Ουκρανία: Μια πυριτιδαποθήκη επικίνδυνη για ολόκληρο τον κόσμο //του Αντώνη Νταβανέλου

Στις 22 Απρίλη ο Ρώσος υπουργός Άμυνας, Σεργκέι Σοϊγκού, ανακοίνωσε ότι οι ρωσικές χερσαίες και αεροπορικές δυνάμεις που πρόσφατα είχαν αναπτυχθεί στα σύνορα με την Ουκρανία θα επιστρέψουν στις μόνιμες βάσεις τους μέχρι τα τέλη Απριλίου.

Η ανα­κοί­νω­ση δεν απέ­πνεε φόβο ή υπο­χω­ρη­τι­κό­τη­τα απέ­να­ντι στις δυ­τι­κές/να­τοϊ­κές πιέ­σεις και αντι­δρά­σεις, αλλά αντί­θε­τα μια αυ­το­πε­ποί­θη­ση που, άλ­λω­στε επι­βε­βαιω­νό­ταν από τους συ­σχε­τι­σμούς στο πραγ­μα­τι­κό πεδίο: «οι στό­χοι της αιφ­νί­διας κι­νη­το­ποί­η­σής μας επι­τεύ­χθη­καν πλή­ρως… οι ένο­πλες δυ­νά­μεις μας απέ­δει­ξαν ότι είναι ικα­νές να αντα­πο­κρι­θούν σε κάθε αλ­λα­γή της κα­τά­στα­σης πλη­σί­ον των ρω­σι­κών συ­νό­ρων…». Ανα­φέ­ρο­ντας ονο­μα­στι­κά τις μο­νά­δες που δια­τά­χθη­καν να υπο­χω­ρή­σουν στις βά­σεις τους, ο Ρώσος υπ. Άμυ­νας δεν δί­στα­σε να επι­βε­βαιώ­σει τη με­γά­λα κλί­μα­κα κι­νη­το­ποί­η­σης του ρω­σι­κού στρα­τού στα σύ­νο­ρα με την Ου­κρα­νία, ενώ ανα­φε­ρό­με­νος στις «ασκή­σεις» στη χερ­σό­νη­σο της Κρι­μαί­ας, δεν απέ­φυ­γε να υπο­γραμ­μί­σει ότι: «…επι­βε­βαί­ω­σαν την ικα­νό­τη­τά μας να αντα­πο­κρι­θού­με σε κα­θή­κο­ντα απο­βί­βα­σης στρα­τευ­μά­των σε γει­το­νι­κές ακτές…».

Έντα­ση και απο­κλι­μά­κω­ση

Νω­ρί­τε­ρα, στις μέρες της πιο επι­κίν­δυ­νης κλι­μά­κω­σης της κρί­σης, ο ίδιος ο Πού­τιν είχε πε­ρι­γρά­ψει με σα­φή­νεια τις κόκ­κι­νες γραμ­μές του: Αν το ΝΑΤΟ προ­ω­θή­σει την ιδέα έντα­σης της Ου­κρα­νί­ας, αν η Δύση ανα­πτύ­ξει «στρα­τη­γι­κά όπλα» στο έδα­φος της Ου­κρα­νί­ας, αν η ου­κρα­νι­κή κυ­βέρ­νη­ση κλι­μα­κώ­σει τη στρα­τιω­τι­κή πίεση στα σύ­νο­ρα με τις αυ­το­νο­μη­μέ­νες πε­ριο­χές της Ανα­το­λι­κής Ου­κρα­νί­ας, τότε η Ρωσία θα απα­ντή­σει στρα­τιω­τι­κά. Βου­λευ­τές της ρω­σι­κής Δού­μας δή­λω­σαν ότι αυτό θα ισο­δυ­να­μεί με πλήρη κα­τα­στρο­φή της Ου­κρα­νί­ας.

