Διδάκτορες στο μεροκάματο και στην ξενιτιά

Η πρώτη απογραφική έρευνα για τους έλληνες επιστήμονες με διδακτορικό αποτυπώνει τι σημαίνει ανώτατες σπουδές στην Ελλάδα, πώς τους αντιμετωπίζουν η χώρα και η αγορά εργασίας και τελικά τι τους διώχνει στο εξωτερικό.

– Εξι χρό­νια στο Δη­μο­τι­κό, έξι χρό­νια στο Γυ­μνά­σιο, έξι χρό­νια στο Πο­λυ­τε­χνείο, έξι χρό­νια στο εξω­τε­ρι­κό.

– Δεν ήξε­ρες ότι υπάρ­χει κίν­δυ­νος να μεί­νεις χωρίς δου­λειά;

Οταν ο Κώ­στας Τσά­κω­νας με­τρού­σε τα χα­μέ­να χρό­νια της νιό­της του στην εμ­βλη­μα­τι­κή ται­νία «Μάθε παιδί μου γράμ­μα­τα» το 1981, οι πε­ρισ­σό­τε­ροι απ’ αυ­τούς δεν είχαν ακόμη γεν­νη­θεί. Κι όσοι είχαν με­γα­λώ­σει στην ΠΑ­ΣΟ­Κι­κή Ελ­λά­δα στα σί­γου­ρα δεν είχαν φα­ντα­στεί τον εφιάλ­τη που θα ξε­τυ­λι­γό­ταν στη χώρα και στις ζωές μας μετά το 2010. Μι­λά­με για το υψη­λό­τε­ρα εξει­δι­κευ­μέ­νο και βα­θύ­τε­ρα μορ­φω­μέ­νο επι­στη­μο­νι­κό δυ­να­μι­κό της χώρας, αυτό που είτε ανα­γκά­στη­κε να με­τα­να­στεύ­σει μα­ζι­κά είτε φυ­το­ζω­εί κυ­νη­γώ­ντας, συ­νή­θως επί μα­ταίω, μια μό­νι­μη θέση στο Πα­νε­πι­στή­μιο ή σε κά­ποιο ερευ­νη­τι­κό κέ­ντρο.

Ντίνα Δασκαλοπούλου, Εύα Παπαδοπούλου

Συ­νή­θως οι πο­λι­τι­κοί ανα­φέ­ρο­νται σ’ αυ­τούς μι­λώ­ντας για «νέους επι­στή­μο­νες», όμως πολ­λές φορές οι υπο­ψή­φιοι δι­δά­κτο­ρες, οι δι­δά­κτο­ρες, οι με­τα­δι­δά­κτο­ρες και οι ερευ­νη­τές δεν είναι πάντα στην πρώτη τους νιότη, αντι­θέ­τως, μπο­ρεί να βρί­σκο­νται στην κα­λύ­τε­ρή τους στιγ­μή από πλευ­ράς εμπει­ρί­ας, όμως αυτό δεν αντα­να­κλά­ται στην επαγ­γελ­μα­τι­κή τους συν­θή­κη.

Δεν έχει πε­ρά­σει πολύς και­ρός από τότε που ο πρω­θυ­πουρ­γι­κός σύμ­βου­λος κ. Πα­τέ­λης απο­φάν­θη­κε πως «δεν έχουν όρεξη για δου­λειά» (για ν’ ανα­κα­λέ­σει μετά την κα­τα­κραυ­γή), σε μια στιγ­μή ει­λι­κρί­νειας που απο­κά­λυ­ψε πώς η κυ­βέρ­νη­ση της Δε­ξιάς αντι­με­τω­πί­ζει τον επι­στη­μο­νι­κό ανθό της χώρας, αυτής της ίδιας χώρας που εδώ και χρό­νια αι­μορ­ρα­γεί από τη διαρ­ροή εγκε­φά­λων, με ό,τι αυτό ση­μαί­νει όχι μόνο για την όποια πι­θα­νό­τη­τα οι­κο­νο­μι­κής και πα­ρα­γω­γι­κής ανά­καμ­ψης της χώρας, αλλά και για τον κοι­νω­νι­κό της ιστό, τη δη­μό­σια σφαί­ρα, το πο­λι­τι­κό σκη­νι­κό και την κουλ­τού­ρα της.

