Ο συγγραφέας εκδιπλώνει στο βιβλίο του μια συνολική θεώρηση για την πολιτική στρατηγική που απαιτείται στην περίοδο που διανύουμε, την οποία αναπτύσσει γύρω από την έννοια των κοινών. Η εν λόγω θεώρηση πολιτικής στρατηγικής διαφοροποιείται από την παραδοσιακή πολιτική μεθοδολογία (εκλογικοί αγώνες, κινήματα διεκδίκησης κοκ) η οποία αρθρώνεται γύρω από την αστική αντιπροσωπευτική δημοκρατία, δηλαδή το μεταπολεμικό θεσμικό πλαίσιο για τις δυτικές κοινωνίες, το οποίο όμως δεν ισχύει πια.
- γράφει ο Ανδρέας Καρίτζης
Επίσης διαφοροποιείται από τη συμμετρική μεθοδολογία επικέντρωσης σε “πρωτοπόρα”, “εναλλακτικά” εγχειρήματα και πρωτοβουλίες που απέχουν από το κοινωνικό-πολιτικό-ιστορικό γίγνεσθαι αναγορεύοντας την αδυναμία και την περιθωριοποίηση σε στρατηγική επιλογή.
Ο Λιερός επιχειρεί να διαβεί έναν δύσκολο δρόμο συνάρθρωσης στοιχείων από αυτές τις συμμετρικά αντιθετικές επιλογές ώστε να προκύψει μια πολιτική στρατηγική σχετική με την περίοδο, η οποία επιχειρεί να απαντήσει στα επίδικα της εποχής από τη σκοπιά μιας ανταγωνιστικής λογικής και πλέγματος αξιών στην κυριαρχία των νόμων της αγοράς (της οικονομίας κατά τον ίδιο).
Το βιβλίο σταθμίζει και αξιολογεί τη χρήση της έννοιας των κοινών σήμερα σε διάφορα διανοητικά εγχειρήματα και πραγματικά κινήματα. Επίσης παρουσιάζει μια αντίληψη για την εν πολλοίς ασαφή και συγκεχυμένη έννοια των κοινών η οποία συνάδει με την ανάγκη διαμόρφωσης μιας ολοκληρωμένης, πραγματικά ανταγωνιστικής – με την έννοια της ανθεκτικότητας, της βιωσιμότητας και της αξίωσης ουσιαστικής παρέμβασης στα τεκταινόμενα – πολιτικής στρατηγικής. Αυτή η επιλογή σκοπιάς τόσο κατανόησης των σημερινών εξελίξεων όσο και προσέγγιση της έννοιας των κοινών με φέρνει κοντά στον συγγραφέα, καθιστά το βιβλίο πολλαπλά χρήσιμο σε εμένα και ως εκ τούτου το συστήνω ανεπιφύλακτα.
Κατά τον Λιερό – μέσα από τα δικά μου μάτια αναγκαστικά – ζούμε σε μια εποχή μεγάλων αλλαγών. Οι ελίτ εξαπολύουν μια επίθεση για την οριστική εξάλειψη της χειραφετητικής διάστασης της νεωτερικότητας. Επιχειρείται ο ακρωτηριασμός της πεποίθησης ότι μια νέα εποχή για την ανθρωπότητα ξεκίνησε με την ορμητική είσοδο των λαών στο ιστορικό προσκήνιο μετά τη Γαλλική επανάσταση και η επανεγγραφή αυτής της περιόδου ως μιας “στιγμής” εντός ενός μεσαίωνα που ποτέ δεν τελείωσε. Το χειραφετητικό άλμα στη νεωτερικότητα επιχειρείται να συρρικνωθεί σε μια ακόμη “εξέγερση των χωρικών” που κράτησε απαράδεκτα πολύ.
Ταυτόχρονα, μακροχρόνιες τάσεις φτάνουν στα όριά τους: περιβαλλοντική αποσταθεροποίηση, εξάντληση φυσικών πόρων, διατροφική κρίση, κατάρρευση εθνικών και περιφερειακών συστημάτων διοίκησης και επιτέλεσης βασικών λειτουργιών κοκ. Επιπρόσθετα, ένα νέο κύμα τεχνολογικών εξελίξεων (αυτοματοποίηση, ψηφιακές τεχνολογίες πληροφορίας και επικοινωνίας, μαζικά δεδομένα κοκ) αναμένεται να σαρώσει τις ήδη αποδιαρθρωμένες υφιστάμενες θεσμίσεις και κοινωνικές νόρμες φέρνοντάς μας αντιμέτωπους με νέες προκλήσεις και την απειλή ενός πολύ πιο εξελιγμένου ολοκληρωτισμού.
