«Οι νεκροί δεν μίλησαν ποτέ για αυτό τους βαραίνει μια μεγάλη κατηγόρια. Για αυτό και ξέχασαν για πάντα την αξία της φωνής. Πρέπει, λοιπόν, εμείς να μιλάμε για λογαριασμό τους. Πρέπει να υπερασπιζόμαστε το δίκιο της απουσίας τους». (απόσπασμα από το “Ζ”)
Ο Β. Βασιλικός πέθανε στις 30 Νοεμβρίου σε ηλικία 89 ετών. Ας μιλήσουμε λοιπόν τώρα εμείς για λογαριασμό του.
Ήταν από τους πιο προβεβλημένους Έλληνες διανοούμενους της γενιάς του στην Ελλάδα και το εξωτερικό όπου έζησε και δημιούργησε για πάνω από 40 χρόνια.
Η παρουσία του στα πολιτιστικά, λογοτεχνικά και πολιτικά πράγματα της χώρας ήταν διαρκής και έντονη, μπορούμε να πούμε δε και ιδιαίτερα επιδραστική.
Ο ίδιος ως προσωπικότητα όπου συμμετείχε, άφησε μια αύρα δημοκρατικότητας, ευγένειας και ανεκτικότητας.
Ο Β.Β., όπως ήθελε να τον αποκαλούν, υπήρξε ένας δημοκράτης κοσμοπολίτης, αστός διανοούμενος που το όνομά του ταυτίστηκε με το «Ζ». Ένα έργο σύμβολο που μπήκε στη χορεία των λογοτεχνικών αφηγήσεων της μετεμφυλιακής Ελλάδας.
Απ’ τις σελίδες του ξεπηδά ο χωροφύλακας, ο τραμπούκος, το μετεμφυλιακό παρακράτος που θα σκοτώσει το Γρηγόρη Λαμπράκη.
Αντανακλάται σ’ αυτό εκείνη η μεταιχμιακή περίοδος που έχει φόντο τις εξορίες, τον τρόμο, τις εκτελέσεις των αντιστασιακών, την μετανάστευση της νεολαίας και ταυτόχρονα τον ορίζοντα μιας νεολαίας με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση από τη γενιά των μεγάλων αγώνων αλλά και της ήττας, μια νεολαία που συγκροτεί το νέο μεγάλο κίνημα το οποίο θα συνταράξει τη δεκαετία του ’60 και θα κλείσει με την επιβολή της δικτατορίας.
Παράλληλα μας παρέδωσε και μία νέα λογοτεχνική μορφή αυτήν του έργου – ντοκουμέντου, που συνταιριάζει την έρευνα με τη λογοτεχνία, ένα ρεύμα που είχε ήδη εμφανιστεί στην Ευρώπη αλλά και την Αμερική.
«Γραμμένο σχεδόν παράλληλα με την εξέλιξη των γεγονότων και της δίκης που συντάραξε την Ελλάδα, το Ζ εκδόθηκε για πρώτη φορά στα μέσα της ταραγμένης δεκαετίας του 1960. “Λογοτεχνικό ρεπορτάζ” ή “φανταστικό ντοκιμαντέρ ενός εγκλήματος”, κατά τον ίδιο τον Βασίλη Βασιλικό, κινείται στα όρια μεταξύ λογοτεχνίας και δημοσιογραφίας, με τον συγγραφέα να ενορχηστρώνει το δημοσιογραφικό και το προανακριτικό υλικό της υπόθεσης Λαμπράκη.
(από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)
Χρωστάμε λοιπόν σ’ αυτόν τον κύριο με το καπέλο και την πίπα, αυτήν την ευγενική θεατρική φιγούρα, το ότι κατάφερε να μας μεταφέρει σε κείνο το κλίμα εποχής. Ένα έργο που ευτύχισε να κινηματογραφηθεί από τον Κώστα Γαβρά για να μας δώσουν ένα εξαιρετικό πολιτικό θρίλερ, που έπαιξε το ρόλο του στον αντιδικτατορικό αγώνα …
Έτσι μέσα στη χούντα, ο κόσμος όλος και κυρίως στην Ευρώπη, έμαθε για την Ελλάδα, το παρακράτος, την χούντα, τους δημοκρατικούς αγώνες ενός ολόκληρου λαού.