Από την άλλη, βέ­βαια, για τον πρω­θυ­πουρ­γό, το brain drain ανα­στρέ­φε­ται, αφού προ­σφά­τως μας έφερε το πα­ρά­δειγ­μα του υιού ενός βιο­μη­χά­νου που επι­στρέ­φει θριαμ­βευ­τής στην πα­τρί­δα για να… ανα­λά­βει τις μπίζ­νες του μπα­μπά! Τι γί­νε­ται όμως αν ο μπα­μπάς σου είναι «εξαρ­τη­μέ­νος από τον μισθό του» (όπως μας έχει πει σε άλλη αξε­πέ­ρα­στη στιγ­μή του ο κ. Μη­τσο­τά­κης) κι εσύ θέ­λεις να μπεις στον μα­γι­κό κόσμο της ακα­δη­μί­ας;

Η εμπει­ρία της Θε­ο­δώ­ρας είναι απο­κα­λυ­πτι­κή. Στα 25 της ανα­ζη­τού­σε ενα­γω­νί­ως τον κα­θη­γη­τή που θα επέ­βλε­πε τη δια­τρι­βή της. Η Θε­ο­δώ­ρα θε­ω­ρη­τι­κά είχε όλα τα προ­σό­ντα για να την ανα­λά­βει ο κα­θη­γη­τής – σού­περ σταρ στο επι­στη­μο­νι­κό του πεδίο και γνω­στός στο πα­νελ­λή­νιο για τις κοι­νω­νι­κές και πο­λι­τι­κές του ευαι­σθη­σί­ες: πτυ­χίο και με­τα­πτυ­χια­κό με άρι­στα, ένα πολύ κο­φτε­ρό μυαλό, γοη­τευ­τι­κό γρά­ψι­μο, πάθος για την επι­στή­μη της, εξαι­ρε­τι­κές συ­στά­σεις από τους δα­σκά­λους της.

Είχε όμως δύο βα­σι­κά μειο­νε­κτή­μα­τα: μπα­μπά χωρίς βαθιά τσέπη και η ίδια είναι γυ­ναί­κα. Οπως της είπε ο κα­θη­γη­τής, «το Πα­νε­πι­στή­μιο είναι βαθιά τα­ξι­κό», «το δι­δα­κτο­ρι­κό θέλει αφο­σί­ω­ση και δεν μπο­ρεί να το βγά­λει πέρα ένας ερ­γα­ζό­με­νος», άσε που η ίδια «μπο­ρεί και να θέλει να κάνει παι­διά» και ο επι­στή­μων «δεν μπο­ρεί να επεν­δύ­ει τον πο­λύ­τι­μο χρόνο του επί μα­ταίω». Για την ώρα, η Θε­ο­δώ­ρα δου­λεύ­ει για το με­ρο­κά­μα­το, αν και δεν έχει απο­χαι­ρε­τή­σει ορι­στι­κά την ιδέα μιας δια­τρι­βής.

Ποια είναι η ερ­γα­σια­κή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα για χι­λιά­δες αν­θρώ­πους που με τε­ρά­στιο προ­σω­πι­κό και οι­κο­γε­νεια­κό κό­στος κα­τορ­θώ­νουν να ολο­κλη­ρώ­σουν ένα δι­δα­κτο­ρι­κό; Τι ακρι­βώς χρειά­ζε­ται να θυ­σιά­σουν από τις ζωές τους για να κυ­νη­γή­σουν το όνει­ρό τους; Πόσες και ποιες ευ­και­ρί­ες τούς δί­νο­νται; Η πρώτη απο­γρα­φι­κή έρευ­να για τους Ελ­λη­νες δι­δά­κτο­ρες του Εθνι­κού Κέ­ντρου Τεκ­μη­ρί­ω­σης και Ηλε­κτρο­νι­κού Πε­ριε­χο­μέ­νου και της Πε­ρι­φε­ρεια­κής Μο­νά­δας Ανά­πτυ­ξης και Πο­λι­τι­κής του Πα­νε­πι­στη­μί­ου Μα­κε­δο­νί­ας είναι εξό­χως δια­φω­τι­στι­κή.

Οι 10.295 άν­θρω­ποι που συμ­με­τεί­χαν δί­νουν την πρώτη ολο­κλη­ρω­μέ­νη ει­κό­να όχι μόνο για το τι ση­μαί­νει ανώ­τα­τες σπου­δές στην Ελ­λά­δα, αλλά και για το πώς η χώρα και η αγορά ερ­γα­σί­ας τις αντι­με­τω­πί­ζουν. Αυτοί οι μορ­φω­μέ­νοι, κο­σμο­πο­λί­τες στην πλειο­νό­τη­τά τους άν­θρω­ποι όχι μόνο δεί­χνουν τι τους έδιω­ξε από την Ελ­λά­δα, αλλά και το πώς το κρά­τος θα μπο­ρού­σε να χτί­σει δια­δρό­μους για την επι­στρο­φή τους.