Ένας κόσμος λοιπόν σε ένα καθοδικό σπιράλ, με απροσδόκητα νέα δεδομένα, ένας κόσμος σε μια περιδίνηση που κονιορτοποιεί τους υφιστάμενους γνωσιακούς χάρτες και τις καθιερωμένες μεθοδολογίες για τη διαχείριση των κοινωνικών ζητημάτων και τη διασφάλιση των βασικών λειτουργιών. Και στο “τιμόνι” αυτού του κόσμου οι πλέον ακατάλληλοι. Σύμπτωμα αλλά και καταλύτης της επιδεινούμενης κατάστασης οι ελίτ. Οι ελίτ που σταδιακά αποδεσμεύονται από τις κοινωνίες μας, διαμορφώνουν τους δικούς τους υπερτοπικούς βιόκοσμους και αναπτύσσουν μια κυνική και αρπακτική νοοτροπία απέναντι στις κοινωνίες μας.
Όταν αυτοί που κρατούν στα χέρια τους τα μέσα διαβίωσης και αναπαραγωγής μιας κοινωνίας αποκόπτονται από αυτή τότε οι πληθυσμοί βρίσκονται αντιμέτωποι με πρωτόγνωρες απειλές. Όταν η βασική μέριμνα των ελίτ δεν είναι η εύρυθμη λειτουργία προς όφελός τους των βασικών λειτουργιών μιας κοινωνίας, ούτε καν η ευσταθής λειτουργία του δικού τους συστήματος εκμετάλλευσης, αλλά η υπερσυγκέντρωση ισχύος, η υφαρπαγή του πλούτου και η περίφραξη και έλεγχος των πόρων (γη, ενέργεια, υποδομές, νερό κλπ) τότε οι κοινωνίες βρίσκονται μπροστά στον κίνδυνο βαθειάς αποσύνθεσης. Όταν ο νεωτερικός καπιταλιστικός κόσμος μετατρέπεται ραγδαία σε μια παγκόσμια βιοπολιτικά εξελιγμένη απολυταρχία μιας τυφλής ολιγαρχίας τότε οι βασικές λειτουργίες της κοινωνίας καταρρέουν, η πλειοψηφία των πληθυσμών αποκλείεται πολλαπλώς, η έννοια του πολίτη σταδιακά υποχωρεί και η αξιοπρεπής διαβίωση και πρόσβαση σε βασικά αγαθά γίνεται αντικείμενο αγώνων. Σε αυτό το σημείο η έννοια των κοινών – ιδιαίτερα μέσα από το ολοκληρωμένο πρίσμα με το οποίο την προσεγγίζει ο Λιερός – μπορεί να καταστεί πολλαπλά χρήσιμη και γιατί όχι να αποτελέσει το κέντρο γύρω από το οποίο μπορεί να υφανθεί μια αντίπαλη στρατηγική.
Ποιες είναι όμως οι δυνατότητες που έχουμε, ποια είναι η βάση μιας τέτοιας στρατηγικής; Έχουμε εισέλθει σε μια περίοδο μεγάλης διακινδύνευσης αλλά και τεράστιων δυνατοτήτων που δεν είχαμε ποτέ άλλοτε. Ποτέ άλλοτε στην εξελικτική μας πορεία οι πληθυσμοί δεν είχαν τέτοια πρόσβαση στην πληροφορία και τη γνώση, ποτέ άλλοτε δεν ήταν τόσο κατανεμημένη η δυνατότητα επιτέλεσης των βασικών και όχι μόνο κοινωνικών λειτουργιών, ποτέ άλλοτε δεν είχαμε ταυτόχρονη πρόσβαση σε αξιακά κοιτάσματα από διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα που γέννησε η μακραίωνη πορεία απομονωμένων μεταξύ τους τμημάτων της ανθρωπότητας.
