Η φωτογραφία που κοσμεί το σημερινό μας άρθρο έχει γίνει (και όχι άδικα) διάσημη. Σε έναν καταυλισμό προσφύγων στην Ουγγαρία, μέσα στην τόση δυστυχία, την αγωνία και τον συνωστισμό, ένα ζευγάρι ερωτευμένοι φιλιούνται, μέσα στη δημόσια ιδιωτικότητα του ανοιχτού αντίσκηνού τους. Αρχικά δημοσιεύτηκε κάπου στο Διαδίκτυο, αλλά πολύ γρήγορα έγινε ιότροπη (βάιραλ, που λένε) και την αναδημοσίευσαν χιλιάδες και χιλιάδες ιστότοποι, και στη συνέχεια πήραν τη σκυτάλη τα μέσα ενημέρωσης.
του Νίκου Σαραντάκου
Τη φωτογραφία την πρόβαλε χτες το μεσημέρι και το μεσημεριανό δελτίο του Μέγκα Τσάνελ, σχολιάζοντας ότι «το γύρο του κόσμου κάνει μια φωτογραφία του Γιάννη Ανδρουλιδάκη από προσφυγικό καταυλισμό», ίσως και με κάποιο καμάρι ότι συμπατριώτης μας είναι ο φωτογράφος που στάθηκε τυχερός να αποτυπώσει τη μοναδική αυτή στιγμή. Γράφτηκαν επίσης άρθρα στο tvxs, αλλά και σε άλλους ιστότοπους, όπως εδώ με τον αναμενόμενο ισως τίτλο «Ο έρωτας στα χρόνια της προσφυγιάς», καθώς και στον Ενικό, πιθανώς και αλλού.
Η φωτογραφία είναι θαυμάσια, και δικαίως έγινε διάσημη, αλλά δεν είναι του Γιάννη Ανδρουλιδάκη. Ο Ανδρουλιδάκης είναι βέβαια δημοσιογράφος (μεταξύ άλλων έχει και μια εκπομπή μαζί με τον Βαγγ. Καραγιώργο στο Κόκκινο) αλλά κέρδισε αυτή την αθέλητη φήμη όχι επειδή τράβηξε τη φωτογραφία, αλλά επειδή τη δημοσίευσε στον τοίχο του στο Φέισμπουκ, μαζί με την εξής ωραία, αισιόδοξη εισαγωγή: «Οι πρόσφυγες θα κερδίσουν, γιατί είναι πράκτορες της ελευθερίας, γιατί αναιρούν και καταργούν τα σύνορα στην πράξη, γιατί είναι μάρτυρες της βαρβαρότητας του πολέμου και έχουν έρθει στη Δύση κουβαλώντας μαζί τους τη ζωντανή απόδειξη των εγκλημάτων που διαπράττουν οι αποικιακές δυνάμεις. Αλλά η ζωή πάντα κερδίζει στο τέλος».
Τη συνέχεια τη μαντεύετε. Δεκάδες ή εκατοντάδες αναδημοσίευσαν τη φωτογραφία από τον τοίχο του Ανδρουλιδάκη, και μετά δούλεψε το αναπόφευκτο σπασμένο τηλέφωνο: κάποιος ιστότοπος την ξεσήκωσε από κάποιαν αναδημοσίευση, και χωρίς να προσέξει έχρισε φωτογράφο τον Ανδρουλιδάκη, ο οποίος καμιά τέτοια φιλοδοξία δεν είχε.
Ο χωρίς τη θέλησή του φωτογράφος βρέθηκε σε εύλογα δύσκολη θέση, καθώς το λάθος των άλλων τον παρουσίαζε να οικειοποιείται μια δόξα που δεν του ανήκε και ούτε την επεδίωξε. Έγραψε εδώ κι εκεί, αλλά, όπως λέει και η παροιμία, «πού να βρεις χίλια μαντίλια να φράξεις χίλια στόματα;» Κάποιοι αναδημοσιευτές, όπως το tvxs, το διόρθωσαν. Αλλά πού να βρεθούν όλοι οι αναδημοσιευτές των αναδημοσιευτών για να επανορθώσουν; (Μάλιστα, αν γκουγκλίσετε «φωτογραφία του Γιάννη Ανδρουλιδάκη» θα δείτε την επίμαχη φωτογραφία, όπως και τον ίδιον σε φωτογραφία).
