Χτες έγινε η εναρκτήρια εκδήλωση ενός νέου πολιτικού κόμματος, της Πλεύσης Ελευθερίας, που χαρακτηρίστηκε από το σύνολο σχεδόν των σχολιαστών «κόμμα της Ζωής Κωνσταντοπούλου». Η ίδια βέβαια στην ομιλία της χρησιμοποίησε κατά το μεγαλύτερο μέρος το πρώτο πληθυντικό πρόσωπο, αλλά προς το παρόν το νεοπαγές κόμμα δεν φαίνεται να διαθέτει άλλες πολιτικές προσωπικότητες συγκρίσιμης εμβέλειας.
- του Νίκου Σαραντάκου
Δεν είναι παράδοξο σε καιρούς κρίσης να ιδρύονται νέες πολιτικές κινήσεις, ιδίως όταν έχουν προηγηθεί διασπάσεις και αποχωρήσεις σε υφιστάμενα κόμματα. Η Ζωή Κωνσταντοπούλου αποχώρησε από τον ΣΥΡΙΖΑ το καλοκαίρι, συνεργάστηκε ως ανεξάρτητη στις εκλογές του Σεπτεμβρίου με τη Λαϊκή Ενότητα, αλλά δεν εντάχθηκε στο νέο κόμμα και πάντοτε ακολουθούσε προσωπική πορεία (από το 2012, που πρωτομπήκε στην πολιτική, θα έλεγε κανείς). Ίσως τώρα να βρίσκεται επιτέλους στη θέση που ανέκαθεν επιδίωκε να καταλάβει.
Δεν θα πω πολλά για το νέο κόμμα, που άλλωστε είναι πολύ νωρίς για να το κρίνουμε. Προσωπικά απογοητεύτηκα από τη Ζωή Κωνσταντοπούλου αρκετό καιρό πριν από τη διάσπαση του ΣΥΡΙΖΑ, εξαιτίας του κάκιστου τρόπου με τον οποίο ασκούσε τα καθήκοντά της ως Πρόεδρος της Βουλής. Και παρόλο που δεν αποκλείω εντελώς το ενδεχόμενο να ευδοκιμήσει το νεαρό κόμμα, δεν θα στοιχημάτιζα για τις προοπτικές του. Την εναρκτήρια ομιλία της ΖΚ (μεταδόθηκε διαδικτυακά κι έτσι την άκουσα) τη βρήκα προβλέψιμη και μάλλον πομπώδη, και πολύ θα δυσκολευόμουν να ξεχωρίσω κάτι -πάντως πρόσεξα ότι η ομιλήτρια απέφυγε επιμελώς να τοποθετήσει την Πλεύση Ελευθερίας στα αριστερά του πολιτικού φάσματος.
Ίσως είμαι προκατειλημμένος, αλλά πρέπει να πω ότι βρήκα αστείο και απρόσφορο το όνομα του νέου κόμματος, ιδίως το ανεκδιήγητο «Πλεύση», μια λέξη που ταιριάζει πάντως στον γλωσσικό συντηρητισμό που διακρίνει την Ζωή Κ. Αλλά βέβαια, το όνομα δεν παίζει παρά μικρό ρόλο στις πολιτικές τύχες ενός κόμματος. Αντίθετα, το έμβλημα του κόμματος, το καράβι με τα έξι πανιά, το βρήκα καλούτσικο σαν έμπνευση αν και ίσως η υλοποίηση μπορούσε να είναι αρτιότερη.
Το καράβι της Ζωής Κωνσταντοπούλου έχει έξι πανιά επειδή το κόμμα της έχει ως στόχους 6 λέξεις/φράσεις που αρχίζουν από το γράμμα Δ: Δημοκρατία, Δικαιοσύνη, Διαφάνεια, Δικαιώματα Διαγραφή (του χρέους) και Διεκδίκηση (των γερμανικών οφειλών). Βέβαια, τα πανιά είναι σχεδιασμένα σαν ορθογώνια σκαληνά τρίγωνα, ενώ συνήθως το Δ το αντιστοιχίζουμε με ισοσκελές τρίγωνο ή και ισόπλευρο, αλλά αν τα κάναν ισοσκελή δεν θα χωρούσαν όλα στο λογότυπο χωρίς να αλληλοκαλύπτονται.
