Ο Φλεβάρης του 1917 στη Ρωσία: Η απρόσμενη επανάσταση

Χάρης Παπαδόπουλος

Στις 12 Μάρτη 1917 κατέρρευσε το τσαρικό καθεστώς. Επειδή στη Ρωσία βρισκόταν ακόμη σε ισχύ το παλιό ημερολόγιο, η επανάσταση ονομάστηκε Φεβρουαριανή.

Ο τσά­ρος έπεσε έπει­τα από μια εξέ­γερ­ση πέντε ημε­ρών που έλαβε χώρα στις ερ­γα­τι­κές συ­νοι­κί­ες της πρω­τεύ­ου­σας Πε­τρού­πο­λης. Η αστυ­νο­μία, παρά το όργιο κα­τα­στο­λής, δεν κα­τά­φε­ρε να συ­γκρα­τή­σει τους εξε­γερ­μέ­νους, ο στρα­τός που ήρθε να «επι­βά­λει την τάξη» στις πε­ρισ­σό­τε­ρες πε­ρι­πτώ­σεις δεν κα­τά­φε­ρε να ση­κώ­σει τα όπλα ενά­ντια στους δια­δη­λω­τές. Ένα-ένα τα συ­ντάγ­μα­τα άρ­χι­σαν να περ­νά­νε με την εξέ­γερ­ση, συχνά αφού πρώτα εκτε­λού­σαν επί τόπου ή φυ­λά­κι­ζαν τους πιο προ­κλη­τι­κούς αξιω­μα­τι­κούς τους.

Η εξέ­γερ­ση είχε ξε­κι­νή­σει από μια δια­μαρ­τυ­ρία γυ­ναι­κών στις 8 Μάρτη (23 Φλε­βά­ρη με το παλιό ημε­ρο­λό­γιο) για την έλ­λει­ψη ψω­μιού. Οι γυ­ναί­κες χτυ­πή­θη­καν άγρια από την αστυ­νο­μία με απο­τέ­λε­σμα να ση­κω­θούν στο πόδι οι ερ­γα­τι­κές γει­το­νιές. Στις 12 Μάρτη οι ένο­πλοι ερ­γά­τες και οι εξε­γερ­μέ­νοι στρα­τιώ­τες είχαν κα­τα­λά­βει την Πε­τρού­πο­λη και είχαν εγκα­τα­στή­σει το επι­τε­λείο τους στα ανά­κτο­ρα της Ταυ­ρί­δας.

Σε όλη την υπό­λοι­πη Ρωσία οι αρχές απλώς έτρε­ξαν να εξα­φα­νι­στούν. Ήταν τόσο από­το­μη η αλ­λα­γή, ώστε η φε­βρουα­ρια­νή επα­νά­στα­ση στη συλ­λο­γι­κή συ­νεί­δη­ση της Ρω­σί­ας θε­ω­ρή­θη­κε «αναί­μα­κτη», πα­ρό­λο που στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα κα­τα­γρά­φη­καν πε­ρισ­σό­τε­ρα από 1.400 θύ­μα­τα στις μάχες των 5 ημε­ρών του ξε­ση­κω­μού της Πε­τρού­πο­λης.

Αυτή η επα­νά­στα­ση έλαβε χώρα ενά­ντια στο πιο βάρ­βα­ρο, άξε­στο και κα­θυ­στε­ρη­μέ­νο κα­θε­στώς που υπήρ­χε στην εποχή του. Μέσα σε ελά­χι­στες μέρες η τσα­ρι­κή Ρωσία με­τα­μορ­φώ­θη­κε στην πιο δη­μο­κρα­τι­κή χώρα του πλα­νή­τη, με τις συ­ζη­τή­σεις να διε­ξά­γο­νται πα­ντού ελεύ­θε­ρα και πα­θια­σμέ­να, και πάνω σε κάθε ζή­τη­μα και τα­μπού.