Και καλά μια ερασιτεχνική ιστοσελίδα ή ένας προσωπικός λογαριασμός στο Τουίτερ -αλλά κοτζάμ τηλεοπτικό μεγαθήριο σαν το Μέγκα, δεν θα έπρεπε να δείχνει λίγο μεγαλύτερη φροντίδα στο τι αναδημοσιεύει από το Διαδίκτυο; Το ότι ένας Έλληνας δημοσιογράφος βρέθηκε στην Ουγγαρία δεν τους παραξένεψε καθόλου; Δεν θα έπρεπε οι φωστήρες του Μέγκα να ξέρουν ότι δεν υπάρχει τέτοιος προσφυγικός καταυλισμός στην Ελλάδα; Ή να αναζητήσουν τον (συνάδελφό τους, διάολε!) Γιάννη Ανδρουλιδάκη, ώστε να επιβεβαιώσουν το παράδοξο;
Να πούμε με την ευκαιρία ότι όλο και περισσότερο τα επαγγελματικά ΜΜΕ κανιβαλίζουν το Διαδίκτυο για να αντλήσουν υλικό ώστε να γεμίσουν (μπαζώσουν) τα μακρεπίμακρα δελτία ειδήσεών τους, φτάνοντας στο σημείο να γεμίζουν ολόκληρα πεντάλεπτα των δελτίων με χιουμοριστικές ατάκες (συνήθως χαμηλότατου επιπεδου και σχεδόν πάντοτε μονομερείς) αντλημένες και ανασυσκευασμένες από Τουίτερ και Φέισμπουκ -κάποτε γίνονται βέβαια και μνημειώδεις γκάφες, όπως όταν το Αντένα παρουσίασε ρεπορτάζ με βάση χιουμοριστικό άρθρο στο Κουλούρι (μια ανασκόπηση τέτοιων κρουσμάτων, εδώ).
Αναδημοσιεύω παρακάτω τη δήλωση-διευκρίνιση που δημοσίευσε στον τοίχο του στο Φέισμπουκ ο φίλος Γιάννης Ανδρουλιδάκης, αφενός επειδή κι ο ίδιος παρακάλεσε να διαδοθεί η εκ μέρους του αποποίηση της πατρότητας, και αφετέρου επειδή το ιστολόγιο ενδιαφέρεται για θέματα όπως η παραποίηση της πραγματικότητας στο Διαδίκτυο (αλλά και η ανασκευή της) ή η αλληλεπίδραση ΜΜΕ-Διαδικτύου. Ένας επιπλέον λόγος είναι ότι θα ήθελα να συζητήσουμε, στα σχόλια, και το προσφυγικό πρόβλημα, και θα προτιμούσα τούτο να γίνει με αφορμή μιαν αισιόδοξη φωτογραφία κι όχι πτώματα παιδιών.
Πριν όμως δώσω το λόγο στον Γιάννη Ανδρουλιδάκη, να αναφέρω ότι η φωτογραφία είναι του Ούγγρου φωτογράφου Zsíros István, όπου βέβαια το ονοματεπώνυμο γράφεται κατά το ουγγαρέζικο έθιμο, δηλαδή με πρώτο το επώνυμο -το όνομά του είναι Ιστβαν (δεν ξέρω πού τονίζεται), το αντίστοιχο του Στέφανου. Η φωτογραφία τραβήχτηκε στις 30 Αυγούστου 2015 στη ζώνη τράνζιτ στον σιδηροδρομικό σταθμό Keleti της Βουδαπέστης, όπως διαβάζω σε άρθρο του γαλλικού Σλέιτ, ενώ εδώ βρίσκεται και η σελίδα του φωτογράφου στο Τουίτερ.
Αλλά, ας δούμε και τη δήλωση του Γιάννη Ανδρουλιδάκη, που χωρίς τη θέλησή του χρίστηκε φωτογράφος, ενώ, όπως ομολογεί, είναι μάλλον ατζαμής στο χόμπι αυτό:
Πριν από λίγες μέρες είδα να περνάει από τον τοίχο μου, εδώ, μια φωτογραφία από προσφυγικό καταυλισμό στην Ουγγαρία που μου κέντρισε το ενδιαφέρον. Ηταν η διάσημη πλέον φωτογραφία του ζευγαριού των προσφύγων που φιλιέται μέσα στη σκηνή. Την βρήκα υπέροχη -όπως και είναι- και αφού την παρατήρησα για να βεβαιωθώ ότι δεν είναι φώτοσοπ, την έκανα »φώτο εξωφύλλου», όπως λέμε στα social media, με το σχόλιο «Οι πρόσφυγες θα νικήσουν, η ζωή θα νικήσει».
Για λόγους που έχουν να κάνουν με την αναγνωσιμότητα των σελίδων του facebook, η φωτογραφία κοινοποιήθηκε κατά συρροή από τον τοίχο μου. Αυτό οδήγησε κάποιους στο να νομίσουν ότι η φωτογραφία είναι δική μου. Όπου είδα τέτοια αναφορά, έσπευσα αμέσως να τη διορθώσω. Προχθές με ενημέρωσαν ότι αναφέρομαι ως ο φωτογράφος σε μια διεθνή σελίδα, όπου και πάλι σχολίασα ότι αυτό είναι λάθος, προσθέτοντας το όνομα του φωτογράφου.