Την ίδια ώρα, για πρώτη φορά στην Ιστο­ρία, το ετε­ρό­κλη­το και πολ­λα­πλών ερ­γα­σια­κών τα­χυ­τή­των σώμα των ερ­γα­ζο­μέ­νων στην έρευ­να ορ­γα­νώ­νε­ται συν­δι­κα­λι­στι­κά. Μόνο μέσα σ’ έναν μήνα, στο νε­ο­συ­στα­θέν σω­μα­τείο τους γρά­φτη­καν 602 νέα μέλη. Και το απο­τέ­λε­σμα στις πρώ­τες κάλ­πες που στή­θη­καν το πε­ρα­σμέ­νο Σαβ­βα­το­κύ­ρια­κο δεί­χνει πως η νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρη αντί­λη­ψη περί «αρι­στεί­ας» κα­τοι­κεί μόνο στα μυαλά του κ. Μη­τσο­τά­κη και της κ. Κε­ρα­μέ­ως.

Οι επι­σφα­λείς επι­στή­μο­νες και οι ερευ­νη­τές δεί­χνουν έναν δρόμο διεκ­δί­κη­σης όχι μόνο για τους ίδιους και για τις ζωές τους αλλά και για την ουσία του Πα­νε­πι­στη­μί­ου, της έρευ­νας και μιας επι­στή­μης στην υπη­ρε­σία της κοι­νω­νί­ας.

Όσοι έμει­ναν Ελ­λά­δα δου­λεύ­ουν κυ­ρί­ως στον δη­μό­σιο τομέα
Ποιοι είναι όμως οι άν­θρω­ποι που κα­τά­φε­ραν να κα­τα­κτή­σουν την ανώ­τα­τη εκ­παι­δευ­τι­κή βαθ­μί­δα; Το Εθνι­κό Αρ­χείο Δι­δα­κτο­ρι­κών Δια­τρι­βών (ΕΑΔΔ) δη­μιουρ­γή­θη­κε το 1985, όταν ανα­τέ­θη­κε στο Εθνι­κό Κέ­ντρο Τεκ­μη­ρί­ω­σης και Ηλε­κτρο­νι­κού Πε­ριε­χο­μέ­νου (ΕΚΤ) η ευ­θύ­νη για τη δη­μιουρ­γία και την τή­ρη­σή του.

Πρό­σφα­τα το ΕΚΤ, σε συ­νερ­γα­σία με την Ερευ­νη­τι­κή Μο­νά­δα Πε­ρι­φε­ρεια­κής Ανά­πτυ­ξης και Πο­λι­τι­κής του Πα­νε­πι­στη­μί­ου Μα­κε­δο­νί­ας, πα­ρου­σί­α­σε την πρώτη απο­γρα­φι­κή έρευ­να για τους Ελ­λη­νες δι­δά­κτο­ρες, που δίνει μια ολο­κλη­ρω­μέ­νη ει­κό­να για τη γε­ω­γρα­φι­κή, επι­στη­μο­νι­κή και επαγ­γελ­μα­τι­κή κι­νη­τι­κό­τη­τα αυτού του πλη­θυ­σμού που θα έπρε­πε να βρί­σκε­ται στην αιχμή του όποιου σχε­δια­σμού για την ανά­καμ­ψη της χώρας. Συμ­με­τεί­χαν 10.295 άτομα (από το σύ­νο­λο των 22.350) που την πε­ρί­ο­δο 1985-2018 κα­τέ­θε­σαν τα πο­νή­μα­τά τους στο Εθνι­κό Αρ­χείο Δι­δα­κτο­ρι­κών Δια­τρι­βών.

Οι δι­δά­κτο­ρες είναι συ­νή­θως κο­σμο­πο­λί­τες και κου­βα­λούν, πέρα από τη γνώση, όλη την «προί­κα» τού να έχει ζήσει κα­νείς σε πραγ­μα­τι­κό­τη­τες πέραν του γε­νέ­θλιου τόπου του. Ζουν ή έζη­σαν σε κά­ποια χρο­νι­κή στιγ­μή σε πάνω από 50 χώρες, κυ­ρί­ως στο Ηνω­μέ­νο Βα­σί­λειο, στις ΗΠΑ, τη Γερ­μα­νία και τη Γαλ­λία, καθώς και σε πε­ρισ­σό­τε­ρες από 500 πό­λεις, κυ­ρί­ως στο Λον­δί­νο, το Πα­ρί­σι, στη Βο­στό­νη, τη Λευ­κω­σία και τη Νέα Υόρκη. Επτά στους δέκα έχουν ερ­γα­στεί/ερ­γά­ζο­νται σε μία από τις 10 πιο και­νο­τό­μες χώρες του κό­σμου ή σε πα­γκό­σμιες μη­τρο­πό­λεις, ενώ ένας στους τρεις έχει ζήσει σε πε­ρισ­σό­τε­ρες από μία χώρες.

