Ο σοσιαλισμός του Στάλιν[i] του Κώστα Λαμπρόπουλου

Πρέπει κατ’ αρχάς να υπενθυμιστεί ότι ο όρος «μετάβαση στο σοσιαλισμό» στην μετεπαναστατική Ρωσία του Λένιν σήμαινε, πρακτικά και θεωρητικά, την επέκταση του εργατικού κρατικού μονοπωλιακού καπιταλισμού, που η νικηφόρα εργατική και αγροτική επανάσταση είχε -κατά τον ίδιο και το κόμμα του- εγκαθιδρύσει με τις κρατικοποιήσεις στις πόλεις (μεγάλη βιομηχανία, τράπεζες, χονδρικό και διεθνές εμπόριο), στην αγροτική ύπαιθρο (μικροκαλλιέργειες και μικρεμπόριο).

Όπως έχει ήδη επισημανθεί στο προηγούμενο άρθρο «Ο σοσιαλισμός του Λένιν»[ii] σύμφωνα με το λενινιστικό σοσιαλισμό το επιθυμητό αυτό αποτέλεσμα θα επιτυγχανόταν βαθμιαία μέσω της συγκέντρωσης και της συγκεντροποίησης του κεφαλαίου που θα επέφερε ο ανταγωνισμός στην αγορά ανάμεσα στον εργατικό κρατικό μονοπωλιακό καπιταλισμό που βασικά αποτελούσε τον τομέα Ι της παραγωγής μέσων παραγωγής και τον μικροκαπιταλισμό της αγροτικής οικονομίας που βασικά αποτελούσε τον τομέα ΙΙ παραγωγής ειδών κατανάλωσης (Bukharin 1920, Preobrazhensky 1922, Preobrazhensky 1926, κ.α.).

Ωστόσο, η λενινιστική «μετάβαση στο σοσιαλισμό» με όχημα μια μικτή οικονομία αξιών δύο ταξικών τομέων που κατευθύνεται από ένα και μοναδικό κρατικό εργατικό κόμμα τερματίστηκε απροσδόκητα από τη διεθνή αγροτική κρίση του 1926-27.

Η κρίση διέκοψε την ομαλή ροή των ανταλλαγών μεταξύ των πόλεων και των χωριών καθώς και ανάμεσα στη Ρωσία και το εξωτερικό. Τα τσέβρονετς έχασαν τη μετατρεψιμότητά τους σε χρυσό και αποσύρθηκαν από τις εγχώριες και διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές. Οι χωρικοί αποθησαύριζαν τα αποθέματα προϊόντων και ζώων και κατά συνέπεια οι πόλεις διέτρεχαν τον κίνδυνο επικείμενου λιμού. Σε μια τέτοια περίπτωση, η εξέγερση των πόλεων φαινόταν αναπόφευκτη. Η σταθερότητα του καθεστώτος βρισκόταν σε κίνδυνο.

γράφει ο Κώστας Λαμπρόπουλος

 

 

Επιπλέον, σ’ αυτό το υπόβαθρο, η εφαρμογή του πρώτου πενταετούς σχεδίου εκβιομηχάνισης και κολεκτιβοποίησης 1928-32 που θα άρχιζε τον επόμενο χρόνο φαινόταν να αποσαθρώνεται. Σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, ο ενδοκομματικός συσχετισμός των δυνάμεων πιθανώς θα γύριζε ενάντια της κυβερνώσας σταλινικής–μπουχαρινικής πτέρυγας και υπέρ της Ενωμένης Αντιπολίτευσης στο επερχόμενο 15ο συνέδριο του κόμματος που είχε προγραμματιστεί για το Δεκέμβριο 1927.

Ο μόνος τρόπος αντίδρασης της κυβέρνησης ήταν η απευθείας κρατική ιδιοποίηση, δηλαδή η βίαιη απαλλοτρίωση, των όποιων πλεονασμάτων προϊόντων και ζώων βρίσκονταν στα χωριά προκειμένου να συνεχιστεί απρόσκοπτα η ομαλή τροφοδοσία των πόλεων. Φυσικά, μια παρόμοια προλεταριακή εκστρατεία λεηλασίας της υπαίθρου ενάντια στην αγροτιά θα μπορούσε να προκαλέσει την εξίσου βίαιη αντίδρασή της, δηλαδή την εξέγερσή της. Φαινόταν ότι ήταν αναπόφευκτο να αναληφθεί ο κίνδυνος και η κυβέρνηση τον ανέλαβε.

