Κλείνουν σήμερα δυο χρόνια από τότε που χάσαμε τον Περικλή Κοροβέση. Ολοι οι άνθρωποι είναι «ξεχωριστοί», αλλά ο Περικλής έδωσε άλλη σημασία στον όρο που χρησιμοποιήθηκε από τον συγγραφέα Ζιλ Περό ως τίτλος για τη βιογραφία του Ανρί Κουριέλ. «Ξεχωριστός» σε όλα του. Στον τρόπο που προσέγγιζε την πολιτική, τη λογοτεχνία, τον έρωτα, τον χορό, τη διασκέδαση, εντέλει τους ανθρώπους. Αυτό τον μοναδικό τρόπο να προσεγγίζει τη ζωή (από την άμεση καθημερινότητα μέχρι την οραματική ουτοπία) ζήσαμε μαζί του στην «Εφ.Συν.», βλέποντάς τον να επιμένει μέχρι τέλους στον συνεταιριστικό χαρακτήρα της εφημερίδας και να ενθουσιάζεται με την επίτευξη αυτής της μικρής ουτοπίας.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ζωή, η πορεία και το συγγραφικό έργο του Περικλή Κοροβέση σημαδεύτηκε από το κουράγιο του να κάνει γνωστά το 1969 στη διεθνή κοινότητα τα βασανιστήρια που υπέστη από τα όργανα της ελληνικής χούντας, σε μια περίοδο που το καθεστώς του Παπαδόπουλου είχε σταθεροποιηθεί και οι διπλωματικές του σχέσεις με τα κράτη Δύσης και Ανατολής έτειναν να αποκατασταθούν απολύτως.
Αυτή η μαρτυρία για τα μαρτύρια του Περικλή δόθηκε ως κατάθεση στην ειδική επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης τον Ιούνιο του 1969 και αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα τεκμήρια για τη θεμελίωση της «Ελληνικής Υπόθεσης», δηλαδή τη στοιχειοθέτηση των προσφυγών για τον βάρβαρο χαρακτήρα του καθεστώτος της ελληνικής χούντας που είχαν υποβάλει από το 1967 τρία σκανδιναβικά κράτη (Σουηδία, Δανία, Νορβηγία), για να ακολουθήσει και η Ολλανδία. Ο επίσημος τόμος με τα πρακτικά της «Ελληνικής Υπόθεσης» αφιερώνει βέβαια ειδικό πολυσέλιδο κεφάλαιο στην «Υπόθεση Περικλή Κοροβέση» («Yearbook of the European Convention on Human Rights, 1969, The Greek Case», εκδ. Martinous Nijhoff, Χάγη, 1972, σ. 274-291).
Η μαρτυρία του Περικλή κυκλοφόρησε αρχικά σε λίγα πολυγραφημένα αντίτυπα, αλλά πολύ γρήγορα αναγνωρίστηκε ως ντοκουμέντο μεγάλης λογοτεχνικής αξίας και μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες, ενώ στην Ελλάδα της χούντας κυκλοφόρησε παράνομα με τον τίτλο «Ανθρωποφύλακες».
Οι «Ανθρωποφύλακες» διατηρούν δυστυχώς μέχρι σήμερα πέραν της λογοτεχνικής και της ιστορικής και μια καθαρά πολιτική αξία. Από τη μια μεριά, η μαρτυρία του Κοροβέση εκθέτει τους λεγόμενους «αναθεωρητές ιστορικούς», όσους δηλαδή επιχειρούν σήμερα να εξωραΐσουν το δικτατορικό καθεστώς, σχετικοποιώντας τα απάνθρωπα χαρακτηριστικά του και αποσιωπώντας τη βαρβαρότητα του «κράτους έκτακτης ανάγκης». Από την άλλη, η υπόθεση των βασανιστηρίων έχει ξανατεθεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες στο προσκήνιο ως ένα «αναγκαίο κακό» απέναντι στην τρομοκρατία των (όποιων) τζιχαντιστών. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η μαρτυρία του Κοροβέση είναι τόσο σημαντική ώστε περιλήφθηκε το 2007 στον τόμο που συνέταξε ο τότε διευθυντής της Διεθνούς Αμνηστίας στις ΗΠΑ Ουίλιαμ Σουλτς, δίπλα σε κείμενα του Φουκό, του Βολτέρου, του Μπεκαρία, του Σολζενίτσιν, της Αρεντ, του Φανόν, του Βιντάλ-Νακέ και πολλών άλλων (William F. Schulz, «The Phenomenon of Torture», University of Pennsylvania Press, Φιλαδέλφεια, 2007, σ. 71-79).
