Ογδόντα χρόνια μετά την αντιφασιστική νίκη και εν μέσω των εορτασμών της, το ζήτημα του φασισμού εξακολουθεί να απασχολεί έντονα την κοινή γνώμη. Η απειλητική άνοδος του νεοφασισμού και της ακροδεξιάς διεθνώς στο φόντο μιας οξείας καπιταλιστικής κρίσης, καθιστά ορατή εκ νέου τη φασιστική απειλή. Οι αναλύσεις των μαρξιστών, φωτίζοντας ολόπλευρα το φαινόμενο του φασισμού, μπορεί να συνεισφέρουν στην ανάπτυξη και τον καλύτερο προσανατολισμό του αντιφασιστικού κινήματος.
Χρήστος Κεφαλής*
Η μαρξιστική θεωρία για το φασισμό διατυπώθηκε κυρίως από τους Τρότσκι, Γκράμσι και Λούκατς. Οι δυο πρώτοι εστίασαν στις πολιτικές όψεις του φασισμού, ενώ ο Λούκατς ανέλυσε την ιδεολογία του. Αν και στις αρχές του Μεσοπολέμου, όταν εμφανίστηκε ο φασισμός, οι πρώτες μαρξιστικές αναλύσεις του περιείχαν ορισμένες ασάφειες και λάθη, στην πορεία διαμορφώθηκε ένας βασικός κοινός πυρήνας, που αποτελεί και το μαρξιστικό κεκτημένο.
Ο Γκράμσι ανέλυσε κυρίως τον ιταλικό φασισμό ενώ ο Τρότσκι το ναζισμό. Αναγνωρίζοντας τις διαφορές τους, είδαν στα δυο κλασικά φασιστικά καθεστώτα μια κοινή ουσία: την ανοικτή δικτατορία της άκρας ιμπεριαλιστικής αντίδρασης για την κατάπνιξη των εργατικών οργανώσεων. Ταυτόχρονα εντόπισαν τη θεμελιώδη ιδιομορφία του φασισμού, απέναντι σε άλλα δικτατορικά καθεστώτα, στη μαζική κοινωνική του βάση. Ο φασισμός στηρίζεται σε ένα κίνημα των αντιδραστικών μικροαστών, των οποίων η καταστροφή από την κρίση και η απελπισία τούς καθιστά ευάλωτους στη φασιστική δημαγωγία. Αυτή η κρίσιμη πλευρά παραβλέφθηκε από τον Ντιμιτρόφ, ο οποίος εντόπισε μόνο το στοιχείο της δικτατορίας, με αποτέλεσμα μια υποτίμηση του φασιστικού κινδύνου.
Στα κείμενά του για τη γερμανική κρίση του 1929-33, ο Τρότσκι ανέδειξε σε βάθος την απειλή που αντιπροσώπευε ο ναζισμός, η αντιμετώπιση της οποίας είχε γίνει το πρωταρχικό καθήκον του κομμουνιστικού κινήματος. Η ίδια η ισχύς και η μαζική βάση του φασισμού απαιτούσε, έδειξε ο Τρότσκι, τη μέγιστη συγκέντρωση δυνάμεων, μέσα από μια ευέλικτη πολιτική ενιαίου μετώπου προς τη βάση και την ηγεσία της σοσιαλδημοκρατίας. Ο ίδιος επανέφερε στο προσκήνιο τις σχετικές επεξεργασίες των πρώτων συνεδρίων της Κομιντέρν, προβλέποντας διορατικά ότι η απόρριψή τους από το σταλινισμό –με τη διαβόητη γραμμή του σοσιαλφασισμού, που ανακήρυσσε σε κύριο εχθρό τη σοσιαλδημοκρατία– θα έδινε τη νίκη στους ναζί.
Ο Τρότσκι ανέλυσε ακόμη διεισδυτικά τη μετάβαση από την αδύναμη Δημοκρατία της Βαϊμάρης στο φασισμό, εντοπίζοντας την ενδιάμεση βοναπαρτιστική βαθμίδα, που αντιπροσώπευαν οι κυβερνήσεις των Μπρίνινγκ, φον Πάπεν και Σλάιχερ. Μετά τη νίκη του Χίτλερ πρόβλεψε ότι ο επανεξοπλισμός της Γερμανίας θα οδηγούσε σύντομα σε έναν νέο παγκόσμιο πόλεμο.
Κινητοποιώντας τους μικροαστούς ο φασισμός τους παρέσυρε σε ένα δρόμο αντίθετο προς τα πραγματικά τους συμφέροντα. Αυτό έκανε αναγκαία μια κατάλληλη δημαγωγική ιδεολογία για να τους φανατίσει, η οποία βρέθηκε στο ρατσισμό και τον αντισημιτισμό, ως όχημα για τις πογκρομιστικές τους πρακτικές. Αυτή η δημαγωγία έδωσε στους ναζί μια επαναστατική αμφίεση, την οποία ενίσχυαν με «σοσιαλιστικές» φράσεις –σκόπιμα ονομάστηκαν «εθνικοσοσιαλιστές»– παρουσιάζοντας ταυτόχρονα το μαρξιστικό κομμουνιστικό κίνημα ως όργανο των Εβραίων.
