Για την τρανσφοβία και το φεμινιστικό υποκείμενο

Σημειώσεις για μια συζήτηση σε εξέλιξη

Ει­σα­γω­γή

Τις τε­λευ­ταί­ες εβδο­μά­δες βρί­σκε­ται σε εξέ­λι­ξη ένας πο­λε­μι­κός δη­μό­σιος διά­λο­γος εντός του φε­μι­νι­στι­κού κι­νή­μα­τος ο οποί­ος ξε­κί­νη­σε με αφορ­μή τη δη­μο­σί­ευ­ση ενός άρ­θρου της Σίσ­συς Βωβού, μέ­λους της γυ­ναι­κεί­ας συλ­λο­γι­κό­τη­τας το ΜΩΒ. Στο άρθρο της Γέ­νους θη­λυ­κού, ή πα­πά­κι@? (12/3/25) αλλά και σε άλλα άρθρα και αναρ­τή­σεις μελών του ΜΩΒ που ακο­λού­θη­σαν,  οι συγ­γρα­φείς υπο­στη­ρί­ζουν ότι η υπε­ρά­σπι­ση των έμ­φυ­λων δι­καιω­μά­των για τα τρανς και άλλα λο­ατ­κι+ άτομα απο­τε­λεί απει­λή για την ύπαρ­ξη των γυ­ναι­κών, αφού η ανα­φο­ρά σε άλλες έμ­φυ­λες ταυ­τό­τη­τες ση­μαί­νει την αντι­κα­τά­στα­ση των γυ­ναι­κών από άλλες κοι­νω­νι­κές κα­τη­γο­ρί­ες (ανα­φέ­ρου­με αυτό που ανα­γνω­ρί­ζου­με ως πυ­ρή­να των επι­χει­ρη­μά­των, αφή­νο­ντας εκτός το κα­ταγ­γελ­τι­κό και ει­ρω­νι­κό ύφος της επι­χει­ρη­μα­το­λο­γί­ας).

Το αρ­χι­κό άρθρο γρά­φτη­κε ως απά­ντη­ση σε ένα δια­φη­μι­στι­κό σπο­τά­κι της Νε­ο­λαί­ας της Νέας Αρι­στε­ράς το οποίο ανα­φε­ρό­ταν στο δι­καί­ω­μα των δω­ρε­άν προ­ϊ­ό­ντων πε­ριό­δου για όλες, συ­μπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νου και των ατό­μων με μήτρα. Με αφορ­μή αυτή την ανα­φο­ρά ανα­ζω­πυ­ρώ­θη­κε μια δια­χρο­νι­κή δια­φω­νία ανά­με­σα σε εκ­προ­σώ­πους του δεύ­τε­ρου φε­μι­νι­στι­κού κύ­μα­τος και του σύγ­χρο­νου δια­θε­μα­τι­κού και ρι­ζο­σπα­στι­κού φε­μι­νι­σμού. Δεν υπάρ­χει χώρος εδώ για να πα­ρου­σιά­σου­με ένα προς ένα τα τραν­σφο­βι­κά σχό­λια που κα­τα­γρά­ψα­με ούτε και να ανα­φερ­θού­με στον πλού­το των απα­ντή­σε­ων που αυτά έλα­βαν από πα­λαιό­τε­ρες και νε­ό­τε­ρες φε­μι­νί­στριες που ευ­τυ­χώς έσπευ­σαν να υπε­ρα­σπι­στούν τα λο­ατ­κι+ άτομα με δια­θε­μα­τι­κό και συ­μπε­ρι­λη­πτι­κό τρόπο.

Ο διά­λο­γος είναι δια­θέ­σι­μος στα κοι­νω­νι­κά δί­κτυα, σε εφη­με­ρί­δες και ιστο­σε­λί­δες φε­μι­νι­στι­κών και αρι­στε­ρών συλ­λο­γι­κο­τή­των. Πα­ρα­κά­τω ανα­φέ­ρου­με συ­νο­πτι­κά κά­ποια χρή­σι­μα κατά τη γνώμη μας στοι­χεία που νο­μί­ζου­με ότι χρειά­ζε­ται να λη­φθούν υπόψη σε αυτή τη συ­ζή­τη­ση, με τη δέ­σμευ­ση ότι θα επα­νέλ­θου­με με μια σειρά θε­ω­ρη­τι­κών και βιω­μα­τι­κών σχε­τι­κών κει­μέ­νων το επό­με­νο διά­στη­μα.