Αυτός είναι ο λόγος που το έργο αυτό, οι «Ανθρωποφύλακες», δεν έχει πάψει να διαβάζεται με πάθος σε όλο τον κόσμο. Τον επόμενο μήνα θα κυκλοφορήσει η ισπανική του μετάφραση από τις αυτοδιαχειριζόμενες εκδόσεις El Garaje. Οι συνεταιριστικές «Εκδόσεις των Συναδέλφων», που εκδίδουν τους «Ανθρωποφύλακες» στην Ελλάδα, ετοιμάζουν εκδήλωση για τον Περικλή και την επανέκδοση του βιβλίου σε λίγες μέρες.
Ο Συνεταιρισμός Τεχνικών του Ελληνικού Κινηματογράφου ARTemis σχεδιάζει ταινία, βασισμένη στους «Ανθρωποφύλακες». Αλλά και το υπόλοιπο έργο του εξακολουθεί να κινεί το ενδιαφέρον. Το θεατρικό έργο του, Tango Bar, θα ανεβεί το φθινόπωρο από την θεατρική ομάδα «πείρα(γ)μα» . Για μια συνολική εικόνα του έργου και της δράσης του Περικλή Κοροβέση προετοιμάζεται διαδικτυακός ιστότοπος, τον οποίο θα διαχειριστεί η συνεταιριστική ομάδα Socialistas.
Με τη βοήθεια της συντρόφου του Περικλή, της Μαρίας Κατεργάρη, που υπήρξε ο άνθρωπός του μέχρι το τέλος, δημοσιεύουμε εδώ δύο σημαντικές μαρτυρίες από εκείνους που τον γνώρισαν εκείνες τις δύσκολες μέρες, όταν ο Περικλής κατέθετε στο Συμβούλιο της Ευρώπης για τα βασανιστήρια στην Ελλάδα.
Την μία μαρτυρία υπογράφει ο Χένρικ Λίλιεγκρεν, επιφανής Σουηδός διπλωμάτης, ο οποίος υπηρέτησε αργότερα ως πρέσβης στο Βερολίνο, την Αγκυρα, τις Βρυξέλλες και την Ουάσινγκτον. Υπήρξε το 1969 νεαρό στέλεχος της ομάδας των Σουηδών διπλωματών που είχαν αναλάβει να συλλέξουν και να αξιολογήσουν τις μαρτυρίες των Ελλήνων αγωνιστών για τα βασανιστήρια.
Η δεύτερη μαρτυρία είναι της Σάντρα Μπέκετ, η οποία εργάζεται σήμερα ως γιατρός στη Γενεύη και γνώρισε τον Περικλή ως φιλοξενούμενο στο σπίτι όπου έμενε με την οικογένειά της στη Γενεύη, μόλις εκείνος διέφυγε στο εξωτερικό. Η Σάντρα ήταν τότε 8 ετών. Ο πατέρας της, Τζιμ Μπέκετ, δούλευε ως δικηγόρος για τη Διεθνή Αμνηστία και έπαιξε πρωτεύοντα ρόλο στην «Ελληνική Υπόθεση», ενώ υπήρξε και ο συντάκτης της πρώτης Εκθεσης της Διεθνούς Αμνηστίας. Ο Τζιμ Μπέκετ είναι σήμερα 94 ετών και ζει στην Καλιφόρνια. Αλλά και η μητέρα της Σάντρα και της Δάφνης, η Μαρία Μπέκετ, Ελληνίδα, είχε σημαντική συμβολή στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου, τόσο κατά την περίοδο της χούντας, σε συνεργασία με τον άντρα της, αλλά και μέχρι τον θάνατό της το 2012.
«Θαύμαζα το ανθρώπινο πνεύμα του Περικλή»
Μισό αιώνα αργότερα, θυμάμαι ακόμα τη σκηνή στην ταράτσα του αστυνομικού τμήματος της Ασφαλείας που περιγράφει ο Περικλής
Θυμάμαι ότι είχα συναντήσει για λίγο τον Περικλή στο Στρασβούργο το 1969, όταν εξεταζόταν η «Ελληνική Υπόθεση» από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, στην οποία είχαν προσφύγει οι κυβερνήσεις της Σουηδίας, της Δανίας και της Νορβηγίας.
Ημουν τότε βοηθός του εκπροσώπου της σουηδικής κυβέρνησης Λόβε Κιέλμπεργκ, με ειδικό καθήκον να εξετάσω όλες τις μαρτυρίες σχετικά με το άρθρο 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, δηλαδή την απαγόρευση των βασανιστηρίων και της απάνθρωπης μεταχείρισης.