Επτά στους δέκα δεν έφυ­γαν ποτέ από την Ελ­λά­δα. Ερ­γά­ζο­νται κυ­ρί­ως στον δη­μό­σιο τομέα (66%). Τρεις στους δέκα σε Πα­νε­πι­στή­μια (32,4%) ή ερευ­νη­τι­κά κέ­ντρα (7,4%) και το 21,4% σε επι­χει­ρή­σεις. Μόλις ένας στους τρεις (27,6%) απα­σχο­λεί­ται ως «δι­δα­κτι­κό προ­σω­πι­κό ανώ­τα­των εκ­παι­δευ­τι­κών και ερευ­νη­τι­κών ιδρυ­μά­των» και μόλις 5,7% ως «ερευ­νη­τές». Ακρι­βώς αντί­στρο­φη είναι η επαγ­γελ­μα­τι­κή ει­κό­να για όσους (14,8%) εξα­κο­λου­θούν να ζουν στο εξω­τε­ρι­κό: 40,3% ερ­γά­ζο­νται σε ανώ­τα­τα εκ­παι­δευ­τι­κά και ερευ­νη­τι­κά ιδρύ­μα­τα και 15% ως «ερευ­νη­τές».

Οπως εκα­το­ντά­δες χι­λιά­δες άλλοι νέοι άν­θρω­ποι, έτσι και οι δι­δά­κτο­ρες δρα­πέ­τευ­σαν από την Ελ­λά­δα της πτώ­χευ­σης, των μνη­μο­νί­ων και της αέ­ναης λι­τό­τη­τας (72,8% έφυγε μετά το 2011), ψά­χνο­ντας ευ­και­ρί­ες για επαγ­γελ­μα­τι­κή ανέ­λι­ξη, κα­λύ­τε­ρες ερ­γα­σια­κές συν­θή­κες και απο­λα­βές και ερ­γα­σία στο αντι­κεί­με­νό τους – ακρι­βώς με τα ίδια κρι­τή­ρια επέ­λε­ξαν και τη χώρα προ­ο­ρι­σμού τους, ενώ επτά στους δέκα δή­λω­σαν ότι θα επέ­στρε­φαν εάν έβρι­σκαν «ερ­γα­σία ανά­λο­γη με τα προ­σό­ντα [τους] στην Ελ­λά­δα». Μόνο το 9,2% δεν εν­δια­φέ­ρε­ται να επι­στρέ­ψει.

Τι μπο­ρεί να κάνει το κρά­τος για να βοη­θή­σει την επι­στρο­φή τους; Το 60,7% ζητεί «να προ­κη­ρυ­χθούν νέες θέ­σεις ερ­γα­σί­ας στα ΑΕΙ/ερευ­νη­τι­κά κέ­ντρα», 58,4% να βελ­τιω­θούν οι γε­νι­κό­τε­ρες συν­θή­κες στη χώρα (κοι­νω­νι­κές υπο­δο­μές, βελ­τί­ω­ση της οι­κο­νο­μί­ας κ.λπ.). Το 37,2% «να βελ­τιω­θούν οι δυ­να­τό­τη­τες δια­σύν­δε­σής τους με την ελ­λη­νι­κή ερευ­νη­τι­κή κοι­νό­τη­τα» και το 29,2% ότι χρειά­ζο­νται «δια­φά­νεια και αμε­σό­τη­τα στην ενη­μέ­ρω­ση για κί­νη­τρα-υπο­τρο­φί­ες».

«Μας κρα­τά­νε ομή­ρους σε μια κα­τά­στα­ση μι­σο­ερ­γα­σί­ας-μι­σο­α­νερ­γί­ας»
Είναι ένα ερ­γα­τι­κό δυ­να­μι­κό υπερ­προ­σο­ντού­χο, αλλά αό­ρα­το. Ανά­με­σα στον διαρ­κή αγώνα για μια υπο­τρο­φία και στη συγ­γρα­φή ενός ακα­δη­μαϊ­κού άρ­θρου, προ­σπα­θούν να επι­βιώ­σουν σε ένα κα­θε­στώς ερ­γα­σια­κής επι­σφά­λειας ή πολ­λές φορές και αμι­σθί, χωρίς ωρά­ριο και ερ­γα­σια­κά δι­καιώ­μα­τα, με ποι­κί­λες σχέ­σεις ερ­γα­σί­ας και με δια­φο­ρε­τι­κές τα­χύ­τη­τες ερ­γα­ζο­μέ­νων, πα­ρά­γουν έρευ­να, και­νο­το­μία και γνώση στα ερευ­νη­τι­κά κέ­ντρα και τα Πα­νε­πι­στή­μια.