Οπότε, μετά το Δέλτα του Νείλου και τα Δέλτα του Διαστήματος (του Ρέι Μπράντμπερι ή μάλλον του μεταφραστή του), έχουμε και τα Δέλτα της Πλεύσης. Θα το καταλάβατε, η πλεύση της Πλεύσης Ελευθερίας στο άρθρο αυτό σταματάει εδώ (αν και στα σχόλια εσείς μπορείτε να σχολιάσετε το νέο κόμμα όσο θέλετε) διότι στη συνέχεια του άρθρου εγώ σκοπεύω να λεξιλογήσω ή ίσως να αλφαβητολογήσω για το γράμμα Δ, με ένα ακόμα από τα περιστασιακά άρθρα που βάζω για τα γράμματα του αλφαβήτου (πριν από λίγο καιρό είχαμε άρθρο για το πι).
To Δ
Το Δ είναι το τέταρτο γράμμα του αλφαβήτου μας, και προέρχεται από το φοινικικό γράμμα dalet, που σημαίνει «πόρτα», το οποίο αποτελεί μετεξέλιξη ενός ιδεογράμματος που σήμαινε την πόρτα. Στα σημερινά εβραϊκά, άλλωστε, η πόρτα είναι delet -και φυσικά, το γεγονός ότι οι ονομασίες των φοινικικών γραμμάτων κάτι σήμαιναν, ενώ οι αντίστοιχες ονομασίες στα ελληνικά δεν σήμαιναν τίποτα (παρά τις φιλότιμες προσπάθειες των ελληνοβαρεμένων να βγάλουν κάποιο κρυμμένο νόημα από το «άλφα, βήτα, γάμμα, δέλτα», βασανίζοντας βάναυσα γλώσσα και λογική) είναι ίσως η πιο τρανή απόδειξη για τη σημιτική προέλευση του αλφαβήτου.
Από το ελληνικό Δ προήλθαν το λατινικό D, το κυριλλικό Д και το κοπτικό Ντάλντα (Ⲇ). Στο αρχαιοελληνικό αλφαβητικό σύστημα αρίθμησης, που το διατηρούμε και σήμερα σε μερικές εφαρμογές (δεν εννοώ τους λεξαρίθμους!) το Δ έχει αξία 4. Στην Ιλιάδα η ραψωδία Δ έχει τίτλο «Ορκίων σύγχυσις. Αγαμέμνονος επιπώλησις», και διηγείται την παράβαση των συμφωνιών από τους Τρώες και την επιθεώρηση του στρατεύματος των Αχαιών από τον Αγαμέμνονα. Η δ της Οδύσσειας έχει τίτλο «τα εν Λακεδαίμονι» και είναι η τελευταία της Τηλεμάχειας: διηγείται τι έκανε ο Τηλέμαχος στη Σπάρτη και τη συνάντησή του με τον Μενέλαο και την Ελένη.
Το Δ είναι μάλλον σπάνιο γράμμα -έχει τη 17η θέση ανάμεσα στα 24 γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου (συχνότητα 1,55%). Όμως, ως αρχικό γράμμα λέξεων είναι αρκετά συχνό -κάποιοι μέτρησαν τα λήμματα του ΛΚΝ κι έβγαλαν τις λέξεις από Δ στην έβδομη θέση. Ο λόγος γι΄ αυτή την αναντιστοιχία είναι οι πάρα πολλές λέξεις που έχουν πρώτο συνθετικό την πρόθεση δια-.