Η φασιστική ιδεολογία αναλύθηκε ευρέως από τον Λούκατς σε άρθρα του στη διάρκεια του πολέμου και στο μεγάλο του έργο Η Καταστροφή του Λογικού (1954). Ο Λούκατς έδειξε ότι η ευρεία διάδοση και επιτυχία της ναζιστικής δημαγωγίας δεν ήταν τυχαία. Είχε προπαρασκευαστεί από τον ανορθολογισμό, το κύριο ρεύμα της αντιδραστικής αστικής φιλοσοφίας, το οποίο προώθησε πολλά θέματα που οικειοποιήθηκαν οι ναζί ιδεολόγοι: αντισοσιαλισμός, αντιιστορισμός, βολονταρισμός, εναντίωση στη δημοκρατία, ελιτισμός, μυστικισμός, μύθοι, φυλετική ερμηνεία της ιστορίας. Η υπερίσχυση του ναζισμού είχε έτσι τις ρίζες της στη συνεχή αντιδραστική μετατόπιση της αστικής τάξης επί πολλές δεκαετίες. Μπροστά στην απειλή του εργατικού κινήματος, και εκμεταλλευόμενο τα καταστροφικά λάθη του σταλινισμού, το μεγάλο κεφάλαιο δεν δίστασε να δώσει την εξουσία στους ναζί με τα γνωστά επακόλουθα.
Στην ανάλυση του φασισμού συνεισέφεραν βέβαια και άλλοι μαρξιστές. Σημαντική ήταν η συμβολή της Τσέτκιν στο Μεσοπόλεμο και αργότερα του Αμπράμ Λεόν (διακεκριμένου Εβραίου μαρξιστή που ανέλυσε τον εβραϊκό ζήτημα· δολοφονήθηκε στα 26 του χρόνια το 1944 στο Άουσβιτς από τους ναζί), μεταπολεμικά του Μαντέλ και άλλων.
Η σύγχρονη ακροδεξιά και ο νεοφασισμός δεν ακολουθούν πιστά το πρότυπο των ναζί. Προσπαθούν συχνά να αποστασιοποιούνται από τις «ακρότητές» τους, ενώ έχουν αντικαταστήσει τον αντισημιτισμό με το μίσος ενάντια στους μετανάστες. Στην ακραία περίπτωση, με τυπικό παράδειγμα το καθεστώς Πούτιν, που συγκεντρώνει στους κόλπους του ένα πλήθος ακροδεξιά και νεοφασιστικά στοιχεία α λα Ντούγκιν, κοκ, όντας στην ουσία του το ρωσικό ισοδύναμο του λεπενισμού, επικαλούνται ακόμη και τον αντιφασισμό για να κρύβουν την ιμπεριαλιστική γύμνια τους, γιορτάζοντας την αντιφασιστική νίκη και παριστάνοντας ότι προωθούν την «αποναζιστικοποίηση» της Ουκρανίας.
Παρά τις επιμέρους διαφορές, οι σύγχρονοι ακροδεξιοί και νεοφασίστες δεν παύουν να προωθούν την ίδια κατεύθυνση της άκρας αντίδρασης, η οποία έχει ριζώσει και τώρα επί μακρόν στους αστικούς θεσμούς (ο Λούκατς ανέλυσε αυτή την πλευρά, μιλώντας για φασιστικοποίηση) και στο ιδεολογικό τους εποικοδόμημα. Κινητοποιούν δε για τους σκοπούς τους την ίδια «μικροαστική σκόνη» (έκφραση του Τρότσκι) που αποτέλεσε το στήριγμα του κλασικού ναζισμού και τον πολιορκητικό κριό του ενάντια στο εργατικό κίνημα, χωρίς ακόμη να έχουν καταφέρει να τη συσπειρώσουν και να τη φανατίσουν στον ίδιο βαθμό, παρά τα βήματά τους σε αυτή την κατεύθυνση (οργάνωση νεοφασιστικών συμμοριών, θυλάκων μέσα στο αστικό κράτος, κοκ).
Είναι έτσι τελείως απατηλές οι απόψεις ότι η σημερινή ακροδεξιά αντιπροσωπεύει κάτι ριζικά διαφορετικό από το φασισμό. Οι αναλύσεις των μαρξιστών καταδεικνύουν ότι παρά τη διαφορά στη μορφή και τους ρυθμούς της ανόδου της, η σύγχρονη ακροδεξιά θα παράγει τελικά αναγκαία, αν επικρατήσει, φασιστικού τύπου εκτροπές όπως ο κλασικός φασισμός στο παρελθόν. Ιδιαίτερα βοηθούν να διακρίνουμε τον αληθινό αντιφασισμό, που δεν μπορεί παρά να αμφισβητεί το καπιταλιστικό σύστημα, γέννημα-θρέμμα του οποίου είναι η φασιστική αντίδραση, από τον κάλπικο «αντιφασισμό» των κρατούντων.
*Συγγραφέας και αρθρογράφος.
https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/471679_oi-marxistes-gia-fasismo
Σχόλια (0)