65 χρόνια µετά τη σφαγή στο Σάρπβιλ: Ανοιχτοί ιστορικοί λογαριασµοί

Η προϊ­στο­ρία

Το απαρτ­χάιντ, από την ολ­λαν­δι­κή λέξη apart (που ση­µαί­νει «δια­χω­ρί­ζω») εφα­ρµό­στη­κε ως κρα­τι­κή επί­ση­µη πο­λι­τι­κή για πρώτη φορά στη Νότιο Αφρι­κή το 1948, από το Εθνι­κό Κόµµα (National Party), εκλε­γµέ­νο από µία µικρή µε­ρί­δα λευ­κών ψη­φο­φό­ρων. Φυ­σι­κά, ο ρα­τσι­σµός, οι φυ­λε­τι­κές δια­κρί­σεις, η εκµε­τάλ­λευ­ση και η συ­στη­µι­κή βία της φα­σί­ζου­σας «λευ­κής υπε­ρο­χής» είχαν αρ­χί­σει να ρι­ζώ­νουν στη νο­τιο­α­φρι­κά­νι­κη κοι­νω­νία από πολύ νω­ρί­τε­ρα, από τον 17ο αιώνα όταν οι πρώ­τοι λευ­κοί αποι­κιο­κρά­τες πά­τη­σαν στην πε­ριο­χή. Το 1948, όµως, η αδι­κία έγινε -κυ­ριο­λε­κτι­κά- νόµος.

Ει­δι­κό­τε­ρα, έγινε νόµος απα­γό­ρευ­σης των µει­κτών γάµων, νόµος κα­τη­γο­ριο­ποί­η­σης του πλη­θυ­σµού ανά­λο­γα µε τη «φυλή» του (ινδοί, µι­γά­δες, µαύ­ροι, λευ­κοί), νόµος απα­γό­ρευ­σης των απερ­γιών στους µαύ­ρους ερ­γά­τες, νόµος µε­τε­γκα­τά­στα­σης γη­γε­νών πλη­θυ­σµών, νόµος κα­τα­στο­λής του κο­µµου­νι­σµού και πολλά τε­ρα­τώ­δη και ανα­τρι­χια­στι­κά ακόµα µέτρα. Η χώρα γέ­µι­σε τα­µπέ­λες «µόνο λευ­κοί» και το «pass law» επέ­βα­λε στους ιθα­γε­νείς να κου­βα­λούν ένα πάσο/δια­βα­τή­ριο, το οποίο πε­ρι­λά­µβα­νε την κυ­βερ­νη­τι­κή τους άδεια να βρί­σκο­νται σε συ­γκε­κρι­µέ­νες συ­νοι­κί­ες.

Ακο­λού­θη­σαν απερ­γί­ες, στά­σεις ερ­γα­σί­ας, ει­ρη­νι­κές κι­νη­το­ποι­ή­σεις, όπως εκεί­νη της 21ης Μαρ­τί­ου 1960 στο Σάρπ­βιλ, στο πλαί­σιο του antipass campaign, που διεκ­δι­κού­σε ελευ­θε­ρία µε­τα­κί­νη­σης. Ορι­σµέ­νοι άφη­σαν τα πάσα τους σπίτι, ορι­σµέ­νοι τα κα­τέ­στρε­ψαν έξω από το αστυ­νο­µι­κό τµήµα ως έν­δει­ξη δια­µαρ­τυ­ρί­ας. Η αστυ­νο­µία εκεί­νη τη µέρα άνοι­ξε πυρ και βύ­θι­σε την πόλη στο αίµα, οι νε­κροί/ες 69, οι τραυ­µα­τί­ες/σµέ­νες 180. Η σφαγή του Σάρπ­βιλ ήταν η αρχή µιας κα­τα­σταλ­τι­κής θω­ρά­κι­σης του κα­θε­στώ­τος, αλλά και ένα ση­µείο κα­µπής για την κα­τα­κραυ­γή του Απαρτ­χάιντ διε­θνώς και την κλι­µά­κω­ση της αντί­στα­σης στο εσω­τε­ρι­κό. Στις µε­θό­δους πάλης προ­στέ­θη­κε ο ένο­πλος αγώ­νας πόλης, µε την ορ­γά­νω­ση «Δόρυ του Έθνους», πρω­τερ­γά­της της οποί­ας υπήρ­ξε ο Νέλ­σον Μα­ντέ­λα.