Είναι με­τα­πτυ­χια­κοί, υπο­ψή­φιοι δι­δά­κτο­ρες, με­τα­δι­δα­κτο­ρι­κοί ερευ­νη­τές, ακα­δη­μαϊ­κοί υπό­τρο­φοι, συμ­βα­σιού­χοι κα­θη­γη­τές και πριν από λί­γους μήνες απο­φά­σι­σαν να γί­νουν επι­τέ­λους ορα­τοί και να διεκ­δι­κή­σουν τη ζωή αλλά και την έρευ­να που τους αξί­ζει. Το νε­ο­σύ­στα­το Πα­νελ­λα­δι­κό Σω­μα­τείο Ερ­γα­ζο­μέ­νων στην Ερευ­να και την Τρι­το­βάθ­μια Εκ­παί­δευ­ση την πε­ρα­σμέ­νη εβδο­μά­δα ολο­κλή­ρω­σε την πρώτη του εκλο­γι­κή δια­δι­κα­σία. Μι­λά­με με τον Δη­μή­τρη Πα­πα­δά­κη, ένα από τα νε­ο­ε­κλε­γέ­ντα μέλη του Δ.Σ. του σω­μα­τεί­ου και μέλος του LABour-Αγω­νι­στι­κή Πα­ρέμ­βα­ση στην Ερευ­να.

-Ολο­κλη­ρώ­σα­τε τις πρώ­τες σας εκλο­γές με πολύ με­γά­λη συμ­με­το­χή. Τι στό­χους βάζει το σω­μα­τείο για το πρώτο εξά­μη­νο;

Σε διά­στη­μα μόλις ενός μήνα γρά­φτη­καν 602 μέλη, ενώ τα 2/3 αυτών συμ­με­τεί­χαν στις εκλο­γές. Αυτό μας γε­μί­ζει αι­σιο­δο­ξία κι απο­δει­κνύ­ει ότι το σω­μα­τείο είναι ανα­γκαίο. Προ­φα­νώς αυτό είναι ένα δείγ­μα μόνο των ερ­γα­ζο­μέ­νων του κλά­δου, άρα στους στό­χους του σω­μα­τεί­ου είναι η αύ­ξη­ση της μα­ζι­κό­τη­τας και της «ορα­τό­τη­τάς» του. Μα­κρο­πρό­θε­σμος στό­χος είναι η σύ­να­ψη κλα­δι­κής συλ­λο­γι­κής σύμ­βα­σης ερ­γα­σί­ας.

-Από ανα­νε­ω­τι­κή Αρι­στε­ρά μέχρι αναρ­χία – το πρώτο σας Δ.Σ. είναι εξό­χως αγω­νι­στι­κό, αλλά… πού είναι οι «άρι­στοι»;

Με τα αστι­κά κρι­τή­ρια αρι­στεί­ας, πολλά από τα μέλη του σω­μα­τεί­ου δια­πρέ­πουν στις επι­στή­μες τους έχο­ντας αντα­γω­νι­στι­κές υπο­τρο­φί­ες και δη­μο­σιεύ­σεις σε γνω­στά επι­στη­μο­νι­κά πε­ριο­δι­κά. Αλλά το ίδιο το ιδε­ο­λό­γη­μα της αρι­στεί­ας είναι εσφαλ­μέ­νο και χρη­σι­μο­θη­ρι­κό. Δεν εί­μα­στε φοι­τη­τές ή μα­θη­τές για να εί­μα­στε είτε «άρι­στοι» είτε «λίαν καλοί». Εί­μα­στε ερ­γα­ζό­με­νοι σε έναν κλάδο που ναι μεν τα αστι­κά επι­τε­λεία λένε πόσο χρή­σι­μος είναι, πόσο βοη­θά­ει την οι­κο­νο­μία, αλλά αντι­με­τω­πι­ζό­μα­στε σαν φοι­τη­τές, σαν εκ­παι­δευό­με­νοι. Η αρι­στεία έτσι ει­σά­γε­ται ως μο­χλός πί­ε­σης για τη χει­ρο­τέ­ρευ­ση των συν­θη­κών ερ­γα­σί­ας μας και μέσω της υπο­χρη­μα­το­δό­τη­σης. Εν­νο­εί­ται ότι υπάρ­χουν πολ­λοί που κα­τα­πί­νουν το πα­ρα­μύ­θι του ατο­μι­κού δρό­μου, δια­λέ­γουν το μο­νο­πά­τι της «αρι­στεί­ας» – η ίδια η ζωή τούς βγά­ζει λάθος. Μόνο μέσα από συλ­λο­γι­κούς αγώ­νες μπο­ρού­με να βελ­τιώ­σου­με τις ζωές μας.

-Τι προ­τεί­νε­τε εσείς για την ανα­στρο­φή του brain drain;