Σε πιο γενικούς όρους, ο μόνος τρόπος εξόδου από το αδιέξοδο στο οποίο είχε περιέλθει ο εργατικός κρατικός μονοπωλιακός καπιταλισμός στη Ρωσία φαινόταν στην κυβέρνηση να είναι η επιστροφή σ’ ένα σύστημα ανταλλαγής σε είδος μεταξύ πόλεων και χωριών, δηλαδή μεταξύ εργατών και αγροτών. Αυτό δεν μπορούσε να γίνει διαφορετικά παρά μόνο με μια επιστροφή σε μια λιγότερη βίαιη και περισσότερο συστηματική εκδοχή των οικονομικών σε αξίες χρήσης του πολεμικού κομμουνισμού. Και το εργαλείο γι’ αυτό ήταν πλέον σχεδόν έτοιμο: το οικονομικό σχέδιο σε αξίες χρήσης για την πενταετία 1928-1932[iii].

Και αυτό ήταν, όντως, εκείνο που η κυβέρνηση αποφάσισε να κάνει με την εφαρμογή του οικονομικού σχεδίου σε αξίες χρήσης και τη συνδυασμένη μ’ αυτό αναδιάρθρωση της αγροτικής ιδιοκτησίας το 1928-1932.

Το εργαλείο του πενταετούς σχεδίου συμπληρώθηκε με την υποχρεωτική, δηλαδή δια της βίας, ενοποίηση των ατομικών αγροτικών εκμεταλλεύσεων σε κρατικά αγροκτήματα (σοβχόζ) ή / και συνεταιρισμούς (κολχόζ) ως τα οχήματα μεταφοράς των πλεονασμάτων της αγροτικής παραγωγής από τα χωριά στις πόλεις. Στην ιστορική, βεβαίως, πράξη δεν μεταφέρθηκαν μόνο πλεονάσματα αλλά και μέρος του προϊόντος που ήταν αναγκαίο για την επιβίωση των συνεταιρισμένων πλέον αγροτών με ό,τι αυτό κατά περίπτωση συνεπαγόταν γι’ αυτούς και τις οικογένειές τους.

Τέλος, η απρόσκοπτη εφαρμογή του κυβερνητικού σχεδιασμού είχε ως πολιτική προϋπόθεση επιτυχίας την πλήρη συστράτευση του κόμματος υπερ της εκπλήρωσης των στόχων του.

Η επίθεση της σταλινικής-μπουχαρινικής πλειοψηφίας ενάντια στην αντιπολιτευόμενη μειοψηφία προκύπτει συνεπαγωγικά. Η Ενωμένη Αντιπολίτευση εκκαθαρίζεται το 1927-8 πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από το 15ο συνέδριο. Μετά την εξάλειψη της τροτσκιστικής τάσης από τον κομματικό χάρτη, η συμμαχία διασπάται και η σταλινική πτέρυγα συμμαχώντας με την παραδοθείσα υπόλοιπη Ενωμένη Αντιπολίτευση (Zinoviev, Kamenev, κ.α.) επιτίθεται στη μπουχαρινική πτέρυγα και την υποτάσσει πολιτικά. Ο Στάλιν γίνεται ο αδιαμφισβήτητος απόλυτος μονάρχης του κόμματος και της ΕΣΣΔ και το 1928-1932 εφαρμόζει το 1ο πενταετές σχέδιο σε αξίες χρήσης για την εκβιομηχάνιση και την (ασχεδίαστη απ’ ότι αποδείχθηκε εκ των υστέρων) κολεκτιβοποίηση της αγροτιάς.