Έχουμε στη διάθεσή μας απίστευτα “κοιτάσματα” δυνατοτήτων και αξιών τα οποία βεβαίως θα παραμένουν αναξιοποίητα όσο δεν βρίσκουμε τους τρόπους να τα αρθρώσουμε δημιουργικά για την ανάδυση μιας αποφασισμένης “μορφής ζωής”. Μια “μορφή ζωής” αποφασισμένη να αναμετρηθεί με σοβαρό τρόπο με τις καινοφανείς προκλήσεις και κινδύνους που έχουμε μπροστά μας.
Μπροστά στα αχαρτογράφητα νερά της περιόδου που έτυχε να ζούμε, μπροστά στους καθολικούς κινδύνους και τις τεράστιες δυνατότητες που υπάρχουν γύρω μας αλλά δεν ξέρουμε πώς να τις θέσουμε σε κίνηση, μπροστά στον ίλιγγο που προκαλεί η ανεπάρκεια των καθιερωμένων τρόπων σκέψης και δράσης, ο Λιερός επιχειρεί να τιθασεύσει διανοητικά τον παγκόσμιο αναβρασμό με τρόπο που να είναι χρήσιμος σε όσους και όσες αγωνίζονται εναντίον της σύγχρονης απολυταρχίας που αναδύεται γοργά, αλλά και σε όσους και όσες νιώθουν την υποχρέωση να αναμετρηθούν με τις πρωτόγνωρες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα στο σύνολό της.
Στο βιβλίο θα βρείτε κεφάλαια που ανασυγκροτούν απόψεις και θεωρητικά σχήματα που σχετίζονται με την έννοια των κοινών στα οποία ασκείται κριτική αλλά και αναδεικνύονται τα γόνιμα στοιχεία τους. Και η κριτική και η ανάδειξη της γονιμότητας εκκινούν – αν καταλαβαίνω ορθά – από την πεποίθηση ότι ζουμε σε μια περίοδο κατά την οποία γρήγορες, εύκολες και εφησυχαστικες θεωρήσεις και προσεγγίσεις στερούνται νοήματος και αποτυγχάνουν να πιάσουν επαφή με τα αδιέξοδα, τους κινδύνους και τις δυνατότητες που σήμερα αναδύονται και θα σφραγίσουν την πορεία της ανθρωπότητας αύριο.
Στο βιβλίο επιχειρεί να αναμετρηθεί και με το κεντρικό ερώτημα για την χειραφετητική πολιτική: ποιες είναι οι προϋποθέσεις για να αποτελέσει η λογική των κοινών, της συνεργασίας και της δημοκρατίας ένα διαφορετικό παράδειγμα οργάνωσης των ανθρώπινων κοινωνιών στη μεγακλίμακα που απαιτούν οι περιστάσεις ώστε να μπορέσει η ανθρωπότητα να αντιμετωπίσει τους υπαρξιακούς κινδύνους. Με άλλα λόγια ποιες είναι οι συνθήκες δυνατότητας ώστε να αναπτυχθεί ένα αποτελεσματικότερο και λειτουργικότερο πλέγμα κοινωνικών σχέσεων και θεσμίσεων ικανό να αναλάβει τον ρόλο του γενικού κοινωνικού μεσολαβητή στη θέση του κεφαλαίου. Γιατί ας μην γελιόμαστε. Αν δεν αναμετρηθούμε πραγματικά και αποτελεσματικά σήμερα με αυτό το ερώτημα η ανθρωπότητα θα εισέλθει με βεβαιότητα – αν δεν έχει ήδη περάσει το χρονικό κατώφλι που καθιστά αδύνατη την αναχαίτιση αυτής της πορείας – σε μια βαθειά οπισθοδρόμηση.