Κάποτε που είχαμε μελετήσει τα αλφαβητικά ρεκόρ και αναζητούσαμε λέξεις με πολλά Δ είχαμε καταλήξει στο δωδεκαδακτυλίτιδα με 4Δ (πάθηση του δωδεκαδακτύλου). Λέξεις με διπλό δ είναι ελάχιστες στα ελληνικά και φαίνεται πως είναι όλες δάνεια από τα εβραϊκά: Σαδδουκαίοι, Θαδδαίος, Αρμαγεδδών. Ο φθόγγος που αποδιδόταν με το γράμμα Δ κατά την αρχαιότητα ήταν ένα ηχηρό κλειστό σύμφωνο, ένα ντ, και όχι το σημερινό εξακολουθητικό σύμφωνο, κι αυτό μάλλον εξηγεί και την έλλειψη διπλού δ.
Κατά την ελληνιστική περίοδο τα τρία ηχηρά κλειστά σύμφωνα (b d g) μετατράπηκαν σε εξακολουθητικά (v δ γ) αν και παρέμειναν κλειστά όταν βρίσκονταν ύστερα από ρινικό σύμφωνο. Δηλαδή, η λέξη «δένδρον» προφερόταν déndron στην κλασική αρχαιότητα, ενώ στην ελληνιστική εποχή πήρε την προφορά δéndron. Αυτό σημαίνει ότι όταν σήμερα προφέρουμε δένδρο, Αλέξανδρος κτλ. δεν ακολουθούμε την προφορά των αρχαίων αλλά, θα έλεγα για να πάρουμε το αίμα μας πίσω, βαρβαρίζουμε -η λαϊκή γλώσσα (δέντρο, Αλέξαντρος) βρίσκεται πιο κοντά στην αρχαία προφορά!
Στο διεθνές φωνητικό αλφάβητο ο φθόγγος δ συμβολίζεται με ð. Οι περισσότερες γλώσσες της Ευρώπης δεν έχουν τον φθόγγο αυτόν και οι ομιλητές τους δυσκολεύονται να τον αποδώσουν. Τον έχουν όμως τα ισπανικά, τα ουαλικά, τα αγγλικά, τα αλβανικά -καθώς και τα αραβικά. Γάλλοι και Γερμανοί μπορεί να καταφύγουν στο z όταν έχουν να προφέρουν το δ, ενώ στα ελληνικά ο αρχετυπικός ξένος λέει «ντεν καταλαβαίνει».
Η αρχαία λέξη «δέλτος», που τη χρησιμοποιούμε σε λόγιο ύφος (π.χ. «το όνομά του θα γραφεί με χρυσά γράμματα στις δέλτους….» και γύρευε για ποιον σκερβελέ το λέμε) και η κοινότατη λέξη «δελτίο» που προέρχεται από αυτήν είναι αβέβαιης ετυμολογίας, αλλά δεν αποκλείεται να είναι και αυτη σημιτικό δάνειο, όπως και το δέλτα.
Πάντως, στα ελληνικά η λέξη «δέλτα» πέρα από την ονομασία του γράμματος, δεν άργησε να προσλάβει και άλλες σημασίες, ονοματίζοντας αντικείμενα που έχουν τριγωνικό σχήμα, με πρώτο και καλύτερο το δέλτα των ποταμών, την τριγωνικού σχήματος έκταση στις εκβολές τους, ιδίως στους μεγάλους ποταμούς, σαν τον Νείλο ή τον Δούναβη. Ο Ηρόδοτος πρώτος, περιγράφοντας τον Νείλο, αναφέρει «το καλεόμενον Δέλτα», αλλά στην αγγλική Βικιπαίδεια διαβάζω ότι, αντίθετα με τον δημοφιλή μύθο, δεν έπλασε ο Ηρόδοτος τη λέξη. Δεν καταλαβαίνω τι εννοεί, και η πηγή την οποία δίνει δεν είναι δημόσια προσβάσιμη, θέλει συνδρομή, οπότε αν κάποιος έχει πρόσβαση ας το διαβάσει και ας μας πει τι εννοεί.