Αλλά το πραγ­μα­τι­κά ασύλ­λη­πτο γε­γο­νός είναι πως η επα­νά­στα­ση συ­νέ­βη ενώ η Ρωσία συμ­με­τεί­χε με όλη της την έντα­ση, μαζί με όλες σχε­δόν τις ευ­ρω­παϊ­κές χώρες, στον Α’ Πα­γκό­σμιο Πό­λε­μο. Ήδη η Ρωσία είχε απώ­λειες πολ­λών εκα­τομ­μυ­ρί­ων νε­κρών στο μέ­τω­πο και το κα­θε­στώς του τσά­ρου επέν­δυε στην «εθνι­κή ομο­ψυ­χία» κατά του «ξένου ει­σβο­λέα». Αλλά οι ξε­ση­κω­μοί και οι επα­να­στά­σεις πραγ­μα­το­ποιού­νται όταν είναι από­λυ­τα ανα­γκαί­ες, όχι όταν οι συν­θή­κες είναι εύ­κο­λες…

 

Και ποιοι ανέ­λα­βαν την εξου­σία;

Η φε­βρουα­ρια­νή επα­νά­στα­ση πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε από ερ­γά­τες και ερ­γά­τριες που πα­λεύ­α­νε να υπε­ρα­σπί­σουν τα απο­λύ­τως απα­ραί­τη­τα και να αλ­λά­ξουν τη ζωή τους. Η νίκη της επα­νά­στα­σης σή­μαι­νε πως το ίδιο το βράδυ της ανα­τρο­πής του τσά­ρου, στις 12 Μάρτη, είχε ήδη στη­θεί μια προ­σω­ρι­νή Εκτε­λε­στι­κή Επι­τρο­πή από αγω­νι­στές όλων των κομ­μά­των της Αρι­στε­ράς. Η Εκτε­λε­στι­κή Επι­τρο­πή κά­λε­σε τις συ­νε­λεύ­σεις των ερ­γα­το­γει­το­νιών να ψη­φί­σουν αντι­προ­σώ­πους για το πρώτο ερ­γα­τι­κό συμ­βού­λιο της Πε­τρού­πο­λης, δίπλα σε αυτό των αντι­προ­σώ­πων των εξε­γερ­μέ­νων συ­νταγ­μά­των. Τις επό­με­νες ημέ­ρες ερ­γα­τι­κά συμ­βού­λια, συμ­βού­λια στρα­τιω­τών και στα­δια­κά και αγρο­τών, άρ­χι­σαν να συ­γκρο­τού­νται σε όλη τη Ρωσία.

Όμως, οι άν­θρω­ποι που έκα­ναν την επα­νά­στα­ση δεν ήταν αυτοί που καρ­πώ­θη­καν την εξου­σία. Η προ­σω­ρι­νή Εκτε­λε­στι­κή Επι­τρο­πή βιά­στη­κε να πα­ρα­κα­λέ­σει τους κα­τα­θο­ρυ­βη­μέ­νους επι­κε­φα­λής των αστι­κών κομ­μά­των να σχη­μα­τί­σουν μια προ­σω­ρι­νή κυ­βέρ­νη­ση. Η κυ­βέρ­νη­ση αυτή τους επό­με­νους μήνες, μέχρι τον Οκτώ­βρη του 1917, θα έχει την τυ­πι­κή δι­καιο­δο­σία για να διοι­κή­σει τη χώρα. Στην Προ­σω­ρι­νή Κυ­βέρ­νη­ση των κα­πι­τα­λι­στι­κών κομ­μά­των θα συμ­με­τέ­χουν στην αρχή ένα και σι­γά-σι­γά πε­ρισ­σό­τε­ρα στε­λέ­χη της Αρι­στε­ράς, από τους σο­σια­λε­πα­να­στά­τες (βα­σι­κό κόμμα της αγρο­τιάς) και τους μεν­σε­βί­κους. Και τα δύο κόμ­μα­τα, παρά την επα­να­στα­τι­κή φρα­σε­ο­λο­γία τους, δεν αμ­φι­σβη­τού­σαν την πρω­το­κα­θε­δρία της αστι­κής τάξης ούτε τη συμ­με­το­χή στον πό­λε­μο που κό­στι­ζε φρι­κια­στι­κές απώ­λειες.

