Η σκηνοθετική δεξιοτεχνία του Σουηδού σκηνοθέτη Ίνγκμαρ Μπέργκμαν μας άφησε παρακαταθήκη τη δική του εκδοχή για την «περσόνα», μέσα από το ομώνυμό του έργο. Έργο κατά βάση θεατρικό, -όπως εξάλλου τα περισσότερα έργα του ιδίου-, και βαθιά ψυχαναλυτικό, που διαπραγματεύεται με δεξιοτεχνία, έννοιες ζωής και κατά συνέπειαν και θανάτου.
- της Γεωργίας(Γιούλας) Τριγάζη
Η προσωπικότητα της Ελίζαμπεθ, (πρώτος ρόλος της Λιβ Ούλμαν), εμπλέκεται με τρόπο γοητευτικό και μυστηριώδη, μέσα στο χαραχτήρα της Άλμα (που σημαίνει ψυχή!), της νοσοκόμας που την περιποιείται σε μια κρίσιμη στιγμή της ζωής της, όπου έχει σχεδόν χάσει το λόγο. Δυο γυναίκες φαινομενικά διαφορετικές, από διαφορετικούς κόσμους η κάθε μια, που τελικά η περσόνα της μιας, γίνεται ταυτόσημη με της άλλης. Η ένωση αυτή δεν εκπλήσσει εδώ, γιατί κατ’ ουσίαν αποδίδει κάλλιστα την έννοια του «κοινού παρονομαστή» όλων των ανθρώπινων όντων που τελικά την επιτρέπει χωρίς δευτερολογία. Όπου κοινός παρονομαστής, οι μεγάλες αλήθειες, -ή ακόμη και τα μεγάλα ψεύδη- της ζωής. Έρωτας, γέννηση, ύπαρξη, αρρώστια, θάνατος…
Ο Μπέργκμαν, που έγραψε την περσόνα σε μια στιγμή ευαλωτότητας του ιδίου, γιατί νοσηλευόταν τότε, μας ξεκαθάρισε λίγο ως πολύ τον προσωπικό του ορισμό για την περσόνα. Ωστόσο η έννοια αυτή δεν παύει να προβληματίζει καθημερινά κάθε ανθρώπινο ον, έστω κι αν δεν χρησιμοποιεί ακριβώς αυτό τον ορισμό. Τι εκπροσωπεί λοιπόν η «περσόνα» στην καθημερινότητα;
Η λέξη προέρχεται από την Ετρουσκική λέξη «phersu». Οι Λατίνοι, χρησιμοποιούσαν αυτή τη λέξη, για να ορίσουν τη συμπεριφορά εκείνη, που παρουσιάζεται στο κοινωνικό περιβάλλον, ως αντιπαραβολή με ό,τι υφίσταται στην ιδιωτική ζωή. Ο ορισμός αυτός ήταν συνέχεια της θεατρικής μάσκας, που χρησιμοποιούσαν στο αρχαίο θέατρο, την οποία και ήταν υποχρεωμένοι να φορούν οι ηθοποιοί, για να ταυτίζονται με τον αντίστοιχο ρόλο. Πολύ ωραία λοιπόν! Από τη στιγμή που παλαιόθεν, οι άνθρωποι ταύτιζαν τον κοινωνικό τους ρόλο με μια μάσκα, άρα μάλλον είχαν ανακαλύψει και την χρησιμότητα και την αναγκαιότητα αυτής της μάσκας! Και προφανώς μέσα τους την είχαν απoενοχοποιήσει κιόλας.
Αντίθετα, ο σύγχρονος άνθρωπος αν και χρησιμοποιεί με πολλή άνεση τις διάφορες… «περσόνες» του στην καθημερινότητά του, μάλλον απεχθάνεται να το παραδεχτεί έστω και κατ’ ιδίαν!
Γιατί άραγε; Προφανώς γιατί έχει συνδυάσει την «περσόνα», με τη μάσκα της υποκρισίας.
Κακώς, πολύ κακώς κατά την άποψή μου. Η ψυχανάλυση, έχει βάλει από καιρό, τα πράγματα στη θέση τους. Είναι διαφορετικό πράγμα οι κοινωνικοί ρόλοι που όλοι ενδυόμαστε καθημερινά για να ανταποκριθούμε στα λογής-λογής καθήκοντά και απολαύσεις μας, (εργασιακά, κοινωνικά, γονεϊκά, συντροφικά και σεξουαλικά βεβαίως ), από την απεμπόληση του πραγματικού μας χαραχτήρα και τη μόνιμη ένδυση μιας μάσκας αρεστής, -κατά την άποψή μας πάντα!- προς τον κοινωνικό περίγυρο, και κατ’ ουσίαν ξένη σε εμάς.
Η χρήση της περσόνας ως διαμεσολαβητή στις λογής-λογής κοινωνικές μας σχέσεις είναι και θεμιτή και απαραίτητη. Διευκολύνει, χωρίς να αλλοτριώνει! Και σχεδόν πάντα εμπεριέχει στοιχεία του χαραχτήρα μας, τα οποία δεν φοβόμαστε να εκθέσουμε στην λεγόμενη «κοινωνική κριτική»! Είναι δε αξιοσημείωτο πως σε όλους σχεδόν τους ανθρώπους, ενυπάρχει έμφυτο το κριτήριο της αντίληψης και διάκρισης αυτών των στοιχείων ειλικρίνειας και αυθεντικότητας στις διαμεσολαβητικές περσόνες των άλλων! Αυτό ακριβώς το κριτήριο όταν το αξιοποιούμε σωστά, μας βοηθά κιόλας να αντιληφθούμε ποιοι μας «κάνουν», για κάτι βαθύτερο και ουσιαστικό και ποιοι όχι.
Μόλις χτες, μια διαδικτυακή φίλη που ξεχώρισα πολύ σύντομα, γιατί μου άρεσε η ποίησή της, μου έστειλε την ποιητική της συλλογή: «Δελτίο καιρού». Είναι η Φανή Αθανασιάδου. Εκεί μέσα ξεχώρισα -τον είχα όμως ήδη ξεχωρίσει από παλιά- τον «Ιούδα». Τον παραθέτω εδώ ,γιατί θεωρώ ότι αποδίδει κάλλιστα τη σημασία της έννοιας: «περσόνα ως χαρακτήρας», αυτή τη φορά! (Φανή Αθανασιάδου σε ευχαριστώ!)
ΙΟΥΔΑΣ
Το φιλί του Ιούδα,
ένας σταυρωτός ασπασμός στο πρόσωπο,
συνοδευόμενος
από αδελφικό-υποτίθεται-εναγκαλισμό,
ενώ στο πίσω μέρος του μυαλού του,
σκεφτόταν την αξία που έκλεισε τη συμφωνία
και τι κέρδος θα είχε
τότε κατάλαβε πως έγνεφε καταφατικά
στην ερώτηση του συνομιλητή του:
«τα παιδιά; η οικογένεια; όλοι καλά;»
Πριν προχωρήσει στην τελευταία του κίνηση
που θα χαρακτηριζόταν πισώπλατη,
σαν αστραπή πέρασε από μπροστά του
η εικόνα από την καινούργια διαφήμιση
που είδε στην τηλεόραση:
«Μεταφορά κεφαλαίων
στη νέα τράπεζα Νόβα
με χαμηλότερο επιτόκιο».
artinews