Η ιστο­ρι­κή φε­μι­νι­στι­κή δια­μά­χη και οι ιδε­ο­λο­γι­κές της εκ­φρά­σεις

Η συ­ζή­τη­ση για το τι είναι γυ­ναί­κα είναι πολύ παλιά και βρί­σκε­ται στο κέ­ντρο της φε­μι­νι­στι­κής συ­ζή­τη­σης από την εποχή του πρώ­του κιό­λας φε­μι­νι­στι­κού κύ­μα­τος. Στο δεύ­τε­ρο φε­μι­νι­στι­κό κύμα συ­μπυ­κνώ­θη­κε στη φι­λο­σο­φι­κή ρήση της Σιμόν Ντε Μπο­βουάρ «γυ­ναί­κα δε γεν­νιέ­σαι γί­νε­σαι» που συ­νο­μι­λού­σε με την μαρ­ξι­στι­κή φι­λο­σο­φι­κή σκέψη ενώ το τρίτο κύμα και η δε­κα­ε­τία του 80 με­τα­κι­νή­θη­κε από την κα­τη­γο­ρία γυ­ναί­κα στις γυ­ναί­κες και στα φύλα σε πλη­θυ­ντι­κό αριθ­μό. Μαρ­ξί­στριες, με­τα­μαρ­ξί­στριες και με­τα­μο­ντέρ­νες φε­μι­νί­στριες παρά τις ση­μα­ντι­κές τους δια­φο­ρές συ­να­ντή­θη­καν σε μια κοινή αντιου­σιο­κρα­τι­κή οπτι­κή: Το φύλο απο­τε­λεί μια κοι­νω­νι­κή κα­τα­σκευή. Ως εκ τού­του άτομα του ίδιου βιο­λο­γι­κού φύλου μπο­ρούν να επι­τε­λούν την ταυ­τό­τη­τα και την έκ­φρα­ση  φύλου τους με δια­φο­ρε­τι­κούς τρό­πους. Δεν υπάρ­χει μια ενιαία αναλ­λοί­ω­τη και αιώ­νια ουσία της γυ­ναι­κεί­ας ή της αν­δρι­κής ταυ­τό­τη­τας. Αυτή μπο­ρεί να παίρ­νει  δια­φο­ρε­τι­κές μορ­φές ανά­λο­γα με το ιστο­ρι­κό, κοι­νω­νι­κό, πο­λι­τι­κό και γε­ω­γρα­φι­κό πλαί­σιο όπως ακρι­βώς και η μορφή της οι­κο­γέ­νειας αλλά και ο τρό­πος που ορ­γα­νώ­νε­ται η κοι­νω­νι­κή ανα­πα­ρα­γω­γή.

Τις τε­λευ­ταί­ες δε­κα­ε­τί­ες η φε­μι­νι­στι­κή θε­ω­ρία εμ­βα­θύ­νο­ντας στους τρό­πους με τον οποίο οι άν­θρω­ποι αντι­λαμ­βά­νο­νται τα φύλα και την σε­ξουα­λι­κό­τη­τα κάνει λόγο για φάσμα φύλου και ρευ­στό­τη­τα αντί για έμ­φυ­λο δί­πο­λο, δί­νο­ντας ορα­τό­τη­τα σε νέες έμ­φυ­λες υπο­κει­με­νι­κό­τη­τες. Την ίδια στιγ­μή με ερ­γα­λείο τη δια­θε­μα­τι­κό­τη­τα που απο­τε­λεί το δώρο των μαύ­ρων γυ­ναι­κών στον φε­μι­νι­σμό, οι κα­τη­γο­ρί­ες της τάξης, της φυλής, του φύλου, του σε­ξουα­λι­κού προ­σα­να­το­λι­σμού ανα­δει­κνύ­ουν τόσο τους δο­μι­κούς λό­γους ανι­σό­τη­τας των φύλων όσο και τους τρό­πους που αυτοί συν­δέ­ο­νται με τον κα­πι­τα­λι­σμό και την πα­τριαρ­χία. Όσο απο­μα­κρυ­νό­μα­στε από απλου­στευ­τι­κούς δυι­σμούς τύπου άν­δρας-γυ­ναί­κα και ανα­γνω­ρί­ζου­με τα πολ­λα­πλά επί­πε­δα κα­τα­πί­ε­σης αλλά και συ­γκρό­τη­σης των θη­λυ­κών και αρ­ρε­νω­πών ταυ­το­τή­των αντι­λαμ­βα­νό­μα­στε ότι η πα­τριαρ­χία δεν απο­τε­λεί απλώς μια μι­σο­γυ­νι­κή θε­ω­ρία αλλά έναν τρόπο ορ­γά­νω­σης της ζωής που επη­ρε­ά­ζει τη ζωή πολ­λών και δια­φο­ρε­τι­κών αν­θρώ­πων.

