50 χρόνια µετά από τη µεγάλη εργατική Μεταπολίτευση// του Αντώνη Νταβανέλου |

Γιατί ήταν µια κα­θο­ρι­στι­κή πε­ρί­ο­δος στη σύγ­χρο­νη πο­λι­τι­κή ιστο­ρία, που η ερµη­νεία της, και κατά συ­νέ­πεια η πο­λι­τι­κή στάση απέ­να­ντί της, πα­ρά­γει ακόµα πο­λι­τι­κά απο­τε­λέ­σµα­τα.

Ο κό­σµος του κε­φα­λαί­ου, µε την ασφά­λεια των 50 χρό­νων που πέ­ρα­σαν από εκεί­νη την πε­ρί­ο­δο των µε­γά­λων ερ­γα­τι­κών-λαϊ­κών αγώ­νων, αι­σθά­νε­ται από καιρό ελεύ­θε­ρος να συ­κο­φα­ντεί τη Με­τα­πο­λί­τευ­ση, απο­δί­δο­ντας σε όσα έγι­ναν τότε όλα τα µε­τέ­πει­τα δεινά, για να ξε­πλέ­νει όλες τις «αµαρ­τί­ες» της κυ­ρί­αρ­χης τάξης, συ­µπε­ρι­λα­µβα­νο­µέ­νης της άτυ­πης χρε­ο­κο­πί­ας του ελ­λη­νι­κού κα­πι­τα­λι­σµού το 2010-11 και της βάρ­βα­ρης µνη­µο­νια­κής πε­ριό­δου που ακο­λού­θη­σε.

Τµήµα της πο­λι­τι­κής δια­µά­χης για τη Με­τα­πο­λί­τευ­ση είναι η συ­ζή­τη­ση σχε­τι­κά µε την αρχή της. Το ελ­λη­νι­κό κρά­τος, µε πλα­τιά δια­κο­µµα­τι­κή συ­ναί­νε­ση (που πε­ρι­λα­µβά­νει και την κοι­νο­βου­λευ­τι­κή Αρι­στε­ρά), «γιορ­τά­ζει» την 23η Ιούλη. Τη «στι­γµή» που κλή­θη­κε να επι­στρέ­ψει από το Πα­ρί­σι ο Κων­στα­ντί­νος Κα­ρα­µαν­λής, ο αυ­το­ε­ξό­ρι­στος «Εθνάρ­χης» της Δε­ξιάς, προ­σκε­κλη­µέ­νος από την ηγε­σία του στρα­τού, για να σχη­µα­τί­σει κυ­βέρ­νη­ση «έκτα­κτης ανά­γκης», αξιο­ποιώ­ντας την προ­ερ­γα­σία του «γε­φυ­ρο­ποιού» Αβέ­ρωφ µε την χού­ντα για την πο­λι­τι­κή σύ­γκλι­ση µε­τα­ξύ των πλειο­ψη­φι­κών στρα­το­κρα­τι­κών οµά­δων και των προ­δι­κτα­το­ρι­κών αστι­κών πο­λι­τι­κών δυ­νά­µε­ων.

Έχου­µε κατ’ επα­νά­λη­ψη υπο­στη­ρί­ξει ότι το «ση­µείο αρχής» της Με­τα­πο­λί­τευ­σης ήταν η λαϊκή εξέ­γερ­ση του Νο­έ­µβρη του 1973. Μετά το Πο­λυ­τε­χνείο, το κρί­σι­µο πο­λι­τι­κό ερώ­τη­µα δεν ήταν πλέον το εάν θα ανα­τρα­πεί η χού­ντα, αλλά το πότε και κυ­ρί­ως µε πόσο σο­βα­ρές συ­νέ­πειες για το σύ­νο­λο των κα­θε­στω­τι­κών δυ­νά­µε­ων. Ο Νο­έ­µβρης «απο­φά­σι­σε» ότι στην Ελ­λά­δα δεν θα ακο­λου­θη­θεί ο δρό­µος της συ­ντε­τα­γµέ­νης και σχε­τι­κά οµα­λής «µε­τά­βα­σης» από τη δι­κτα­το­ρία στην αστι­κή-κοι­νο­βου­λευ­τι­κή δη­µο­κρα­τία, όπως έγινε στην Τουρ­κία, ή στην Ισπα­νία µετά τον Φράν­κο, ή αρ­γό­τε­ρα στη Χιλή µετά τον Πι­νο­σέτ. Όποιος δεν κα­τα­νο­εί αυτό το ση­µείο, είναι κα­τα­δι­κα­σµέ­νος να µην κα­τα­νο­ή­σει το ρι­ζο­σπα­στι­σµό της πε­ριό­δου που ακο­λού­θη­σε το 1974.

Όταν µετά το πρα­ξι­κό­πη­µα στην Κύπρο, η Τουρ­κία άσκη­σε τις «εγ­γυ­η­τι­κές» εξου­σί­ες που της έδι­ναν οι ιδρυ­τι­κές συ­µφω­νί­ες της κυ­πρια­κής ανε­ξαρ­τη­σί­ας και ει­σέ­βα­λε στο νησί, η χού­ντα στην Αθήνα στρά­φη­κε προς τον ελ­λη­νο­τουρ­κι­κό πό­λε­µο και κά­λε­σε σε Γε­νι­κή Επι­στρά­τευ­ση. Όµως στους στρα­τώ­νες προ­σήλ­θε η άγρια ερ­γα­τι­κή και λαϊκή νε­ο­λαία, που είχε ήδη την εµπει­ρία του Νο­έ­µβρη. Κάθε έν­νοια πει­θαρ­χί­ας στο στρα­τό και υπα­κο­ής των επι­στρα­τευ­µέ­νων στους αξιω­µα­τι­κούς υπο­νο­µεύ­τη­κε καί­ρια.