Είχαν προη­γη­θεί οι δη­λώ­σεις Μπάι­ντεν, που χα­ρα­κτή­ρι­σε τον Πού­τιν ως «δο­λο­φό­νο», οι απει­λές της Ουά­σινγ­κτον για νέες «κυ­ρώ­σεις» ενά­ντια στη Ρωσία, η πίεση των ΗΠΑ στη Γερ­μα­νία για να ακυ­ρω­θεί το σχέ­διο του αγω­γού Nord Stream, και βε­βαί­ως η με­γά­λη Να­τοϊ­κή άσκη­ση Defender Europe, που με αφε­τη­ρία το λι­μά­νι της Αλε­να­δρού­πο­λης με­τέ­φε­ρε αξιο­ση­μεί­ω­τες δυ­τι­κές στρα­τιω­τι­κές δυ­νά­μεις προς τις ακτές της Μαύ­ρης Θά­λασ­σας.

Η κυ­βέρ­νη­ση Μπάι­ντεν έχει επι­βε­βαιώ­σει τη συ­νέ­χεια της αμε­ρι­κά­νι­κης πο­λι­τι­κής που θέτει ως προ­τε­ραιό­τη­τα την αντι­πα­ρά­θε­ση με την Κίνα. Η έξαλ­λη κλι­μά­κω­ση της αντι­πα­ρά­θε­σης με τη Ρωσία απο­τε­λού­σε, μέσα σε αυτό το πλαί­σιο, μια φα­νε­ρή πα­ρα­βί­α­ση του «δόγ­μα­τος Κί­σιν­γκερ» που πα­ρα­δο­σια­κά προ­έ­τρε­πε την αμε­ρι­κα­νι­κή πο­λι­τι­κή να απο­φεύ­γει συ­στη­μα­τι­κά να οξύ­νει ταυ­τό­χρο­να τις σχέ­σεις και με τη Ρωσία και με την Κίνα.

Η επι­στρο­φή των ρω­σι­κών δυ­νά­με­ων στις βά­σεις τους δεί­χνει να απο­τε­λεί την αρχή απο­κλι­μά­κω­σης μιας ιδιαί­τε­ρα επι­κίν­δυ­νης κρί­σης. Οι δια­δι­κα­σί­ες «δια­λό­γου» ται­ριά­ζουν τα­κτι­κά και στις δυο πλευ­ρές. Ο μεν Πού­τιν δεν έχει λόγο να ξεχνά ότι προ­σάρ­τη­σε την Κρι­μαία και έχει ενι­σχύ­σει ιδιαί­τε­ρα τη ρω­σι­κή επιρ­ροή στην Ανα­το­λι­κή Ου­κρα­νία. Ο δε Μπάι­ντεν δεν είχε, επί της ου­σί­ας, άλλη εναλ­λα­κτι­κή. Ο να­τοϊ­κός «διά­δρο­μος» από την Αλε­ξαν­δρού­πο­λη ως τις ρου­μα­νι­κές ακτές της Μαύ­ρης Θά­λασ­σας, πα­ρό­τι απο­τε­λεί επι­κίν­δυ­νη πρό­κλη­ση για όλους τους λαούς της πε­ριο­χής, προ­φα­νώς δεν αρκεί για να αντι­σταθ­μί­σει τη γειτ­νί­α­ση με­γά­λων ρω­σι­κών δυ­νά­με­ων με το ου­κρα­νι­κό έδα­φος.

Πα­ρό­λα αυτά η κρίση πα­ρα­μέ­νει ιδιαί­τε­ρα επι­κίν­δυ­νη και ανά πάσα στιγ­μή μπο­ρεί να ανα­θερ­μαν­θεί και να γίνει ανε­ξέ­λεγ­κτη.

Και η κρίση αυτή δεν μπο­ρεί να γίνει κα­τα­νοη­τή, αν δεν συ­νυ­πο­λο­γί­σει κα­νείς την εσω­τε­ρι­κή κα­τά­στα­ση στην Ου­κρα­νία.

