Με την έλευση του 2023 η Κύπρος μπαίνει σε τελική ευθεία για την κάλπη των Προεδρικών και σε ένα μήνα εκλέγει νέο πρόεδρο. Η επανάληψη των προσπαθειών του ΟΗΕ για την επίλυση του Κυπριακού ξεχωρίζει στις διακηρύξεις των προεδρικών υποψηφίων. Τι λένε και πόσο το εννοούν για να προχωρήσουν; Αυτή η συζήτηση έχει νόημα για τους τέσσερις προεδρικούς υποψηφίους που στηρίζουν το συμφωνημένο πλαίσιο, της Διζωνικής, Δικοινοτικής Ομοσπονδίας: τον Αβέρωφ Νεοφύτου (ΔΗΣΥ), τον Ανδρέα Μαυρογιάννη (που στηρίζεται από το ΑΚΕΛ), τον Νίκο Χριστοδουλίδη (που στηρίζουν μικρότερα κοινοβουλευτικά κόμματα), καθώς και τον ανεξάρτητο υποψήφιο, δικηγόρο Αχιλλέα Δημητριάδη.
Κυριάκος Πιερίδης
Η δεινή κατάσταση
Οι προεδρικοί υποψήφιοι έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, αλλά οι τρεις από αυτούς έχουν ένα κοινό: υπήρξαν στενοί συνεργάτες του προέδρου Αναστασιάδη. Γνωρίζουν από πρώτο χέρι τους χειρισμούς που έγιναν και γιατί η προοπτική της λύσης «συνεχώς να εξασθενεί», όπως γράφει στην έκθεσή του ο γ.γ. του ΟΗΕ («Πολίτης», 4/1/2023). Ο πρώην ΥΠΕΞ Ν. Χριστοδουλίδης και ο διαπραγματευτής Α. Μαυρογιάννης είχαν απευθείας ανάμιξη στις διαπραγματεύσεις που κατέληξαν στο ναυάγιο του Κραν Μοντανά, αλλά και σε ό,τι το ακολούθησε. Ο απολογισμός είναι: επ’ αόριστον πάγωμα των συνομιλιών, διάβρωση των συμφωνηθέντων, διάλυση της δικοινοτικής συνεργασίας, νέα τετελεσμένα. Ο Νεοφύτου ως αρχηγός του κυβερνητικού κόμματος είχε σοβαρό λόγο, μπορούσε να επηρεάσει τα πράγματα. Δεν το έπραξε, προτίμησε τη σιωπή. Ολοι συνέδραμαν με τον τρόπο τους…
Οι διαπραγματεύσεις δεν θα επαναληφθούν επειδή ο νέος πρόεδρος θα κάνει τηλεφωνήματα στον ΟΗΕ και επισκέψεις στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Ο προεδρικός υποψήφιος Αχιλλέας Δημητριάδης έχει δίκαιο να εγείρει ως μείζον ζήτημα την ανάκτηση της αξιοπιστίας της ελληνοκυπριακής ηγεσίας. Ο ΟΗΕ έχει εντελώς διαφορετική ανάγνωση από αυτήν που παρουσιάζει ο Νίκος Αναστασιάδης αποχωρώντας, όταν δηλώνει «δικαιωμένος» («Φιλελεύθερος», 3/1/2023). Η στάση της ελληνοκυπριακής ηγεσίας παραμένει ανεξήγητα απερίσκεπτη για τον Γκουτέρες. Το γράφει σε 11 διαδοχικές εκθέσεις (μία κάθε εξάμηνο) από το 2017. Χρεώνει τεράστια ευθύνη στην ελληνοκυπριακή ηγεσία, ίση με αυτή που καταλογίζει στον εθνικιστή Ερσίν Τατάρ από το 2020 και μετά.