Ο συγγραφέας όμως δεν προσεγγίζει αυτό το κρίσιμο ερώτημα απλοϊκά, εύκολα. Πολύ ορθά θέτει στο επίκεντρο αυτού του προβληματισμού το κορυφαίο ζήτημα της ιδιαιτερότητας του ανθρώπινου είδους: επιζητεί τη σκιαγράφηση μιας στρατηγικής κοινωνικής απελευθέρωσης γύρω από την έννοια των κοινών η οποία προϋπολογίζει την ανάγκη διευθέτησης με αρμονικό τρόπο του γεγονότος ότι τα ανθρώπινα όντα διαθέτουν δύο υπαρξιακές διαστάσεις: τη μερική, ατομική, υλική διάσταση και την καθολική, συλλογική, υπερβατική διάσταση. Δεν έχω τον χρόνο να επεκταθώ σε αυτό το σημείο αλλά για να αποδώσω το μέγεθος της σημασίας της επιλογής του συγγραφέα θα τολμούσα να πω ότι η σπαρασσόμενη και ταραχώδης ιστορία της νεωτερικότητας – η οποία τελικά μοιάζει με ένα ασταθές και όχι στιβαρό βήμα για την ανθρωπότητα – μπορεί να διαβαστεί ως ένα σύνολο αποτυχημένων απόπειρων κοινωνικής θέσμισης που υποτιμούν(;)/δεν συμφιλιώνονται(;)/ δεν αναγνωρίζουν τον πλούτο και τη σημασία(;)/αρνούνται, φοβούνται και πολεμούν(;) την υπαρξιακού χαρακτήρα, εντελώς γήινη και καθόλου μαγική, υπερβατική διάσταση του ανθρώπινου όντος.
Θα ήθελα να επισημάνω ότι πολλές φορές εστιάζουμε υπέρβολικά και απορροφούμαστε από τη σύγκρουση με τις ελίτ και τους εκφραστές τους. Φαίνεται να λειτουργούμε ως εαν η δική τους ήττα να σημαίνει αυτόματα επίλυση των αδιεξόδων και την εξαφάνιση των σύγχρονων προκλήσεων. Και δεν δίνουμε ένα σημαντικό ποσό της ενέργειας και του χρόνου μας να σκεφτούμε πώς θα επιτελούνταν διαφορετικά οι βασικές κοινωνικές λειτουργίες με τις υφιστάμενες ενσωματωμένες δυνατότητες, πώς θα διευθετούσαμε κρίσιμα ζητήματα και τι είδους μεθοδολογίες και κοινωνικές πρωτοβουλίες θα μπορούσαν να πραγματευθούν τις σύγχρονες προκλήσεις έτσι ώστε να δώσουν πραγματικές απαντήσεις σε δύσκολα ερωτήματα. Και τις περισσότερες φορές η επιλογή αυτή κρύβει από πίσω της νωθρότητα και μια άρρητη παραδοχή ότι τελικά οι ελίτ είναι οι αρμόδιες για τις τύχες αυτού του πλανήτη. Όμως πια δεν έχουμε αυτή την πολυτέλεια, γιατί περί πολυτέλειας πρόκειται. Πρέπει να αναμετρηθούμε με όλα, εμείς, τώρα. Η ανάληψη της ευθύνης θέλει σθένος και αυτή είναι μια ποιότητα που φαίνεται να διαθέτει ο συγγραφέας.
Αν αρχίσουμε να θεωρούμε τα προβλήματα, τα αδιέξοδα και τις προκλήσεις που αντιμετώπιζει η ανθρωπότητα ως άμεσα δική μας υπόθεση – όχι έμμεσα δια της πάλης εναντίον αυτού που τα προκαλεί – και αν διευρύνουμε το πεδίο των λύσεων ώστε να συμπεριλάβει την ανθρώπινη δραστηριότητα στους πιο απίθανους τομείς, τότε θα αρχίσουμε να διαμορφώνουμε μια νέα “μορφή ζωής” και ένα νέο πλαίσιο οργανωσιακών αρχών, μεθόδων και νοητικών εικόνων, που θα μπορεί πραγματικά να σηκώσει – όχι μόνο την σύγκρουση εναντίον των ελίτ – αλλά το “βάρος” της λειτουργίας των κοινωνιών μας που ασφυκτιούν και κλυδωνίζονται.
Αν αρχίσουμε να αρθρώνουμε με κατάλληλο τρόπο τις υφιστάμενες δυνατότητες που έχει γεννήσει τόσο η σύγχρονη ανθρωπίνη δραστηριότητα όσο και η μακραίωνη παράδοση τότε θα αποκτήσουμε την αυτοπεποίθηση ότι είναι δυνατό να θέσουμε την ανθρωπότητα σε μια διαφορετική πορεία. Και πραγματικά πιστεύω ότι αν πιστέψουμε συλλογικά ότι είμαστε σε θέση να πετύχουμε κάτι τέτοιο τότε θα έχουμε κάνει ίσως το αποφασιστικότερο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση.
ΕΠΟΧΗ
