυτό ένα σύνολο οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ομάδων φιλάθλων και συνδικαλιστικών οργανώσεων καλεί το Κατάρ και τη FIFA να αποζημιώσουν τους μετανάστες εργαζόμενους για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που σχετίζονται με το Παγκόσμιο Κύπελλο ποδοσφαίρου.
* καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
1. https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/-ed_norm/-ipec/documents/publication/wcms_854733.pdf
2. http://priyadsouza.com/population-of-qatar-by-nationality-in-2017/
3. https://www.workerswelfare.qa/en/workers-welfare4
4. https://www.workerswelfare.qa/en/our-legacy/our-standards
5. https://www.amnesty.org/en/documents/mde22/4614/2021/en/
6. https://www.hrw.org/news/2021/08/02/migrant-workers-and-qatar-world-cup
efsyn.gr