Το ΚΚΕ, στον τόµο της κο­µµα­τι­κής ιστο­ρί­ας που αφορά την πε­ρί­ο­δο 1967-74, δίνει κά­ποια απο­σπά­σµα­τα από τα πρα­κτι­κά της πα­νι­κό­βλη­της σύ­σκε­ψης του Επι­τε­λεί­ου, όπου οι στρα­τη­γοί δια­πι­στώ­νουν ότι δεν µπο­ρούν να κά­νουν πό­λε­µο, ότι η επι­στρά­τευ­ση έχει εξε­λι­χθεί σε φιά­σκο λόγω της αυ­θό­ρµη­της άρσης της ανο­χής της πλειο­ψη­φί­ας του πλη­θυ­σµού απέ­να­ντι στους στρα­το­κρά­τες. Πρό­κει­ται για ένα ση­µείο κο­µβι­κής ση­µα­σί­ας, όχι µόνο γιατί έτσι απο­φεύ­χθη­κε η µεί­ζων κα­τα­στρο­φή ενός γε­νι­κευ­µέ­νου ελ­λη­νο­τουρ­κι­κού πο­λέ­µου, αλλά επί­σης γιατί τότε η αστι­κή τάξη άρ­χι­σε να συ­νει­δη­το­ποιεί την ανά­γκη να «απο­σύ­ρει» το στρα­τό από κάθε εµπλο­κή στις πο­λι­τι­κές εξε­λί­ξεις κι απο­φά­σεις, προ­κει­µέ­νου να απο­φύ­γει µια γε­νι­κό­τε­ρη «επι­µό­λυν­σή του» από το λαϊκό ρι­ζο­σπα­στι­σµό. Αυτή η υπο­χρε­ω­τι­κή ρήξη µε τις πα­ρα­δό­σεις και τις συ­νή­θειες του µε­τε­µφυ­λια­κού κρά­τους θα απο­δει­κνυό­ταν αν­θε­κτι­κή στις δε­κα­ε­τί­ες που ακο­λού­θη­σαν. Στα πλαί­σια του αφιε­ρώ­µα­τός µας στη Με­τα­πο­λί­τευ­ση θα γρά­ψου­µε ανα­λυ­τι­κά για το Κυ­πρια­κό. Πα­ρό­λα αυτά προ­κα­λεί εντύ­πω­ση η υπο­τί­µη­ση της πο­λι­τι­κής ση­µα­σί­ας της κα­τάρ­ρευ­σης της Επι­στρά­τευ­σης µέσα στις «αφη­γή­σεις» όλης σχε­δόν της πο­λι­τι­κής Αρι­στε­ράς, συ­µπε­ρι­λα­µβα­νο­µέ­νου του ΚΚΕ και πολ­λών ορ­γα­νώ­σε­ων της αντι­κα­πι­τα­λι­στι­κής Αρι­στε­ράς.

Στις 23 Ιούλη του 1974 ο Κα­ρα­µαν­λής δεν γύ­ρι­σε στην Ελ­λά­δα για «να σώσει τη δη­µο­κρα­τία», αλλά για να σώσει τον αστι­σµό που αντι­µε­τώ­πι­ζε µια κοι­νω­νι­κο­πο­λι­τι­κή «πε­ρι­πέ­τεια» που απο­δεί­χθη­κε πα­ρα­τε­τα­µέ­νη και επώ­δυ­νη.

Η ορµη­τι­κή εί­σο­δος των µαζών

Οι µάζες δεν έδω­σαν στην κυ­βέρ­νη­ση Κα­ρα­µαν­λή µια µακρά πε­ρί­ο­δο σο­βα­ρής «ανα­κω­χής». Ένα µόλις µήνα µετά την ορ­κω­µο­σία του, η ιστο­ρι­κή απερ­γία στο ερ­γο­στά­σιο της National Can, στη Μάν­δρα της Ελευ­σί­νας, άνοι­ξε τον άγριο ερ­γα­τι­κό χορό της Με­τα­πο­λί­τευ­σης. Στη National Can οι αδελ­φω­µέ­νοι Έλ­λη­νες και Πα­κι­στα­νοί απερ­γοί σή­κω­σαν το πανώ που έλεγε: «Τα θέ­λου­µε όλα!». Στο πλευ­ρό τους, στην πύλη του ερ­γο­στα­σί­ου, βρέ­θη­καν κά­ποια τµή­µα­τα της φοι­τη­τι­κής Αρι­στε­ράς, που κα­τα­νο­ού­σε ότι η συ­νέ­χεια του δρό­µου του Νο­έ­µβρη ήταν πλέον το «Οι φοι­τη­τές µαζί µε τους ερ­γά­τες!». Σκια­γρα­φού­νταν έτσι προ­δρο­µι­κά η στενή σχέση των αγω­νι­ζό­µε­νων ερ­γα­τών µε τη νε­ο­λαία, η συ­µµα­χία που απο­τέ­λε­σε τη ρα­χο­κοκ­κα­λιά των αγώ­νων αλλά και της πο­λι­τι­κο­ποί­η­σης της επο­χής.

Ακο­λού­θη­σε η µε­γά­λη απερ­γία στην ΗΒΗ στο Μα­ρού­σι, και στη συ­νέ­χεια  στον Πίτσο, στην Ιζόλα, στην AEG, στη ΜΕΛ, στου Λα­δό­που­λου, στην ΙΤΤ, στην Εσκι­µό, στη ΒΙΑ­ΜΑΞ, στη Φούλ­γκορ, στου Πε­τζε­τά­κη, στην Πε­τα­λού­δα, στην Τρια­ντέξ και άλλες κλω­στο­ϋ­φα­ντουρ­γί­ες, στα µε­ταλ­λεία του Μα­ντου­διού και της Μα­δεµ-Λακ­κο στη Χαλ­κι­δι­κή, στη ΛΑΡΚΟ, στα ναυ­πη­γεία κλπ, όπου γρά­φτη­καν µε­ρι­κές από τις πιο ση­µα­ντι­κές σε­λί­δες στην ιστο­ρία του σύγ­χρο­νου ερ­γα­τι­κού κι­νή­µα­τος στην Ελ­λά­δα. Η απερ­γία της ΜΕΛ ανέ­δει­ξε την εµβλη­µα­τι­κή κραυ­γή της επο­χής: «Νόµος είναι το δίκιο του ερ­γά­τη!».