Το Πλαίσιο Γκουτέρες
Κοινό σημείο αναφοράς των προεδρικών υποψηφίων είναι το Κραν Μοντανά και το Πλαίσιο Γκουτέρες (έγγραφο ΟΗΕ 30/6/2017). Πρόκειται για ώριμο κείμενο για καταληκτική διαπραγμάτευση πάνω σε 6 σημεία (εγγυήσεις, στρατεύματα, έδαφος, περιουσίες, διαμοιρασμός εξουσίας, πληθυσμός). Πώς θα αναβιώσει το πλαίσιο; Μόνο αν πρώτη η ελληνοκυπριακή ηγεσία πει καθαρά τι θέλει και αποδείξει ότι το εννοεί. Ο Γκουτέρες δεν πρόκειται να αναμιχθεί και δεν χαρίζεται σε κανένα! Στην έκθεση του, κατηγορεί και τις δύο πλευρές για «αυξανόμενη σκληρή ρητορική και ακαμψία» και τους ρίχνει το γάντι: «αποδείξτε αν έχετε γνήσια δέσμευση για λύση». Τους ζητά πρωτοβουλίες συνεργασίας μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Δυστυχώς, έχει δίκαιο… Ποιο πλαίσιο Γκουτέρες θέλουν οι Ελληνοκύπριοι να επαναφέρουν στο τραπέζι: ως γνωστό, ο Μ. Ακιντζί είναι ο μόνος που προσπάθησε να να αναβιώσει το Κραν Μοντανά. Πρότεινε δημόσια (4/5/2018) στον πρόεδρο Αναστασιάδη να συνυπογράψουν το πλαίσιο Γκουτέρες και να επαναληφθούν οι συνομιλίες. Ο Αναστασιάδης απέρριψε την πρόταση Ακιντζί. Ούτε ο Χριστοδουλίδης, ούτε ο Αβέρωφ, ούτε ο Μαυρογιάννης είχαν τότε κάτι να πουν. Ο Αναστασιάδης έκανε «ιδεοθύελλες» για δύο κράτη, ενέπαιζε τον ΟΗΕ και τελικά η προσωπική απεσταλμένη του γενικού γραμματέα Τζέιν Χολ Λουτ τα βρόντηξε και έφυγε. Σήμερα η ελληνοκυπριακή ηγεσία εκλιπαρεί για διορισμό απεσταλμένου του ΟΗΕ.
Το αποτέλεσμα είναι αυτό μετρά! Το Κυπριακό είναι στην κατάψυξη. Τα λόγια των τριών προεδρικών υποψηφίων δεν αποδεικνύουν «τη γνήσια δέσμευσή τους για λύση», όπως τους προτρέπει ο Γκουτέρες. Τι πρέπει να αλλάξει; Η νέα ελληνοκυπριακή ηγεσία θα κληθεί να αποφασίσει αν θα συνεχίσει την κατρακύλα προς τη διχοτόμηση ή θα αναθεωρήσει την πολιτική της. Το έλλειμμα αξιοπιστίας την κατατρύχει διεθνώς, γιατί ο ΟΗΕ ζητά να ξεκαθαρίσει τη θέση της στο ζήτημα του διαμοιρασμού εξουσίας με τους Τουρκοκυπρίους: πολιτική ισότητα, εκ περιτροπής προεδρία, αποτελεσματική συμμετοχή Τουρκοκυπρίων στη λήψη συναινετικών αποφάσεων στο υπουργικό. Αν η ελληνοκυπριακή πλευρά δεν το πράξει, ο ΟΗΕ δεν έχει κανένα έρεισμα να αναβιώσει το Πλαίσιο Γκουτέρες στα άλλα σημεία του: τερματισμός μονομερούς δικαιώματος επέμβασης, αποχώρηση στρατευμάτων, επιστροφή εδαφών.
Ποιος θα αναλάβει τέτοια ευθύνη; Διαφορετικά, κανείς διεθνής μεσολαβητής δεν θα μπει στο ναρκοπέδιο με τις ατέρμονες συζητήσεις του Κυπριακού. Για τον ΟΗΕ, δεν υπάρχει σημείο εκκίνησης χωρίς πραγματικές δεσμεύσεις. Αυτό θα απαιτήσει στο παρασκήνιο.