Φτώ­χεια και πο­λι­τι­κή ερή­μω­ση

Η Ου­κρα­νία είναι επι­σή­μως η πιο φτωχή πε­ριο­χή στη γε­ω­γρα­φι­κή Ευ­ρώ­πη. Το μέσο κατά κε­φα­λήν ετή­σιο ει­σό­δη­μα έχει μειω­θεί στα 2.600 δο­λά­ρια το 2019, από τα 4.000 δο­λά­ρια το 2013. Ο πλη­θυ­σμός της μειώ­νε­ται με ρα­γδαίο ρυθμό, αφού εκα­τομ­μύ­ρια άν­θρω­ποι κα­τα­φεύ­γουν στη μα­ζι­κή με­τα­νά­στευ­ση. Το ΔΝΤ, που «επο­πτεύ­ει» τη χώρα, θε­ω­ρεί εξαι­ρε­τι­κά απί­θα­νο να μπο­ρέ­σει η Ου­κρα­νία να αντα­πο­κρι­θεί στις υπο­χρε­ώ­σεις του τε­ρά­στιου χρέ­ους της.

Την ίδια στιγ­μή η Ου­κρα­νία είναι μια από τις τρεις κο­ρυ­φαί­ες ως προς την κοι­νω­νι­κή ανι­σό­τη­τα χώρες της Ευ­ρα­σί­ας. Που ση­μαί­νει ότι οι ολι­γάρ­χες που κυ­ριάρ­χη­σαν στην πρώτη με­τα­σο­βιε­τι­κή πε­ρί­ο­δο, όχι μόνο δια­τή­ρη­σαν τα προ­νό­μια και τη δύ­να­μή τους, αλλά τα επαύ­ξη­σαν ακόμα και μετά την κρίση και τις συ­γκρού­σεις του 2013-14.

Είναι κοινό μυ­στι­κό ότι δια­χρο­νι­κά αυτή η ελίτ υπήρ­ξε δια­σπα­σμέ­νη. Οι ολι­γάρ­χες των βιο­μη­χα­νι­κών ανα­το­λι­κών πε­ριο­χών υπήρ­ξαν ιστο­ρι­κά πιο στενά συν­δε­δε­μέ­νοι με τους Ρώ­σους ομο­λό­γους τους. Αντί­θε­τα οι ολι­γάρ­χες στις δυ­τι­κές αγρο­τι­κές και εξο­ρυ­κτι­κές πε­ριο­χές προ­σα­να­το­λί­στη­καν σε πιο στενή σύν­δε­ση με τη Δύση και στή­ρι­ξαν το «σχέ­διο» έντα­ξης στην ΕΕ.

Η διά­σπα­ση αυτή υπήρ­ξε κα­θο­ρι­στι­κή για την πτώση του (φι­λο­ρώ­σου) Για­νου­κό­βιτς, χα­ρα­κτή­ρι­σε την πε­ρί­ο­δο του φι­λο­δυ­τι­κού Πο­ρο­σέν­κο και είναι πα­ρού­σα στη ση­με­ρι­νή πε­ρί­ο­δο του Ζε­λέν­σκι.

Ο Βο­λο­ντί­μιρ Ζε­λέν­σκι, ένας δη­μο­φι­λής κω­μι­κός της τη­λε­ό­ρα­σης, εκτι­νά­χθη­κε «από το που­θε­νά» στην πο­λι­τι­κή εξου­σία. Κέρ­δι­σε τις εκλο­γές του 2019, κα­τα­τρο­πώ­νο­ντας τον Πο­ρο­σέν­κο, κα­βά­λα σε ένα «κύμα» λαϊ­κής απελ­πι­σί­ας απέ­να­ντι στον ακραίο νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμό, φόβου για τον πό­λε­μο και κού­ρα­σης των μαζών από τις διαρ­κείς ένο­πλες συ­γκρού­σεις μετά το 2013-14. Οι εκλο­γές του 2019 στην Ου­κρα­νία ήταν ένα ακραίο πα­ρά­δειγ­μα «πο­λι­τι­κής κι­νη­τι­κό­τη­τας»: η πλειο­ψη­φία των εκλε­γέ­ντων εκλέ­χτη­κε για πρώτη φορά, ενώ ολό­κλη­ρα τμή­μα­τα της πα­λιό­τε­ρης πο­λι­τι­κής ελίτ εξα­φα­νί­στη­καν. Ο Ζε­λέν­σι υπο­σχό­ταν «ανά­πτυ­ξη» χωρίς να δε­σμεύ­ε­ται σε σύ­γκρου­ση με τον κυ­ρί­αρ­χο νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμό, αλλά και «συ­νεν­νό­η­ση» με τους σε­πα­ρα­τι­στές του Ντον­μπάς και τους Ρώ­σους. Συ­γκρί­νο­ντάς τον με τον Πο­ρο­σέν­κο, πολ­λοί ανα­λυ­τές τον πα­ρου­σί­α­ζαν ως «φι­λο­ρώ­σο».