Οι απερ­γί­ες της Με­τα­πο­λί­τευ­σης δεν είχαν τί­πο­τα κοινό µε τις µε­τέ­πει­τα «του­φε­κιές στον αέρα» που ορ­γα­νώ­νο­νται συ­νή­θως από τα συν­δι­κά­τα µε στόχο να πιε­στεί η ερ­γο­δο­σία και να κα­τα­στεί πιο «ευ­έ­λι­κτη» στις δια­πρα­γµα­τεύ­σεις. Ήταν απερ­γί­ες διαρ­κεί­ας (στου Λα­δό­που­λου το 1975, η απερ­γία κρά­τη­σε 93 µέρες και στη ΛΑΡΚΟ το 1977 ξε­πέ­ρα­σε τις 110 µέρες…) µε στόχο να τσα­κί­σουν την αντί­στα­ση της ερ­γο­δο­σί­ας. Συν­δυά­ζο­νταν µε την άµεση µα­ζι­κή πα­ρου­σία των ερ­γα­τών στο κι­νη­το­ποι­η­µέ­νο ερ­γο­στά­σιο και στην πράξη συν­δυά­ζο­νταν µε την κα­τά­λη­ψή του.

Στο κέ­ντρο αυτού του «κύ­µα­τος» ήταν η βιο­µη­χα­νι­κή ερ­γα­τι­κή τάξη: Κλω­στές, ηλε­κτρι­κές συ­σκευ­ές, αµα­ξώ­µα­τα, ορυ­χεία… Η αλ­λη­λεγ­γύη στους αγω­νι­ζό­µε­νους ερ­γά­τες γί­νε­ται γρή­γο­ρα κα­τα­νοη­τή ως µα­ζι­κή υπο­χρέ­ω­ση, απο­κτά κύρος και πα­ρά­γει απο­τε­λέ­σµα­τα: η τυχόν από­λυ­ση συ­να­δέλ­φου θε­ω­ρεί­ται casus belli, η χω­ρο­φυ­λα­κή υπο­χω­ρεί άτα­κτα µπρο­στά στα κι­νη­το­ποι­η­µέ­να χωριά που «προ­στα­τεύ­ουν» τους απερ­γούς στα ορυ­χεία, τα Προ­πύ­λαια γί­νο­νται το ορµη­τή­ριο για τις Επι­τρο­πές Συ­µπα­ρά­στα­σης που δια­δη­λώ­νουν απαι­τώ­ντας τη νίκη της α΄ ή της β΄ απερ­γί­ας.

Αυτό το κύµα δη­µιούρ­γη­σε µια νέα µορφή ορ­γά­νω­σης: τα ερ­γο­στα­σια­κά σω­µα­τεία. Ήταν µια µορφή ορ­γά­νω­σης άµεσα δε­µέ­νη µε τον χώρο δου­λειάς, που έδινε τη δυ­να­τό­τη­τα δη­µο­κρα­τι­κής συ­µµε­το­χής των ερ­γα­τών στη λήψη και στην υλο­ποί­η­ση των απο­φά­σε­ων, ενώ απο­δεί­χθη­κε ικανή να κι­νη­το­ποιεί πρω­το­φα­νώς µε­γά­λο τµήµα της «βάσης» των σω­µα­τεί­ων. Ήταν µια ρι­ζο­σπα­στι­κή ρήξη µε την πα­ρά­δο­ση των οµοιο­ε­παγ­γε­λµα­τι­κών-κλα­δι­κών σω­µα­τεί­ων, πα­ρά­δο­ση που συν­δέ­ο­νταν µε την κυ­ριαρ­χία της συν­δι­κα­λι­στι­κής γρα­φειο­κρα­τί­ας µέσα στο ορ­γα­νω­µέ­νο ερ­γα­τι­κό κί­νη­µα. Η ορ­γα­νω­µέ­νη πο­λι­τι­κή Αρι­στε­ρά, µε την εξαί­ρε­ση ενός µι­κρού τµή­µα­τος, που τότε θε­ω­ρού­νταν η «εξ­τρε­µι­στι­κή» πτέ­ρυ­γα της άκρας Αρι­στε­ράς, δεν κα­τα­νό­η­σε τη ση­µα­σία των ερ­γο­στα­σια­κών σω­µα­τεί­ων.

Το ΚΚΕ επέ­λε­ξε να συ­γκρου­στεί απέ­να­ντί τους, υπο­στη­ρί­ζο­ντας συ­στη­µα­τι­κά τα πα­ρα­δο­σια­κά κλα­δι­κά σω­µα­τεία. Αντί­θε­τα το ΠΑΣΟΚ, έχο­ντας «κλη­ρο­νο­µή­σει» ένα µικρό τµήµα ερ­γα­τι­κών στε­λε­χών, µε προ­έ­λευ­ση κυ­ρί­ως από το µα­οϊ­κό χώρο, είχε την ευ­ε­λι­ξία να τους αφή­σει να κι­νη­θούν µέσα στο ρεύµα του ερ­γο­στα­σια­κού συν­δι­κα­λι­σµού. Πλη­σιά­ζο­ντας στο 1981, αυτό το τµήµα κυ­ριάρ­χη­σε στη συ­γκρό­τη­ση της ΟΒΕΣ (Οµο­σπον­δία Βιο­µη­χα­νι­κών Ερ­γο­στα­σια­κών Σω­µα­τεί­ων). Ήταν ένας από τους πυ­λώ­νες της ενί­σχυ­σης του ΠΑΣΟΚ σε βάρος της επιρ­ρο­ής της «κκε­δο­γε­νούς» Αρι­στε­ράς. Το αντί­τι­µο, βέ­βαια, ήταν η στα­δια­κή απο­στέ­ω­ση της ΟΒΕΣ και τε­λι­κά η έντα­ξή της, µετά το 1981, µέσα στον «κε­ντρι­κό» συν­δι­κα­λι­στι­κό κορµό των ΓΣΕΕ-ΑΔΕ­ΔΥ.