Σί­γου­ρα όχι το να καυ­χιέ­σαι για την επι­στρο­φή γόνων με­γα­λο­ε­πι­χει­ρη­μα­τιών στην Ελ­λά­δα. Πέρα από τα καυ­στι­κά σχό­λια, το brain drain όντως απο­τε­λεί πρό­βλη­μα ή μάλ­λον είναι η απο­τύ­πω­ση ενός προ­βλή­μα­τος. Χωρίς μισθό που να αντα­πο­κρί­νε­ται στις ανά­γκες μας, χωρίς στα­θε­ρό ωρά­ριο, χωρίς ασφά­λι­ση, πολ­λές φορές το brain drain δεν είναι επι­λο­γή αλλά ανα­γκαιό­τη­τα. Οπότε προ­τεί­νου­με αύ­ξη­ση της κρα­τι­κής χρη­μα­το­δό­τη­σης για τα Πα­νε­πι­στή­μια και τα ερευ­νη­τι­κά κέ­ντρα, συμ­βά­σεις ερ­γα­σί­ας για όλους τους ερ­γα­ζο­μέ­νους ανε­ξαρ­τή­τως «ακα­δη­μαϊ­κής θέσης» και άνοιγ­μα των ορ­γα­νι­κών θέ­σε­ων. Κα­λύ­πτου­με πά­γιες ανά­γκες των ιν­στι­τού­των, αλλά μας κρα­τά­νε ομή­ρους σε μια κα­τά­στα­ση μι­σο­ερ­γα­σί­ας-μι­σο­α­νερ­γί­ας. Για να ανα­στρα­φεί το brain drain πρέ­πει να υπάρ­χει η δυ­να­τό­τη­τα να ερ­γα­στείς στην Ελ­λά­δα χωρίς να κά­νεις άλλες δύο δου­λειές ταυ­τό­χρο­να.

«Εξα­ντλού­μα­στε οι­κο­νο­μι­κά, σω­μα­τι­κά αλλά και ψυ­χι­κά»
«Είμαι κοι­νω­νι­κή αν­θρω­πο­λό­γος με σπου­δές στην Ιστο­ρία-Αρ­χαιο­λο­γία και με­τα­πτυ­χια­κό στις Πο­λι­τι­σμι­κές Σπου­δές. Κάνω τη δια­τρι­βή μου στο Πά­ντειο και στο Πα­νε­πι­στή­μιο της Χώρας των Βά­σκων, ενώ δου­λεύω και ως ερευ­νή­τρια σε ένα πρό­γραμ­μα στο Πά­ντειο Πα­νε­πι­στή­μιο. Είμαι λοι­πόν διττά επι­σφα­λώς ερ­γα­ζό­με­νη.

Η δι­δα­κτο­ρι­κή έρευ­να είναι υπο­τι­μη­μέ­νη στην Ελ­λά­δα. Τα χρή­μα­τα για την Παι­δεία και ει­δι­κό­τε­ρα για την τρι­το­βάθ­μια εκ­παί­δευ­ση είναι πάρα πολύ λίγα. Το γε­γο­νός ότι η κυ­βέρ­νη­ση με­τέ­φε­ρε την έρευ­να στο υπουρ­γείο Ανά­πτυ­ξης από το υπουρ­γείο Παι­δεί­ας φα­νε­ρώ­νει την πρό­θε­ση να συν­δέ­σει την έρευ­να ακόμα πε­ρισ­σό­τε­ρο με τα επι­χει­ρη­μα­τι­κά συμ­φέ­ρο­ντα. Κι όλα αυτά ενώ δια­φη­μί­ζε­ται συ­νε­χώς η πε­ρι­βό­η­τη αρι­στεία!

Κάθε δι­δα­κτο­ρι­κή έρευ­να χρειά­ζε­ται χρόνο και αφιέ­ρω­ση και αξιο­πρε­πείς συν­θή­κες δια­βί­ω­σης – αυτά δεν εξα­σφα­λί­ζο­νται από τα ελ­λη­νι­κά Πα­νε­πι­στή­μια, παρ’ όλο που οι έρευ­νες που διε­ξά­γο­νται είναι αξιό­λο­γες. Αυτή η συν­θή­κη είναι σε συ­ντρι­πτι­κό βαθμό απο­τέ­λε­σμα των πο­λι­τι­κών που έχουν υιο­θε­τή­σει οι κυ­βερ­νή­σεις τα τε­λευ­ταία χρό­νια, με απο­κο­ρύ­φω­μα την κυ­βέρ­νη­ση της Ν.Δ.

Ως εκ τού­του, η με­γά­λη πλειο­νό­τη­τα των υπο­ψή­φιων δι­δα­κτό­ρων ανα­γκά­ζε­ται να ανα­ζη­τά χρη­μα­το­δό­τη­ση από άλλες πηγές, είτε με «μαύρη», συ­νη­θέ­στα­τα κα­κο­πλη­ρω­μέ­νη, ερ­γα­σία είτε συμ­με­τέ­χο­ντας σε κά­ποιο ερευ­νη­τι­κό πρό­γραμ­μα άσχε­το κατά κα­νό­να με το επι­στη­μο­νι­κό της αντι­κεί­με­νο.