Η μετάβαση από το ιστορικά προηγούμενο λενινιστικό[iv] υπόδειγμα σοσιαλισμού στο σταλινικό τελείται με μεγάλο οικονομικό και κοινωνικό κόστος: ο λιμός που προκλήθηκε το 1931-3 από τη βίαιη εξωγενή διακοπή της διευρυμένης αναπαραγωγής στην αγροτική οικονομία προκάλεσε το θάνατο 7 εκατομμύριων και πλέον ανθρώπων [Grant 1997:135] και τον Απρίλιο του 1932  επέφερε ένα κύμα εργατικών απεργιών και ταραχών σε όλες τις βιομηχανικές πόλεις της Ρωσίας [Rossman 2005:1]. Ωστόσο, οι αγρότες δεν προχώρησαν σε σοβαρές εξεγέρσεις όπως φοβόταν τόσο πολύ το κόμμα. Η αγροτιά δεν ανταπέδωσε στο καθεστώς τα χτυπήματα που δέχθηκε αλλά υποτάχθηκε παθητικά στη σταλινική λεηλασία και μοίρα της. Μεταμορφώθηκε σε αγροτικό προλεταριάτο.

Ο λόγος γι’ αυτό ήταν απλός: η κολεκτιβοποίηση με την ενοποίηση των επιμέρους ατομικών πόρων (χωράφια, ζώα, αποθέματα προϊόντων) ωφέλησε τους φτωχότερους αγρότες σε βάρος των πλουσιότερων. Ένα μέρος των πλεονασμάτων των πλουσιότερων αγροτών, οι περιβόητοι κουλάκοι, μεταφέρθηκε μέσω της ενοποίησης των αγροκτημάτων στους φτωχότερους συντοπίτες τους και το υπόλοιπο στο σοβιετικό κράτος κι’ από κει στις πόλεις. Μέσω, λοιπόν, της ενοποίησης των αγροκτημάτων (κρατικά αγροκτήματα και συνεταιρισμοί) συγκροτήθηκε εκ των πραγμάτων μια συμμαχία άμεσου οικονομικού συμφέροντος ανάμεσα στο σοβιετικό κράτος και το φτωχότερο στρώμα της αγροτιάς που απέτρεψε τη γενικευμένη αντίδραση των αγροτικών πληθυσμών υπό την ηγεσία των πλουσιότερων, δηλαδή των κουλάκων.

Έτσι, η σοβιετική κοινωνία -διαμέσου του νικηφόρου διπλού εμφύλιου πολέμου της εργατικής τάξης ενάντια στην αγροτική τάξη και παράλληλα του φτωχότερου στρώματος της αγροτικής τάξης ενάντια στο πλουσιότερο- έγινε το 1928-1932 -βασικά[v]- ένας ιστορικά πρωτοφανής μονοταξικός εργατικός κοινωνικο-οικονομικός σχηματισμός.

Τον Ιανουάριο 1933 ο Stalin [19330107] διακήρυξε με τη δέουσα επισημότητα στην εισήγησή του προς την κοινή ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής και της Κεντρικής Επιτροπής Ελέγχου του ΚΚΣΕ ότι, σαν αποτέλεσμα της εκπλήρωσης του πεντάχρονου πλάνου σε ό,τι αφορά τη βιομηχανία, τη γεωργία και το εμπόριο, εγκαθιδρύσαμε την αρχή του σοσιαλισμού σε όλες τις σφαίρες της εθνικής οικονομίας και εκδιώξαμε τα καπιταλιστικά στοιχεία από αυτές.

Ο σοσιαλισμός του Στάλιν αντιστοιχεί στο Διάνυσμα Ε που εμπεριέχεται στον Πίνακα Ορισμού των Εναλλακτικών Σοσιαλισμών του Ένγκελς[vi]:

Ε = {1.2, 2.1, 3.1} : οικονομικός λογισμός αξιών χρήσης, κρατική ιδιοκτησία μέσων παραγωγής, κρατικό οικονομικό σχέδιο.

Ο νέος σταλινικός σοσιαλισμός ενέχει την ιστορική καινοτομία του οικονομικού σχεδίου σε αξίες χρήσης, και, επομένως, αποτελεί ένα τεράστιο βήμα προς τον κομμουνισμό (σύμφωνα, τουλάχιστον, με το δρομολόγιο του Ένγκελς[vii] από τον καπιταλισμό προς τον κομμουνισμό).