Η ακαμψία της Τουρκίας
Η επαναφορά της Τουρκίας εντός πλαισίου των ψηφισμάτων του ΟΗΕ είναι η άλλη όψη του ιδίου νομίσματος. Είναι ψευδαίσθηση να αναμένει κανείς ότι η Τουρκία θα το πράξει χωρίς ανταλλάγματα. Τα γρανάζια που κινούν το Κυπριακό έχουν οξειδωθεί. Χρειάζεται «βαριά» διπλωματία από την Ε.Ε. και τις ΗΠΑ για να διερευνηθούν ξανά οι τουρκικές προθέσεις. Για να ανοίξει ξανά ο δρόμος της διπλωματίας, θα πρέπει να παραμεριστούν τα σημεία τριβής και να αντικατασταθούν με πολιτικές που έχουν βάσιμη προοπτική σύμπραξης και συνεργασίας: τόσο εντός Κύπρου όσο και στην ανατολική Μεσόγειο.
Μπορεί η Τουρκία από «προαιώνιος» αντίπαλος να αντιμετωπιστεί ως δυνητικός συνεργάτης; Υπάρχει επιλογή! Η Κύπρος να επανασχεδιάσει την ενεργειακή πολιτική της ώστε να συμπεριλάβει –αντί να αποκλείει– την Τουρκία στην αξιοποίηση των κοιτασμάτων της ανατολικής Μεσογείου. Στην υλοποίηση ενός ευρύτερου συμπεριληπτικού σχεδιασμού η Ε.Ε. εμφανίζεται έτοιμη να συμβάλει. Θα είναι ο τελικός επωφελούμενος.
Χρειάζεται καίρια και αποφασιστική κίνηση για αναβίωση του Πλαισίου Γκουτέρες: την ταυτόχρονη συμμετοχή των Τουρκοκυπρίων στην εφαρμογή των ενεργειακών σχεδιασμών. Θα πρόκειται για πολύ τολμηρή πρόταση και ανάλογη υπήρξε την εποχή Κληρίδη κατά την έναρξη των διαπραγματεύσεων ένταξης της Κύπρου με την Ε.Ε. (1998).
Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης
Βέβαια οι πολιτικές αυτές απαιτούν πρώτα συνθήκες εκτόνωσης των εντάσεων, αμοιβαιότητα, εμπιστοσύνη και προσεκτικά βήματα. Χρειάζεται σθεναρό πλαίσιο (ΟΗΕ – Ε.Ε.) και συνεχή επαναβεβαίωση του τελικού στόχου: επίλυση Κυπριακού, διευθέτηση διαφορών στις θάλασσες. Τα «παίγνια» Χριστοδουλίδη περί κυρώσεων έφεραν το αντίθετο αποτέλεσμα και την αποξένωση των Ευρωπαίων.
Το περιβάλλον συνεργασίας θα ενισχυθεί αν προχωρήσει η ευρωτουρκική σχέση με ένα καθεστώς προνομιακού εταίρου για την Τουρκία. Ο Ερντογάν έδειξε να ενδιαφέρεται για το ευρωπαϊκό αγκυροβόλιο και η Κύπρος, όπως και η Ελλάδα, έχουν κάθε λόγο να γίνουν επιτέλους συνεισφορείς. Καθιερωμένα εργαλεία (τελωνειακή ένωση), αλλά και νέα (ελευθέρωση βίζας) και συνεργασίες PESCO στον τομέα της ασφάλειας, μπορούν να γεφυρώσουν το χάσμα Βρυξελλών και Άγκυρας. Το παράδειγμα Ελσίνκι (1999) λειτούργησε. Ίσως δεν είναι τόσο αργά όσο φαίνεται για να επαναληφθεί.
efsyn.gr/