Όμως ασκώ­ντας την πο­λι­τι­κή εξου­σία ευ­θυ­γραμ­μί­στη­κε πλή­ρως με την τρέ­χου­σα πο­λι­τι­κή της προη­γού­με­νης κα­τά­στα­σης. Ένας λαϊ­κι­στι­κός νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμός δεν μπο­ρού­σε να υπο­στη­ρι­χθεί παρά ως, ταυ­τό­χρο­να, λαϊ­κι­στι­κός εθνι­κι­σμός.

Πρό­κει­ται για το απο­τέ­λε­σμα μιας πα­ρα­τε­τα­μέ­νης πο­λι­τι­κής ερή­μω­σης. Η ντό­πια Αρι­στε­ρά πα­ρα­μέ­νει εξαι­ρε­τι­κά αδύ­να­μη και το ίδιο ισχύ­ει για τα συν­δι­κά­τα, τις νε­ο­λαι­ί­στι­κες ορ­γα­νώ­σεις και τα κοι­νω­νι­κά και πε­ρι­βαλ­λο­ντι­κά δί­κτυα.

Είναι αναμ­φί­βο­λο ότι στην ου­κρα­νι­κή πο­λι­τι­κή ζωή κυ­ριαρ­χεί ο νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμός, η Δεξιά και ο φι­λο­δυ­τι­κός προ­σα­να­το­λι­σμός. Όμως δεν κυ­ριαρ­χεί ο φα­σι­σμός. Οι δια­δο­χές στις πο­λι­τι­κές ηγε­σί­ες έγι­ναν μέσα από δια­δο­χι­κές εκλο­γές και οι τε­λευ­ταί­ες είχαν απρό­βλε­πτα απο­τε­λέ­σμα­τα. Τα πο­λι­τι­κά δι­καιώ­μα­τα δεν έχουν κα­ταρ­γη­θεί και η αντί­δρα­ση στη­ρί­ζε­ται στο ότι είναι μι­κρές οι δυ­νά­μεις που επι­διώ­κουν να τα ασκή­σουν. Οι ακρο­δε­ξιές/νε­ο­φα­σι­στι­κές δυ­νά­μεις που έδρα­σαν στα 2013-14, έχουν σε με­γά­λο βαθμό «μα­ρα­ζώ­σει» (πχ στις εκλο­γές πα­ρου­σί­α­σαν πο­σο­στά γκρου­πού­σκου­λων και μέ­νουν εκτός εκ­προ­σώ­πη­σης). Οι από­ψεις που μι­λούν για «χού­ντα του Κιέ­βου» ή, χει­ρό­τε­ρα, για «φα­σι­στι­κή Ου­κρα­νία», εκ­φρά­ζουν είτε χο­ντρο­κομ­μέ­νη άγνοια, είτε υπό­κλι­ση στη ρω­σι­κή προ­πα­γάν­δα.

Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα οι ακρο­δε­ξιές και νε­ο­φα­σι­στι­κές δυ­νά­μεις είναι ιδιαί­τε­ρα πιο ισχυ­ρές στη Ρωσία παρά στην Ου­κρα­νία, όπως και αν «με­τρή­σει» κα­νείς: είναι πιο ισχυ­ρές εκλο­γι­κά, πιο εν­σω­μα­τω­μέ­νες στο κα­θε­στώς Πού­τιν, δια­θέ­τουν με­γα­λύ­τε­ρες δυ­να­τό­τη­τες κι­νη­το­ποί­η­σης (πχ στους δρό­μους ή στα γή­πε­δα..) και ισχυ­ρό­τε­ρα στρα­τιω­τι­κά «τάγ­μα­τα» (στην αστυ­νο­μία, στις ει­δι­κές δυ­νά­μεις, στους από­στρα­τους, στους μι­σθο­φό­ρους της «Βά­γκνερ» κ.ο.κ.).

Επί­σης δεν έχουν επι­βε­βαιω­θεί από την εξέ­λι­ξη οι από­ψεις που έβλε­παν τις απο­σχι­στι­κές πε­ριο­χές της Ανα­το­λι­κής Ου­κρα­νί­ας ως «Λαϊ­κές Δη­μο­κρα­τί­ες» ή, πε­ρισ­σό­τε­ρο, ως απο­τέ­λε­σμα μιας κά­ποιας «αντι­φα­σι­στι­κής επα­νά­στα­σης». Σή­με­ρα δεν υπάρ­χει καμιά αξιο­ση­μεί­ω­τη λαϊκή ή ερ­γα­τι­κή ή αντι­φα­σι­στι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα στο Ντον­μπάς. Στην Ανα­το­λι­κή Ου­κρα­νία κυ­ριαρ­χούν οι ολι­γάρ­χες, υπό την προ­στα­σία ελεγ­χό­με­νων από τη Μόσχα ενό­πλων δυ­νά­με­ων. Όπως οι υπο­γραμ­μί­ζουν οι Ρώσοι σύ­ντρο­φοι της με­τω­πι­κής ακρο­α­ρι­στε­ρής συ­σπεί­ρω­σης «Σο­σια­λι­στι­κό Κί­νη­μα Ρω­σί­ας»: «Για τη Ρωσία, το Ντον­μπάς ήταν και πα­ρα­μέ­νει ένας βα­σι­κός μο­χλός πί­ε­σης στην Ου­κρα­νία, ο οποί­ος ενερ­γο­ποιεί­ται όταν άλλες μορ­φές πα­ρέμ­βα­σης στα­μα­τούν να λει­τουρ­γούν. Τα τε­λευ­ταία χρό­νια το Ντον­μπάς και το Λου­γκάνσκ έχουν τεθεί πλή­ρως υπό τον έλεγ­χο του ρω­σι­κού στρα­τού και των ει­δι­κών υπη­ρε­σιών, οι οποί­ες έχουν εξου­δε­τε­ρώ­σει με φυ­σι­κό τρόπο τους πιο ισχυ­ρούς το­πι­κούς πο­λέ­μαρ­χους. Ένας νέος πό­λε­μος στην πε­ριο­χή αυτή, θα ήταν μια σύ­γκρου­ση με­τα­ξύ δύο στρα­τών, του ου­κρα­νι­κού στρα­τού (με την υπο­στή­ρι­ξη των όπλων της Δύσης) και του ρω­σι­κού στρα­τού».

Πο­λι­τι­κή

Είναι φα­νε­ρό ότι στο ου­κρα­νι­κό έδα­φος ανα­πτύσ­σε­ται μια «δι’ αντι­προ­σώ­πων» αντι­πα­ρά­θε­ση με­τα­ξύ της Ρω­σί­ας και της Δύσης.