Αναφέρει σε απόσπασμα από παλιότερη συνέντευξη του Β.Β, ο δημοσιογράφος Δ. Μανιάτης σχετικά με το πώς γράφτηκε το «Ζ»:
«Μου έφερε (σ.σ. ο Δεσποτίδης) επιπλέον σε φωτοτυπία 30 κούτες με το προανακριτικό υλικό. (Ποτέ δεν τον ρώτησα πώς το απέκτησε κι ούτε εκείνος ποτέ μου το είπε). Έτσι πανέτοιμος να το γράψω δεν μπορούσα να βρω την αρχή. Μες τις καταθέσεις των μαρτύρων υπήρχε και μια που με ιντριγκάρισε: Η περίπτωση να δολοφονηθεί ο Λαμπράκης από μια παρακείμενη ταράτσα καθώς θα έβγαινε από τη Λέσχη Εμποροϋπαλλήλων όπου μιλούσε με ένα όπλο με τηλεφακό. (Πρωθύστερη κατά ένα εξάμηνο του τρόπου που δολοφονήθηκε ο Τζων Φιτζέραλντ Κέννεντυ στο Ντάλλας του Τέξας.) Οι δικοί μας προφανώς, ως υπανάπτυκτοι, προτίμησαν το πρωτόγονο τρίκυκλο.
Πήρε τρία χρόνια ώσπου να το γράψω. Και τελικά όταν μου ήρθε η πρώτη φράση του βιβλίου το έγραψα σε τρεις μήνες», μου είπε πει για τα Νέα το 2018».
Ο θάνατος λοιπόν του Β.Β. μας θύμισε και πάλι το έργο του, με τις μουσικές του Μίκη και την κάμερα του Γαβρά. Έργο παρακαταθήκη για τις νέες γενιές.
Ας θυμηθούμε κάποια σπαράγματα της σκέψης του όπως αποτυπώθηκαν σε συνεντεύξεις του:
«Κι αν με ρωτούσες τι είναι αυτό που ήθελα να κάνω με τη συγγραφή, θα σου έλεγα ότι ήθελα να αποτυπώσω το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, σαν τις τοιχογραφίες των Μεξικανών ζωγράφων. Μπορεί να μην είναι μεγάλη τέχνη, αλλά καταλαβαίνεις σε τι ανταποκρίνεται».
“Μόνο μια τέχνη, ένα επάγγελμα δεν μπορεί να ξεφύγει του καημού του: το συγγραφικό. Διότι σε αυτό αναπαράγεται η ζωή, κι έτσι λησμονιά εύκολα δεν υπάρχει. Γι’ αυτό και πολλοί συγγραφείς καταφεύγουν σε ξεδόματα ουτιδανά, για να μπορούν να αναπνεύσουν. Κάνουν τον κηπουρό, τον μάγειρα, τον ταξιδευτή, τον εξερευνητή κοραλλιών, τον ψαροτουφεκά. Μα είναι κυρίως πότες. Μόνο με το πιοτί καταφέρνουν να ξεχάσουν το επώδυνο επάγγελμά τους, που είναι η επιστροφή στο κείμενο, είτε διά του κειμένου είτε διά των κριτικών, αναφορών, επιστολών, τηλεφώνων, φαξ, e–mail και τηλεοράσεων, είτε διά του πλέον επώδυνου ‘διάβασα το βιβλίο σου που με συγκλόνισε’. Η μόνη φυγή από την κόλαση της γραφής είναι εντέλει ο ύπνος. Μα κι αυτός δεν είναι πάντα εύκολος”.