Συνεπάγεται, όμως, παράλληλα και την ασύλληπτη μεγέθυνση του κράτους μέσου του γραφειοκρατικού μηχανισμού σχεδιασμού και διαχείρισης της οικονομίας που χρειάζεται η σχεδιασμένη λειτουργία της με όρους αξιών χρήσης[viii]. Επομένως, το κρατικό σχέδιο αποτελεί έναν ανυπέρβλητο φραγμό στην πορεία προς τον κομμουνισμό (σε πλήρη αντίθεση με τον Ένγκελς[ix] που οραματιζόταν την απονέκρωση του προλεταριακού κράτους από το κοινωνικό οικονομικό σχέδιο).

Ο Stalin [19330107] αποσαφηνίζει, επίσης, με την αρμόζουσα επισημότητα στην εισήγησή του προς την κοινή ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής και της Κεντρικής Επιτροπής Ελέγχου του ΚΚΣΕ ότι ο νέος και δικός τους σοσιαλισμός είναι δομικά και λειτουργικά συνυφασμένος με την δικτατορική εξουσία τους -προς το παρόν- εις το διηνεκές:

«Μια δυνατή και ισχυρή δικτατορία του προλεταριάτου – αυτό είναι εκείνο που χρειαζόμαστε τώρα προκειμένου να σκορπίσουμε στον άνεμο και τα τελευταία υπολείμματα των τάξεων που πεθαίνουν και να αποτρέψουμε τα ληστρικά σχέδιά τους.

Μερικοί σύντροφοι έχουν ερμηνεύσει τη θέση για την κατάργηση των τάξεων, τη δημιουργία μιας αταξικής κοινωνίας και την αποσύνθεση του κράτους, σα μια δικαιολογία τεμπελιάς και εφησυχασμού, μια δικαιολογία της αντεπαναστατικής θεωρίας της αποδυνάμωσης της ταξικής πάλης και την εξασθένηση της κρατικής εξουσίας. Περιττό να πω, τέτοιοι άνθρωποι δεν έχουν τίποτα κοινό με το Κόμμα μας. Είτε είναι εκφυλισμένοι ή διπλοπρόσωποι και πρέπει να εκδιωχθούν από το Κόμμα μας. Η κατάργηση των τάξεων δεν επιτυγχάνεται με την εξάλειψη της ταξικής πάλης αλλά με την εντατικοποίησή της. Το κράτος θα αποσυντεθεί όχι σαν αποτέλεσμα της εξασθένησης της κρατικής εξουσίας αλλά σαν αποτέλεσμα της ενδυνάμωσής της στο έπακρο που είναι αναγκαία για την τελική συντριβή των υπολειμμάτων των τάξεων που πεθαίνουν και για την οργάνωση της άμυνας ενάντια στην καπιταλιστική περικύκλωση που ακόμα απέχει πολύ από το να έχει εκλείψει και ούτε θα εκλείψει σύντομα.».

Δυστυχώς ή ευτυχώς, οι διακηρύξεις περί της επίγειας αιωνιότητας του καθεστώτος δεν αρκούν και για να την διασφαλίσουν στην ιστορική πράξη. Η βιωσιμότητα του σταλινικού σοσιαλισμού ήταν ανάλογη της διατηρησιμότητας της οριακής αναπτυξιακής ώθησης του κεντρικού σχεδιασμού σε αξίες χρήσης. Όσο η οικονομία πλησίαζε προς την πραγματική πλήρη απασχόληση (και μειωνόταν η μεταμφιεσμένη σε απασχόληση ανεργία) τόσο η οριακή αναπτυξιακή ώθηση μειωνόταν για να γίνει στο τέλος της σοβιετικής ιστορίας αρνητική. Από τα μέσα της δεκαετίας 1970 ο κεντρικός σχεδιασμός σε αξίες χρήσης άρχισε να αποτελεί φραγμό στην παραπέρα ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Το ζήτημα πλέον δεν ήταν η επίτευξη της πλήρους απασχόλησης, αυτή είχε σχεδόν επιτευχθεί, αλλά η βέλτιστη κατανομή της απασχόλησης σε εναλλακτικές παραγωγικές χρήσεις. Και αυτό το πρόβλημα δεν μπορούσε και ούτε μπορεί -εξ ορισμού- να επιλύσει ο οικονομικός σχεδιασμός σε αξίες χρήσης.

