του Αλέξη Χαλβατζή
Πραγματοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία την Κυριακή 29/5/22 η ημερίδα του Δικτύου Αλληλεγγύης Κοινωνικών Ιατρείων με θέμα την ΕΜΦΥΛΗ ΒΙΑ. Έγιναν εξαιρετικές εισηγήσεις και συζήτηση για τη βία στα παιδιά και τους εφήβους τις γυναικοκτονίες, τη βία στον αθλητισμό, την ενδοοικογενειακή βία, το κίνημα me too στην Ελλάδα κ.ά. Δημοσιεύουμε την πολύ ενδιαφέρουσα εισήγηση του Αλέξη Χαλβατζή για τη βία στον αθλητισμό.
Το φαινόμενο της βίας στον αθλητισμό έχει πάρα πολλές πτυχές που αξίζει να εξεταστούν και να αναλυθούν διεξοδικά. Το παγκόσμιο αθλητικό κίνημα θυσιάζεται καθημερινά στο βωμό των υπερκερδών ελάχιστων «επενδυτών», ο ερασιτεχνικός αθλητισμός καταστρέφεται, η πατριαρχία και ο σεξισμός κυριαρχούν παντού, άλλωστε ας μη ξεχνάμε ότι οι ασκοί του Αιόλου με το τεράστιο κίνημα του me too στην Ελλάδα άνοιξαν ύστερα από καταγγελίες της αθλήτριας της ιστιοπλοΐας Σοφίας Μπεκατώρου για βιασμό της από μεγαλοπαράγοντα της ομοσπονδίας του αθλήματος, όταν αυτή ήταν μόλις 16 ετών. Όπως σε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας η τοξικότητα του καπιταλιστικού συστήματος και εδώ αποσαθρώνει τα πάντα και καταδεικνύει με σχεδόν απόλυτο τρόπο την ασυμβατότητά του με τις ανάγκες της ζωής.
Εργασιακή βία στους αθλητές. Η μαφία της FIFA και της UEFA
Ο επαγγελματικός αθλητισμός δεν είναι μόνο αυτό που φτάνει στους τηλεοπτικούς μας δέκτες με τα αστραφτερά clubs, τους ακριβοπληρωμένους αστέρες πληρωμένους με υπέρογκα ποσά και τους χορούς δισεκατομμυρίων που ακούγονται καθημερινά στα ΜΜΕ.
Υπάρχουν χιλιάδες αθλητές ομαδικών αθλημάτων που αγωνίζονται προκειμένου να μπορέσουν να εξασφαλίσουν τα προς το ζην μέσα σε συνθήκες εργασιακού μεσαίωνα που στην ουσία δεν έχουν και μεγάλες διαφορές από άλλους εργασιακούς χώρους. Οι κακοί αγωνιστικοί χώροι που αναγκάζουν τους αθλητές να διακινδυνεύουν τη σωματική τους ακεραιότητα και οι πενιχροί μισθοί που πολλές φορές δεν πληρώνονται από τα «αφεντικά» ομάδων μέσα σε ένα κλίμα απειλών και τρομοκρατίας είναι πολύ σοβαρά ζητήματα που αντιμετωπίζουν στην καθημερινότητά τους.
Και στα ατομικά αγωνίσματα όμως η κατάσταση δεν είναι καθόλου καλύτερη. Οι αθλητές βρίσκονται αενάως στο κυνήγι κάποιου ιδιώτη χορηγού ή κάποιου πενιχρού βοηθήματος από τις αθλητικές αρχές των χωρών τους για να μπορέσουν να καλύψουν ένα μέρος των εξόδων διαβίωσης και προπόνησής τους. Άλλωστε δεν είναι λίγες οι φορές που εκφράζουν κραυγή αγωνίας για τις συνθήκες που καλούνται να αντιμετωπίσουν. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι αυτή του ολυμπιονίκη αρσιβαρίστα του Παναθηναϊκού Θοδωρή Ιακωβίδη όπου μετά από τον αγώνα του στους Ολυμπιακούς αγώνες του Τόκιο, εξέθεσε το μέγεθος τον προβλημάτων με δραματικούς τόνους. Η κατάσταση βέβαια αυτή επιδεινώθηκε σε τεράστιο βαθμό στην περίοδο της πανδημίας.