Το κί­νη­µα του ερ­γο­στα­σια­κού συν­δι­κα­λι­σµού έδωσε µε­γά­λες και πα­ρα­τε­τα­µέ­νες µάχες. Τα στοι­χεία της ΓΣΕΕ δεί­χνουν ότι στην τριε­τία 1975-77 οι «χα­µέ­νες» ερ­γα­το­ώ­ρες σε απερ­για­κή δράση εκτι­νάσ­σο­νται σε πε­ρισ­σό­τε­ρες από 6 εκα­το­µµύ­ρια ερ­γα­το­ώ­ρες ετη­σί­ως! (πα­ρό­τι η κα­τα­γρα­φή είναι υπο­τί­µη­ση της πρα­γµα­τι­κό­τη­τας, «πε­ρι­γρά­φει» µια εκ­πλη­κτι­κή για την εποχή επί­δο­ση). Μέσα από αυτές τις µάχες, το ερ­γα­τι­κό κί­νη­µα πέ­τυ­χε µε­γά­λες νίκες. Η διαρ­κής πτω­τι­κή τάση του µε­ρι­δί­ου των µι­σθών µέσα στο ετή­σια πα­ρα­γό­µε­νο ΑΕΠ, που είχε εξα­σφα­λί­σει η χού­ντα, για πρώτη φορά αντι­στρέ­φε­ται και αρ­χί­ζει να αυ­ξά­νει αλµα­τω­δώς. Οι κα­πι­τα­λι­στές κα­τα­νο­ούν ότι για να «ελέγ­ξουν» το ρεύµα της Με­τα­πο­λί­τευ­σης θα χρεια­στεί να πλη­ρώ­σουν, και µά­λι­στα σε πολ­λα­πλά επί­πε­δα. Σε αυτά τα χρό­νια και σε αυ­τούς τους αγώ­νες τέ­θη­καν τα θε­µέ­λια για µια ου­σια­στι­κή µεί­ω­ση του ερ­γά­σι­µου χρό­νου (µε το κέρ­δι­σµα τε­λι­κά του 40ω­ρου), αλλά και για ου­σια­στι­κές κα­τα­κτή­σεις στα ζη­τή­µα­τα της υγιει­νής και ασφά­λειας στην ερ­γα­σία, που είχαν γίνει κρί­σι­µα λόγω της προη­γού­µε­νης πλή­ρους «απορ­ρύ­θµι­σης» επί χού­ντας. Ό,τι γνω­ρί­ζου­µε ως «κοι­νω­νι­κό κρά­τος» στη σύγ­χρο­νη Ελ­λά­δα κα­τα­κτή­θη­κε από τους αγώ­νες εκεί­νης της επο­χής που υπο­χρέ­ω­σαν όλες τις κυ­βερ­νή­σεις της πε­ριό­δου 1974-85 σε πο­λι­τι­κή διαρ­κούς αύ­ξη­σης των κοι­νω­νι­κών δα­πα­νών.

Αυτή η κί­νη­ση του «κο­ρµού» της ερ­γα­τι­κής τάξης είχε ευ­ρύ­τε­ρες συ­νέ­πειες. Πα­ντού ξε­φύ­τρω­σαν µε τα­χύ­τη­τα και απο­τε­λε­σµα­τι­κό­τη­τα οι µορ­φές ορ­γά­νω­σης και συλ­λο­γι­κής διεκ­δί­κη­σης των λαϊ­κών µαζών: Οι αγρό­τες µπή­καν στο χορό των διεκ­δι­κή­σε­ων, οι «Επι­τρο­πές Αγώνα» εµφα­νί­ζο­νταν στα χωριά, στις ερ­γα­το­γει­το­νιές, στους µα­θη­τές, στους πα­ρα­πη­γµα­τού­χους κ.ο.κ. Η µε­γά­λη απερ­γία των τη­λε­φω­νη­τριών του ΟΤΕ, έγινε το 1978 η αφε­τη­ρία του σύγ­χρο­νου κι­νή­µα­τος για την απε­λευ­θέ­ρω­ση των γυ­ναι­κών, βά­ζο­ντας τα πο­λι­τι­κά θε­µέ­λια της σύν­δε­σης της πάλης ενά­ντια στην εκµε­τάλ­λευ­ση µε την πάλη ενά­ντια στη σε­ξι­στι­κή κα­τα­πί­ε­ση.

Η κυ­βέρ­νη­ση Κα­ρα­µαν­λή κέρ­δι­σε τις εκλο­γές του 1974 (µε τρόπο που θα εξη­γή­σου­µε πα­ρα­κά­τω…) µε πο­σο­στό 54,37%. Όµως αυτή η θε­ω­ρη­τι­κά πα­νί­σχυ­ρη κυ­βέρ­νη­ση πα­ρέ­µει­νε «πο­λιορ­κη­µέ­νη» από ένα µε­γά­λο µα­ζι­κό κί­νη­µα, που απαι­τού­σε κοι­νω­νι­κές κα­τα­κτή­σεις και ελευ­θε­ρία, µε τρόπο συ­νε­κτι­κό, διαρ­κή και ρι­ζο­σπα­στι­κό.

Ο Κα­ρα­µαν­λής προ­σπά­θη­σε να συ­γκρου­στεί συν­δυά­ζο­ντας το «κα­ρό­το» (για το οποίο κα­τη­γο­ρή­θη­κε αρ­γό­τε­ρα για «σο­σιαλ-µα­νία»…) µε το µα­στί­γιο της κα­τα­στο­λής. Ο νόµος 330 ήταν κο­µµέ­νος και ρα­µµέ­νος για να τσα­κί­σει τα ερ­γο­στα­σια­κά σω­µα­τεία και την απερ­για­κή δράση. Στην ουσία απέ­τυ­χε και έµει­νε πε­ρισ­σό­τε­ρο στα χαρ­τιά.

Μετά τη φρε­νή­ρη πε­ρί­ο­δο του 1974-77, το ερ­γο­στα­σια­κό κί­νη­µα αντι­µε­τώ­πι­σε µια φυ­σιο­λο­γι­κή κάµψη. Όµως η φωτιά δεν είχε σβή­σει. Το 1980, όταν είχαν φανεί οι προ­ο­πτι­κές πτώ­σης του Κα­ρα­µαν­λή, οι «χα­µέ­νες» ερ­γα­το­ώ­ρες σε απερ­για­κή δράση έφτα­σαν στα 20 εκα­το­µµύ­ρια! Στον απερ­για­κό χορό είχαν µπει πλέον και οι ΔΕΚΟ, που επρό­κει­το να πρω­τα­γω­νι­στή­σουν στην επό­µε­νη πε­ρί­ο­δο.