Να αναφέρουμε ακόμα τον δελτοειδή μυ, κάπου στον ώμο, την εταιρεία γαλακτοκομικών Δέλτα, τις σχολές Δέλτα, την αμερικανική αεροπορική εταιρεία Delta και την Πηνελόπη Δέλτα. Η Πηνελόπη ήταν το γένος Μπενάκη, Δέλτα είναι το επώνυμο του άντρα της, του φαναριώτη Στέφανου Δέλτα. Νόμιζα ότι ο άνθρωπος λεγόταν Δέλτας στην ονομαστική, αλλά βλέπω στη Βικιπαίδεια να τον γράφουν «Στέφανος Δέλτα». Νομίζω ότι είναι λάθος, ας μας πουν όσοι ξέρουν. Ο Στέφανος Δέλτας (ή Δέλτα) ήταν ιδρυτής του Κολεγίου Αθηνών και σύμφωνα με ανυπόστατες φήμες άφησε μυστική διαθήκη στην οποία ορίζει να απολύονται οι καθηγητές που πιάνουν απογόνους του να αντιγράφουν. Υπάρχει και ο μουσικός Μιχάλης Δέλτα, αλλά αυτό νομίζω πως είναι ψευδώνυμο.
Μετά τον Καλλικράτη, υπάρχει και δήμος Δέλτα, στη Θεσσαλονίκη, με πρωτεύουσα τη Σίνδο. Υποθέτω πως εννοείται το δέλτα του Αξιού.
Κάκιστη φήμη απέκτησαν τα τελευταία χρόνια, πριν τους διαλύσει η τωρινή κυβέρνηση, οι αστυνομικοί της Ομάδας Δέλτα ή Δελτάδες, με ιδιαίτερες επιδόσεις στην άγρια καταστολή διαδηλώσεων. Νομίζω πως στη δική τους περίπτωση, το Δ είναι ακρώνυμο, άρα ΔΕΛΤΑ: Δύναμη ΕΛέγχου Ταχείας Αντίδρασης.
Για τα Δ σε τίτλους βιβλίων, τραγουδιών και ταινιών περιμένω τη δική σας συμβολή. Πάντως, για το βιβλίο του Ρέι Μπράντμπερι που ανέφερα στην αρχή, ο τίτλος «Τα Δ του Διαστήματος» είναι αποκλειστικά ελληνικός -ο πρωτότυπος είναι S is for Space.
Σημαντική παρουσία έχει το Δ και στις επιστήμες, όπου συμβολίζει τη διαφορά, και την αλλαγή κάποιας ποσότητας (π.χ. Δx) ενώ στα μαθηματικά του γυμνασίου θα θυμόμαστε ότι συμβολίζει τη διακρίνουσα στις δευτεροβάθμιες εξισώσεις. Εκτός από το Δ υπάρχει και το ανεστραμμένο Δ, που λέγεται «ανάδελτα» (
) και που σε μιαν άλλη ζωή ήξερα τι είναι, όχι όμως τώρα πια.
Τέλος, στη Λυσιστράτη του Αριστοφάνη, η Λυσιστράτη εξηγεί στις συντρόφισσές της: «κἀν τοῖς χιτωνίοισι τοῖς Ἀμοργίνοις γυμναὶ παρίοιμεν δέλτα παρατετιλμέναι», που ο Πολύβιος Δημητρακόπουλος το μεταφράζει «κι αν στα πουκαμισάκια μας αυτά τ’ αμοργινά, αφήσουμε τα σώματα να φαίνονται γυμνά, και το κουρέψουμε κι αυτό». Αυτό; Ποιο αυτό. Ο Ταχτσής στη δική του μετάφραση, σε πεζό, το αποδίδει «κάνουμε αποτρίχωση εκεί που ξέρεις», οπότε ξέρετε τι εννοεί. Η σημασία διατηρείται και στα καλιαρντά, χωρίς ανάγκη για ανάδελτα, πράγμα που αποδεικνύει, θαρρώ, τη συνέχεια της φυλής και της γλώσσας.