Ανάμεσα στις περιγραφές των βασανιστηρίων, αυτή που έδωσε ο Περικλής στο βιβλίο του «Οι Ανθρωποφύλακες» ξεχωρίζει για την ικανότητά της να μεταφέρει την εμπειρία του όπως ο Κάφκα, δηλαδή με τρόπο που ο αναγνώστης κατανοεί πλήρως τι προκαλούν τα βάναυσα βασανιστήρια στο μυαλό και το σώμα ενός ανθρώπου.
Μισό αιώνα αργότερα, θυμάμαι ακόμα τη σκηνή στην ταράτσα του αστυνομικού τμήματος της Ασφαλείας που περιγράφει ο Περικλής.
Εκφράζω προς τη γυναίκα του τον σεβασμό μου και της δηλώνω τον θαυμασμό μου για το δυνατό ανθρώπινο πνεύμα του Περικλή.
Χένρικ Λίλιεγκρεν
«Ο δικός μου ήρωας»
Υπήρχε μια πιο σκοτεινή πλευρά του, την οποία μοιραζόταν με μερικούς άλλους ήρωες. Εβλεπε εφιάλτες, φώναζε στον ύπνο του, πετιόταν και στρεφόταν με αγωνία. Το γνωρίζω, γιατί πάντα κοιμόμουν πολύ ελαφρά και ξυπνούσα. Εφερνα τις μύτες των ποδιών στην κλειστή πόρτα και άκουγα τα μουγκρητά του, χωρίς να ξέρω τι να κάνω. Η καρδιά μου πήγαινε να σπάσει γι’ αυτόν, γιατί ήξερα ότι είχε δεχτεί πολύ άσχημη μεταχείριση από τους «κακούς»
Η εικόνα μου για τον κόσμο μετά την 21η Απριλίου 1967, σε ηλικία όχι 6 ετών, αναπτύχθηκε μέσα στις ακόλουθες διαιρέσεις ανθρώπων και κοινωνίας:
■ Τους ήρωες, άτομα που ξεπερνούσαν τη ζωή και έπαιρναν τεράστιους προσωπικούς κινδύνους για «όλους μας», τη συλλογική μάζα – εκείνοι τους οποίους συνάντησα είχαν συχνά υποστεί φρικτή βαρβαρότητα για τη στάση τους.
■ Τη συλλογική μάζα, μάλλον τυφλή, που έτεινε να ενεργεί σαν πρόβατα και
■ Τους «κακούς», συνήθως ντυμένους με στρατιωτικά ρούχα και πολλά μετάλλια ή αστυνομικές στολές.
Ο Περικλής προφανώς ανήκε στην κατηγορία των ηρώων.
Ηταν έντονος, μιλούσε χωρίς να τον διακόπτουν. Προκαλούσε δέος και σεβασμό στους άλλους ενήλικες.
Το άλλο ενδεικτικό σημάδι ότι ήταν ήρωας ήταν ότι κάπνιζε το ένα τσιγάρο μετά το άλλο και ότι έμενε στην κρεβατοκάμαρά μου.
Συχνά έδινα την κρεβατοκάμαρά μου για τους πολλούς ήρωες που περνούσαν από το σπίτι μου.
Ομως ο Περικλής ήταν διαφορετικός και αξέχαστος στο 8χρονο παιδί που ήμουν όταν τον γνώρισα.
Πρώτα από όλα ήταν ψηλός, όχι, όχι ψηλός, ήταν ΨΗΛΟΣ.
Ασυνήθιστο σε σύγκριση με τους μάλλον πιο κοντούς Ελληνες.
Και ήταν μαγικός.
Ηταν ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΤΙΚΟΣ!
Παρόλο που δεν μοιραζόμασταν με άνεση μια κοινή γλώσσα (τα ελληνικά μου ήταν ανύπαρκτα και παραμένουν αξιολύπητα αδύναμα), θυμάμαι να γελάω και να παίζω για ώρες, να σκαρφαλώνω παντού πάνω του και να με πετάει στον αέρα, να τσιρίζω από χαρά. Μέχρι σήμερα θυμάμαι τη μυρωδιά του και τον ήχο του γέλιου του.
Ωστόσο, υπήρχε μια πιο σκοτεινή πλευρά του, την οποία μοιραζόταν με μερικούς άλλους ήρωες.
Εβλεπε εφιάλτες, φώναζε στον ύπνο του, πετιόταν και στρεφόταν με αγωνία.
Το γνωρίζω, γιατί πάντα κοιμόμουν πολύ ελαφρά και ξυπνούσα.
