Η Βραζιλία, η COP30 και το παράδοξο του εξορυκτισμού

Κάθε μέρα που περνά, τα στοιχεία –όχι μόνο επιστημονικά αλλά και εμπειρικά, όπως φάνηκε από τις πλημμύρες στη Βαλένθια πέρυσι– επιβεβαιώνουν την οικολογική κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Όχι ως φαινόμενο ενός ζοφερού μέλλοντος, αλλά ως παρούσα πραγματικότητα.

Ο ίδιος ο Γε­νι­κός Γραμ­μα­τέ­ας του ΟΗΕ, Αντό­νιο Γκου­τέ­ρες, δή­λω­σε ότι το 2024 ήταν «ένα κο­ρυ­φαίο μά­θη­μα  κλι­μα­τι­κής κα­τα­στρο­φής». Αυτή η δή­λω­ση ήταν μέρος της εναρ­κτή­ριας ομι­λί­ας του στην πα­γκό­σμια σύ­νο­δο κο­ρυ­φής για το κλίμα COP29 στο Μπα­κού, ακρι­βώς πριν από ένα χρόνο.

Μιγκέλ Ουρμπάν Κρέσπο | μετάφραση Ελένη Πελέκη

Για άλλη μια φορά, η COP —Διά­σκε­ψη των Μερών—, η συ­νά­ντη­ση των χωρών που υπέ­γρα­ψαν τη Σύμ­βα­ση-Πλαί­σιο των Ηνω­μέ­νων Εθνών για την Κλι­μα­τι­κή Αλ­λα­γή (UNFCCC), συ­νε­δριά­ζει με υπο­τι­θέ­με­νο σκοπό να λάβει πο­λι­τι­κές απο­φά­σεις σε διε­θνές επί­πε­δο για την κα­τα­πο­λέ­μη­ση της κλι­μα­τι­κής αλ­λα­γής ή τη μεί­ω­ση των επι­πτώ­σε­ών της. Αυτή τη φορά συ­να­ντιέ­ται στη Βρα­ζι­λία. Σε ένα πλαί­σιο που χα­ρα­κτη­ρί­ζε­ται τόσο από την επι­δεί­νω­ση των επι­πτώ­σε­ων της οι­κο­λο­γι­κής κρί­σης όσο και από την αυ­ξα­νό­με­νη άρ­νη­ση της κλι­μα­τι­κής αλ­λα­γής που υπο­στη­ρί­ζε­ται από τον Ντό­ναλντ Τραμπ στο Λευκό Οίκο, η συ­νά­ντη­ση έχει το συμ­βο­λι­κό βάρος του να πραγ­μα­το­ποιεί­ται στον Αμα­ζό­νιο.

 

Η Βρα­ζι­λία αξιο­ποιεί την πα­γκό­σμια κλι­μα­τι­κή κρίση για να προ­σπα­θή­σει να πλα­σα­ρι­στεί ως η υπέρ­μα­χος του πρά­σι­νου κα­πι­τα­λι­σμού. Αυτή η κί­νη­ση έχει σε με­γά­λο βαθμό ως κί­νη­τρο τις ανά­γκες πο­λι­τι­κών ελιγ­μών στο εσω­τε­ρι­κό, λει­τουρ­γώ­ντας ως αντί­πα­λο δέος της άρ­νη­σης της κλι­μα­τι­κής αλ­λα­γής από το ακρο­δε­ξιό κί­νη­μα του Μπολ­σο­νά­ρο ένα χρόνο πριν από τις προ­ε­δρι­κές εκλο­γές, ενώ ταυ­τό­χρο­να το­πο­θε­τεί τη Βρα­ζι­λία στη θέση ενός πε­ρι­φε­ρεια­κού και διε­θνή πα­ρά­γο­ντα. Όλα αυτά συμ­βαί­νουν σε ένα πλαί­σιο που χα­ρα­κτη­ρί­ζε­ται από την Ευ­ρω­παϊ­κή Ένωση να εγκα­τα­λεί­πει το προ­σω­πείο της Πρά­σι­νης Συμ­φω­νί­ας για να δεί­ξει ένα πιο χακί, μι­λι­τα­ρι­στι­κό πρό­σω­πο «Επα­νε­ξο­πλι­σμού της Ευ­ρώ­πης», καθώς και από την αύ­ξη­ση της άρ­νη­σης της κλι­μα­τι­κής αλ­λα­γής που προ­ω­θεί­ται από την Τρα­μπι­κή διε­θνή.