Ποιος ήταν ο Βασίλης Βασιλικός
Ο Βασίλης Βασιλικός γεννήθηκε στις 18 Νοεμβρίου 1934 στη συνοικία των Ποταμουδίων Καβάλας. Οι γονείς του κατάγονταν από τη Θάσο. Πατέρας του ήταν ο δικηγόρος Νικόλαος Βασιλικός, που πολιτεύθηκε και εξελέγη βουλευτής Καβάλας το 1936 και μητέρα του η Καίτη Βασιλικού. Αποφοίτησε από το Λύκειο Καρυωτάκη στην Καβάλα, τη Σχολή Βαλαγιάννη (Θεσσαλονίκη) και το Αμερικανικό Κολλέγιο Ανατόλια. Στη συνέχεια σπούδασε Νομικά στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και σκηνοθεσία τηλεόρασης στη δραματική σχολή του Πανεπιστημίου Γέιλ (Drama School – SRT) στο Νιού Χέιβεν του Κονέκτικατ (ΗΠΑ).
Από το 1967 μέχρι το 1994 έζησε και εργάστηκε στο εξωτερικό (Ιταλία, Γαλλία, Νέα Υόρκη τα πρώτα 7 χρόνια εξόριστος από τη χούντα), με ένα τριετές διάλειμμα (1981-1984), κατά το οποίο ανέλαβε καθήκοντα αναπληρωτή γενικού διευθυντή της Ε.Ρ.Τ. επί κυβερνήσεως Ανδρέα Παπανδρέου. Εργάσθηκε ως βοηθός σκηνοθέτη σε ξένες παραγωγές, σκηνοθέτης ντοκιμαντέρ, σεναριογράφος, επιμελητής (Dr.) σεναρίων, εισηγητής σεναρίων στην Arte (1990-1993), δημοσιογράφος και συγγραφέας. Συνεργάστηκε με τον Νίκο Κούνδουρο στο σενάριο της ταινίας Μικρές Αφροδίτες. Διετέλεσε πρέσβης της Ελλάδας στην UNESCO (1996-2004).
Πολιτική σταδιοδρομία
Ο Βασίλης Βασιλικός τοποθετήθηκε επικεφαλής του ψηφοδελτίου επικρατείας της εκλογικής συνεργασίας Πράσινοι – Δημοκρατική Αριστερά στις βουλευτικές εκλογές του 2015, καθώς και στις βουλευτικές εκλογές του 2019, αυτή την φορά όμως με τον ΣΥΡΙΖΑ – Προοδευτική Συμμαχία όπου και εξελέγη. Ήταν βουλευτής Επικρατείας από τις 7 Ιουλίου 2019 μέχρι τις 21 Μαΐου 2023.
(Πηγή: The Toc)
Υπήρξε επίσης Πρόεδρος της Εταιρίας Συγγραφέων (2001-2005) και αντιπρόεδρος του Μορφωτικού Ιδρύματος της Ε.Σ.Η.Ε.Α. Γνώριζε αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά.
Είχε μεταφράσει Αντρέ Ζιντ, Τζέημς Μέριλ, Ρεζίς Ντεμπρέ και Μπαλζάκ.
Πολλά από τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε 33 γλώσσες καθώς και στη γραφή Μπράιγ κι αυτό τον καθιστά τον πιο πολυμεταφρασμένο Έλληνα συγγραφέα μετά τους Καζαντζάκη, Ρίτσο και Καβάφη.
Ανάμεσα στα χίλια βιβλία που πρότεινε στους αναγνώστες της η αγγλική εφημερίδα «The Guardian» («1.000 novels everyone must read», 21.1.2009) περιλαμβάνονται μόνο δύο ελληνικά: το μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά και το Ζ του Βασίλη Βασιλικού.
Η πρώτη λογοτεχνική εμφάνισή του σημειώνεται το 1949 με δημοσίευση 3 ποιημάτων στην εφημερίδα «Μακεδονία». Το πρώτο του βιβλίο, η νουβέλα, Η Διήγηση του Ιάσονα εκδόθηκε όταν ήταν μόλις 20 ετών. Το 1957 έγραψε τα Θύματα Ειρήνης κι ακολούθησαν το 1962, οι νουβέλες Φύλλο, Πηγάδι, Αγγέλιασμα, η περίφημη τριλογία του, έργο σημαδιακό κι οριακό για την εξέλιξή του.