Εφερνα τις μύτες των ποδιών στην κλειστή πόρτα και άκουγα τα μουγκρητά του, χωρίς να ξέρω τι να κάνω.
Η καρδιά μου πήγαινε να σπάσει γι’ αυτόν, γιατί ήξερα ότι είχε δεχτεί πολύ άσχημη μεταχείριση από τους «κακούς».
Στο σπίτι μου η ανθρώπινη σκληρότητα εναντίον άλλων ανθρώπων δεν ήταν μυστήριο.
Γνώριζα όρους όπως η «φάλαγγα», πολλούς από τους τρόπους πρόκλησης πόνου, μέσω ηλεκτρικού ρεύματος για παράδειγμα, έχοντας ανοιχτό ένα δυνατό ραδιόφωνο για να καλύψει τις κραυγές των θυμάτων κ.λπ.
Η δουλειά του πατέρα μου για τη Διεθνή Αμνηστία και οι αναφορές για βασανιστήρια βρίσκονταν παντού στο διαμέρισμα.
Κάποια πρωινά με τον Περικλή συναντιόμασταν στην κουζίνα όπου έπαιρνα πρωινό πριν πάω σχολείο.
Με συνόδευε στο τραπέζι για τον βαρύ καφέ του και τα πανταχού παρόντα τσιγάρα.
Μερικές φορές ήταν αρκετά σκοτεινός εκείνη την ώρα της ημέρας, μετά τις οδυνηρές νύχτες του.
Θυμάμαι να τον ρωτώ αν είχε ονειρευτεί το προηγούμενο βράδυ.
Ενα πρωί, με μια λάμψη στα μάτια, μου είπε ότι έβλεπε συχνά το ίδιο όνειρο: όπως είχε συμβεί στη ζωή του, ήταν στο κελί της φυλακής του με τους καρπούς του δεμένους με χειροπέδες πισθάγκωνα, κάτι που έκανε το ξύσιμο μιας φαγούρας στη μύτη μάλλον περίπλοκο!
Μου είπε επίσης για όνειρα όπου κοίταζε ψηλά στο μικρό άνοιγμα του παραθύρου με κάγκελα κοντά στο ταβάνι του κελιού του και έβλεπε ένα πουλί να πετάει στο βαθύ μπλε του ουρανού.
Στο όνειρό του, το ταβάνι έλιωνε και έβλεπε ένα μεγάλο κομμάτι γαλανού ουρανού με πολλά πουλιά να πετούν…
Επιστρέφω στο σήμερα. Ο Περικλής συνεχίζει σαφώς να βρίσκεται μαζί μου: είμαι γιατρός με μια ασυνήθιστη πρακτική στο ότι αντιμετωπίζω όσο καλύτερα μπορώ τα θύματα τραυματισμών· θύματα βασανιστηρίων από πάρα πολλά μέρη σε όλο τον κόσμο, πολλοί που βρίσκονται στη Γενεύη ως πρόσφυγες αλλά επιστρέφουν στην κόλαση κάθε βράδυ στον ύπνο τους, κακοποιημένα παιδιά, θύματα βιασμού και πολλών άλλων μορφών σκληρότητας και βίας.
Σήμερα, δεν τα χάνω πια όταν ακούω τον πόνο μιας ανθρώπινης ψυχής να μου χτυπά την πόρτα τη νύχτα.
Υποθέτω ότι ακόμα προσπαθώ να περιθάλψω όσο καλύτερα μπορώ και να καταπραΰνω όλους τους Περικλήδες που συναντώ.
Οι περισσότεροι από αυτούς που βλέπω σήμερα δεν μπόρεσαν να κρατήσουν τη φλόγα μιας ζωντανής ψυχής και μια λάμψη στα μάτια τους, να διατηρήσουν μια σκανταλιάρικη φλέβα που τους επιτρέπει να παίζουν με ένα 8χρονο παιδί και να μοιράζονται διαχρονικό γέλιο και χαρά.
Ο Περικλής ήταν η ζωντανή απόδειξη ότι ήταν δυνατόν να παραμείνει κανείς ζωντανός και να βγάζει τη γλώσσα του στη φρίκη.
Παραμένει χαραγμένος στο μυαλό μου ως ο μεγαλύτερος ήρωας της ζωής.
Ο Περικλής συνεχίζει να ζει μέσα μου, έχοντας βάλει μέσα μου κάποιους σπόρους που μεγάλωσαν και συνέβαλαν σε αυτό που έχω γίνει.
Ευχαριστώ, Περικλή
Σάντρα Μπέκετ
efsyn.gr