 

Η COP30, που γί­νε­ται στο Μπε­λέμ, θα δεί­ξει τα όρια της ήπιας ισχύ­ος της Βρα­ζι­λί­ας στην προ­σπά­θεια να ηγη­θεί της πα­γκό­σμιας πε­ρι­βαλ­λο­ντι­κής ατζέ­ντας, την ίδια ώρα που αυ­ξά­νει την πα­ρα­γω­γή πε­τρε­λαί­ου, επε­κτεί­νει τα όρια των ορυ­κτών καυ­σί­μων και ενι­σχύ­ει την αγρο­βιο­μη­χα­νία που επι­δει­νώ­νουν την κλι­μα­τι­κή κρίση και τα ακραία και­ρι­κά φαι­νό­με­να. Μά­λι­στα, ένα μήνα πριν από τη σύ­νο­δο κο­ρυ­φής για το κλίμα, η Petrobras, η κρα­τι­κή πε­τρε­λαϊ­κή εται­ρεία της Βρα­ζι­λί­ας, απέ­κτη­σε άδεια για γε­ω­τρή­σεις στη λε­κά­νη του Αμα­ζο­νί­ου. Η επι­χεί­ρη­ση αυτή θα κα­τα­στή­σει τη Βρα­ζι­λία τον τέ­ταρ­το με­γα­λύ­τε­ρο πα­ρα­γω­γό πε­τρε­λαί­ου στον κόσμο, μετά τις Ηνω­μέ­νες Πο­λι­τεί­ες, τη Σα­ου­δι­κή Αρα­βία και τη Ρωσία.

Μά­λι­στα οι δύο τε­λευ­ταί­ες σύ­νο­δοι της COP πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­καν στο Μπα­κού του Αζερ­μπαϊ­τζάν (2024) και στο Ντου­μπάι των Ηνω­μέ­νων Αρα­βι­κών Εμι­ρά­των (2023), χώρες με οι­κο­νο­μί­ες που βα­σί­ζο­νται στα ορυ­κτά καύ­σι­μα, γε­γο­νός που κα­τα­δει­κνύ­ει τις υπαρ­ξια­κές αντι­φά­σεις αυτού του εί­δους των συ­νό­δων κο­ρυ­φής. Στην πε­ρί­πτω­ση του Ντου­μπάι, ο διευ­θύ­νων σύμ­βου­λος της Εθνι­κής Πε­τρε­λαϊ­κής Εται­ρεί­ας του Άμπου Ντά­μπι (ADNOC) εκ­με­ταλ­λεύ­τη­κε τη θέση του ως οι­κο­δε­σπό­της της διε­θνούς συ­νό­δου για να κλεί­σει νέες πε­τρε­λαϊ­κές συμ­φω­νί­ες. Ενώ στο Μπα­κού, οι λο­μπί­στες των εται­ρειών ορυ­κτών καυ­σί­μων είχαν πάνω από 1.700 εκ­προ­σώ­πους, αριθ­μός πολύ με­γα­λύ­τε­ρος από τους αντι­προ­σώ­πους των χωρών που είναι πιο ευά­λω­τες στην κλι­μα­τι­κή αλ­λα­γή. Αυτά είναι πα­ρα­δείγ­μα­τα που κα­τα­δει­κνύ­ουν την αιχ­μα­λω­σία της COP από τις επι­χει­ρή­σεις και ορι­σμέ­νες από τις δο­μι­κές αδυ­να­μί­ες της ως χρή­σι­μου φό­ρουμ για την αντι­με­τώ­πι­ση της εξε­λισ­σό­με­νης οι­κο­λο­γι­κής κρί­σης.

