Πέρασαν 60 χρόνια από την 1η Γενάρη 1959 που ο Επαναστατικός Στρατός, με επικεφαλής τον Φιντέλ Κάστρο και τον Τσε Γκεβάρα, μπήκε στην Αβάνα. Ηταν μια αντιιμπεριαλιστική επανάσταση που άνοιγε ελπιδοφόρους ορίζοντες στον λαό της Κούβας και σε όλους τους λαούς της αμερικανικής ηπείρου.
Γιάννης Τόλιος *
1. Casus belli για τις ΗΠΑ. Η Επανάσταση αποτέλεσε… casus belli για τους Αμερικανούς! Προσπάθησαν να την ανατρέψουν με εισβολή μισθοφόρων στον Κόλπο των Χοίρων και απειλή πυρηνικού πολέμου. Παρ’ ότι δεσμεύτηκαν να μην ξανααπειλήσουν στρατιωτικά την Κούβα, με τον όρο της μη εγκατάστασης σοβιετικών πυραύλων, δεν σταμάτησαν τις υπονομευτικές ενέργειες (απόπειρες κατά του Φ. Κάστρο, σαμποτάζ κ.ά.), ενώ με τον οικονομικό αποκλεισμό (εμπάργκο) προσπάθησαν να τη «στραγγαλίσουν»! Στο διάστημα 1962-2017 η Κούβα λόγω εμπάργκο είχε απώλειες 134,5 δισ. δολάρια. Η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ κατ’ επανάληψη καταδίκασε την πρακτική των ΗΠΑ. Παρ’ ότι το 2015 αποκαταστάθηκαν οι διπλωματικές σχέσεις, το αμερικανικό Κογκρέσο διατήρησε το εμπάργκο, ενώ ο πρόεδρος, Ντ. Τραμπ, αύξησε περαιτέρω τις κυρώσεις!
Η επαναστατική κυβέρνηση, με την ενεργητική στήριξη του λαού και την εφαρμογή ριζοσπαστικών μετασχηματισμών, κατάφερε να ξεπεράσει τα οξύτατα κοινωνικά προβλήματα και να βελτιώσει το βιοτικό επίπεδο πετυχαίνοντας δείκτες «ανθρώπινης ανάπτυξης» (υγείας, παιδείας, πολιτισμού κ.ά.) από τους υψηλότερους στον κόσμο. Αντίθετα στις ΗΠΑ, παρά το υψηλό κατά κεφαλήν εισόδημα και την οικονομική ισχύ, σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ («Καθημερινή» 16.1.18), ένας στους οκτώ Αμερικανούς (41 εκατ. άτομα) ζει σήμερα σε συνθήκες ακραίας φτώχειας!
2. Δημιουργία λαϊκού κράτους. Η επαναστατική κυβέρνηση δημιούργησε νέο κράτος και επέφερε βαθιές αλλαγές στην οικονομία (εθνικοποίηση εργοστασίων και γης, αγροτική μεταρρύθμιση, εθελοντική συνεταιριστικοποίηση, εργασία και κατοικία σε όλους κ.ά.). Χρησιμοποιώντας ηθικά και υλικά κίνητρα, ξερίζωσε τις χαρτοπαικτικές λέσχες, την πορνεία, τη διακίνηση ναρκωτικών, τις παραγκουπόλεις, την παιδική εργασία, τις φυλετικές διακρίσεις κ.ά. Επέφερε γενναία ανακατανομή εισοδήματος με μείωση τιμών ενοικίων, φαρμάκων, βιβλίων, τηλεφώνου, ηλεκτρικού, συγκοινωνιών, εγκαθίδρυση καθολικού συστήματος ασφάλισης, δωρεάν υγείας, εκπαίδευσης κ.ά. Οι αλλαγές στην οικονομία και οι λειτουργίες του κράτους εξασφάλισαν την ταξική συμμαχία της εργατικής τάξης με μικρομεσαίους αγρότες, μεσαία στρώματα και μικρό τμήμα της αστικής τάξης χωρίς δεσμούς με ξένο κεφάλαιο.