Με δυο λόγια: ο οικονομικός σχεδιασμός σε αξίες χρήσης ήταν το εργαλείο διαχείρισης της πρώτης εκτατικής φάσης τους Υποδείγματος Σοβιετικής Οικονομικής Ανάπτυξης που ήταν λειτουργικά ασύμβατο με τη δεύτερη εντατική φάση του.

Κατά τον Lambropoulos [1985: 11-12] «το Υπόδειγμα Σοβιετικής Οικονομικής Ανάπτυξης – ΥΣΟΑ λειτουργεί σε δύο οργανικά διαδοχικές φάσεις (Anchishkin 1977 p.p.93-95, Fedorenko et al. 1975 p.p.39-42, Jackson 1977 p.887, Tartarin 1978 p.p.62-63): την εκτατική φάση και την εντατική.

Στην πρώτη φάση, η εκβιομηχάνιση μιας αγροτικής οικονομίας συντελείται με την κατά προτεραιότητα επέκταση της βαριάς βιομηχανίας.

Στην δεύτερη φάση, οι επιπτώσεις της επιτευχθείσας εκβιομηχάνισης κατά την πρώτη φάση διαχέονται στους υπόλοιπους οικονομικούς κλάδους (ελαφρά βιομηχανία, γεωργία, υπηρεσίες) καταλήγοντας με τον τρόπο αυτό στο σχηματισμό μιας οικονομικής δομής ολοκληρωμένα ανεπτυγμένης και υψηλά παραγωγικής.

Το πέρασμα του ΥΣΟΑ από την πρώτη φάση του στη δεύτερη σημειώνεται από τη σχετική εξάντληση των πόρων και πιο συγκεκριμένα από την απορρόφηση των αρχικά διαθέσιμων αποθεμάτων εργατικού δυναμικού. Οι παραγωγικοί πόροι, προωθώντας  την εκτατική δυναμική της οικονομικής διαδικασίας εξαντλούνται αναδραστικά απ’ αυτή τη δυναμική.».

Ο Lambropoulos [1985: 19] επισημαίνει ότι «Ωστόσο, το πέρασμα στην εντατική φάση του ΥΣΟΑ  δεν είναι μιας απλοϊκής γραμμικότητας όπως υποδείχνει η Πολιτική Οικονομία του Σοσιαλισμού σύμφωνα με την οποία ο μετασχηματισμός των εκτατικών οικονομικών δομών σε εντατικές πραγματοποιείται με την ένεση συνεχών μέτριας ισχύος δόσεων εντατικοποιητικών οικονομικών μεταρρυθμίσεων (Afanasyev 1971 p.p.92-93, p.83, Kozlov 1977 p.p.56-59).

Οι ανατολικοευρωπαϊκοί κοινωνικοί σχηματισμοί παρουσιάζουν ένα τέτοιο επίπεδο ολοκλήρωσης των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών δομών τους που δεν επιτρέπει την παραμικρή αναδιοργάνωση της μιας εξ αυτών δίχως την αντίστοιχη αναδιοργάνωση των υπολοίπων (Afanasyev 1971 p.p.93-97).

Συνεπώς, οι κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές δομές -που σχηματίστηκαν σε αμοιβαίο καθορισμό κατά την εκτατική φάση του ΥΣΟΑ ως οι αιτίες του και ταυτόχρονα ως τα αποτελέσματά του (για να μιλήσουμε ειλικρινά δεν είναι δυνατό να διαχωρίσεις τη δομική-στατική διάσταση μιας οικονομίας (Κεντρικά Σχεδιασμένη Οικονομία) και τη λειτουργική-δυναμική της διάσταση (ΥΣΟΑ) χωρίς να αποδιαρθρώσεις το εν λόγω οικονομικό σύστημα σε ένα σύνολο στοιχείων χωρίς καμία μακροοικονομική σημασία)- παραμένουν απαθείς στην αναγκαιότητα μετάβασης στην εντατική φάση η οποία συνεπάγεται μια κάποια αναδιανομή (οριζόμενη στο κοινωνικό πεδίο) πρώτα της οικονομικής εξουσίας και στη συνέχεια της πολιτικής.».