Ωστό­σο, δεν είναι μόνο τα ορυ­κτά καύ­σι­μα που φαί­νε­ται να βρί­σκο­νται εκτός του ελέγ­χου της COP, αλλά και άλλες εξο­ρυ­κτι­κές δρα­στη­ριό­τη­τες όπως η με­ταλ­λευ­τι­κή ή η αγρο­τι­κή βιο­μη­χα­νία. Η Βρα­ζι­λία έχει απο­φύ­γει να ανα­γνω­ρί­σει τον ρόλο της εντα­τι­κής αγρο­καλ­λιέρ­γειας στην απο­ψί­λω­ση των δασών, που είναι ο κύ­ριος πα­ρά­γο­ντας με τον οποίο η χώρα συμ­βά­λει στις εκ­πο­μπές αε­ρί­ων του θερ­μο­κη­πί­ου. Αυτή η πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, για άλλη μια φορά, έρ­χε­ται σε αντί­θε­ση με την ει­κό­να του πρά­σι­νου κα­πι­τα­λι­σμού που η χώρα προ­σπα­θεί να προ­ω­θή­σει σε αυτή τη σύ­νο­δο κο­ρυ­φής με το εμ­βλη­μα­τι­κό της μέτρο, το Τα­μείο για την Δια­τή­ρη­ση των Τρο­πι­κών Δασών (TFFF). Αυτή η πρω­το­βου­λία σύ­μπρα­ξης δη­μό­σιου και ιδιω­τι­κού τομέα στο­χεύ­ει στη δη­μιουρ­γία ενός τα­μεί­ου ύψους 125 δι­σε­κα­τομ­μυ­ρί­ων δο­λα­ρί­ων (25 δι­σε­κα­τομ­μύ­ρια από κράτη και 100 δι­σε­κα­τομ­μύ­ρια από πο­λυ­ε­θνι­κές εται­ρεί­ες), το οποίο θα δια­χει­ρί­ζε­ται η Πα­γκό­σμια Τρά­πε­ζα, για να το επεν­δύ­σει στις χρη­μα­το­πι­στω­τι­κές αγο­ρές και να δια­νεί­μει τις ετή­σιες απο­δό­σεις του –που εκτι­μώ­νται σε πε­ρί­που 4 δι­σε­κα­τομ­μύ­ρια δο­λά­ρια– με­τα­ξύ των χωρών που δια­τη­ρούν τα δάση τους. Ο ίδιος ο υπουρ­γός Οι­κο­νο­μι­κών Φερ­νά­ντο Χα­ντάντ δή­λω­σε ότι αυτό το τα­μείο είναι «η βα­σι­κή πρω­το­βου­λία της Βρα­ζι­λί­ας» στην COP.

Προ­ω­θεί­ται η δη­μιουρ­γία ενός Τα­μεί­ου Τρο­πι­κών Δασών, ενώ λίγες εβδο­μά­δες αρ­γό­τε­ρα έχει προ­γραμ­μα­τι­στεί η υπο­γρα­φή της εμπο­ρι­κής συμ­φω­νί­ας με­τα­ξύ της Ευ­ρω­παϊ­κής Ένω­σης και της Νό­τιας Κοι­νής Αγο­ράς (Mercosur), κοι­νώς γνω­στή ως συμ­φω­νία «αγε­λά­δες για αυ­το­κί­νη­τα». Ενώ η Ε.Ε. στο­χεύ­ει να βελ­τιώ­σει την πρό­σβα­ση στην αγορά της Λα­τι­νι­κής Αμε­ρι­κής για τις δικές της  πο­λυ­ε­θνι­κές εται­ρεί­ες αυ­το­κι­νή­των, ανταλ­λα­κτι­κών αυ­το­κι­νή­των, ενέρ­γειας, ποτών και χρη­μα­το­οι­κο­νο­μι­κών υπη­ρε­σιών, σε αντάλ­λαγ­μα οι χώρες της Mercosur επι­θυ­μούν με­γα­λύ­τε­ρη πρό­σβα­ση στην ευ­ρω­παϊ­κή αγορά για τις δικές τους πρώ­τες ύλες, το βο­δι­νό κρέας και το κο­τό­που­λο, τη σόγια, τη ζά­χα­ρη και την αι­θα­νό­λη για βιο­καύ­σι­μα, με­τα­ξύ άλλων προ­ϊ­ό­ντων. Δεν μπο­ρού­με να αγνο­ή­σου­με το γε­γο­νός ότι η κτη­νο­τρο­φία είναι ο με­γα­λύ­τε­ρος πα­ρά­γο­ντας απο­ψί­λω­σης των δασών στον Αμα­ζό­νιο, με το 63% των απο­δα­σω­μέ­νων εκτά­σε­ων να κα­τα­λαμ­βά­νε­ται από βο­σκο­τό­πια.