3. Η «ειδική περίοδος» μετά την πτώση του «υπαρκτού». Η κατάσταση άλλαξε δραματικά το 1991, όταν η Κούβα έχασε τους εμπορικούς της εταίρους, εξαιτίας των ανατροπών στην πρώην ΕΣΣΔ και της διάλυσης της ΚΟΜΕΚΟΝ. Οι Σειρήνες του νεοφιλελευθερισμού πρόβαλλαν το αναπόφευκτο της «θεραπείας-σοκ». Αρνηση του Κάστρο να δεχτεί το νεοφιλελεύθερο μοντέλο -ορισμένοι μίλησαν για «τελευταία ώρα του Φιντέλ»! Η λαϊκή κυβέρνηση πήρε άμεσα μέτρα, αξιοποιώντας «θεσμικά πλεονεκτήματα» της κεντρικής διεύθυνσης της οικονομίας, καθώς και τη συλλογική αντίδραση του λαού στην αντιμετώπιση έκτακτων καταστάσεων (τυφώνες κ.ά.). Οι δαπάνες για υγεία, παιδεία, κοινωνικά επιδόματα κ.λπ. διατηρήθηκαν, ενώ μειώθηκαν οι δαπάνες για άμυνα και αυξήθηκε το δημόσιο έλλειμμα, το οποίο ωστόσο διάβρωσε την αξία του νομίσματος και εμφανίστηκε «μαύρη αγορά». Από το 2000 η κατάσταση βελτιώθηκε, λόγω ανάπτυξης σχέσεων με τη Ρωσία, την Κίνα και συμμετοχής στην «κοινή αγορά» ALBA («Μπολιβαριανή Συμμαχία των Λαών της Αμερικής»).
Η παγκόσμια κρίση του 2008 δημιούργησε νέα προβλήματα στο ισοζύγιο πληρωμών. Το 2011 ελήφθησαν σειρά μέτρων, τα οποία έγιναν αντικείμενο πλατιάς συζήτησης στον λαό. Προέβλεπαν μείωση εισαγωγών, μείωση προσωπικού κρατικών επιχειρήσεων, ανάπτυξη μικρών προσωπικών επιχειρήσεων, δημιουργία ειδικών αναπτυξιακών ζωνών για ξένες επενδύσεις με αυστηρή κρατική εποπτεία κ.ά. Τα μέτρα είχαν ως βάση τη «φιλοσοφία» της Νέας Οικονομικής Πολιτικής (ΝΕΠ) που εφάρμοσε ο Λένιν στην πρώτη περίοδο της σοβιετικής εξουσίας. Τα μέτρα τόνωσαν την οικονομία και αύξησαν το ΑΕΠ 3%. Στην υπέρβαση των δυσκολιών συνέβαλε η οικονομική συνεργασία με τη Ρωσία (2013) που μεταξύ άλλων προέβλεπε διαγραφή 90% του χρέους της Κούβας (35,2 δισ. δολάρια) και αποπληρωμή του υπόλοιπου (3,5 δισ. δολάρια) σε βάθος δεκαετίας.
4. Ποια η διαφαινόμενη προοπτική; Η 60ή επέτειος της Κουβανικής Επανάστασης φέρνει στο προσκήνιο το κρίσιμο ερώτημα για την προοπτική της. Για τον λαό της Κούβας και την ηγεσία του Κ.Κ. Κούβας δεν τίθεται ούτε θεωρητικά το σενάριο επιστροφής στον καπιταλισμό. Παρ’ ότι ο Φ. Κάστρο αποχώρησε (2008), επικεφαλής της κυβέρνησης τέθηκε ο αδελφός του, Ραούλ, και από 2018 τη θέση του πήρε ο αντιπρόεδρος Μιγκέλ Μάριο Ντίας Κανέλ Μπερμούντες. Στην ομιλία του ο νέος πρόεδρος της Κούβας, παραμονές της επετείου των 60 χρόνων της επανάστασης (22.12.18), έδωσε με ρεαλισμό και αισιοδοξία τη μελλοντική της προοπτική. «Το νέο Σύνταγμα» (προβλέπεται δημοψήφισμα στις 24.2.19), «εξασφαλίζει μεγαλύτερη συνοχή, δικαιοσύνη και κοινωνική ισότητα και ενισχύει τη συμμετοχή του λαού στη διακυβέρνηση του έθνους. (…) Θα θέλαμε να πούμε στους αμφισβητίες μας ότι, αν τολμούν, ας υλοποιήσουν στις χώρες τους διαδικασίες και πολιτικές όμοιες με αυτές που εφαρμόζουμε εμείς»! Τα λόγια αυτά αποτελούν σαφές μήνυμα και παρακαταθήκη για τη μελλοντική πορεία της Κούβας!
* διδάκτορας Οικονομικών
efsyn.gr