Όμως η πραγ­μα­τι­κή εξου­σία περ­νού­σε όλο και πε­ρισ­σό­τε­ρο στα χέρια των συμ­βου­λί­ων των εκλεγ­μέ­νων αντι­προ­σώ­πων των ερ­γα­τών και των στρα­τιω­τών, που έμει­ναν στην ιστο­ρία με τα αρ­χι­κά τους στη ρω­σι­κή γλώσ­σα: σο­βιέτ. Με την κα­τάρ­ρευ­ση των μη­χα­νι­σμών του κρά­τους η πα­ρα­γω­γή, η τρο­φο­δο­σία των πό­λε­ων και του στρα­τού και η κα­θη­με­ρι­νό­τη­τα εν γένει ελεγ­χό­ταν και κα­τευ­θύ­νο­νταν όλο και πε­ρισ­σό­τε­ρο από τους ίδιους τους ερ­γά­τες και τις ερ­γά­τριες. Ταυ­τό­χρο­να με την αύ­ξη­ση και την ανά­πτυ­ξη των σο­βιέτ, ο μη­χα­νι­σμός που υπο­τί­θε­ται πως έλεγ­χε η Προ­σω­ρι­νή Κυ­βέρ­νη­ση έμοια­ζε όλο και πε­ρισ­σό­τε­ρο με τρο­χα­λία που στρι­φο­γυρ­νά στον αέρα, χωρίς να με­τα­δί­δει την κί­νη­σή της σε άλλα τμή­μα­τα. Στη Ρωσία για τους επό­με­νους οχτώ μήνες θα συ­νυ­πάρ­ξουν δύο εξου­σί­ες, η μία σε ανά­πτυ­ξη, η άλλη σε απο­δρο­μή.

 

Πώς ανα­τρέ­πο­νται οι συ­σχε­τι­σμοί;

Τον Μάρτη του 1917 δύο με­γά­λα κόμ­μα­τα της Αρι­στε­ράς, οι σο­σια­λε­πα­να­στά­τες (εσέ­ροι στα ρω­σι­κά, από τα αρ­χι­κά τους) και οι μεν­σε­βί­κοι είχαν τη με­γά­λη πλειο­ψη­φία σε όλα τα σο­βιέτ. Όμως, στή­ρι­ζαν την Προ­σω­ρι­νή Κυ­βέρ­νη­ση όπου ήταν μειο­ψη­φία, πι­στεύ­ο­ντας ότι δεν πρέ­πει να τρο­μά­ξουν την αστι­κή τάξη αμ­φι­σβη­τώ­ντας ρι­ζι­κά την πο­λι­τι­κή της. Έτσι όχι μόνο συ­νέ­χι­σαν τη διε­ξα­γω­γή του ιμπε­ρια­λι­στι­κού πο­λέ­μου, αλλά αρ­νή­θη­καν να μοι­ρά­σουν τη γη των αρι­στο­κρα­τών και της εκ­κλη­σί­ας στους αγρό­τες. Στο τέλος, προ­σπά­θη­σαν να φι­μώ­σουν το κόμμα της Αρι­στε­ράς που κα­λού­σε στην εκ­πλή­ρω­ση των λαϊ­κών απαι­τή­σε­ων για το στα­μά­τη­μα του πο­λέ­μου και στην ανα­δια­νο­μή της γης. Το κόμμα αυτό ήταν οι μπολ­σε­βί­κοι του Λένιν.