Ιστο­ρι­κά το ερώ­τη­μα για το τι είναι γυ­ναί­κα συν­δυά­στη­κε με ένα άλλο ερώ­τη­μα: Ποιο είναι το φε­μι­νι­στι­κό υπο­κεί­με­νο; Συ­νή­θως αυτή η συ­ζή­τη­ση απο­τέ­λε­σε τη βάση για τον απο­κλει­σμό συ­γκε­κρι­μέ­νων κοι­νω­νι­κών ομά­δων από τα πο­λι­τι­κά και ερ­γα­σια­κά δι­καιώ­μα­τα της εκά­στο­τε επο­χής. Τόσο κατά τη διάρ­κεια του πρώ­του όσο και κατά τη διάρ­κεια του δεύ­τε­ρου φε­μι­νι­στι­κού κύ­μα­τος ο λευ­κός δυ­τι­κός κυ­ρί­αρ­χος φε­μι­νι­σμός (σε δια­φο­ρε­τι­κές εκ­δο­χές του) απέ­κλειε συ­στη­μα­τι­κά τις φτω­χές, τις αναλ­φά­βη­τες, τις ερ­γά­τριες και τις μαύ­ρες ή ιθα­γε­νείς γυ­ναί­κες από δι­καιώ­μα­τα όπως η μόρ­φω­ση, η ιδιο­κτη­σία, το δι­καί­ω­μα ψήφου, η συ­νύ­παρ­ξη σε κοι­νούς δη­μό­σιους χώ­ρους και η εκ­προ­σώ­πη­ση φε­μι­νι­στι­κών συλ­λο­γι­κο­τή­των. Ανά­λο­γα με τις επι­στη­μο­νι­κές και πο­λι­τι­κές εξε­λί­ξεις της κάθε επο­χής αλλά και τους από τα κάτω αγώ­νες και συμ­μα­χί­ες ανά­με­σα σε ερ­γα­τι­κά, φε­μι­νι­στι­κά και αρι­στε­ρά κι­νή­μα­τα το γυ­ναι­κείο υπο­κεί­με­νο στα­δια­κά διευ­ρυ­νό­ταν συ­μπε­ρι­λαμ­βά­νο­ντας τις ερ­γά­τριες, τις μαύ­ρες, τις λα­τί­νες, και πιο πρό­σφα­τα τις ρομά κ.α.

Τις δε­κα­ε­τί­ες του 60 και του 70, τα κοι­νω­νι­κά κι­νή­μα­τα στην Αμε­ρι­κή, την Γαλ­λία, την Αγ­γλία και αλλού ανέ­δει­ξαν νέες κοι­νω­νι­κές κα­τη­γο­ρί­ες που μπή­καν στο προ­σκή­νιο, διεκ­δι­κώ­ντας ισό­τη­τα, αυ­το­διά­θε­ση και αυ­το­νο­μία. Στους κόλ­πους των φε­μι­νι­στι­κών κι­νη­μά­των σχη­μα­τί­στη­καν νέες συμ­μα­χί­ες ανά­με­σα σε λε­σβί­ες και στρέιτ γυ­ναί­κες, ανά­με­σα σε cis και τρανς γυ­ναί­κες αλλά και ανά­με­σα στο φε­μι­νι­στι­κό και λο­ατ­κι+ κί­νη­μα αφού γι­νό­ταν όλο και πιο ξε­κά­θα­ρο ότι οι αι­τί­ες της έμ­φυ­λης κα­τα­πί­ε­σης και του σε­ξι­σμού ήταν και είναι κοι­νές. Πολ­λές ήταν οι συ­γκυ­ρί­ες που ο νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμός από τη μία προ­σπα­θού­σε να αφαι­ρέ­σει κα­τα­κτη­μέ­να δι­καιώ­μα­τα και από την άλλη να εν­σω­μα­τώ­σει ευά­λω­τες κοι­νω­νι­κές ομά­δες στε­ρώ­ντας από τις ταυ­τό­τη­τες τη δια­θε­μα­τι­κή τους οπτι­κή. Σε κάθε πε­ρί­πτω­ση τα λο­ατ­κι+ άτομα μην χω­ρώ­ντας στο έμ­φυ­λο ετε­ρο­πα­τριαρ­χι­κό πλαί­σιο συχνά απο­τε­λούν τις πιο ευά­λω­τες κοι­νω­νι­κές ομά­δες των οποί­ων τα δι­καιώ­μα­τα (γάμος, τε­κνο­θε­σία, ερ­γα­σία) είναι μο­νί­μως υπό δια­πραγ­μά­τευ­ση.