Και στο κορυφαίο επίπεδο δεν είναι όλα τόσο ρόδινα όπως φαίνεται. Οι αθλητές αυτοί προπονούνται εντατικά πέντε ή και έξι ώρες την ημέρα, ενώ καλούνται να δίνουν περίπου εκατό και πλέον αγώνες κατά τη διάρκεια ενός έτους. Σε έκθεση που δημοσίευσε πρόσφατα η FIFpro (παγκόσμια ομοσπονδία επαγγελματιών ποδοσφαιριστών) αναφέρεται η επισταμένη ανάγκη μείωσης των αγώνων για τους επαγγελματίες ποδοσφαιριστές οι οποίοι κάθε χρόνο βλέπουν το καλεντάρι των αγωνιστικών τους υποχρεώσεων να μεγαλώνει. Από την άλλη πλευρά πληθαίνουν οι φωνές παικτών που έχουν τελειώσει την αγωνιστική τους σταδιοδρομία και δηλώνουν ότι τα κορμιά τους είναι διαλυμένα (βλ. Γκαμπριέλ Μπατιστούτα).
Δεν είναι λίγες οι φορές που οι επαγγελματίες αθλητές έχουν κάνει προσπάθειες για τη δημιουργία συνδικαλιστικών οργάνων προκειμένου να αντιδράσουν απέναντι στα προβλήματα που τους ταλανίζουν. Ένα τέτοιο παράδειγμα ήταν η κίνηση για τη δημιουργία ενός διεθνούς συνδικάτου ποδοσφαιριστών στα τέλη του 1994 από τον Μαραντόνα, τον Λάουντρουπ, τον Ζαμοράνο και άλλους κορυφαίους ποδοσφαιριστές της εποχής. Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθεί ότι στην Αργεντινή, σύμφωνα με έρευνες, μόνο 3 στους 10 επαγγελματίες ποδοσφαιριστές μπορούν να ζήσουν μόνο με τα χρήματα που κερδίζουν από το ποδόσφαιρο.
Ο ίδιος ο Ντιέγκο πάρα πολλές φορές είχε εκφράσει τη δυσαρέσκειά του απέναντι στη FIFA τόσο κατά τη διάρκεια των μουντιάλ του 1986 και 1994 που είχαν λάβει χώρα σε Μεξικό και ΗΠΑ αντίστοιχα καταγγέλλοντας ανοιχτά τη δικτατορία της τηλεόρασης που υποχρέωνε τους ποδοσφαιριστές να παίζουν μεσημεριανές ώρες κάτω από θερμοκρασίες που ξεπερνούσαν τους 35 ή και τους 40 βαθμούς Κελσίου. Οι ενοχλημένοι ηγέτες της FIFA μετά το τέλος του αγώνα της Αργεντινής με τη Νιγηρία έβαλαν σχεδόν να τον απαγάγουν προκειμένου να τον σύρουν για αντιντόπινγκ κοντρόλ όπου βρέθηκε θετικός στην εφεδρίνη.
Αναφέρει ο Ζαν Μαρί Μπρομ : «Ο αθλητισμός αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της καπιταλιστικής κοινωνίας με όλο το δυναμισμό της. Μέσα σε αυτή την αλλοτριωμένη κοινωνία ο αθλητισμός δεν είναι δυνατό να δημιουργήσει μια προφυλαγμένη και προνομιούχα νησίδα ανθρωπισμού και κουλτούρας».
Όπως λοιπόν ο Μαρξ κατάγγελνε συνεχώς τα αποτελέσματα της καπιταλιστικής εκμηχάνισης πάνω στον εργάτη έτσι και εμείς θα πρέπει να καταγγέλλουμε τις επιπτώσεις που έχει πάνω στο άτομο η αθλητική πρακτική έτσι όπως τείνει να εδραιωθεί με τον άκρατο ανταγωνισμό και με την κατάκτηση της νίκης με όλους τους τρόπους και όλα τα μέσα.
Οι προετοιμασίες για το παγκόσμιο κύπελλο του Κατάρ
Όλη η βαρβαρότητα και ο αγριανθρωπισμός του καπιταλιστικού συστήματος στο χώρο του αθλητισμού απεικονίζεται με πολύ καθαρό τρόπο κατά την περίοδο προετοιμασίας του παγκόσμιου κυπέλλου ποδοσφαίρου που θα διεξαχθεί στο Κατάρ το Νοέμβριο του 2022, όπου πάνω από 2.500 χιλιάδες εργάτες έχασαν τη ζωή τους στα έργα για την οικοδόμηση των νέων γηπέδων. Παρόλα αυτά ο πρόεδρος της FIFA Τζιάνι Ινφαντίνο δήλωσε με απίστευτο κυνισμό : «Στους εργάτες του Κατάρ δώσαμε αξιοπρέπεια και περηφάνια».