Οι κυ­βερ­νή­σεις του ΠΑΣΟΚ, ως το 1985, εν­σω­µά­τω­σαν στην πο­λι­τι­κή τους κά­ποια από τα αι­τή­µα­τα της επο­χής (αυ­ξή­σεις στους µι­σθούς και στις συ­ντά­ξεις, ΕΣΥ και ενί­σχυ­ση του δη­µό­σιου σχο­λεί­ου, δη­µο­κρα­τι­κή µε­ταρ­ρύ­θµι­ση της ερ­γα­τι­κής νο­µο­θε­σί­ας κλπ). Ήταν εν µέρει µια επι­λο­γή «ανα­θέ­ρµαν­σης» της εσω­τε­ρι­κής ζή­τη­σης µε στόχο την ενί­σχυ­ση της ανά­πτυ­ξης. Όµως ήταν επί­σης µια υπο­χρε­ω­τι­κή προ­σα­ρµο­γή σε µια ισχυ­ρό­τα­τη πίεση από τα κάτω, που είχε τις ρίζες της στην πρώ­ι­µη και πιο ρι­ζο­σπα­στι­κή πε­ρί­ο­δο της Με­τα­πο­λί­τευ­σης. Αυτή η προ­σα­ρµο­γή δεν ήταν δω­ρε­άν: όταν οι κυ­βερ­νή­σεις του Αν­δρέα Πα­παν­δρέ­ου από το 1985 και µετά επέ­λε­ξαν να συ­γκρου­στούν άµεσα µε τις απαι­τή­σεις και τα συ­µφέ­ρο­ντα του κό­σµου από τα κάτω, µε στόχο την έντα­ξη του ελ­λη­νι­κού κα­πι­τα­λι­σµού στην ευ­ρω­ζώ­νη, αντι­µε­τώ­πι­σαν ση­µα­ντι­κό­τα­τες ερ­γα­τι­κές «ανταρ­σί­ες», που πε­ρι­λά­µβα­ναν και µε­γά­λο µέρος της ΠΑΣΚΕ. Η διε­τία 1985-87 ήταν µια νέα κο­ρύ­φω­ση της απερ­για­κής-ερ­γα­τι­κής αντί­στα­σης. Όταν η κυ­βέρ­νη­ση πέ­ρα­σε στα χέρια του Κων­στα­ντί­νου Μη­τσο­τά­κη και επι­χει­ρή­θη­κε η πρώτη γε­νι­κευ­µέ­νη λαί­λα­πα των νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρων αντι­µε­ταρ­ρυ­θµί­σε­ων, το 1992 το ερ­γα­τι­κό κί­νη­µα «έγρα­ψε» το ιστο­ρι­κό ρεκόρ απερ­για­κής δρά­σης µέσα σε όλη αυτή την µακρά και «καυτή» πε­ρί­ο­δο. Η κυ­βέρ­νη­ση Μη­τσο­τά­κη τε­λι­κά έπεσε από τις απερ­γί­ες και τις µα­χη­τι­κές δια­δη­λώ­σεις των ερ­γα­ζο­µέ­νων στην εκ­παί­δευ­ση, στις τρά­πε­ζες, στον ΟΤΕ και στην ΕΑΣ και όχι από τη «λι­πο­τα­ξία» του Αντώ­νη Σα­µα­ρά, όπως ισχυ­ρί­ζο­νται όσοι προ­τι­µούν να κα­τα­νο­ούν την πο­λι­τι­κή ιστο­ρία από τα πάνω.

Το απο­τέ­λε­σµα όλων αυτών των συ­γκρού­σε­ων ήταν ότι οι νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρες αντι­µε­ταρ­ρυ­θµί­σεις στην Ελ­λά­δα προ­ω­θή­θη­καν πιο κα­θυ­στε­ρη­µέ­να, πιο δι­στα­κτι­κά και πιο αντι­φα­τι­κά, σε σύ­γκρι­ση άλλες χώρες στην Ευ­ρώ­πη. Και αυτή είναι η βάση του µί­σους όλων των συ­στη­µι­κών «δια­νο­ου­µέ­νων» απέ­να­ντι στη µε­γά­λη ερ­γα­τι­κή Με­τα­πο­λί­τευ­ση.

Πολύ συ­ζή­τη­ση έχει γίνει και για το «τέλος» της Με­τα­πο­λί­τευ­σης. Μια «σχολή» σκέ­ψης µέσα στη ρι­ζο­σπα­στι­κή Αρι­στε­ρά το το­πο­θε­τεί στο 1985, στη «στι­γµή» που ο Α. Πα­παν­δρέ­ου έρ­χε­ται σε ανοι­χτή σύ­γκρου­ση µε τον κόσµο των «µη-προ­νο­µιού­χων». Όµως αυτή η σκέψη υπο­τι­µά τη ση­µα­σία και το δυ­να­µι­σµό των αγώ­νων που ακο­λού­θη­σαν. Κατά τη γνώµη µου, πιο κοντά στην αλή­θεια είναι το «ορό­ση­µο» του 2011, µε την κή­ρυ­ξη του µνη­µο­νια­κού πο­λέ­µου. Όχι ως ένα «τέλος» (άλ­λω­στε οι αγώ­νες που ακο­λού­θη­σαν είναι επί­σης κα­θο­ρι­στι­κής ση­µα­σί­ας), αλλά ως ένα ση­µείο κα­µπής, µετά το οποίο έχει δη­µιουρ­γη­θεί η υπο­χρέ­ω­ση για ένα νέο µε­γά­λο κύκλο αγώ­νων, µε στόχο να τα πά­ρου­µε όλα πίσω.

Η πο­λι­τι­κή της Αρι­στε­ράς

Το κί­νη­µα των ερ­γα­τών και της νε­ο­λαί­ας, σε όλη αυτή τη µακρά πε­ρί­ο­δο, ασφα­λώς θα µπο­ρού­σε να πάει πιο µα­κριά, να απαι­τή­σει και να πε­τύ­χει πιο ου­σια­στι­κές και πιο αν­θε­κτι­κές κα­τα­κτή­σεις. Ο πιο βα­σι­κός πα­ρά­γο­ντας του πε­ριο­ρι­σµού του, ήταν οι πο­λι­τι­κές των τότε (σχε­τι­κά) µα­ζι­κών κο­µµά­των της Αρι­στε­ράς, του ΚΚΕ εσ. και του ΚΚΕ, που στη­ρί­ζο­νταν στην ακλό­νη­τη εκτί­µη­ση ότι ο µο­να­δι­κός θε­µι­τός στό­χος της επο­χής (θα έπρε­πε να) ήταν η εµπέ­δω­ση της αστι­κής κοι­νο­βου­λευ­τι­κής δη­µο­κρα­τί­ας.