Στο διε­θνές πε­ρι­βάλ­λον, η Γε­νι­κή Συ­νέ­λευ­ση του ΟΗΕ, το 1966 κα­θιέ­ρω­σε την 21η Μαρ­τί­ου ως την Πα­γκό­σµια Ηµέρα κατά του Ρα­τσι­σµού και των Φυ­λε­τι­κών Δια­κρί­σε­ων, ενώ από τη δε­κα­ε­τία του 1970, οι µα­ζι­κοί αγώ­νες της Μαύ­ρης ερ­γα­τι­κής τάξης και το πο­λυ­διά­στα­το εµπάρ­γκο διαρ­κεί­ας µέσα από τη δράση του διε­θνούς κι­νή­µα­τος για µποϊ­κο­τάζ στη Νότιο Αφρι­κή άρ­χι­σε να απο­δυ­να­µώ­νει την λευκή, αστι­κή της τάξη και στα­δια­κά το κα­θε­στώς απαρτ­χάιντ, διε­θνώς απο­µο­νω­µέ­νο και κάτω από το δί­λη­µµα «προ­σα­ρµο­γή ή αφα­νι­σµός» κα­τέρ­ρευ­σε. Το µα­χη­τι­κό κί­νη­µα κα­τά­φε­ρε επι­τέ­λους να ρίξει το απαρτ­χάιντ το 1991, και να εκλέ­ξει το 1994 για πρώτη φορά στην ιστο­ρία Μαύρο πρό­ε­δρο, τον Μα­ντέ­λα, µε το Αφρι­κα­νι­κό Εθνι­κό Κο­γκρέ­σο (ANC), το όχηµα που πρω­το­στά­τη­σε στον αγώνα ενά­ντια στο απαρτ­χάιντ. Όµως ο αγώ­νας ενά­ντια στην κα­τα­πί­ε­ση πα­ρα­µέ­νει µι­σο­τε­λειω­µέ­νος.

Νότια Αφρι­κή: Ο αγώ­νας έµει­νε στη µέση

Στο εσω­τε­ρι­κό της Νο­τί­ου Αφρι­κής, µπο­ρεί να απο­κα­τα­στά­θη­κε η πο­λι­τι­κή ισό­τη­τα, αλλά η αστι­κή, λευκή τάξη δια­τή­ρη­σε ακλό­νη­τη την οι­κο­νο­µι­κή της κυ­ριαρ­χία στην χώρα. Για πα­ρά­δει­γµα, από το αδια­νό­η­το πο­σο­στό του 92% γης που ανήκε στην λευκή µειο­νό­τη­τα όταν ανέ­λα­βε το Εθνι­κό Κόµµα το 1948, το 2014 -µετα από τέσ­σε­ρις θη­τεί­ες του ANC- είχε ανα­δια­νε­µη­θεί µόνο το 7% και, µά­λι­στα, το µε­γα­λύ­τε­ρο µέρος του δεν είχε καν πα­ρα­γω­γι­κή χρήση. Να ση­µειω­θεί, ότι ο αρ­χι­κός στό­χος που απέ­τυ­χε µε κρότο ήταν η ανα­δια­νο­µή του 30% της αγρο­τι­κής γης στους µαύ­ρους ερ­γά­τες που τη φρό­ντι­ζαν.

Σή­µε­ρα, ο Ντό­ναλντ Τραµπ, στο πλευ­ρό του πλου­σιό­τε­ρου αν­θρώ­που στον κόσµο, γεν­νη­µέ­νου και µε­γα­λω­µέ­νου σε λευκή ολι­γαρ­χι­κή οι­κο­γέ­νεια που πλού­τι­σε επί Απαρτ­χάιντ, Έλον Μασκ, φαί­νε­ται ότι αρ­χί­ζει να ανοί­γει µέ­τω­πο και προς τη Νότια Αφρι­κή.