Οσοι εί­μα­στε υπό­τρο­φοι ζή­σα­με από πρώτο χέρι την υπο­τί­μη­ση του ερευ­νη­τι­κού δυ­να­μι­κού της χώρας. Πρώτα απ’ όλα γιατί η έρευ­νά μας δεν θε­ω­ρεί­ται ερ­γα­σία. Η υπο­τρο­φία δεν συ­νε­πά­γε­ται ερ­γα­σια­κή σύμ­βα­ση με το Πα­νε­πι­στή­μιο κι έτσι δεν έχου­με ούτε ασφά­λι­ση ούτε τα­μείο ανερ­γί­ας. Αμει­βό­με­νοι με μπλο­κά­κι, πλη­ρώ­νου­με την ασφά­λι­σή μας ακόμα κι όταν δεν ερ­γα­ζό­μα­στε για κά­ποιους μήνες. Η αντα­γω­νι­στι­κό­τη­τα και η έλ­λει­ψη στή­ρι­ξης με­τα­τρέ­πουν τους ερευ­νη­τές σε μά­να­τζερ του εαυ­τού τους οι οποί­οι οφεί­λουν να κα­λύ­πτουν τα έξοδα της έρευ­νάς τους.

Ακόμη και για τους «τυ­χε­ρούς» που τε­λι­κά θα αμει­φθούν για την ερ­γα­σία τους, οι βρα­χυ­χρό­νιες συμ­βά­σεις και οι ανε­παρ­κείς, αστα­θείς κι αρ­κε­τές φορές εξαι­ρε­τι­κά κα­θυ­στε­ρη­μέ­νες πλη­ρω­μές δια­τη­ρούν κλίμα ερ­γα­σια­κής επι­σφά­λειας και οι­κο­νο­μι­κής ανα­σφά­λειας. Εξα­ντλού­μα­στε οι­κο­νο­μι­κά, σω­μα­τι­κά αλλά και ψυ­χι­κά, ενώ συ­νή­θως έχου­με να αντι­με­τω­πί­σου­με και τη στε­ρε­ο­τυ­πι­κή αντί­λη­ψη της κοι­νό­τη­τας πως εί­μα­στε ακα­δη­μαϊ­κοί κη­φή­νες και η ερ­γα­σία μας ένα πο­λυ­τε­λές «χόμπι».

Ενα ακόμα ζή­τη­μα είναι η λει­τουρ­γία των ερευ­νη­τών σε «νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρο χρόνο»: πρέ­πει να σπου­δά­ζεις, να τε­λειώ­νεις τη δια­τρι­βή σου, να πη­γαί­νεις στο επό­με­νο level στην ώρα σου. Ομως βλέ­που­με όλο και πε­ρισ­σό­τε­ρους, ει­δι­κά γυ­ναί­κες, που απο­φα­σί­ζουν να κά­νουν μια δι­δα­κτο­ρι­κή δια­τρι­βή αρ­γό­τε­ρα, γιατί η εντα­τι­κο­ποί­η­ση οδη­γεί όσους τε­λειώ­νουν νωρίς το πρώτο πτυ­χίο να βγαί­νουν αμέ­σως στην αγορά ερ­γα­σί­ας. Πολ­λές φορές υπάρ­χει υπο­τί­μη­ση και απέ­να­ντι στους αν­θρώ­πους που δεν ακο­λου­θούν λοι­πόν αυτόν τον νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρο χρόνο και ρυθμό.

Ο τρό­πος που αντι­με­τω­πί­ζε­ται στην Ισπα­νία η ερευ­νη­τι­κή δια­τρι­βή δεν έχει καμία σχέση με την Ελ­λά­δα. Η επι­κου­ρι­κή δι­δα­σκα­λία πλη­ρώ­νε­ται, οι σχέ­σεις είναι πιο ορι­ζό­ντιες, πιο ισό­τι­μες και η έρευ­να αντι­με­τω­πί­ζε­ται ως ερ­γα­σία. Υπάρ­χουν κέ­ντρα στή­ρι­ξης γυ­ναι­κών, ΛΟ­ΑΤ­ΚΙ, ενερ­γές κοι­νό­τη­τες εντός του Πα­νε­πι­στη­μί­ου.

Τα τε­λευ­ταία χρό­νια έχου­με πα­ρα­δείγ­μα­τα αλ­λη­λεγ­γύ­ης και κι­νη­το­ποί­η­σης και στο ελ­λη­νι­κό Πα­νε­πι­στή­μιο. Το εί­δα­με και με το σω­μα­τείο και με τον αγώνα ενά­ντια στην πα­νε­πι­στη­μια­κή αστυ­νο­μία. Επει­δή έχει διευ­ρυν­θεί ο πλη­θυ­σμός που ερ­γά­ζε­ται στο Πα­νε­πι­στή­μιο, υπάρ­χουν ση­μα­ντι­κές πο­λι­τι­κές και κι­νη­μα­τι­κές δια­δι­κα­σί­ες».