Η συ­ζή­τη­ση τε­λι­κά για το τι είναι γυ­ναί­κα, πόσα είναι τα φύλα και ποιο είναι το φε­μι­νι­στι­κό υπο­κεί­με­νο αλ­λα­γής εκ­βάλ­λει και σε άλλα σο­βα­ρά ζη­τή­μα­τα όπως: είναι οι τρανς γυ­ναί­κες τμήμα του φε­μι­νι­στι­κού κι­νή­μα­τος;  με­τρά­με τις δο­λο­φο­νί­ες τους στις γυ­ναι­κο­κτο­νί­ες; διεκ­δι­κού­με ερ­γα­σια­κά δι­καιώ­μα­τα για τις σε­ξερ­γά­τριες ή απλώς τις απο­κλεί­ου­με ανα­πτύσ­σο­ντας φο­βι­κούς λό­γους απέ­να­ντι στην «πορ­νεία» που κα­τα­λή­γουν να απο­κλεί­ουν τις ερ­γα­ζό­με­νες στο σεξ από τα βα­σι­κά ερ­γα­σια­κά τους δι­καιώ­μα­τα αφή­νο­ντας τες εκτε­θει­μέ­νες σε δί­κτυα δια­κί­νη­σης; Είναι η κυο­φο­ρία και η μη­τρό­τη­τα (συ­μπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νης της πα­ρέν­θε­της) ένα δι­καί­ω­μα για όλα τα άτομα ανε­ξαρ­τή­τως φύλου όταν γί­νε­ται σε ένα προ­στα­τευ­μέ­νο, φρο­ντι­στι­κό και μη εμπο­ρευ­μα­το­ποι­η­μέ­νο πλαί­σιο; Αυτά και άλλα ζη­τή­μα­τα έχουν απα­σχο­λή­σει και έχουν δι­χά­σει προ πολ­λού το φε­μι­νι­στι­κό κί­νη­μα διε­θνώς. Δεν πρό­κει­ται όμως απλώς για δια­φο­ρε­τι­κές από­ψεις αλλά αφο­ρούν τον σε­βα­σμό ή όχι των φύλων, της σε­ξουα­λι­κό­τη­τας και γε­νι­κό­τε­ρα των αν­θρώ­πι­νων δι­καιω­μά­των για όλες, όλους και όλα.

Ακρο­δε­ξιοί λόγοι και anti-gender πο­λι­τι­κές – Η επι­και­ρό­τη­τα

Δεν μπο­ρού­με παρά να λά­βου­με υπόψη ότι αυτή η συ­ζή­τη­ση χρω­μα­τί­ζε­ται εκ νέου από την πρω­το­φα­νή επί­θε­ση της ακρο­δε­ξιάς και της alt-right στα δι­καιώ­μα­τα των γυ­ναι­κών και των λο­ατ­κι+ ατό­μων. Ονο­μά­ζο­ντας τα σώ­μα­τα, τις διεκ­δι­κή­σεις και τις ζωές των αν­θρώ­πων «ιδε­ο­λο­γί­ες φύλου» οι νε­ο­συ­ντη­ρη­τι­κές δυ­νά­μεις στρέ­φο­νται ενά­ντια στα κα­τα­πιε­σμέ­να ερ­γα­ζό­με­να άτομα και στα δι­καιώ­μα­τά τους εστιά­ζο­ντας στις πιο ευά­λω­τες κοι­νω­νι­κές ομά­δες, αυτές που θε­ω­ρού­νται «μη κα­νο­νι­κές». Η επί­θε­ση αυτή γί­νε­ται με πολύ υλι­κούς όρους. Πε­ρι­κο­πές κον­δυ­λί­ων και επι­δο­μά­των για συ­γκε­κρι­μέ­νες κοι­νω­νι­κές ομά­δες, νόμοι ενά­ντια στα κα­το­χυ­ρω­μέ­να ανα­πα­ρα­γω­γι­κά δι­καιώ­μα­τα (αμ­βλώ­σεις), αφαί­ρε­ση μα­θη­μά­των σε­ξουα­λι­κής αγω­γής από την σχο­λι­κή ύλη, κλεί­σι­μο δομών πρό­λη­ψης και φρο­ντί­δας κ.α. Ο σε­ξι­σμός και η τραν­σφο­βία μέσω του βιο­λο­γι­σμού εντάσ­σο­νται στην ρα­τσι­στι­κή και φα­σι­στι­κή προ­πα­γάν­δα που ανα­πτύ­χθη­κε καθ’ όλη τη διάρ­κεια του 20ου αιώνα επι­χει­ρώ­ντας να ανα­σχε­διά­σουν την σχέση κοι­νω­νι­κής ανα­πα­ρα­γω­γής και πα­ρα­γω­γής. Σε αυτή την εκ­στρα­τεία πρω­το­στά­τη­σαν δυ­νά­μεις όπως το ακρο­δε­ξιό Vox στην Ισπα­νία, ακρο­δε­ξιές δυ­νά­μεις στην Πο­λω­νία, τη Γαλ­λία, την Ιτα­λία, την Ελ­λά­δα με απο­κο­ρύ­φω­μα την εκλο­γή του Τραμπ και την σκο­τα­δι­στι­κή έκρη­ξη που ακο­λού­θη­σε. Ο Τραμπ έσπευ­σε να ανα­κοι­νώ­σει την ύπαρ­ξη δύο μόνο φύλων δί­νο­ντας το σήμα για ένα νέο κυ­νή­γι μα­γισ­σών στο οποίο οι εκ­κλη­σί­ες για άλλη μια φορά έχουν την τι­μη­τι­κή τους. Σε αυτές τις συν­θή­κες η υπο­στή­ρι­ξη τραν­σφο­βι­κών λόγων και βιο­λο­γι­σμών εντός των φε­μι­νι­στι­κών κι­νη­μά­των είναι επι­κίν­δυ­νη.