Αυτή η γρα­µµή, στις συν­θή­κες του 1974, ανα­γνώ­ρι­ζε την πλήρη πρω­το­βου­λία των πο­λι­τι­κών κι­νή­σε­ων και κατά συ­νέ­πεια τον πρω­τα­γω­νι­στι­κό ρόλο στον… Κων­στα­ντί­νο Κα­ρα­µαν­λή. Όπως το έθετε, στις πα­ρα­µο­νές των εκλο­γών του Νο­έ­µβρη του ’74, ο Μίκης Θε­ο­δω­ρά­κης, το κυ­ρί­αρ­χο δί­λη­µµα που έβαζε η συ­γκυ­ρία ήταν: «ή Κα­ρα­µαν­λής ή τανκς!». Με αυτή την κα­τά­στα­ση πνευ­µά­των στα ηγε­τι­κά και δη­µο­φι­λή στε­λέ­χη της Αρι­στε­ράς, το 59% που πήρε στις εκλο­γές ο Κα­ρα­µαν­λής είναι εύ­κο­λα εξη­γή­σι­µο. Δεν επρό­κει­το για µια προ­σω­πι­κή «πα­ρε­κτρο­πή» του Μίκη, αλλά για µια έξω από τα δό­ντια έκ­φρα­ση της συ­νο­λι­κό­τε­ρης γρα­µµής.

Το ΚΚΕ εσ. είχε κα­τα­λή­ξει στη στρα­τη­γι­κή της «Εθνι­κής Αντι­δι­κτα­το­ρι­κής Δη­µο­κρα­τι­κής Ενό­τη­τας», µε την οποία κα­λού­σε σε πο­λι­τι­κή ενό­τη­τα µε τις αστι­κές πο­λι­τι­κές δυ­νά­µεις, µε στόχο να απο­φευ­χθεί ένα νέο στρα­τιω­τι­κό πρα­ξι­κό­πη­µα. Ο κίν­δυ­νος ήταν ανύ­παρ­κτος: ο στρα­τός είχε πάρει το δρόµο της ιστο­ρι­κής από­συρ­σης στους στρα­τώ­νες και τα χου­ντι­κά «στα­γο­νί­δια» απο­δεί­χθη­καν µι­κρές µειο­ψη­φί­ες που έλεγ­χε εύ­κο­λα ο Αβέ­ρωφ. Η γρα­µµή της ΕΑΔΕ ήταν –και λει­τούρ­γη­σε ως– βού­τυ­ρο στο ψωµί του Κα­ρα­µαν­λή.

Την ίδια γρα­µµή είχε επί της ου­σί­ας και το ΚΚΕ. Στις 24 Ιούλη του ’74, η ΚΕ του ΚΚΕ δή­λω­νε: «Ο ελ­λη­νι­κός λαός… έχει ανά­γκη από µια ου­σια­στι­κή δη­µο­κρα­τι­κή αλ­λα­γή που είναι ασυ­µβί­βα­στη µε την κη­δε­µο­νία της λα­ο­µί­ση­της χού­ντας και των Αµε­ρι­κα­νών… Το ΚΚΕ καλεί την ερ­γα­τι­κή τάξη, τους πα­τριώ­τες των Ενό­πλων Δυ­νά­µε­ων (σσ: !!), όλο το λαό, να απαι­τή­σουν το σχη­µα­τι­σµό κυ­βέρ­νη­σης εθνι­κής ανά­γκης απ’ όλα τα κό­µµα­τα και ορ­γα­νώ­σεις που αντι­τά­χτη­καν στη δι­κτα­το­ρία και κα­τα­πο­λέ­µη­σαν τις προ­δο­σί­ες της. Αυτά πρέ­πει να ανα­λά­βουν τη δια­κυ­βέρ­νη­ση της χώρας». Η ση­µε­ρι­νή ηγε­σία του ΚΚΕ, στα «συ­µπε­ρά­σµα­τα» της αυ­το­κρι­τι­κής επα­νε­ξέ­τα­σης της πε­ριό­δου 1967-74, υπο­γρα­µµί­ζει: «Το βα­σι­κό πρό­βλη­µα ήταν… η από­σπα­ση της πάλης για τα δη­µο­κρα­τι­κά δι­καιώ­µα­τα και τις λαϊ­κές ελευ­θε­ρί­ες από την πάλη για το σο­σια­λι­σµό… (που) λει­τούρ­γη­σε κα­τα­στρε­πτι­κά… Αρ­νη­τι­κή πείρα προ­κύ­πτει και από την απο­µό­νω­ση του αι­τή­µα­τος για την “εθνι­κή ανε­ξαρ­τη­σία”… µε απο­τέ­λε­σµα να οδη­γεί το ερ­γα­τι­κό-λαϊ­κό κί­νη­µα να ταυ­τί­ζε­ται µε µέρος της εγ­χώ­ριας αστι­κής τάξης…» (Δο­κί­µιο Γ2, Συ­µπε­ρά­σµα­τα, σελ. 836). Περί αυτού ακρι­βώς πρό­κει­ται: η «από­σπα­ση» και η «απο­µό­νω­ση» του ζη­τή­µα­τος της δη­µο­κρα­τί­ας και της ανε­ξαρ­τη­σί­ας από το γε­νι­κό­τε­ρο ανα­γκαίο πο­λι­τι­κό πρό­γρα­µµα της Αρι­στε­ράς, πε­ρι­γρά­φουν τη ρε­φο­ρµι­στι­κή «στρα­τη­γι­κή των στα­δί­ων» που, µε δευ­τε­ρεύ­ου­σες πα­ραλ­λα­γές, κυ­ριαρ­χού­σε στο ΚΚΕ εσ. και στο ΚΚΕ.