«Η προ­ο­πτι­κή να δι­δά­ξω δεν υπήρ­χε εδώ, όπως και σχε­δόν καμία προ­ο­πτι­κή»
«Εκανα με­τα­πτυ­χια­κό στο Λον­δί­νο και επέ­στρε­ψα για να κάνω τη δια­τρι­βή μου με αντι­κεί­με­νο τον εθε­λο­ντι­σμό και την αλ­λη­λεγ­γύη προς πρό­σφυ­γες. Ερ­γά­στη­κα για έναν χρόνο (2009-2010) ως με­τα­δι­δα­κτο­ρι­κή ερευ­νή­τρια στο Πα­νε­πι­στή­μιο του Πρίν­στον και γύ­ρι­σα στην Ελ­λά­δα ου­σια­στι­κά όταν ξέ­σπα­σε η κρίση. Στην Ολ­λαν­δία, στο Πα­νε­πι­στή­μιο του Αμ­στερ­νταμ ερ­γά­στη­κα για τέσ­σε­ρα χρό­νια και τα δύο τε­λευ­ταία, μετά το 2016 δη­λα­δή, με­τα­κό­μι­σα εκεί, όπου ερ­γά­στη­κα και δί­δα­ξα για δύο χρό­νια. Το 2019 διο­ρί­στη­κα και επέ­στρε­ψα στο Πά­ντειο ως επί­κου­ρη κα­θη­γή­τρια.

Νω­ρί­τε­ρα δού­λευα πε­ρι­στα­σια­κά σε ερευ­νη­τι­κά προ­γράμ­μα­τα στην Ελ­λά­δα. Ηταν όμως κα­τα­λυ­τι­κή η συ­γκυ­ρία της κρί­σης. Ο χώρος του Πα­νε­πι­στη­μί­ου από το 2009 ήδη ώς το 2018 είχε μεί­νει απο­λύ­τως στά­σι­μος: δεν προ­κη­ρύσ­σο­νταν θέ­σεις στα Πα­νε­πι­στή­μια παρά μόνο με προ­σω­ρι­νό χα­ρα­κτή­ρα και η επι­σφά­λεια ήταν εκτε­τα­μέ­νη. Ακόμα και σή­με­ρα, οι ερευ­νη­τές/τριες ερ­γά­ζο­νται με μπλο­κά­κι, είναι ελεύ­θε­ροι επαγ­γελ­μα­τί­ες, γε­γο­νός που τους επι­βα­ρύ­νει οι­κο­νο­μι­κά/ασφα­λι­στι­κά και τους απο­κλεί­ει από μια σειρά δι­καιω­μά­των, φέρ’ ει­πείν άδεια μη­τρό­τη­τας, επι­δό­μα­τα ανερ­γί­ας. Ακού­γε­ται μπα­νάλ, αλλά η δου­λειά σου βα­σί­ζε­ται στη δική σου αυ­τε­νέρ­γεια και προ­σπά­θεια να κά­νεις πράγ­μα­τα πέραν των υπο­χρε­ώ­σε­ών σου. Και πρέ­πει να τα κα­τα­φέ­ρεις παρά την ερ­γα­σια­κή επι­σφά­λεια, τις κα­θυ­στε­ρή­σεις στην κα­τα­βο­λή της αμοι­βής, το ερ­γα­σια­κό κα­θε­στώς συμ­βά­σε­ων. Οι μειω­μέ­νοι πόροι και οι ερ­γα­σια­κές συν­θή­κες αυτές έχουν άμεσο αντί­κτυ­πο στον φόρτο ερ­γα­σί­ας ή στις προ­ο­πτι­κές ανά­πτυ­ξης της έρευ­νας και της επι­στη­μο­νι­κής εμ­βά­θυν­σης.

Ηθελα πολύ να δι­δά­ξω κι αυτή η προ­ο­πτι­κή τότε δεν υπήρ­χε εδώ, όπως και σχε­δόν καμία προ­ο­πτι­κή. Στην Ολ­λαν­δία, η θέση με­τα­δι­δα­κτο­ρι­κής ερευ­νή­τριας ή και, συχνά, υπο­ψή­φιας δι­δά­κτο­ρος-ερευ­νή­τριας είναι θέση με σύμ­βα­ση μι­σθω­τής ερ­γα­σί­ας, πράγ­μα που συ­νε­πά­γε­ται όλα τα δι­καιώ­μα­τα που εδώ δεν είχα. Ωστό­σο, το να αλ­λά­ζεις διαρ­κώς χώρα και γλώσ­σα είναι όλο και πιο δύ­σκο­λο όσο με­γα­λώ­νεις.

Για να επι­στρέ­ψω, είχα θέσει ως προ­ϋ­πό­θε­ση την επαγ­γελ­μα­τι­κή στα­θε­ρό­τη­τα. Πάντα ήθελα να δι­δά­ξω στο ελ­λη­νι­κό Πα­νε­πι­στή­μιο. Θεωρώ ση­μα­ντι­κό ότι ζω, δου­λεύω και γράφω στη γλώσ­σα του τόπου τον οποίο με­λε­τώ».

/rproject.gr