Γιατί γνωρίζουμε τον μηχανισμό αλλά όχι τη στιγμή της κρίσης ● Γιατί δεν έχουν όλες οι «φούσκες» την ίδια οικονομική σημασία ● Το κρίσιμο ζήτημα των πολιτικών αντιμετώπισης της κρίσης από κυβερνήσεις και θεσμούς.
Το τελευταίο διάστημα, σχεδόν όλοι οι σοβαροί δημοσιογραφικοί και πολιτικοί αναλυτές ανησυχούν για την επόμενη χρηματοπιστωτική κρίση και αναρωτιούνται: πού συγκεντρώνονται τα «σύννεφα» της επόμενης οικονομικής και χρηματοπιστωτικής αναταραχής και πότε θα μετατραπούν σε «βροχή» η «καταιγίδα;» Πόσο μεγάλη θα είναι η νέα οικονομική «διόρθωση»; Γιατί οι τιμές του χρυσού και άλλων πολύτιμων μετάλλων έχουν φτάσει σε δυσθεώρητα ύψη; Πού στηρίζεται και πώς δικαιολογείται η υπερεπένδυση στις υποδομές τεχνικής νοημοσύνης (AI); Θα έχουμε μια μικρή ή μεσαία επανάληψη του 2008 και της κρίσης των CDO’s ή θα έχουμε μια μεγάλη κρίση των dot.com της εποχής μας; Αυτά τα ερωτήματα και πολλά άλλα είναι απολύτως δικαιολογημένα, στην εποχή της πολυκρίσης και της αβεβαιότητας που ζούμε, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι σωστά και εύστοχα ή ότι έχουν το ίδιο νόημα για όλους.
Πέτρος Σταύρου
Το πώς και το πότε
Ενώ γενικά γνωρίζουμε τον μηχανισμό δημιουργίας και μετάδοσης μιας οικονομικής κρίσης δεν μπορούμε ποτέ να ξέρουμε σε ποιο σημείο του κύκλου της κρίσης βρισκόμαστε για να μπορούμε να προβλέψουμε και τη στιγμή της «κατάρρευσης». Ακόμα και οικονομικοί επενδυτές – «γκουρού» που λειτουργούν συμφεροντολογικά, ως «πιόνια» του πιο σκληρού ανταγωνισμού, συναισθάνονται ότι ο «κρυφός» μηχανισμός μιας κρίσης είναι η υπερσυσσώρευση κεφαλαίου, τάση που πρώτος ο Κ. Μαρξ διαπίστωσε στα χειρόγραφα που υποβαστάζουν το βασικό του έργο, το «Κεφάλαιο». Για τον Κ. Μαρξ, η καπιταλιστική παραγωγή είναι ταυτόχρονα παραγωγή υπεραξίας και πραγματοποίηση της υπεραξίας – δηλαδή η πώληση των καπιταλιστικών εμπορευμάτων που εμπεριέχουν υπεραξία(1) είναι εκ των ων ουκ άνευ προϋπόθεση για την πραγματοποίηση της υπεραξίας. Αν δεν επικυρωθεί από την αγορά η παραγωγή, τότε οι αξίες θα καταρρεύσουν και ο ατομικός καπιταλιστής θα καταστραφεί, αφού το κεφάλαιό του δεν θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μηχανή εκμετάλλευσης και θα συσσωρευτεί αναξιοποίητο.
Ο Μάικλ Μπέρι -γνωστός «επενδυτής» από το παρελθόν του 2008- έρχεται και διαπιστώνει κάτι παρόμοιο, λέγοντας πως σήμερα οι τεχνολογικές εταιρείες επιμηκύνουν τον κύκλο ζωής των παγίων στοιχείων τους για να μειώνουν τις αποσβέσεις και να αυξάνουν τα κέρδη τους και την αξία των μετοχών τους. Τι μας λέει δηλαδή ακριβώς; Μας λέει ότι οι τεχνολογικές εταιρείες αποκρύβουν την «παλαίωση» του τεχνολογικού εξοπλισμού τους και γενικότερα διατηρούν υπερτιμημένη μια «πεπαλαιωμένη» τεχνολογία ή μια τεχνολογία που θα ξεπεραστεί γρήγορα στο άμεσο μέλλον και έτσι οδηγούν αναπόφευκτα την κατάσταση σε κάποια μικρή ή μεγάλη διόρθωση τιμών και στην απαξίωση επενδυμένου κεφαλαίου(2). Και σε αυτήν την περίπτωση δημιουργείται υπερσυσσωρευμένο κεφάλαιο που αξιοποιείται ελάχιστα ή και καθόλου.