Αυτή η COP θα είναι η πρώτη μετά την επι­στρο­φή του Ντό­ναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο. Σε μια κα­τη­γο­ρη­μα­τι­κή δή­λω­ση προ­θέ­σε­ων, οι Ηνω­μέ­νες Πο­λι­τεί­ες όχι μόνο θα απέ­χουν από τη συμ­με­το­χή στη σύ­νο­δο κο­ρυ­φής των ηγε­τών του Σαβ­βα­το­κύ­ρια­κου, αλλά δεν θα στεί­λουν και υψη­λό­βαθ­μους εκ­προ­σώ­πους στις τε­χνι­κές δια­πραγ­μα­τεύ­σεις της συ­νό­δου κο­ρυ­φής του Μπε­λέμ, που ξε­κι­νούν την ερ­χό­με­νη Δευ­τέ­ρα. Έτσι, ο Τραμπ επι­δει­κνύ­ει την από­λυ­τη πε­ρι­φρό­νη­σή του για τα πο­λυ­με­ρή φό­ρουμ, επι­βε­βαιώ­νο­ντας την άρ­νη­ση της κλι­μα­τι­κής αλ­λα­γής ως κα­θο­ρι­στι­κό χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό του πα­γκό­σμιου αντι­δρα­στι­κού κύ­μα­τος. Πράγ­μα­τι, ο πρό­ε­δρος της Αρ­γε­ντι­νής Χα­βιέρ Μιλέι, η πιο εξέ­χου­σα προ­σω­πι­κό­τη­τα του διε­θνούς αντι­δρα­στι­κού κι­νή­μα­τος στη Λα­τι­νι­κή Αμε­ρι­κή, θα ακο­λου­θή­σει το πα­ρά­δειγ­μα του Τραμπ και θα μποϊ­κο­τά­ρει επί­σης τη COP στο Μπε­λέμ.

Αυτή η ακρο­δε­ξιά άρ­νη­ση της κλι­μα­τι­κής κρί­σης εξυ­πη­ρε­τεί τη λο­γι­κή του «μι­κρό­τε­ρου κακού» που πρε­σβεύ­ει ο πρά­σι­νος κα­πι­τα­λι­σμός. Αυτός είναι ένας κοί­λος κα­θρέ­φτης που μπο­ρεί να με­γε­θύ­νει την ει­κό­να κερ­δο­σκο­πι­κών τα­μεί­ων για τα τρο­πι­κά δάση, ενώ απο­φεύ­γει την κρι­τι­κή της εξό­ρυ­ξης πε­τρε­λαί­ου στον Αμα­ζό­νιο ή ακόμη και υπε­ρα­σπί­ζε­ται το στρα­τιω­τι­κό χακί πρά­σι­νο της Ευ­ρω­παϊ­κής Ένω­σης. Είναι ένας τρό­πος να συρ­ρι­κνώ­νε­ται το εύρος του τι θε­ω­ρεί­ται εφι­κτό για τον πε­ριο­ρι­σμό της κλι­μα­τι­κής κρί­σης, ενώ πα­ράλ­λη­λα ενι­σχύ­ει την επιρ­ροή και τη ση­μα­σία του κι­νή­μα­τος άρ­νη­σης της κλι­μα­τι­κής κρί­σης, προσ­δί­δο­ντάς του την ετι­κέ­τα του αντι­συ­στη­μι­κού σε μια εποχή αυ­ξα­νό­με­νης δυ­σα­ρέ­σκειας.

Αλλά αυτές τις μέρες στη Βρα­ζι­λία, δεν θα είναι εκεί μόνο οι λο­μπί­στες του πρά­σι­νου, του χακί και του εξο­ρυ­κτι­κού κα­πι­τα­λι­σμού, ή οι εκ­πρό­σω­ποι των κυ­βερ­νή­σε­ων που εμ­φα­νί­ζο­νται με τε­λε­τουρ­γι­κό τρόπο για να δη­λώ­σουν πα­ρό­ντες, όπως κά­ποιος που επι­σκέ­πτε­ται την εκ­κλη­σία κάθε χρόνο την Ημέρα των Αγίων Πά­ντων για να ανά­ψει ένα κερί για τους νε­κρούς και να κα­θα­ρί­σει τη συ­νεί­δη­σή του μέχρι το επό­με­νο έτος. Θα ανα­πτυ­χθούν επί­σης διά­φο­ρες από τα κάτω πρω­το­βου­λί­ες και συ­να­ντή­σεις βάσης, με στόχο τη δη­μιουρ­γία ευ­ρύ­τε­ρων συμ­μα­χιών με­τα­ξύ κοι­νω­νι­κών, πο­λι­τι­κών και συν­δι­κα­λι­στι­κών ορ­γα­νώ­σε­ων που απορ­ρί­πτουν το υπάρ­χον βίαιο και αρ­πα­κτι­κό μο­ντέ­λο, όπως και το πρά­σι­νο ξέ­πλυ­μα του μι­κρό­τε­ρου κακού.