Έμφυλη βία και οπαδισμός
Το ποδόσφαιρο αλλά και άλλα ομαδικά αθλήματα γίνονται πεδίο άσκησης της βιο-εξουσίας, σύμφωνα με τη φεμινιστική προσέγγιση της Burstyn : «…πεδίο νεοφιλελεύθερων οικονομικών στρατηγικών και της νεοσυντηρητικής κουλτούρας, μια εμπορευματοποιημένη, έμφυλη πολιτισμική βιομηχανία που ενισχύεται και επιδοτείται από το κράτος, σφετερίζεται, καταλαμβάνει και ορίζει το δημόσιο χώρο. Γύρω από το άθλημα παράγονται γνώσεις και κοινωνικές πρακτικές που οργανώνουν τις φυσικές ζωές και εμπειρίες μέσα από πρακτικές, ρυθμίσεις και περιορισμούς του σώματος και της σεξουαλικής συμπεριφοράς, παράγοντας κυριαρχικούς τύπους σωματικής κουλτούρας και ομορφιάς που επηρεάζουν τις συνειδήσεις, τα habitus και τη φαντασία εκατομμυρίων ανθρώπων.
Στις συνθήκες του ύστερου καπιταλισμού το ποδόσφαιρο λειτουργεί ως μια διαταξική πολιτισμική πρακτική προάγοντας τύπους ανδρικής σεξουαλικότητας που προσαρμόζονται σε όλες τις κοινωνικές τάξεις».
Η Burstyn αναφέρει τρία ιδιαίτερα πρότυπα ως χαρακτηριστικά παραδείγματα : «Α. Του ισχυρού οικονομικού παράγοντα που διαθέτει πλούτο και εκτελεστική εξουσία, Β. Του διανοητικού και τεχνικά καταρτισμένου προπονητή ή μάνατζερ που είναι ελκυστικός στα μεσαία κοινωνικά στρώματα, Γ. Του αρρενωπού ήρωα της εργατικής τάξης».
Έτσι σε αυτό το πλαίσιο δεν είναι λίγες οι φορές που ακούγονται εκφράσεις του τύπου: Το ποδόσφαιρο είναι αντρικό σπορ κ.τ.λ. Μάλιστα, ακόμα και σε βραβεύσεις κορυφαίων αθλητριών του ποδοσφαίρου δεν λείπουν τα σεξιστικά σχόλια. Θύμα έπεσε ακόμα και η μοναδική γυναίκα που κέρδισε ποτέ τη Χρυσή μπάλα, η Νορβηγίδα Ada Hogeberg to 2018. Συγκεκριμένα ο Γάλλος παρουσιαστής Martin Solveig, την ώρα που της παρέδιδε το βραβείο, τη ρώτησε αν γνώριζε twerk dance. H αθλήτρια απάντησε με ένα ξερό «όχι». Σε συνέντευξη που έδωσε την επομένη στο CNN δεν έκρυψε τη δυσαρέσκειά της για το γεγονός.
Σε αυτό το πλαίσιο δεν προκαλεί καμιά έκπληξη ότι τα συνθήματα που κυριαρχούν στις κερκίδες των γηπέδων είναι κυρίως σεξιστικού χαρακτήρα, έχοντας έναν σαφώς ανδροκεντρικό χαρακτήρα. Όπως αναφέρουν οι Νίκος Κοταρίδης και Νίκος Σιδέρης : «Ο δημόσιος αυτός ανδρικός χώρος συνιστά ένα πεδίο διαπραγμάτευσης της ανδρικής ταυτότητας. Το πρότυπο του ανδροπρεπούς άνδρα κυριαρχεί ενώ επιφυλάσσει για τους άλλους τη θέση του ηττημένου, του υποταγμένου, του προσκυνημένου».
Στο “Λεξικό της Πιάτσας” ο συγγραφέας Παπαζαχαρίου αποδίδει το ρήμα “γαμώ” ως εξής : «υποβιβάζω, νικώ κάποιον, εξευτελίζω, χαλάω, καταστρέφω». Επίσης η λέξη “πούστης” που συναντάται πολύ συχνά δεν αναφέρεται μόνο στον ομοφυλόφιλο, αλλά και στον υποταγμένο και βιασμένο άνδρα.
Οπαδικοί στρατοί, το παράδειγμα της Δυναμό Κιέβου
Το ποδόσφαιρο όπως το γνωρίζουμε στη σημερινή εποχή είναι προϊον της βιομηχανικής επανάστασης. Ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα όπως αναφέρει ο Taylor, το γήπεδο έγινε η κατεξοχήν τοποθεσία της ανδρικής εργατικής σχόλης. Επισημαίνει επίσης ότι στη σύνδεση ανάμεσα σε ομάδα και οπαδούς υπήρχε ένα είδος συμμετοχικής δημοκρατίας και κοινοτικής διάθεσης.