Στις κρί­σι­µες πο­λι­τι­κές συ­γκυ­ρί­ες, η ρε­φο­ρµι­στι­κή στρα­τη­γι­κή δεν επι­φέ­ρει µόνο την «ταύ­τι­ση µε µέρος της εγ­χώ­ριας αστι­κής τάξης» (όπως ανα­γνω­ρί­ζει η ση­µε­ρι­νή ηγε­σία του ΚΚΕ), αλλά και τη σύ­γκρου­ση µε πρω­το­πό­ρα τµή­µα­τα των αγώ­νων και του κι­νή­µα­τος. Όταν ο Κα­ρα­µαν­λής επι­χεί­ρη­σε να επι­βά­λει το ν. 330, απο­φά­σι­σε πο­λι­τι­κή «πυ­γµής» απέ­να­ντι στις ερ­γα­τι­κές δια­δη­λώ­σεις. Στις 23 Ιούλη του ’75 και στις 25 Μάη του ’76 οι απερ­για­κές συ­γκε­ντρώ­σεις στην Αθήνα, µε τους οι­κο­δό­µους στην πρώτη γρα­µµή, απά­ντη­σαν στα ίσα. Το κέ­ντρο της Αθή­νας φλε­γό­ταν επί ώρες και οι «αύρες» και τα ΜΑΤ απο­δεί­χθη­καν ανί­σχυ­ρα µπρο­στά στην απο­φα­σι­στι­κή αντί­στα­ση των ερ­γα­τών. Οι ηγε­σί­ες του ΚΚΕ και του ΚΚΕ εσ. κα­τα­δί­κα­σαν µε πρω­το­φα­νή σφο­δρό­τη­τα την αντί­στα­ση των δια­δη­λω­τών, έκα­ναν λόγο για «σχέ­διο που απο­σκο­πεί στην ανω­µα­λία» και λάν­σα­ραν τον όρο «χου­ντο-αρι­στε­ρι­σµός». Το «πα­ρά­πτω­µα» της Παν­σπου­δα­στι­κής Νο 8, µε τις χυ­δαί­ες συ­κο­φα­ντί­ες ενά­ντια σε αγω­νι­στές του Πο­λυ­τε­χνεί­ου, δεν υπήρ­ξε ένα «στι­γµιαίο αδί­κη­µα» των ηγε­σιών της Αρι­στε­ράς στα χρό­νια της Με­τα­πο­λί­τευ­σης.

Παίρ­νο­ντας έτσι απο­στά­σεις από ένα ση­µα­ντι­κό και δρα­στή­ριο τµήµα του ρι­ζο­σπα­στι­σµού της επο­χής, το ΚΚΕ και το ΚΚΕ εσ. έµε­ναν έκ­θε­τα στην επέ­κτα­ση της επιρ­ρο­ής του ΠΑΣΟΚ. Οι ηγε­σί­ες του Χ. Φλω­ρά­κη και του Λ. Κύρ­κου, µέσα σε µια πε­ρί­ο­δο γε­νι­κευ­µέ­νων αγώ­νων και ελ­πί­δων για µα­ζι­κές κα­τα­κτή­σεις, «κα­τόρ­θω­σαν» στα τέλη της δε­κα­ε­τί­ας του ’70 να βρε­θούν υπερ­κε­ρα­σµέ­νες από ένα µα­ζι­κό σο­σιαλ­δη­µο­κρα­τι­κό ρεύµα που ποτέ µέχρι τότε δεν είχε ρι­ζώ­σει στην Ελ­λά­δα!

Ο Α. Πα­παν­δρέ­ου δη­µα­γω­γού­σε ασύ­στο­λα, αλλά έχο­ντας κα­τα­λά­βει κα­λύ­τε­ρα τον χα­ρα­κτή­ρα της πε­ριό­δου δη­µα­γω­γού­σε γέρ­νο­ντας «προς τα αρι­στε­ρά» και όχι προς την υπε­ρά­σπι­ση της «δη­µο­κρα­τι­κής νο­µι­µό­τη­τας» απέ­να­ντι στην «ανω­µα­λία». Αµέ­σως µετά τις εκλο­γές του 1977, έβαλε µε έντα­ση το στόχο της ανα­τρο­πής της κυ­βέρ­νη­σης Κα­ρα­µαν­λή και διεκ­δι­κώ­ντας τη µε­γά­λη πλειο­ψη­φία του αντι­δε­ξιού ρεύ­µα­τος του κό­σµου, έχτι­σε τα θε­µέ­λια της «Αλ­λα­γής», την οποία στην αρ­χι­κή φάση προσ­διό­ρι­ζε ως «σο­σια­λι­στι­κή».

Οι ηγε­σί­ες Φλω­ρά­κη και Κύρ­κου έµει­ναν αµή­χα­νες. Εγκλω­βι­σµέ­νες µέσα στις «συ­µβά­σεις» νο­µι­µο­ποί­η­σης της κο­µµου­νι­στι­κής Αρι­στε­ράς του 1974, δεν είχαν το­λµή­σει να πουν τί­πο­τα που θα µπο­ρού­σε να ερµη­νευ­τεί ως πρό­θε­ση ανα­τρο­πής της κυ­βέρ­νη­σης του «Εθνάρ­χη». Όταν βρέ­θη­καν στις πα­ρα­µο­νές του 1981, προ­σπά­θη­σαν να προ­λά­βουν το τρένο, µε µια γρή­γο­ρη… προ­σα­ρµο­γή στην πο­λι­τι­κή του ΠΑΣΟΚ. Ήταν η εποχή των αξέ­χα­στων πο­λι­τι­κών συν­θη­µά­των όπως το «Αλ­λα­γή δεν γί­νε­ται χωρίς το ΚΚΕ» και το «ΚΚΕ – Αλ­λα­γή – Δεύ­τε­ρη κα­τα­νο­µή!». Όπως απο­δεί­χθη­κε, αυτά ο Πα­παν­δρέ­ου µπο­ρού­σε να τα µα­σά­ει εύ­κο­λα, ωθώ­ντας τους άσπον­δους φί­λους της Αλ­λα­γής σε δευ­τε­ρεύ­ο­ντα ρόλο.

Μετά το Πρώτο Στα­θε­ρο­ποι­η­τι­κό Πρό­γρα­µµα του 1985, που ση­µα­το­δο­τού­σε τη στρο­φή του Α. Πα­παν­δρέ­ου προς τις πο­λι­τι­κές λι­τό­τη­τας, η πλειο­ψη­φία της ΠΑΣΚΕ απο­χώ­ρη­σε από το ΠΑΣΟΚ, η ΓΣΕΕ δια­σπά­στη­κε και ξε­κί­νη­σε το µε­γά­λο απερ­για­κό κί­νη­µα του 1985-87. Ήταν σαφές ότι «οι δια­γρα­µµέ­νοι του ΠΑΣΟΚ» ανα­ζη­τού­σαν πο­λι­τι­κή προ­ο­πτι­κή κοι­τά­ζο­ντας προς τα αρι­στε­ρά. Όµως σύ­ντο­µα απο­δεί­χθη­κε ότι η προη­γού­µε­νη προ­σα­ρµο­γή του ΚΚΕ και του ΚΚΕ εσ. στην πο­λι­τι­κή του ΠΑΣΟΚ ήταν βα­θύ­τε­ρη, και δεν πε­ρι­λά­µβα­νε τα σε­νά­ρια «αρι­στε­ρών» ρή­ξε­ων. Η δή­λω­ση του Χ. Φλω­ρά­κη το 1987, ότι ο κό­σµος δεν αλ­λά­ζει «µε γιου­ρού­σια της πρω­το­πο­ρί­ας» ήταν µια ψυ­χρο­λου­σία, ση­µα­το­δο­τού­σε την επα­να­συ­γκόλ­λη­ση της «θε­σµι­κής» πλειο­ψη­φί­ας στη ΓΣΕΕ και τον τε­ρµα­τι­σµό µιας δί­χρο­νης απερ­για­κής ανταρ­σί­ας.