Μαρξιστική θεώρηση
Oπως έχει πει ο διάσημος κεϊνσιανός οικονομολόγος Χάιμαν Μίνσκι, μια κρίση που μπορεί να προβλεφθεί δεν είναι κρίση. Από μαρξιστικής σκοπιάς, καταλαβαίνουμε ότι η κρίση υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου είναι μια αναπόφευκτη αντίφαση του συστήματος. Ο ανταγωνισμός και η συνεχής αναζήτηση κέρδους, των μεμονωμένων καπιταλιστών, οδηγούν στην υπερπαραγωγή και την απαξίωση του κεφαλαίου, ειδικά σε έναν τομέα όπως η AI, όπου η τεχνολογική αλλαγή είναι ραγδαία. Οι ατομικές κινήσεις των καπιταλιστών είναι ορθολογικές, παρότι κάποια στιγμή -άγνωστο πότε- θα οδηγήσουν αναπόφευκτα σε έντονα κρισιακά φαινόμενα.
Η στιγμή της κατάρρευσης, επίσης, δεν μπορεί να προβλεφθεί διότι αποτελεί μια συνεχιζόμενη και ορθολογική διαδικασία συσσώρευσης ρίσκου από ατομικούς παίκτες που δεν μπορούν να εγκαταλείψουν το παιχνίδι. Ούτε μπορεί όμως να ανακοπεί, διότι κανένας καπιταλιστικός θεσμός πρόληψης δεν θα μπορούσε να ανακόψει μια κανονικότατη διαδικασία αξιοποίησης του κεφαλαίου. Είναι η ίδια η διαδικασία αξιοποίησης του κεφαλαίου που οδηγεί στην κρίση. Για να το κάνουμε αυτό πιο κατανοητό, με ένα πραγματικό παράδειγμα, θα λέγαμε ότι η Αμερικάνικη Κεντρική Τράπεζα δεν θα μπορούσε να αποτρέψει την χρεoκοπία της Lehman Brothers ή κάποιας άλλης τράπεζας το 2008, γιατί αυτό θα απαιτούσε την κατάργηση των ίδιων των λειτουργιών του θεσμού της πίστης. Η πρόβλεψη της στιγμής του «σπασίματος της φούσκας» ενδιαφέρει μόνο κάποιες «φυλές» επενδυτών, που έχουν ποντάρει στην κατάρρευση, όχι όμως την υπόλοιπη οικονομία και τις μισθωτές τάξεις. Σε αυτήν τη διαπίστωση θα επανέλθουμε λίγο παρακάτω αφού πρώτα δούμε, εν συντομία, κάτι άλλο.
Οι «φούσκες»
Η σημασία και η σοβαρότητα μιας «φούσκας» ή μιας κρίσης δεν καθορίζεται από το μέγεθός της αλλά από την πραγματική της επίπτωση στη λειτουργία του θεσμού της πίστης. Το μέγεθος μιας «φούσκας» αποτιμήσεων και εσφαλμένων κεφαλαιακών τοποθετήσεων μπορεί να ενδιαφέρει έναν ή ορισμένους οικονομικούς κλάδους αλλά όχι τη συνολική οικονομία και κυρίως δεν ενδιαφέρει, ή δεν φαίνεται να επηρεάζει, τις λαϊκές και μισθωτές τάξεις, στο σύνολό τους. Η κρίση dot-com του 2000 αποτέλεσε παράδειγμα υπερβολικών αποτιμήσεων με περιορισμένες όμως πραγματικές διασυνδέσεις, στον πυρήνα του πιστωτικού συστήματος. Αντίθετα, η κρίση των ενυπόθηκων δανείων του 2008 και ο στεγαστικός τομέας οδήγησαν στο πάγωμα της παγκόσμιας διατραπεζικής αγοράς με τεράστιες συνέπειες στην οικονομία. Η παρεμπόδιση της κανονικής λειτουργίας του θεσμού της πίστης έχει ευρύτερες αναπαραγωγικές επιπτώσεις στη λειτουργία των θεμελίων του καπιταλιστικού «κυκλώματος» αλλά δεν ευθύνονται γι’ αυτό όλες οι «φούσκες».