Συ­γκε­κρι­µέ­να, στις αρχές του Φε­βρουα­ρί­ου, λίγες µέρες αφού πα­γώ­σα­µε όλοι και όλες µε τον να­ζι­στι­κό χαι­ρε­τι­σµό του Έλον Μασκ στην ορ­κω­µο­σία του Ντό­ναλντ Τραµπ, ο νέος πρό­ε­δρος ανα­κοί­νω­σε πως οι ΗΠΑ δεν θα χο­ρη­γούν στο εξής οι­κο­νο­µι­κή βο­ή­θεια στη Νότιο Αφρι­κή. Αφο­ρµή για την εξα­γρί­ω­ση του στά­θη­κε ένας νόµος που ψη­φί­στη­κε από την κυ­βέρ­νη­ση της Νό­τιας Αφρι­κής και προ­βλέ­πει πολύ δει­λές και πε­ριο­ρι­σµέ­νες απαλ­λο­τριώ­σεις γαιών (µη-πα­ρα­γω­γι­κών και µε κα­τα­βο­λή απο­ζη­µί­ω­σης). Φυ­σι­κά, στην πλήρη αντι­στρο­φή της πρα­γµα­τι­κό­τη­τας που συ­νο­δεύ­ει κάθε φράση που εκτο­ξεύ­ει ο πρό­ε­δρος των ΗΠΑ, το µέτρο αυτό συ­νι­στά «διά­κρι­ση σε βάρος των λευ­κών Νο­τιο­α­φρι­κα­νών» και προ­ω­θεί «άδι­κες, ανή­θι­κες ενέρ­γειες». Στο ίδιο πλαί­σιο ανα­κα­τα­σκευ­ής του προσ­διο­ρι­σµού του θύτη και του θύ­µα­τος, ο Έλον Μασκ, επι­κρο­τεί δια­δι­κτυα­κά διά­φο­ρους ισχυ­ρι­σµούς για µια επα­πει­λού­µε­νη «γε­νο­κτο­νία των λευ­κών» στην «πα­τρί­δα του» (τη Νότιο Αφρι­κή). Τα πρα­γµα­τι­κά θύ­µα­τα µιας πρα­γµα­τι­κής γε­νο­κτο­νί­ας των και­ρών µας φυ­σι­κά βρί­σκο­νται στην Πα­λαι­στί­νη.

 

 

(συ­γκέ­ντρω­ση λευ­κών Afrikaners υπέρ του Τραμπ στη Νότια Αφρι­κή)

Ο Μασκ, όµως, δεν είναι ο µο­να­δι­κός χρη­µα­το­δό­της του “πρό­τζεκτ Τραµπ” που έχει σχέ­σεις µε το σκο­τει­νό πα­ρελ­θόν της Νό­τιας Αφρι­κής. Σύ­µφω­να µε έρευ­να του Guardian, ο Πέτερ Τίελ, γε­ρµα­νι­κής κα­τα­γω­γής δι­σε­κα­το­µµυ­ριού­χος επεν­δυ­τής επι­χει­ρη­µα­τι­κών κε­φα­λαί­ων και συ­νι­δρυ­τής του PayPal, που πήγε σχο­λείο στην Νότια Αφρι­κή τη δε­κα­ε­τία του 1970 (κατά την διάρ­κεια του απαρτ­χάιντ), υπήρ­ξε κο­ρυ­φαί­ος δω­ρη­τής της προ­ε­κλο­γι­κής εκ­στρα­τεί­ας του Τραµπ. Χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό για τον συ­γκε­κρι­µέ­νο δι­σε­κα­το­µµυ­ριού­χο είναι το στοι­χείο πως ως φοι­τη­τής στο Στάν­φορντ υπε­ρα­σπι­ζό­ταν το απαρτ­χάιντ ως “οι­κο­νο­µι­κά υγιές”. Οι δύο αυτοί µε­γι­στά­νες της επο­χής µας, όντας σή­µε­ρα στην πρώτη γρα­µµή εξυ­πη­ρέ­τη­σης του νέου πλα­νη­τάρ­χη, είχαν κλη­ρο­νο­µή­σει  πε­ριου­σί­ες από την αι­µα­το­βα­µµέ­νη εκµε­τάλ­λευ­ση της Μαύ­ρης ερ­γα­τι­κής τάξης, οι οποί­ες δεν θί­χτη­καν στο συ­µβι­βα­σµό που έγινε το 1991 µε αντάλ­λα­γµα την κα­το­χύ­ρω­ση της πο­λι­τι­κής ισό­τη­τας. Σή­µε­ρα, αφού «αυ­γά­τι­σαν» αυτές τις πε­ριου­σί­ες και απέ­κτη­σαν θη­ριώ­δη οι­κο­νο­µι­κή και πο­λι­τι­κή εξου­σία, ζη­τά­νε και τα ρέστα για τις όποιες λίγες προ­στα­σί­ες προς τον Μαύρο πλη­θυ­σµό εφα­ρµό­στη­καν µετά το 1991. Τέ­τοιες προ­στα­σί­ες απο­τε­λούν εµπό­διο και στα επι­χει­ρη­µα­τι­κά σχέ­δια του Μασκ στη Ν. Αφρι­κή, καθώς η Tesla αντι­µε­τώ­πι­ζε (στις ΗΠΑ) µη­νύ­σεις για το πε­ρι­βάλ­λον ρα­τσι­στι­κής κα­κο­ποί­η­σης που καλ­λιερ­γεί στις µο­νά­δες πα­ρα­γω­γής της… Οι γόνοι των λευ­κών κα­πι­τα­λι­στών-αποι­κιο­κρα­τών “ορα­µα­τί­ζο­νται” την επι­στρο­φή στην υπο­δού­λω­ση, τις εξό­φθα­λµες δια­κρί­σεις και την αδι­κία που έφερε το απαρτ­χάιντ του 1948.

