Ο στωικός φιλόσοφος Επίκτητος ζει σε μια μεταιχμιακή εποχή, σε μια μετάβαση από τον αρχαίο κόσμο στον χριστιανικό. Κατά έναν τρόπο είναι ένας προφήτης του κόσμου που έρχεται και ένας αντίλαλος του κόσμου που φεύγει. Η πορεία του ταυτίζεται περίπου με εκείνη του χριστιανισμού, αφού γεννιέται στην Ιεράπολη της Φρυγίας (σημερινή Τουρκία) περίπου το 50 μ.Χ. και στη συνέχεια πηγαίνει στη Ρώμη, όπου πουλιέται σαν δούλος, όπως αντίστοιχα και η θρησκεία του Ιησού ξεκινά από την Παλαιστίνη και μεταφέρεται στη Ρώμη.
Τάσος Τσακίρογλου
-«Μονάχα εάν συνταχτείς με τον Θεό, θα μπορέσεις να περάσεις με ασφάλεια [την ερημιά]».
-«Τι εννοείς όταν λες “να συνταχτώ”»;
-«Το να θες αυτό που εκείνος θέλει, και αυτό που εκείνος δεν θέλει, να μην το θες ούτε εσύ».
Η ιδέα της ταύτισης με τον Θεό, ο οποίος είναι ο δημιουργός των πάντων και άρα πρέπει να υποτάσσομαι σ’ αυτόν γιατί όλα Τού ανήκουν, είναι μέρος του πυρήνα της χριστιανικής θρησκείας. Ομως αυτό δεν σημαίνει ότι η ζωή είναι μόνο ένα πέρασμα από την κοιλάδα των δακρύων, γιατί, σύμφωνα με τον Επίκτητο, «για όσο σου δόθηκε πρέπει να παρακολουθήσεις την πομπή και το γλέντι και έπειτα, όταν σ’ οδηγήσει στην έξοδο, να αποχωρήσεις, αφού πρώτα δείξεις τον σεβασμό και την ευγνωμοσύνη για όσα είδες και άκουσες». Αυτό σημαίνει να ζήσεις το δώρο της ζωής με πληρότητα και πάνω απ’ όλα με αξιοπρέπεια και αυτοσεβασμό.
Οι δύο τελευταίες ιδιότητες αποκτώνται με την εκπαίδευση και τη μόρφωση -μέσα από μια προσωπική πορεία σμίλευσης του χαρακτήρα- και ασκούνται σε δύο πεδία: αυτό της εσωτερικής ελευθερίας (με την κυριαρχία επί των παθών) και της εξωτερικής ελευθερίας (με την αποχή και την ανεξαρτησία από τα πράγματα που δεν μας ανήκουν).
Η δεύτερη ελευθερία προαναγγέλλει μια ηθική φιλοσοφία που θα συναντήσουμε σε ρεύματα σκέψης αρκετούς αιώνες αργότερα.
Η επιθυμία και η πλεονεξία αποτελούν την πηγή της υποδούλωσής μας και η σχέση ανθρώπου – πράγματος γίνεται μια φετιχιστική σχέση που οδηγεί με σίγουρο τρόπο στην απώλεια της ελευθερίας και στην αντιστροφή της σχέσης αφέντης – δούλος. Τα πράγματα γίνονται αφεντικά και οι άνθρωποι δούλοι των πραγμάτων.
Η σκάλα του κακού είναι η απληστία και η ακόρεστη επιθυμία: όσο περισσότερο την ταΐζουμε, τόσο πιο αχόρταγη γίνεται –μέχρι να καταπιεί και εμάς τους ίδιους, αφού πρώτα έχουμε χάσει κάθε μέτρο. Ομως «την ελευθερία δεν την προσφέρει η πραγματοποίηση των όσων λαχταράς, αλλά η ακύρωση της λαχτάρας».
Με μια κουβέντα, η αυτοπειθαρχία και η αυτοσυγκράτηση. Η ιδέα αυτή αποκτά τεράστια αξία σήμερα, εποχή άκρατου καταναλωτισμού, κατά την οποία όλο και περισσότερο τείνει να κλείσει το χάσμα ανάμεσα στην επιθυμία (λαχτάρα) και στην ικανοποίησή της.
Πεινάω πραγματικά ώστε να φάω ή κυριαρχούμαι απλώς από τη βουλιμία μου; Τι με συμβουλεύεις να κάνω;
Ο δρόμος για τον Επίκτητο είναι άλλος: Να θητεύσεις στην τέχνη της ζωής, αφού «στη ζωή συνολικά ανεξάρτητο σε κάνει το να ξέρεις να ζεις». Και πάνω απ’ όλα, εάν θέλεις να ξεχωρίσεις, όχι μόνο ως φιλόσοφος, αλλά ως απλός άνθρωπος, «θα πρέπει να γίνεις το ζώο εκείνο που οι πάντες κοροϊδεύουν: άνθρωπος που σπουδάζει». Οχι όμως ένας κούφιος πολυμαθής, ένα κύμβαλον αλαλάζον, ένας φιλόσοφος «που πουλάει τον εαυτό του για το χρήμα» ή «που τον βλέπουμε στη σύγκλητο να ρητορεύει», αλλά ένας άνθρωπος με συνέπεια λόγων και έργων.
Εδώ υπάρχει η ρίζα της κριτικής για τον ξεπουλημένο διανοούμενο και τον δημαγωγό πολιτικό, αρνητικούς πρωταγωνιστές των ημερών μας και βασικά γρανάζια μιας μεγαμηχανής που αλλοτριώνει τους ανθρώπους.
Αντίθετα, η μόρφωση, οι σπουδές και η καλλιέργεια είναι ένα μοναδικό όπλο για την κατάκτηση τόσο της εξωτερικής όσο και της εσωτερικής μας ελευθερίας.
«Τι μπορεί να γκρεμίσει ένα κάστρο; Οχι το σίδερο, όχι η φωτιά, αλλά οι αντιλήψεις των ανθρώπων», δηλαδή η δύναμη των ιδεών τους. Ο Επίκτητος μάς καλεί να κατακτήσουμε κυρίως το εσωτερικό κάστρο και να αποβάλουμε τους τυράννους: «την εξουσία, την περιουσία, τη φήμη, τα αξιώματα, την αναγνώριση» και ό,τι μπαίνει ανάμεσα σε εμάς και την ελευθερία μας.
Η ηθική διδασκαλία του Επίκτητου στέλνει και ένα πρώιμο μήνυμα αντικομφορμισμού και ατομικότητας, παρά την αναπόφευκτη μοιρολατρία σε μια εποχή δουλοκτησίας: «Εσύ θέλεις να είσαι ίδιος με τους άλλους ανθρώπους, όπως κι η κλωστή δεν θέλει να ξεχωρίζει σε τίποτα από τις άλλες κλωστές. Εγώ όμως θέλω να είμαι μια κλωστή πορφυρένια, η μικρή και λαμπερή κλωστούλα που κάνει και τις υπόλοιπες να φαίνονται ταιριαστές και ωραίες. Γιατί λοιπόν μου λες να γίνω όμοιος με τους πολλούς;»
Οι καλές εκδόσεις «Δώμα» με το βιβλίο του Επίκτητου «H ελευθερία», σε πολύ καλή μετάφραση του Θάνου Σαμαρτζή ο οποίος έχει γράψει και ένα κατατοπιστικό επίμετρο, επιβεβαιώνουν ότι πάντα υπάρχει θέση για ανθρώπους που διαθέτουν μεράκι και γνώση του αντικειμένου τους.
.efsyn.gr