Το μπολ­σε­βί­κι­κο κόμμα ήταν ένα μειο­ψη­φι­κό, αρ­χι­κά, τμήμα μέσα στα ερ­γα­τι­κά συμ­βού­λια. Στα πρώτα χρό­νια του πο­λέ­μου και του πα­τριω­τι­κού πα­ρο­ξυ­σμού οι μπολ­σε­βί­κοι όχι μόνο ήταν ενά­ντια στον πό­λε­μο, αλλά κα­λού­σαν στη με­τα­τρο­πή του σε εμ­φύ­λιο. «Ει­ρή­νη στις κα­λύ­βες, πό­λε­μος στα πα­λά­τια», κή­ρυτ­τε ο Λένιν, επα­να­λαμ­βά­νο­ντας το ξε­χα­σμέ­νο σύν­θη­μα της γαλ­λι­κής επα­νά­στα­σης. Οι μπολ­σε­βί­κοι θε­ω­ρή­θη­καν «προ­δό­τες του έθνους», ζη­τώ­ντας δι­καιώ­μα­τα και ελευ­θε­ρί­ες για τις κα­τα­πιε­σμέ­νες εθνό­τη­τες, μέχρι και την αυ­το­διά­θε­σή τους. Ο Λένιν και το κόμμα του φά­ντα­ζαν πα­ρά­λο­γοι -σαν από άλλη διά­στα­ση- για την υπό­λοι­πη, «ρε­α­λι­στι­κή» Αρι­στε­ρά.

Αλλά για να κερ­δί­σεις το στε­φά­νι της Ιστο­ρί­ας πρέ­πει ανα­γκα­στι­κά να πα­ραι­τη­θείς από την εφή­με­ρη ανα­γνώ­ρι­ση. Οι μπολ­σε­βί­κοι έκα­ναν το ιστο­ρι­κό άλμα προς την κα­τά­κτη­ση της εξου­σί­ας μέσα στους οχτώ μήνες που ακο­λού­θη­σαν την επα­νά­στα­ση του Φλε­βά­ρη. Το κόμμα του Λένιν προ­σπέ­ρα­σε τους χλευα­σμούς των «πραγ­μα­τι­στών» της Αρι­στε­ράς που δεν αμ­φι­σβη­τού­σαν τις κυ­ρί­αρ­χες ιδέες και τόλ­μη­σε να απα­ντή­σει στα δύο ερω­τή­μα­τα που έβαζε πιε­στι­κά η βάση των σο­βιέτ σε όλη τη Ρωσία: α) πώς θα στα­μα­τή­σει άμεσα ο πό­λε­μος και β) πώς θα μοι­ρα­στεί η γη. Σ’ αυτά τα ερω­τή­μα­τα οι μπολ­σε­βί­κοι απά­ντη­σαν θέ­το­ντας αυτοί ένα ερώ­τη­μα: Πώς μπο­ρούν να συμ­βούν αυτά τα πράγ­μα­τα αν οι κα­πι­τα­λι­στές συ­νε­χί­σουν να κυ­βερ­νούν, αν τα σο­βιέτ δεν πά­ρουν στα χέρια τους όλη την εξου­σία;

Η επα­νά­στα­ση του Φλε­βά­ρη του 1917 δεν έφερε μο­νά­χα τον ίλιγ­γο σε όλο τον πλα­νή­τη. Έγινε επι­πλέ­ον η αφε­τη­ρία για την πιο συ­ναρ­πα­στι­κή δια­δρο­μή σε όλη την αν­θρώ­πι­νη ιστο­ρία. Εκεί­νο τον Φλε­βά­ρη οι ερ­γά­τες που τσά­κι­σαν με το όπλο στο χέρι τον τσα­ρι­σμό, οι ερ­γά­τριες που με­τα­στρέ­ψα­νε στην πρώτη γραμ­μή των οδο­μα­χιών τους φα­ντά­ρους με την επα­νά­στα­ση, οι φα­ντά­ροι που απαλ­λά­χτη­καν από τους αξιω­μα­τι­κούς και τον τρόμο, μπή­καν στο ανά­κτο­ρο της Ταυ­ρί­δας νι­κη­τές και νι­κή­τριες. Εκεί συ­νει­δη­το­ποί­η­σαν το μπόι τους μπρο­στά στους κα­θρέ­φτες μέσα στις χρυ­σο­ποί­κιλ­τες σάλες, και αντί­κρι­σαν πρό­σω­πο με πρό­σω­πο τον πα­νι­κό των κυ­ρί­αρ­χων τά­ξε­ων. Έτσι ξε­κί­νη­σε το τα­ξί­δι της συ­νει­δη­το­ποί­η­σης που κα­τέ­λη­ξε στην ερ­γα­τι­κή εξου­σία…

rproject.gr