Δεν ξέρω αν υπάρχει ημέρα μνήμης για τα εκατομμύρια θύματα των σταλινικών στρατοπέδων εξοντωτικής εργασίας. Αν δεν υπάρχει, θα πρότεινα ως συμβολικότερη την 20ή Αυγούστου. Είναι η μέρα που δολοφονήθηκε το 1940 στο Μεξικό ο εξόριστος προφήτης της διαρκούς επανάστασης Λέων Τρότσκυ.
Την ίδια περίοδο η κατηγορία του τροτσκιστή αποβαίνει θανάσιμη, η κρατική τρομοκρατία σκεπάζει ολόκληρη τη χώρα του ανύπαρκτου σοσιαλισμού και το θανατικό στη Σιβηρία (φυσική εξάντληση από την πολύωρη δουλειά, πείνα, αρρώστειες, ανελέητοι ξυλοδαρμοί και ομαδικοί τουφεκισμοί) φτάνει στο αποκορύφωμά του.
Η τιμή όμως για την αιμάσσουσα περιγραφή της τερατογένεσης ανήκει πρώτα απ’ όλους σε έναν από τους επιζώντες του Γκουλάγκ, στον Βαρλάμ Σαλάμωφ. Στον συγγραφέα που είδε και μαρτύρησε σε μια τεράστια τοιχογραφία 2.000 σελίδων τις συνταρακτικές, με την πλήρη έννοια του όρου, Ιστορίες από την Κολιμά, όπου η έκταση του τρόμου εξαπλώνεται ανάλογα με την εντεινόμενη αποθηρίωση των κατασταλτικών μηχανισμών.
Ο βαθύπικρος σκεπτικισμός και η αμείωτη φρίκη θα παραμείνουν ες αεί στο βλέμμα του Σαλάμωφ – και ο καθένας μας πλέον είναι υπεύθυνος για το δικό του.