Σήμερα το πρωί είδα το ίδιο πράγμα να αναφέρεται στο TVXS (!), κάτι που διορθώθηκε σχετικά γρήγορα. Και γυρνώντας σήμερα το μεσημέρι σπίτι, βρήκα πολλά μηνύματα που με ενημέρωναν ότι στο μεσημβρινό του δελτίο, το Mega Channel ανέφερε ότι «το γύρο του κόσμου κάνει μια φωτογραφία του Γιάννη Ανδρουλιδάκη από προσφυγικό καταυλισμό» (!!!!).
Εξηγούμαι και από εδώ και ελπίζω να υπάρξει μεγαλύτερη προσοχή στο μέλλον: Η σχέση μου με τη φωτογραφία είναι τραυματική. Είμαι πολύ κακός φωτογράφος, σε βαθμό που κάθε φορά που τραβάω φωτογραφία τη σύντροφό μου μού γκρινιάζει γιατί έχω κόψει κάτι σημαντικό και έχω τραβήξει κάτι άχρηστο στο φόντο. Η φωτογραφία αυτή τραβήχτηκε σε προσφυγικό καταυλισμό στην Ουγγαρία και όχι στην Αθήνα όπου, στο μέτρο του δυνατού, δραστηριοποιούμαι στο κίνημα αλληλεγγύης με τους πρόσφυγες. Ο φωτογράφος που κατέγραψε αυτή την απίστευτη σκηνή (»πίνακα του Ντελακρουά» την χαρακτήρισε εύστοχα κάποιος φίλος), ονομάζεται Zsiros Istvan και είναι από την Ουγγαρία.
Καταλαβαίνω ότι τέτοιου τύπου παρεξηγήσεις μπορεί να δημιουργηθούν στα social media και να προκαλέσουν μια ροή παραπληροφόρησης. Η δικαιολογία αυτή ωστόσο ΔΕΝ ισχύει για τα ελληνικά media. Η Ελλάδα δεν είναι καμιά τεράστια χώρα, εγώ είμαι δημοσιογράφος, οπότε θα ήταν εξαιρετικά απλό να επιχειρήσουν στοιχειωδώς να διασταυρώσουν την «πληροφορία», να τους τη διαψεύσω, πριν τη διακινήσουν. Καταλαβαίνω ότι εμπορικά βολεύει η είδηση «ελληνική φωτογραφία κάνει το γύρο του κόσμου» και ότι ο παλιός δημοσιογραφικός νόμος «μην αφήνεις ποτέ την πραγματικότητα να σου χαλάσει μια ωραία ιστορία» παραμένει ελκυστικός για πολλούς. Παρόλα αυτά, καμιά φορά δεν πειράζει να τηρούμε τη δεοντολογία και να ελέγχουμε τι λέμε.
Αν το Mega Channel είχε ασχοληθεί ελάχιστα με τους πρόσφυγες και το κίνημα αλληλεγγύης σε αυτούς, θα γνώριζε ίσως ότι τέτοιος καταυλισμός δεν υπάρχει στην Ελλάδα και ότι αυτή η φωτογραφία δεν τραβήχτηκε εδώ. Ο έλεγχος της πληροφορίας δεν μπορεί να περιλαμβάνεται στη μείωση του λειτουργικού κόστους από την οποία υποφέρουμε εδώ και χρόνια όλοι οι εργαζόμενοι στα ΜΜΕ.
Ελπίζω να βρεθεί κάποιο από τα ελληνικά Μέσα να προβεί σε διόρθωση, αναφέροντας το όνομα του Zsiros Istavan, του φωτογράφου που κατέγραψε με τέτοιο απίστευτο τρόπο το πάθος για ζωή μέσα στα ερείπια, που είναι η πραγματική ουσία του αγώνα των προσφύγων και όσων έστω ελάχιστα σταθήκαμε ή στεκόμαστε στο πλευρό τους. Σε όλον τον κόσμο οι επαγγελματίες φωτογράφοι υπήρξαν όλα αυτά τα χρόνια σημαντικότατοι αρωγοί στην προσπάθεια δημοσιοποίησης κάθε αγώνα για ζωή, ελευθερία και αξιοπρέπεια, ενάντια στον θάνατο και την απομόνωση. Στην Ελλάδα για τη δράση τους αυτή υπήρξαν συχνότατα θύματα καταστολής, με πρώτο τον ίδιο τον πρόεδρο των Φωτορεπόρτερ της Ελλάδας Μάριο Λώλο. Τουλάχιστον, οι συνάδελφοί τους δημοσιογράφοι ας μην τους στερούμε το έργο της δουλειάς τους.
Παρακαλώ θερμά να διαδοθεί η πραγματικότητα όπου τυχόν διαπιστωθεί η επανάληψη της ανακρίβειας.
Νίκη στους πρόσφυγες! Νίκη στην αλληλεγγύη!