Με­θο­δο­λο­γία φε­μι­νι­στι­κής συ­ζή­τη­σης

Βα­σι­κή αρχή για να μπο­ρέ­σει να γίνει οποια­δή­πο­τε συ­ζή­τη­ση στους φε­μι­νι­στι­κούς, αρι­στε­ρούς και άλ­λους κι­νη­μα­τι­κούς κύ­κλους είναι αφε­νός ο σε­βα­σμός στο δι­καί­ω­μα του κάθε ατό­μου να αυ­το­προσ­διο­ρί­ζε­ται όπως το ίδιο επι­θυ­μεί και αφε­τέ­ρου η διεκ­δί­κη­ση ισό­τη­τας απέ­να­ντι στους νό­μους (επί­ση­μους και ανε­πί­ση­μους, θε­σμι­κούς και μη). Η κα­ταγ­γε­λία και η δια­μαρ­τυ­ρία απέ­να­ντι σε τραν­σφο­βι­κές από­ψεις δεν απο­τε­λούν πρα­κτι­κές απο­κλει­σμού ούτε μη ανα­γνώ­ρι­σης των φε­μι­νι­στι­κών αγώ­νων του πα­ρελ­θό­ντος αλλά αυ­το­νό­η­τη χει­ρο­νο­μία υπε­ρά­σπι­σης των πιο αδύ­να­μων. Εάν δεν γίνει κα­τα­νοη­τό ότι γυ­ναί­κες, θη­λυ­κό­τη­τες και λο­ατ­κι+ άτομα χρειά­ζε­ται να σχε­διά­σου­με από κοι­νού την αντί­στα­ση στην κα­τα­πί­ε­ση και στην εκ­με­τάλ­λευ­ση, αν δεν απο­δε­χτού­με τις ιστο­ρι­κές συγ­γέ­νειες ανά­με­σα στα κι­νή­μα­τα τότε η επί­θε­ση στη ζωή και στην ελευ­θε­ρία θα βα­θαί­νει, και τότε δεν θα έχει μεί­νει κα­νέ­νας και καμία να υπε­ρα­σπι­στεί το κάθε κα­τα­πιε­σμέ­νο άτομο.

Με τα ερ­γα­λεία που προ­σφέ­ρει ο δια­θε­μα­τι­κός, ρι­ζο­σπα­στι­κός, τα­ξι­κός, απο­α­ποι­κια­κός τραν­σφε­μι­νι­σμός μπο­ρού­με να δη­μιουρ­γή­σου­με τους όρους για έναν κόσμο που θα πε­ρι­λαμ­βά­νει το 99% της κοι­νω­νί­ας. Το φε­μι­νι­στι­κό υπο­κεί­με­νο είναι θη­λυ­κό, δια­θε­μα­τι­κό και ανοι­χτό σε κάθε άτομο που αγω­νί­ζε­ται για έναν κόσμο ισό­τη­τας.

https://rproject.gr/article/gia-tin-transfovia-kai-feministiko-ypokeimeno