Ισ­ρα­ήλ: Ένα άλλο Απαρτ­χάιντ που ζει ακόµα…

Από την άλλη, 65 χρό­νια µετά τη σφαγή του Σάρπ­βιλ και 35 χρό­νια µετά την απο­φυ­λά­κι­ση του Μα­ντέ­λα, η αποι­κιο­κρα­τι­κή βία, η ιδε­ο­λο­γι­κή και η πρα­κτι­κή εφα­ρµο­γή του απαρτ­χάιντ δο­λο­φο­νούν, κα­τα­πιέ­ζουν, εκµε­ταλ­λεύ­ο­νται κα­θη­µε­ρι­νά σε µια άλλη αι­µα­το­βα­µµέ­νη λω­ρί­δα γης, την Πα­λαι­στί­νη.

Το ιδε­ο­λο­γι­κό αφή­γη­µα της αποι­κιο­κρα­τί­ας ήταν κοινό στη Νότιο Αφρι­κή και στην Πα­λαι­στί­νη, πε­ρι­λά­µβα­νε την πλήρη απαν­θρω­πο­ποί­η­ση των µη λευ­κών γη­γε­νών, αλλά και αυ­θαί­ρε­τους θρη­σκευ­τι­κούς χρη­σµούς και «θεϊ­κές εντο­λές» για να δια­µορ­φω­θεί η ψευ­δής συ­νεί­δη­ση. Να απο­κρυ­φτεί, δη­λα­δή, η τα­ξι­κή και άκρως ρα­τσι­στι­κή εκµε­τάλ­λευ­ση και βία. Βέ­βαια, και οι µέ­θο­δοι άσκη­σης της λευ­κής κυ­ριαρ­χί­ας προ­σο­µοιά­ζουν τρο­µα­χτι­κά. Η Διε­θνής Αµνη­στία δη­µο­σί­ευ­σε -σχε­δόν έναν χρόνο πριν τις 7 Οκτώ­βρη του 2023 και την έναρ­ξη νέας Νά­κµπα για την Πα­λαι­στί­νη- µια έκ­θε­ση που ανέ­φε­ρε χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά ότι «οι βά­ναυ­σες πο­λι­τι­κές του δια­χω­ρι­σµού, των απαλ­λο­τριώ­σε­ων και των απο­κλει­σµών που ασκεί το Ισ­ρα­ήλ σε όλες τις πε­ριο­χές τις οποί­ες έχει υπό τον έλεγ­χό του συ­νι­στούν ξε­κά­θα­ρα απαρτ­χάιντ». «Οι πα­ρά­νο­µοι φόνοι Πα­λαι­στι­νί­ων δια­δη­λω­τριών/-τών είναι ίσως το πιο κα­θα­ρό πα­ρά­δει­γµα του πώς οι ισ­ραη­λι­νές αρχές χρη­σι­µο­ποιούν απα­γο­ρευ­µέ­νες πρά­ξεις για να δια­τη­ρή­σουν την κα­θε­στη­κυία τάξη» επε­σή­µαι­νε στην συ­νέ­χεια, επα­να­φέ­ρο­ντας µας την ανά­µνη­ση από την σφαγή του Σάρπ­βιλ, που δε διέ­φε­ρε και πολύ από την αι­µα­το­χυ­σία που επε­φύ­λασ­σε ο Ισ­ραη­λι­νός Στρα­τός στη Με­γά­λη Πο­ρεία της Επι­στρο­φής, όταν ο λαός της Γάζας διεκ­δι­κού­σε κι αυτός ελευ­θε­ρία µε­τα­κί­νη­σης, δια­δη­λώ­νο­ντας ει­ρη­νι­κά προς τον φρά­χτη.