Και στην περίπτωση της «φούσκας AI» ο κίνδυνος δεν βρίσκεται τόσο στις υπερτιμημένες δυνατότητες της τεχνολογίας, όσο στον βαθμό διασύνδεσης του «σκιώδους» επενδυτικού τραπεζικού συστήματος με το επίσημο τραπεζικό σύστημα. Παρά την υπερεπένδυση, φαίνεται πως ο επίσημος τραπεζικός τομέας δεν είναι τόσο εκτεθειμένος αυτήν τη φορά. Βέβαια, ποτέ κανείς δεν ξέρει, με απόλυτη σιγουριά.
Το κρίσιμο ζήτημα
Ωστόσο, ακόμα και αν μια «φούσκα» οδηγήσει στη δοκιμασία του ίδιου του θεσμού της πίστης, που αποτελεί τη βάση του καπιταλιστικού κυκλώματος της κεφαλαιακής αξιοποίησης, οι μεγάλες κεντρικές τράπεζες και κυρίως η αμερικανική (FED), η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αλλά και η Κεντρική Τράπεζα της Μ. Βρετανίας, της Ιαπωνίας κ.λπ. έχουν την κατάλληλη «δύναμη πυρός» να περισώσουν συνολικά και σε όλη την έκτασή του τον θεσμό της τραπεζικής πίστης και αυτό το απέδειξαν στην κρίση του 2008, πιο δραστικά η Τράπεζα των ΗΠΑ και ακολούθως η ΕΚΤ – αν και με διαφορετικό τρόπο και σκεπτικό η τελευταία.
Ομως, αν τελικά επαρκούν οι κεντρικές τράπεζες για να σταθεροποιήσουν το σύστημα, τι πραγματικά σημαίνει μια κρίση για την εργατική τάξη; Σήμερα, στην Ελλάδα, έξι χρόνια μετά την «έξοδο» από τα μνημόνια, οι μισθοί έχουν τη χαμηλότερη αγοραστική δύναμη στην Ευρώπη, η στεγαστική κρίση προελαύνει, οι καλοκαιρινές διακοπές αποτελούν άπιαστο όνειρο και η παραγωγικότητα της εργασίας είναι στα «Τάρταρα». Για όλα αυτά, όπως και για πολλά άλλα, δεν φταίνε ούτε οι «φούσκες» ούτε οι κρίσεις, με όση σφοδρότητα και αν ξέσπασαν. Κυρίως φταίει η χρήση της κρίσης, από τους θεσμούς της Ευρώπης, ως πολιτικού μοχλού για να επιβληθούν σκληρές ταξικές πολιτικές, με τη μορφή «μεταρρυθμίσεων» και λιτότητας, εγκαθιδρύοντας ένα μεταμνημονιακό καθεστώς εκμετάλλευσης.
Σημειώσεις – παραπομπές:
1. Καρλ Μαρξ. Αποτελέσματα της άμεσης διαδικασίας παραγωγής. VI ανέκδοτο κεφάλαιο. Εκδόσεις Α/συνέχεια.
2. Investor Michael Burry Continues to Warn of an AI Bubble. Προσβάσιμο στη δ/νση: https://www.tipranks.com/news/nvda-pltr-orcl-investor-michael-burry-continues-to-warn-of-an-ai-bubble?utm_source=chatgpt.com
Σχόλια (0)