Η ανάδειξη του Στέφανου Κασσελάκη στην προεδρία του ΣΥΡΙΖΑ έφερε πολλά από τα κύρια χαρακτηριστικά του φαινομένου που ο Καστοριάδης ονομάζει «ιδιώτευση». Οπως εξηγεί στην Ανοδο της Ασημαντότητας, οι υλικές και ιδεολογικές μεταμορφώσεις που έλαβαν χώρα στις δυτικές κοινωνίες στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα επέφεραν μια διακριτή στροφή προς την ιδιωτική σφαίρα (σελ. 90-91). Εχοντας αρχικά κλονίσει παραδοσιακούς θεσμούς (π.χ. θρησκεία, οικογένεια), ο καπιταλισμός σταδιακά τους υποκαθιστά, δίνοντας προτεραιότητα στην ιδιωτική σφαίρα. Η τάση αυτή εν τέλει υπονομεύει τη δυνατότητα της μέσης δυτικής κοινωνίας να αυτοτεθεί ως «κάτι», δηλαδή, να προβάλλει μια ενιαία ερμηνεία της πραγματικότητας, η οποία οριοθετεί τα πλαίσια μέσα στα οποία ο άνθρωπος δημιουργεί την ταυτότητά του (25-26).
Η επικράτηση της ιδιώτευσης αυξάνει τη βαρύτητα της ατομικότητας, η οποία μετατρέπεται σε δυνάμει πηγή άντλησης σημασίας. Κατά τον Καστοριάδη, μια ατομοκεντρική στρατηγική νοηματοδότησης είναι καταδικασμένη να αποτύχει: εφόσον οι υπάρχουσες παραστάσεις χάνουν την πειστικότητά τους, ο άνθρωπος στερείται τις πρώτες ύλες για να διαμορφώσει την ταυτότητά του. Αδυνατώντας να νοηματοδοτήσει τη ζωή του, κλείνεται στο «μικρό προσωπικό του κύκλο» (119). Γίνεται, δηλαδή, ιδιώτης.
Στην προεκλογική περίοδο, ο Κασσελάκης κατηγορήθηκε για τις προγραμματικές του θέσεις, οι οποίες, σύμφωνα με τους αντιπάλους του, ήταν κοινότοπες, ασαφείς, και αντιφατικές. Η ασάφεια του πολιτικού του λόγου επέτρεψε την προβολή ποικίλων ιδιοτήτων πάνω σε ένα απροσδιόριστο πρόσωπο, κάτι που τελικά τον εξυπηρέτησε. Χωρίς να αναφερθεί ουσιωδώς σε πολιτικές ιδεολογίες, προσκάλεσε ανόμοιες πληθυσμιακές ομάδες, σε επαρχία και πόλη, να δουν στην υποψηφιότητά του ένα πρόσωπο της αρέσκειάς τους. Απευθυνόμενη στους εκλογείς βάσει της ατομικής και όχι της πολιτικής τους ιδιότητας, η καμπάνια Κασσελάκη ανταποκρίθηκε στη σύγχρονη συνθήκη της ιδιώτευσης.
Η λογική της ιδιώτευσης εξηγεί γιατί πέτυχε η επιλογή Κασσελάκη να τονίσει την αμεσότητα της σχέσης του με τους ψηφοφόρους του ΣΥΡΙΖΑ. Μέσω του TikTok και του Instagram, ο Κασσελάκης ήρθε, φαινομενικά, πιο κοντά στον κόσμο, αναπτύσσοντας μια -κατά τον ίδιο- «αδιαμεσολάβητη» σχέση μαζί του. Αυτή η στρατηγική επέτρεψε στον εκλογέα να αναπτύξει οιονεί προσωπική σχέση με τον υποψήφιο πρόεδρο. Η σχέση αυτή βασίστηκε στη χρήση ενός ψηφιακού προϊόντος, χωρίς να προϋποθέτει τη συμμετοχή σε κοινωνικές ομάδες ή ευρύτερους συσχετισμούς. Τα χαρακτηριστικά αυτής της εικονικής σύνδεσης την κατέστησαν συνάντηση μεταξύ ιδιωτών.
Σε συζήτηση με τους καθηγητές Κοντιάδη και Λιάκο, ο Κασσελάκης παρομοίασε την πολιτική του προσέγγιση με αυτήν του Πρωταγόρα: «Υπήρχε και ο Πρωταγόρας, ο οποίος έλεγε, για την ενασχόληση με τα κοινά, ότι πρέπει να είναι από όσους αγαπάνε την πόλη, τα κοινά, και όχι από τους ειδήμονες. Με το αδιαμεσολάβητο». Η αναφορά στον πρώτο θεωρητικό του σχετικισμού στη δυτική σκέψη είναι ενδεικτική, αν και η βαρύτητά της μάλλον αγνοήθηκε. Ο σχετικισμός αρνείται την ύπαρξη μη υποκειμενικών κριτηρίων και αληθειών. Ο ανθρωποκεντρικός σχετικισμός του Πρωταγόρα δεν αναγνωρίζει υπερβατικές αξίες: «πάντων χρημάτων μέτρον ἐστὶν ἄνθρωπος, τῶν μὲν ὄντων ὡς ἔστιν, τῶν δὲ οὐκ ὄντων ὡς οὐκ ἔστιν» (DK 80B1). Η θέση αυτή συνεπάγεται ότι κάθε κριτήριο είναι αυστηρώς ιδιωτικό.
Η ιδιώτευση, όπως την περιγράφει ο Καστοριάδης, είναι συμβατή με την υποκειμενιστική λογική του σχετικισμού. Ελλείψει αντικειμενικών κανόνων, επιτρέπει στον καθένα να ορίσει το μέτρο και το καλό. Οταν ο ατομοκεντρικός σχετικισμός παίρνει πολιτικές διαστάσεις, καταργείται η πολιτική ως διαδικασία συλλογικής σκέψης και δράσης. Το κόμμα γίνεται μαγαζί, ο πρόεδρος CEO και οι πολίτες πελάτες.
Οπως αποδεικνύουν οι πρόσφατες εκλογικές της νίκες, η σύγχρονη Δεξιά σε Ελλάδα και Ευρώπη ανταποκρίνεται επιτυχώς στη συνθήκη της ιδιώτευσης. Ενώ η Δεξιά εμπνέεται από έννοιες που ταιριάζουν περισσότερο στην τρέχουσα ατομοκεντρική περίσταση (π.χ. φιλελεύθερο υποκείμενο, ελευθερία), η Αριστερά βρίσκεται σε δυσμενέστερη θέση. Η ιδιώτευση προσκρούει στις βασικότερες έννοιές της (π.χ. κοινωνική δικαιοσύνη, ισότητα) και στα άλλοτε πειστικά της συνθήματα, τα οποία προϋποθέτουν μια βασική αντίληψη του κοινού. Για να αμφισβητήσει την κυρίαρχη λογική της ιδιώτευσης, η Αριστερά καλείται να εφεύρει μια νέα εννοιολογική εργαλειοθήκη, η οποία θα καταφέρει να πείσει τον κόσμο για ανάγκες τις οποίες δεν μπορεί προς το παρόν καν να εκφράσει.
* Επίκουρος καθηγητής Φιλοσοφίας, Loyola University Chicago
https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/423225_idiotes