 

 

 

 

Ο αγω­νι­στής Νέλ­σον Μα­ντέ­λα που πέ­ρα­σε 27 χρό­νια στη φυ­λα­κή και απο­τέ­λε­σε αντι­ρα­τσι­στι­κό σύ­µβο­λο κατά του απαρτ­χάιντ δεν ήταν ο «ει­ρη­νο­ποιός» που προ­σπά­θη­σαν να σκια­γρα­φή­σουν µετά τον θά­να­το του, το 2013. Για πα­ρά­δει­γµα, ο τότε Έλ­λη­νας πρω­θυ­πουρ­γός Αντώ­νης Σα­µα­ράς είχε δη­λώ­σει: «τι­µά­µε το πρό­τυ­πο της τα­πει­νό­τη­τας, της ανι­διο­τέ­λειας και της αν­θρω­πιάς, τον ιδε­ο­λό­γο αγω­νι­στή ενά­ντια στη βία, το απαρτ­χάιντ και σε κάθε µορ­φής ρα­τσι­σµό». Ο Μα­ντέ­λα, φυ­σι­κά, δεν ήταν «ενά­ντια στην βία από όπου κι αν προ­έρ­χε­ται» αλλά ένας άν­θρω­πος που υπε­ρα­σπί­στη­κε τον ένο­πλο αγώνα και την βία ως ανα­πό­φευ­κτη αντί­δρα­ση στην διαρ­κή κα­τα­πί­ε­ση, ακόµα κι όταν από την άλλη µεριά της ζυ­γα­ριάς βρέ­θη­κε η ελευ­θε­ρία του. Το 1990 όταν είχε απο­φυ­λα­κι­στεί, ο θε­α­τρι­κός συγ­γρα­φέ­ας Άρ­θουρ Μίλερ έγρα­ψε για αυτόν σε άρθρο του: «Ας µην ξε­χνά­µε στο κά­τω-κά­τω ότι –παρ’ όλη τη γλυ­κύ­τη­τα και τη γοη­τεία που εκ­πέ­µπει– ο Μα­ντέ­λα δεν παύει να είναι ο άν­θρω­πος που κά­πο­τε ορ­γά­νω­σε το ένο­πλο αντάρ­τι­κο του Αφρι­κα­νι­κού Εθνι­κού Κο­γκρέ­σου».

Βέ­βαια, ο κ. Σα­µα­ράς που έσπευ­σε να «ανα­γνω­ρί­σει την αξία» του Μα­ντέ­λα ενά­ντια στο Απαρτ­χάιντ, το 2022 τι­µή­θη­κε από την American Jewish Committee, για την προ­σφο­ρά του στην φιλία µε­τα­ξύ Ελ­λά­δας και Ισ­ρα­ήλ. Αλλά γιατί να δεί­ξει την οποια­δή­πο­τε συ­νέ­πεια ο Σα­µα­ράς, όταν οι Ηνω­µέ­νες Πο­λι­τεί­ες -ο κο­ρυ­φαί­ος χο­ρη­γός του σιω­νι­στι­κού απαρτ­χάιντ στην Πα­λαι­στί­νη εδώ και δε­κα­ε­τί­ες- είχαν βρα­βεύ­σει τον Μα­ντέ­λα µε το Με­τάλ­λιο της Ελευ­θε­ρί­ας το 2002 ενώ τον αφαί­ρε­σαν τε­λι­κά από τη λίστα «πα­ρα­κο­λού­θη­σης τρο­µο­κρα­τών» µόλις το 2008; Εκεί­νες οι ιµπε­ρια­λι­στι­κές εξου­σί­ες που του απέ­δω­σαν αγιο­γρα­φι­κές, ατα­ξι­κές, σχε­δόν χί­πι­κες αξίες, έχουν στη­ρί­ξει -στην πλειο­νό­τη­τα τους- δι­πλω­µα­τι­κά ή και στρα­τιω­τι­κά το Ισ­ρα­ήλ κι έχουν βα­φτί­σει «τρο­µο­κρά­τες» τους αγω­νι­στές και τις αγω­νί­στριες της πα­λαι­στι­νια­κής αντί­στα­σης. Όπως αντι­µε­τώ­πι­ζαν άλ­λω­στε και τον Μα­ντέ­λα, στις δε­κα­ε­τί­ες της φυ­λά­κι­σής του, πριν υπο­χρε­ω­θούν από τη νίκη του κι­νή­µα­τος να τον αντι­µε­τω­πί­σουν ως συ­νο­µι­λη­τή και στη συ­νέ­χεια να τον «αγιο­ποι­ή­σουν» ξα­να­γρά­φο­ντας την ιστο­ρία.