Μπρο­στά στην ανι­κα­νό­τη­τα της άρ­νη­σης της κλι­μα­τι­κής αλ­λα­γής και στο πρά­σι­νο φτια­σί­δω­μα του εξο­ρυ­κτι­κού κε­φα­λαί­ου, είναι απα­ραί­τη­το να οι­κο­δο­μή­σου­με έναν νέο οι­κο­λο­γι­κό-εδα­φι­κό διε­θνι­σμό, από κάτω προς τα πάνω και στενά συν­δε­δε­μέ­νο με τις κοι­νο­τι­κές δια­δι­κα­σί­ες. Σε αυτό το πλαί­σιο, αυτό το Σαβ­βα­το­κύ­ρια­κο στο Μπε­λέμ, ταυ­τό­χρο­να με τη σύ­νο­δο κο­ρυ­φής των αρ­χη­γών κρα­τών από όλο τον κόσμο, ξε­κί­νη­σε και η πρω­το­βου­λία Pueblos contra el Extractivismo (Λαοί Ενά­ντια στον Εξο­ρυ­κτι­σμό) —μια πλατ­φόρ­μα για ορ­γα­νώ­σεις βάσης που συ­γκρού­ο­νται με τις εξο­ρύ­ξεις και την εκ­με­τάλ­λευ­ση των φυ­σι­κών πόρων σε όλες τις μορ­φές τους. Κα­ταγ­γέλ­λουν κάθε έργο που κα­τα­στρέ­φει τη ζωή σε αυτά τα εδάφη, όχι ως με­μο­νω­μέ­νες απει­λές, αλλά ως συ­γκε­κρι­μέ­νες εκ­δη­λώ­σεις της δυ­να­μι­κής του στρα­τιω­τι­κο­ποι­η­μέ­νου πρά­σι­νου κα­πι­τα­λι­σμού.

Επει­δή, αντι­με­τω­πί­ζο­ντας ένα σε­νά­ριο κλι­μα­τι­κής έκτα­κτης ανά­γκης, οι­κο-κοι­νω­νι­κής κρί­σης και την προ­έ­λα­ση μιας αντι­δρα­στι­κής διε­θνούς στην υπη­ρε­σία των συμ­φε­ρό­ντων των υπερ-ολι­γαρ­χών, δεν μπο­ρού­με να συ­νε­χί­σου­με να βα­σι­ζό­μα­στε σε συ­νό­δους κο­ρυ­φής που έχουν με­τα­τρα­πεί σε δομές ζόμπι στις οποί­ες πα­ρα­σι­τούν οι λο­μπί­στες του κε­φα­λαί­ου. Πρέ­πει να συ­γκρου­στού­με με τη δι­κτα­το­ρία του κέρ­δους για να κερ­δί­σου­με νίκες που θα θέ­σουν τη ζωή και τα εδάφη στο επί­κε­ντρο. Το κί­νη­μα «Λαοί Ενά­ντια στον Εξο­ρυ­κτι­σμό» γεν­νή­θη­κε ως μια τα­πει­νή πρω­το­βου­λία στην υπη­ρε­σία των λαϊ­κών αγώ­νων ενά­ντια στη λο­γι­κή του εξο­ρυ­κτι­σμού. Ταυ­τό­χρο­να, πολ­λές άλλες πρω­το­βου­λί­ες λαμ­βά­νουν χώρα αυτές τις μέρες στη Βρα­ζι­λία, από το με­τα-εξο­ρυ­κτι­κό φό­ρουμ στο Σάο Πάολο έως τις οι­κο-σο­σια­λι­στι­κές συ­να­ντή­σεις και τη Σύ­νο­δο Κο­ρυ­φής των Λαών στο Μπε­λέμ. Αυτές οι προ­τά­σεις υπερ­βαί­νουν την εκ­βια­στι­κή λει­τουρ­γία του δι­πό­λου άρ­νη­σης της κλι­μα­τι­κής αλ­λα­γής και πρά­σι­νου κα­πι­τα­λι­σμού, διευ­ρύ­νο­ντας το πεδίο του εφι­κτού.

*Γρά­φτη­κε στις 7 Νο­έμ­βρη, πα­ρα­μο­νές της έναρ­ξης της Συ­νό­δου

**Στη φωτό, απο­κλει­σμός της ει­σό­δου από ιθα­γε­νείς του Αμα­ζο­νί­ου

https://rproject.gr/article/i-vrazilia-i-cop30-kai-paradoxo-toy-exoryktismoy