Και ο Lambropoulos [1985: 20] συμπεραίνει ότι «Η αναπόφευκτη αντίσταση της κοινωνικής ομάδας που κατέχει τη θέση οικονομικής και πολιτικής διοίκησης στις ανακαινιστικές μεταρρυθμίσεις (Brus 1979 p.p.22-23/ p.p.26-21), περισσότερο ή λιγότερο επιβαλλόμενες από την πίεση των πολλαπλών καθημερινών δυσκολιών που απαντώνται στο οικονομικό πεδίο (Kornai 1971 p.300), δεν μπορεί παρά να πυροδοτήσει μια βαθιά κρίση πρώτα οικονομική και στη συνέχεια πολιτική και κοινωνική (Marx 1909 p.p.4-7).

Ή, το πέρασμα στην εντατική φάση του ΥΣΟΑ τελείται δια μέσου μιας κρίσης μετάβασης της οποίας το μέγεθος και η εσωτερική δυναμική συγκεκριμενοποιούν ταυτόχρονα τα οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά της (για μια συνοπτική παρουσίαση των χαρακτηριστικών του «ανεπτυγμένου σοσιαλισμού» δες, π.χ., Lavigne 1978a p.p.318-322).».

Επομένως, η ολοσχερής και εκκωφαντική κατάρρευση του 1989-1993 ήταν μόνο φαινομενικά ξαφνική και απροσδόκητη. Απεναντίας ήταν απολύτως προβλέψιμη σύμφωνα, τουλάχιστον, με τον Lambropoulos [1985]. Στη δε περίπτωση της Ρουμανίας ο Lambropoulos [1985] υποδειγματοποίησε την ενδογενή ροπή προς την κατάρρευση μιας Κεντρικά Σχεδιασμένης Οικονομίας στο πλαίσιο του Σοβιετικού Μοντέλου Οικονομικής Ανάπτυξης και προέβλεψε οικονομετρικά το 1990 ως το έτος της αναμενόμενης συστημικής μετάλλαξης της οικονομίας, δηλαδή της επερχόμενης κρίσης που συνεπαγόταν αυτή η μετάλλαξη [Lambropoulos 1985:164-165]. Στο 14ο συνέδριό του ΚΚ Ρουμανίας το Νοέμβριο 1989 ο Νικόλαε Τσαουσέσκου επανεξελέγη πανηγυρικά Γενικός Γραμματέας του. Στις 25 Δεκεμβρίου 1989 εκτελέστηκε μαζί με τη σύζυγό του Έλενα…

Η ΕΣΣΔ και οι κλώνοι της κατέρρευσαν σαν μεγάλοι και μικροί πύργοι από τραπουλόχαρτα επιχειρώντας ανεπιτυχώς να μεταπηδήσουν την ύστατη στιγμή πριν την καταστροφή τους σε ένα αξιακό υπόδειγμα λειτουργίας του οικονομικού συστήματος με πυρήνα τις διεθνείς οικονομικές συναλλαγές.

Το ιδιαίτερα τραγικό στην κατάρρευση της ΕΣΣΔ, την «πατρίδα του σοσιαλισμού», ήταν ότι ουδείς προσπάθησε να την αποτρέψει εκτός από ορισμένα υπέργηρα μέλη του πάλαι ποτέ πανίσχυρου Πολιτικού Γραφείου της ΚΕ του ΚΚΣΕ.

Η ώρα ενός νέου διάδοχου υποδείγματος σοσιαλισμού είχε σημάνει.

 

Αναφορές

__________________________

 

Afanasyev [1971] V.G., The Scientific Management of Society, Progress Publishers, Moscow, 1971.

Anchishkin [1977] A., The Theory of Growth of a Socialist Economy, Progress Publishers, Moscow, 1977.

Brus [1979] W., Problèmes Cénéraux du Fonctionnement de l’Economie Socialiste, François Maspero, Paris, 1979.

Bukharin [1920] N., The politics and economics of the transition period, Taylor & Francis Ltd, 2003.

 

Fedorenko [1975] N.P., (ed.), Economic Development and Perspective Planning, Progress Publishers, Moscow, 1975.

Grant [1997] T., Russia: from revolution to counter-revolution, Wellred Publications, London.

 

Jackson [1977] M.R., Industrialization, Trade, and Mobilization in Romania’s Drive for Economic Independence, dans JEC 1977, p.p.886-940.

Joint Economic Committee [1977], Congress of the United States, East European Economies Post-Helsinki, U.S. Government Printing Office, Washington D.C., 1977.