Κα­νείς δεν µπο­ρού­σε να προ­βλέ­ψει, τότε, τις πο­λι­τι­κές προ­ο­πτι­κές αυτής της βί­αι­ης ανα­δί­πλω­σης. Όταν ο Α. Πα­παν­δρέ­ου άρ­χι­σε να βυ­θί­ζε­ται στο σκάν­δα­λο Κο­σκω­τά, οι Χ. Φλω­ρά­κης και Λ. Κύρ­κος επέ­λε­ξαν την εί­σο­δό τους στη «συ­µµα­χία της κά­θαρ­σης», που κα­τέ­λη­ξε στη συ­γκυ­βέρ­νη­ση µε τη ΝΔ υπό τον Τζα­νε­τά­κη. Ήταν ο «προ­θά­λα­µος» της µε­τα­βί­βα­σης της κυ­βερ­νη­τι­κής εξου­σί­ας στον Κων­στα­ντί­νο Μη­τσο­τά­κη, µιας µε­τα­βί­βα­σης που για να ολο­κλη­ρω­θεί χρειά­στη­κε να γί­νουν µια σειρά από εγκλη­µα­τι­κά πο­λι­τι­κά λάθη των ηγε­σιών της Αρι­στε­ράς.

Το ΚΚΕ σή­µε­ρα επι­σεί­ει υπε­ρή­φα­να την «απόρ­ρι­ψη του κυ­βερ­νη­τι­σµού», ανα­φε­ρό­µε­νο κυ­ρί­ως στην πε­ρί­ο­δο του 2013-15 και την άρ­νη­σή του να ανα­λά­βει πο­λι­τι­κές πρω­το­βου­λί­ες και πο­λι­τι­κές ευ­θύ­νες για την ανα­τρο­πή της µνη­µο­νια­κής συ­γκυ­βέρ­νη­σης των Σα­µα­ρά-Βε­νι­ζέ­λου. Όµως χρω­στά­ει ακόµα µια ει­λι­κρι­νή και σε βάθος αυ­το­κρι­τι­κή για τον «δε­ξιό­στρο­φο κυ­βερ­νη­τι­σµό», µε ανα­φο­ρά στην υπό τον Χαρ. Φλω­ρά­κη συ­µµε­το­χή στη συ­γκυ­βέρ­νη­ση µε τη Δεξιά το 1989, όπως άλ­λω­στε και για τη συ­µµε­το­χή στη συ­γκυ­βέρ­νη­ση «Εθνι­κής Ανοι­κο­δό­µη­σης» του 1945, που άνοι­ξε το δρόµο για τη συ­ντρι­βή των εα­µι­κών δυ­νά­µε­ων.

Ο κό­σµος του ΚΚΕ και του ΚΚΕ εσ. δεν «έζησε» µε τον ίδιο τρόπο τη Με­τα­πο­λί­τευ­ση. Η Σω­τη­ρία Βα­σι­λα­κο­πού­λου, που δο­λο­φο­νή­θη­κε το 1980 που­λώ­ντας το «Ρι­ζο­σπά­στη» στην πύλη του ερ­γο­στα­σί­ου της ΕΤΜΑ, είναι ένα σύ­µβο­λο της συ­µµε­το­χής του κό­σµου του ΚΚΕ, όπως ανά­λο­γα και του ΚΚΕ εσ., στους αγώ­νες, στις ελ­πί­δες, στις δο­κι­µα­σί­ες και τα όνει­ρα της Με­τα­πο­λί­τευ­σης.

Αυτό το «µπλοκ» απο­δεί­χθη­κε ισχυ­ρό. Γι’ αυτό το ΚΚΕ, αµέ­σως λίγο µετά το 1989 έχασε το µε­γά­λο όγκο των δυ­νά­µε­ων της ΚΝΕ και ένα ση­µα­ντι­κό τµήµα των στε­λε­χών που δια­µορ­φώ­θη­καν στον αντι­δι­κτα­το­ρι­κό αγώνα και στην πρώ­ι­µη Με­τα­πο­λί­τευ­ση. Ήταν µια διά­σπα­ση προς τα αρι­στε­ρά, όπως είχε συ­µβεί λίγο νω­ρί­τε­ρα και στο ΚΚΕ εσ., µε τη ρήξη της Β΄Πα­νελ­λα­δι­κής του Ρήγα Φε­ραί­ου.

Οι λο­γα­ρια­σµοί που άνοι­ξαν πριν από 50 χρό­νια στις πύλες των ερ­γο­στα­σί­ων, στις στοές των ορυ­χεί­ων, στα οδο­φρά­γµα­τα των Χαυ­τεί­ων και πολ­λούς άλ­λους «τό­πους» εκεί­νης της µε­γά­λης κλι­µά­κω­σης της τα­ξι­κής πάλης στην Ελ­λά­δα, πα­ρα­µέ­νουν ανοι­χτοί. Σε τε­λεί­ως δια­φο­ρε­τι­κές συν­θή­κες, µια νέα γενιά αγω­νι­στών-στριών θα πρέ­πει να τους κλεί­σει νι­κη­φό­ρα. Επι­χει­ρώ­ντας κα­λύ­τε­ρα απ’ όπως επι­χεί­ρη­σε η βάρ­δια της Αρι­στε­ράς στη µε­γά­λη ερ­γα­τι­κή Με­τα­πο­λί­τευ­ση.

https://rproject.gr/article/50-hronia-ueta-apo-ti-uegali-ergatiki-metapoliteysi