Τα τελευταία ωστόσο χρόνια παρατηρείται μια σχετική αποδυνάμωση αυτών των μορφών εργατικής ταυτότητας. Αυτή η διαδικασία ενισχύεται από την άκρατη εμπορευματοποίηση του αθλήματος, από τις πολύ ακριβές τιμές των εισιτηρίων, από τον κατασταλτικό τρόπο με τον οποίο οι ιδιοκτήτες των ομάδων αλλά και οι κρατικοί μηχανισμοί προσπαθούν να πετύχουν τη λεγόμενη “αποχαλίνωση των αισθημάτων”. Ο Hornby χαρακτηριστικά τονίζει ότι : «Τα πάθη που εξάπτει το παιχνίδι καταβροχθίζουν τα πάντα και μετά βέβαια το τακτ και την κοινή λογική».
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο δημιουργούνται και οι λεγόμενοι οπαδικοί στρατοί όπου αποτελούνται από νεαρά άτομα έτοιμα, με το αζημίωτο βέβαια (οικονομικές απολαβές, εύρεση εργασίας, χορήγησης ουσιών κ.τ.λ.), να προασπίσουν τα συμφέροντα των κεφαλαιοκρατών – ιδιοκτητών των ομάδων που πολλές φορές φτάνουν μέχρι και την κεντρική πολιτική σκηνή.
Ας μη ξεχνάμε ότι την εισβολή στο σπίτι των εργατών στην Οδησσό, που έγινε στις 2 Μαΐου του 2014 και έχασαν τη ζωή τους δεκάδες άνθρωποι, την πραγματοποίησαν στρατολογημένοι φασίστες οπαδοί της Δυναμό Κιέβου που έφτασαν στην πόλη την προηγούμενη μέρα με ναυλωμένο τρένο από το Κίεβο. Στα επόμενα χρόνια αυτοί ήταν που συγκρότησαν το τάγμα Αζόφ και τις υπόλοιπες νεοναζιστικές ομάδες που αιματοκύλισαν το Ντονμπάς.
Αντί επιλόγου
Ωστόσο υπάρχει και η άλλη πλευρά του νομίσματος. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις κατά τις οποίες οπαδοί συμμετέχουν ενεργά στο αντιφασιστικό κίνημα, όπου δημιουργούν δομές αλληλεγγύης για πρόσφυγες, που παίρνουν μέρος σε κοινωνικούς αγώνες. Και σε αυτό το πεδίο δηλαδή της ανθρώπινης δραστηριότητας το μέγεθος των αντιφάσεων είναι τεράστιο. Όμως ίσως τελικά είχε δίκιο ο Che όταν κάποτε έλεγε ότι το ποδόσφαιρο δεν είναι απλά ένα παιχνίδι, είναι ένα όργανο της επανάστασης.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΛΟΓΙΟ
- Εduardo Galleano, To ποδόσφαιρο στη σκιά και το φως, Πάπυρος, Αθήνα 2016
- Καρλ Μαρξ, Η γερμανική ιδεολογία, Gutenberg
- Γιάννης Ζαιμάκης, Η πολιτική οικονομία του ποδοσφαίρου στην ύστερη νεοτερικότητα, στο : Ποδόσφαιρο και κοινότητες οπαδών, Πλέθρον, Αθήνα 2013
- Burstyn V., The ritesof men : method, polities and the new culture of sports, University of Toronto press, Toronto 2000
- Νίκος Κοταρίδης – Νίκος Σιδέρης, Το παιχνίδι και ο φανατισμός της κερκίδας, στο : Ποδόσφαιρο και κοινότητες οπαδών, Πλέθρον, Αθήνα 2013
- Παπαζαχαρίου Ευάγγελος (Ζάχος), Λεξικό της Πιάτσας, Κάκτος, Αθήνα
- Richard Giullianotti – Gary Armstrong, Oι λεωφόροι της αντιπαράθεσης. Διαχείριση και έλεγχος αστικών χώρων από τους χούλιγκαν, στο : Ποδόσφαιρο και κοινότητες οπαδών, Πλέθρον, Αθήνα 2013
- Taylor I. , Football mad. A speculative sociology of soccer hooliganism, at : Images of deviance, Hammondsworth, Penguin, 1971
- www.inews.gr, FIFpro : Μειώστε τα παιχνίδια υπάρχει κίνδυνος, 26/5/2022
- www.bovary.gr, Kωνσταντίνος Βουλγαρίδης, Ada Hegeberg – H πρώτη γυναίκα που κέρδισε τη Χρυσή Μπάλα έδωσε ισχυρή απάντηση στο σεξισμό, 6/12/2018
- neaprooptiki.gr
