Ζούμε στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και η ανθρωπότητα βιώνει καταστάσεις, οι οποίες μπορούν και ενδέχεται να την οδηγήσουν στην αυτοκαταστροφή της. Δεν είμαι κήρυκας δεινών, αλλά οφείλουμε όλοι μας να αναστοχασθούμε πού βρισκόμαστε και προς τα πού βαδίζουμε ως ανθρώπινη παγκόσμια πολιτική κοινωνία.
Θεόδωρος Γεωργίου*
Στον καθημερινό κοινωνικό βιόκοσμό μας όλοι μας αντιμετωπίζουμε προβλήματα επιβίωσης. Η καθημερινή μέριμνα για τον επιούσιο έχει αποκτήσει ρυθμιστική λειτουργία για τη ζωή μας. Κάθε σχεδιασμός για το ανθρώπινο μέλλον φαντάζει ματαιοπονία. Μήπως ο «μύθος του Σίσυφου» (Καμί) έχει καταστεί η πρώτη αρχή οργάνωσης και λειτουργίας της σύγχρονης πολιτικής κοινωνίας και δεν το έχουμε καταλάβει; Μήπως η ελληνική πολιτική κοινωνία, επειδή επιδιώκει να συγκρίνει τον εαυτό της με τις άλλες ευρωπαϊκές πολιτικές κοινωνίες ξεχνά ότι η πολιτική ταυτότητά της είναι δημιούργημα αυτών των άλλων ευρωπαϊκών πολιτικών κοινωνιών;
Και τελικά το θεμελιώδες ερώτημα είναι το εξής: Πώς και κάτω από ποιες πραγματολογικές προϋποθέσεις η Ελλάδα οργανώθηκε ως πολιτική κοινωνία στο επίπεδο του καπιταλισμού από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι τις μέρες μας; Μπορούσε να ακολουθήσει μια άλλη ιστορική πορεία και αυτό δεν έγινε επειδή η αριστερή ιδεολογία και πολιτική αποδείχθηκε ανάπηρη και χρεοκοπημένη στο ιδεολογικο-πολιτικό επίπεδο;
Και φθάνουμε στο ιστορικο-κοινωνικό σταυροδρόμι όπου συναντώνται οι δύο ιστορικές εξελίξεις όσον αφορά τη διαμεσολάβηση των δύο δομικών κοινωνικών συστημάτων, δηλαδή της πολιτικής εξουσίας και της καπιταλιστικής οικονομικής δραστηριότητας.
Η «περίπτωση της Ελλάδας» αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα σύζευξης του πολιτικού και οικονομικού στοιχείου στην εποχή της παγκοσμιοποιημένης απορρύθμισης. Δηλαδή αποτελεί αρνητικό παράδειγμα: είχε μεταπολεμικά η Ελλάδα συσσωρεύει κοινωνικό πλούτο και μεταπολιτευτικά οργάνωσε την πολιτική ζωή της στο επίπεδο της πολιτικής αλληλεγγύης. Μετά επήλθε το χάος στην καθημερινή κοινωνική ζωή μας. Και κανένας δεν θέλει να καταλάβει γιατί έχει συμβεί αυτό.
Θα επιμείνω και θα εξηγήσω όχι πώς και γιατί αυτό συνέβη στην «ελληνική περίπτωση», αλλά πώς και γιατί αυτό συνέβη στην παγκόσμια πολιτική κοινωνία σε καθολική κλίμακα. Και αυτό έχει να κάνει με τις ιστορικές μεταμορφώσεις του καπιταλισμού και με τα πολλαπλά πρόσωπά του στις εκάστοτε ιστορικές συγκυρίες. Κατά την ιστορική εξέλιξη των δύο τελευταίων αιώνων (από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα) ο καπιταλισμός ως σύστημα οργάνωσης και λειτουργίας της οικονομικής δραστηριότητας του ανθρώπου αποδείχθηκε, ότι δεν έχει ενιαία και καθολική δομή. Δεν έχουμε, με απλά λόγια, να κάνουμε με τον «καπιταλισμό» αλλά με τα πολλαπλά πρόσωπά του. Μιλάμε για «καπιταλισμούς».
Υποστηρίζω, λοιπόν, ότι η οργάνωση και η λειτουργία των οικονομικών δραστηριοτήτων του ανθρώπου εξαρτάται από δύο παράγοντες. Και αυτοί οι δύο παράγοντες είναι ο τρόπος παραγωγής και το μοντέλο αξιοποίησης της υπεραξίας. Αυτά με τη μαρξική ορολογία. Η οντολογική και κριτικο-θεωρητική μετάφραση αυτών των δύο παραγόντων κατά τον εικοστό αιώνα με όρους σύγχρονης κοινωνικής θεωρίας έχει ως εξής: η ριζική αλλαγή του τρόπου παραγωγής και η αντίστοιχη διαδικασία τροποποίησης των μηχανισμών αξιοποίησης της υπεραξίας κατά τους δύο τελευταίους αιώνες διαμόρφωσαν τις συνθήκες για να συντελεσθεί η μετάβαση από τον βιομηχανικό καπιταλισμό του 19ου αιώνα στον δημοκρατικο-επικοινωνιακό καπιταλισμό του 20ου αιώνα. Ιδιαίτερα μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1945) και μέχρι το έτος: 1989 ζήσαμε στην ευρωπαϊκή ήπειρο τον «χρυσό αιώνα» της θετικής διαμεσολάβησης ανάμεσα στον καπιταλισμό και τη δημοκρατία.
Ζούμε εδώ και τρεις δεκαετίες (μετά το έτος-τομή: 1989) στον αστερισμό του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού. Για τα ιστορικά δεδομένα της ανθρώπινης εξέλιξης οι ιστορικοί μετασχηματισμοί των καπιταλισμών από τα μέσα του δέκατου ενάτου αιώνα μέχρι σήμερα (σημειώνω τις εξής μεταβάσεις: βιομηχανικός καπιταλισμός –επικοινωνιακός δημοκρατικός καπιταλισμός– χρηματοπιστωτικός καπιταλισμός) είναι βίαιοι και καταστροφικοί για τον ίδιο τον άνθρωπο.
Σημειώνω, εν κατακλείδι, τα εξής: στις εκάστοτε ιστορικές συγκυρίες ο καπιταλισμός εμφανίζεται με διαφορετικά πρόσωπα. Στην εποχή του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού όλα έχουν αλλάξει ριζικά: και ο τρόπος παραγωγής και οι μηχανισμοί αξιοποίησης (εκμετάλλευσης;) της υπεραξίας. Η καθημερινή κοινωνική ζωή των ανθρώπων έχει αποκτήσει την αξία που ονομάζει ο Marx, υπεραξία. Αυτός τελικά είναι και ο λόγος που δημιουργήθηκε το σύστημα του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού. Και αυτό το σύστημα ως άλλος Φρανκενστάιν οδηγεί την ανθρωπότητα στην αυτοκαταστροφή της;
* καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
efsyn.gr