Ζούμε και πα­λεύ­ου­με σε μια χώρα όπου το «ανή­κο­μεν εις την Δύση» ήταν και πα­ρα­μέ­νει ισχυ­ρό. Σε μια χώ­ρα-μέ­λος της ΕΕ και του ΝΑΤΟ. Τα κα­θή­κο­ντα που μας αντι­στοι­χούν είναι αυτά της αντί­στα­σης στην πο­λι­τι­κή της δυ­τι­κής ιμπε­ρια­λι­στι­κής αλυ­σί­δας: Της αντί­στα­σης σε «ασκή­σεις» όπως αυτή που ξε­κί­νη­σε από το λι­μά­νι της Αλε­ξαν­δρού­πο­λης και την οποία πολ­λοί «εχαι­ρέ­τη­σαν» για εθνι­κούς λό­γους (μιας και η ηγε­σία του ΝΑΤΟ απέ­κλει­σε την Τουρ­κία από το σχε­δια­σμό της). Της απαί­τη­σης να φύ­γουν όλες οι αμε­ρι­κα­νο­να­τοϊ­κές βά­σεις, να φύγει η αρ­μά­δα του ΝΑΤΟ από το Αι­γαίο, να απο­φα­σι­στεί επι­τέ­λους η έξο­δος της χώρας από αυτή τη λυ­κο­συμ­μα­χία και να πάψει κάθε μορφή διευ­κό­λυν­σής της. Της απαί­τη­σης να ανα­τρα­πεί η πο­λι­τι­κή που έχει με­τα­τρέ­ψει την Ελ­λά­δα (τόσο επί Τσί­πρα, όσο και επί Μη­τσο­τά­κη) σε «στρα­τη­γι­κό ση­μείο» στή­ρι­ξης του δυ­τι­κού «τόξου ανά­σχε­σης με­τα­ξύ Πο­λω­νί­ας και Ισ­ρα­ήλ» απέ­να­ντι στη Ρωσία. Η ανα­γνώ­ρι­ση αυτών των κα­θη­κό­ντων απο­τε­λεί κύριο γνώ­ρι­σμα κάθε αυ­θε­ντι­κού αντι­ι­μπε­ρια­λι­σμού, που πα­ρα­μέ­νει βα­σι­κό συ­στα­τι­κό για μια σύγ­χρο­νη αρι­στε­ρή στρα­τη­γι­κή.

Όμως αυτή η αγε­φύ­ρω­τη εχθρό­τη­τα απέ­να­ντι στον δυ­τι­κό ιμπε­ρια­λι­σμό δεν έχει κα­νέ­να λόγο να κα­τα­λή­γει σε υπο­στή­ρι­ξη της Ρω­σί­ας του Πού­τιν. Για την Αρι­στε­ρά, για το απε­λευ­θε­ρω­τι­κό κί­νη­μα των ερ­γα­ζο­μέ­νων, δεν μπο­ρεί να έχει ισχύ η υπο­κρι­τι­κή λο­γι­κή του «ο εχθρός του εχθρού μου – είναι φίλος μου». Αυτή έχει δια­λυ­τι­κά απο­τε­λέ­σμα­τα, ωθώ­ντας σε αυ­τα­πά­τες για το ρόλο της ση­με­ρι­νής Ρω­σί­ας, της ση­με­ρι­νής Κίνας κ.ο.κ. Η στοί­χι­ση στην ουρά ιμπε­ρια­λι­στι­κών δυ­νά­με­ων, έστω και δια­φο­ρε­τι­κού με­γέ­θους και δυ­να­μι­κής, ωθεί σε σο­βα­ρά λάθη και σε στρε­βλή πο­λι­τι­κο­ποί­η­ση. Πολύ πε­ρισ­σό­τε­ρο όταν στην εποχή που ζούμε ο συ­σχε­τι­σμός δύ­να­μης και η κα­τά­τα­ξη με­τα­ξύ των ιμπε­ρια­λι­στι­κών κέ­ντρων είναι ήδη σε επα­να­προσ­διο­ρι­σμό. Σε τέ­τοιες συν­θή­κες η ανε­ξάρ­τη­τη γραμ­μή της Αρι­στε­ράς γί­νε­ται ανα­ντι­κα­τά­στα­της ση­μα­σί­ας.

rproject.gr/