 

 

(προ­πα­γαν­δι­στι­κό υλικό της Νε­ο­λαί­ας του κυ­βερ­νη­τι­κού Συ­ντη­ρη­τι­κού Κόμ­μα­τος στη Βρε­τα­νία)

Στο ση­µε­ρι­νό πο­λι­τι­κό τοπίο, η επι­στρο­φή του ακρο­δε­ξιού Τραµπ στον Λευκό Οίκο συν­δυά­ζει την υπε­ρά­σπι­ση της λευ­κής ανω­τε­ρό­τη­τας στη Νότια Αφρι­κή µε την στή­ρι­ξη της ωµής αποι­κιο­κρα­τί­ας στην Πα­λαι­στί­νη. Το λε­γό­µε­νο «σχέ­διο Τραµπ για την Γάζα» που φα­ντα­σιώ­νε­ται «Ρι­βιέ­ρες» της Μέσης Ανα­το­λής, εµπε­ριέ­χει βλέ­ψεις για µε­τε­γκα­τά­στα­ση του Πα­λαι­στι­νια­κού πλη­θυ­σµού και προ­κα­λεί ρίγη εν­θου­σια­σµού στον φα­σί­στα, εγκλη­µα­τία κατά της αν­θρω­πό­τη­τας, Μπε­νια­µίν Νε­τα­νιά­χου, δεν αφή­νει κα­νέ­να πε­ρι­θώ­ριο εφη­συ­χα­σµού µετά την – πολ­λα­πλά πα­ρα­βια­σµέ­νη από το Ισ­ρα­ήλ- κα­τά­παυ­ση του πυρός.

Η σύν­δε­ση του πα­λιού και του ση­µε­ρι­νού υπαρ­κτού απαρτ­χάιντ, όµως, για εµάς δεν βρί­σκε­ται µόνο στα κτη­νώ­δη σχέ­δια των λευ­κών εκµε­ταλ­λευ­τών, ούτε µόνο στις ιστο­ρι­κές οµοιό­τη­τες. Η σύν­δε­ση για µας βρί­σκε­ται και σε εκεί­νη την αγκα­λιά του Μα­ντέ­λα µετά την απο­φυ­λά­κι­ση του µε τον Για­σέρ Αρα­φάτ. Βρί­σκε­ται στις πρω­το­βου­λί­ες της Νο­τί­ου Αφρι­κής να κα­τα­δι­κά­σει διε­θνώς τον γε­νο­κτο­νι­κό πό­λε­µο του Ισ­ρα­ήλ στην Πα­λαι­στί­νη, τι­µώ­ντας τον ιστο­ρι­κό αγώνα του λαού της ενά­ντια στο απαρτ­χάιντ. Βρί­σκε­ται, τέλος, στη µνήµη των δύο λαών που απο­τυ­πώ­νε­ται από τον εγ­γο­νό του Νέλ­σον Μα­ντέ­λα 10 χρό­νια µετά τον θά­να­το του (2023) στην δή­λω­ση: «Εί­µα­στε τυ­χε­ροί που µε την υπο­στή­ρι­ξή της Πα­λαι­στί­νης κα­τα­φέ­ρα­µε να πε­τύ­χου­µε την ελευ­θε­ρία µας… Ο παπ­πούς µου… έλεγε ότι η ελευ­θε­ρία µας θα ήταν ελ­λι­πής χωρίς τη σύν­δε­ση µε τον αγώνα των Πα­λαι­στι­νί­ων». Σε αυτό πο­ντά­ρα­µε τότε και σε αυτό θα πο­ντά­ρου­µε και σή­µε­ρα, στη µνήµη και στη φιλία των κα­τα­πιε­σµέ­νων λαών.