Kornai [1971] J., Economic Systems Theory and General Equilibrium Theory, Acta Oeconomica, voi.6, n°4, 1971, p.p.297-317.

Kozlov [1977] G.A. (ed.), Political Economy: Socialism, Progress Publishers, Moscow, 1977.

Lambropoulos [1985] K., Les conséquences macroéconomiques de l’endettement roumain vis-à-vis de l’Ouest, 1950-1982, Thèse de Doctorat de 3ème Cycle en Techniques Economiques, Prévision, Prospectives, Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales, Paris.

Marx [1909] K./ Contribution à la Critique de l’Economie Politique, V. Giard & E. Brière, Paris, 1909.

Lavigne [1978] M., (éd.), Economie Politique de la Planification en Système Socialiste, Economica, Paris, 1978.

Lavigne [1978a] M., La Société Socialiste Avancée, dans Lavigne 1978, p.p.301-327.

Preobrazhensky [1922] E. A., From New Economic Policy to socialism, a glance into the future of Russia and Europe, New Park Publications, London, 1974.

 

Preobrazhensky [1926] E. A., The new economics, Clarendon Press, Oxford, 1965.

Rossman [2005] J., Worker resistance under Stalin: class and revolution on the shop floor, Russian Research Center Studies no 96, Harvard University Press.

 

Stalin [19330107] J., The results of the first five-year plan, Report, Joint Plenum of the Central Committee and the Central Control Commission of the CPSU(B.), January 7, 1933, Pravda, #10, January 10, 1933: Stalin J. V., Problems of Leninism, Foreign Languages Press, Peking, 1976:578-630, Works, vol.13:163-219 Foreign Languages Publishing House, Moscow, 1955, ref.: 623-4.

 

Tartarin [1978] R., Schémas de Réproduction et Politiques d’Industrialisation, Lavigne 1978, p.p.62-101.

 

 

Σημειώσεις

[i] Το παρόν άρθρο αποτελεί ενιαίο σύνολο με το χρονικά αμέσως προηγούμενο άρθρο «Ο οικονομικός σχεδιασμός σε αξίες χρήσης: από τον Ένγκελς στο Λεόντιεφ, 1843 – 1936» [https://redlineagrinio.gr/publications/84641-oikonomikos-sxediasmos-axies-xrisis-engkels-leontief-1843-1936-kosta-lampropoulou] με όποια σειρά κι’ αν διαβαστούν.

[ii] https://redlineagrinio.gr/publications/84472-sosialismos-lenin-kosta-lampropoulou

[iii] https://redlineagrinio.gr/publications/84641-oikonomikos-sxediasmos-axies-xrisis-engkels-leontief-1843-1936-kosta-lampropoulou

[iv] https://redlineagrinio.gr/publications/84472-sosialismos-lenin-kosta-lampropoulou

[v] Υφίσταται, επίσης, η “σκιώδης τάξη” των «δίχως τάξη»: εκτοπισμένοι, φυλακισμένοι, εργάτες καταναγκαστικών έργων, απατεώνες, πόρνες, λωποδύτες, λαθρέμποροι, μαυραγορίτες, χαρτοπαίκτες, χρήστες ναρκωτικών ουσιών, μαφιόζοι, κ.ο.κ.

[vi] https://redlineagrinio.gr/publications/84320-kata-engkels-sosialistiki-metavasi-kapitalismo-kommounismo-kata-engkels-sosialistiki-metavasi-kapitalismo-kommounismo-atou-kosta-lampropoulou

[vii] https://redlineagrinio.gr/publications/84320-kata-engkels-sosialistiki-metavasi-kapitalismo-kommounismo-kata-engkels-sosialistiki-metavasi-kapitalismo-kommounismo-atou-kosta-lampropoulou

[viii] https://redlineagrinio.gr/publications/84641-oikonomikos-sxediasmos-axies-xrisis-engkels-leontief-1843-1936-kosta-lampropoulou

[ix] https://redlineagrinio.gr/publications/84320-kata-engkels-sosialistiki-metavasi-kapitalismo-kommounismo-kata-engkels-sosialistiki-metavasi-kapitalismo-kommounismo-atou-kosta-lampropoulou