Έκτοτε ακολούθησαν μερικές δεκάδες βιβλία, σχεδόν 90 τόμοι, που δημιουργούν με τον όγκο τους μύθο παράπλευρο με το περιεχόμενό τους. Εδώ και λίγα χρόνια έχει αρχίσει να κυκλοφορεί σε αναθεωρημένες κι οριστικές εκδόσεις το έργο του.
Ήδη κυκλοφορούν: Το Λιμάνι Της Αγωνίας, Ιμάντες, Μάγια, Ζ, Φύλλο-Πηγάδι-Αγγέλιασμα, Το Τελευταίο Αντίο, Η Διήγηση Του Ιάσονα, Ο Τρομερός Μήνας Αύγουστος, Υπάρχουν Όνειρα, Ατέλειωτη Επιστολή, Γλαύκος Θρασάκης, Μια Ιστορία Αγάπης, Τα Φρύγανα Του Έρωτα, Αισθημάτων Νομίσματα, Το Ψαροτούφεκο, Καφενείο Εμιγκρέκ, Τα Δώρα Της Αγάπης, Θύματα Ειρήνης, Ο Ευρωπαίος Κι Η Ωραία Του Υπερπέραν, Τα Καμάκια, Αναμνήσεις Από Τον Χείρωνα, Ο Μονάρχης, Ο Θάνατος Του Αμερικάνου, Η Δίκη Των Έξι, Φίφτυ-Φίφτυ, Είκοσι Κι Είκοσι, Το Νερό κ.ά.
Δημιούργησε μικρό σύμπαν βιβλίων που μεταξύ τους ολοκληρώνουν το πορτρέτο μιας προσωπικής πορείας αλλά και το κοινωνικό γίγνεσθαι μιας χώρας κι ενός κόσμου σ’ εξέλιξη. Ολόκληρο το έργο του είναι εν εξελίξει, είναι σαν να γράφεται τώρα κι ας έχει μιλήσει για πράγματα που απέχουν χρονικά από σήμερα. Έργο μεταλλασσόμενο, με ιδιαίτερα οξυμένη αίσθηση του μετέωρου και του μεταιχμιακού, όπως έχει λεχθεί.
Η βράβευσή του το 1978 με το βραβείο Mediterraneo, (Παλέρμο – Ιταλία) για το σύνολο του έργου του, ήταν πράξη συμβολική κι αρμόζουσα για το χαρακτήρα του έργου, που ‘χει την ενάργεια της ευρωπαϊκής σκέψης αλλά κι όπου εκρήγνυται το μεσογειακό ταμπεραμέντο, άλλοτε διανοουμενίστικο κι άλλοτε παθιασμένο. Καλός τρόπος ν’ ανακαλύψουμε τον συγγραφέα, η αυτοβιογραφία του Η Μνήμη Επιστρέφει Με Λαστιχένια Πέδιλα. Εκεί μέσα, άλλοτε ψύχραιμα κι άλλοτε έκρυθμα, λύνει λογαριασμούς, διατυπώνει σκληρές αλήθειες και καταγράφει τις διαδικασίες που τον οδηγούν στο μονοπάτι της γραφής. Είναι γραμμένο με διαφορετικούς τρόπους, όπως ακριβώς λειτουργεί κι η μνήμη, συνειρμικά, αποσπασματικά και καμιά φορά απροκάλυπτα. Ένα θαρραλέο κείμενο που μιλά κυριολεκτικά, για όλους κι όλα.
Στις σελίδες του παρελαύνουν σπουδαίες προσωπικότητες του κόσμου, συγγραφείς, διανοούμενοι. Η Ειρήνη Παπά, ο Αλέκος Παναγούλης, η Οριάνα Φαλάτσι, ο Καλβίνο, η beat γενιά όπως ο Γκίνσμπεργκ, ο Τζέιμς Μέριλ, η Μαργκερίτ Ντιράς, ο Ιόλας, ο Σαμαράκης, η Μελίνα Μερκούρη, ο Καζαντζίδης, ο Ανδρέας Παπανδρέου, πρόσωπα με τα οποία σχετίστηκε άλλοτε με αγάπη κι άλλοτε με πίκρα.
(Από την ιστοσελίδα BOOKPRESS-Ο κόσμος μέσα από το βιβλίο)
.kommon.gr/
